Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 35, 27 August 1887 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

No ka Makahiki………. $2.00

No lono Mahina………. $1.00

 

Kuike ka kula

 

Ponono…….Aukake 27, 1887

 

NO NA EKALESIA.

 

“ E HOOPAINA ANA AU I NA MUA I HALA, A E KIKOO AKU ANA AU I NA MAU MAMUA”

O ka lulu i hapaiia i ka la sabati nei no na pula aniani hou, ua hiki aku I ka eiwa haneli dala a oi. Ua maluhia loa ke aniina iloko o keia lulu ana, ua maemae ka hana ai ka mua a hiki I ka hookuu ana. Aole nae I pau loa mai na ‘komite me ua pepa a lakou Ma kena mua iho e hoopuka aku ana makou i na inoa a na komite nana I hapai keia hana, a me na haawina pakahi a lakou.

I ka po iho o ka la sabati nei, ma Kawaiahao ke anaina hui o na ekalesia elua. Na ke kahu o kawaiahao I hai ka olelo. Ma mataio mokuna ii. Paaku ke ka pooleo: “E hele mai oukou a pau loa I o‘u nei, e ka poe luhi a me ka poe kaumaha, na‘u oukou e hoomaha aku. Elua manao I wehewehe ia, o ka mua kea no e keia luhi a me keia kaumaha I oleloia. A o ka lua iho, ma kea no hea, a pehea hoi e hele ai ka kou I ka haku I pau ka luhi a me ke kaumaha.

            Ua piha pono ka halawai Poaha o Manoa, a ua waiwai ka poe I hele ae.

            Nalowale nae kahu mau maka kamaaina, I hele aku nei paha I Maui.

E hoomanao ko kakou poe opio I ko lakou halawai po poaha I na wa a pau.

            He aha mele ko Waikiki waena I ka Poaono Sepati.

Ua hoi mai nei ke kahu o keia ekalesia mau kona hoomaha ana ma lahaina, me ke ola makou a mai lana ka manao no na hana o kahu mau mahina aku.

E hiki mai an aka ogima hou o kaumakapili iloko o na la hope o novemba o keia makahiki, a e paa ana paha I ke kukulu ia iloko o ka mahina o Dekemaha Ua hiki e mai nei ka haole nana e kukulu ka ogana a eia ken oho nei I Honolulu I keia wa.

Ua lohe ia mai he holopono na hana a na kihapai o ka ekulesia makua o Kona hema. Iloko o kela makahiki he mau mea hoonioni I na hana pono. A ua heao kop aha kahi poe lokomo e keakea I na hana o ke kaha a me na luna Ua hala ia, a ua ulu maikai na hana pono I keia wa. O ka pooleo I ka la sabati Aug. 14 ma Mareko 5. “ Ina paha e hoopa au I kona kappa wale no e ola au.” Ua kamaiho ia ka moolelo o keia wahine a me kona hooikaika ana no kona pomaikai ma ke ola kino, he ekolu mau mea I ao ia mai ma ka moolelo o keia wahine.

O kahi manaoio nawaliwali I hoohui pu ia me ka nana he mea ia e pomaikai ai kakou.  

            Ma ko kakou hoohana ana I ko kakou manaoio mawaliwali aole e nele ka halawai mai me na keakea a me na hoao ia.

            O na pilikia e kau ana maluna o kakou I kekahi manawa he mau puka ia e wehe mai ana I komo he mau puka ia e wehe mai ana I komo aku kakou pono o kekahi mau pomaikai

Ka kulana o ka Ahahui lipinohola ma ke kulanakauhale o Honolulu nei I keia wa

He mea naaupo lo aka olelo ana iho I keia mau la ma ka waha o kekahi poe e olelo ana, o ka ahahui lipine hola I kukulu ia iho nei ma keia kuianakauhale, he ahahui ka I kukulu ia e kipi I ke aupuni a I ka nohoalu o Hawaii.

            Ma ko‘u ano ke komite iwi no na hana e piliu ana I ka‘u ohana  I haawina mai ia‘u e ka akea me ka oiaio a pau loa. Aole au I lohe iki. Aole no hoi au I ao ia mai e kapoe nan I kukulu keia ahahui e hana pela. Ina pela ka oiaio e like me ko oukou lohe a he mea pono ia oukou e hai mai ia‘u. a owau kekahi e ku ae me ka maloeloe a paio aku no ka pono o ko‘u aina hanau, e na makmaka I mea e pau ai ko kakou kuhihewa. He kanaka au I alakai e ka waiona iloko o na makahiki he nui. A ua haawi I ke kino no ka makemake o ka waiona, a ua hele palena ole ka waiona I na wa a pau maluna iho o‘u, me ka manao ole ae he mea hew aka nona, oiai o na hui hole waiona ia wa, ua hoolilo au I na hana e ao ia mai ana ia‘u I wa, he mua hana lauwale, a o ka lapuwale oia ka‘u I hauoli nui ai I na wa a pau.

            Ano wale iho no, maalo liilii mai ana imua o‘u he wahi maalo me he aka la, a nana I alakai mai ia‘u I na halawai hole waiona, I ka wa e hai ia mai ana no ino o ka waiona. Akahi no au a ike ae he mea hew aka nona, a nana aku la I na hana I hala mahope, I ka wa a ka anela a ka make e paa ana I o‘u mau wawae, a me o‘u mau lima, oia iho la ka wa a‘u I keehi ino ai iaia, a ua hoolilo au iaia oia ko‘u enemi hope loa, oiai na ia mea I alakai ia‘u iloko o na hana ino, e hoolilo ana I na pono I mea ole, a ua ao mai ia mau hana ia‘u I keia wa, aole e hiki ia‘u ke hoi hou aku I kona ehu.

            A mamuli o keia mau ino I loaa mua ia‘u, nolaila ke hoolilo nei au I ko‘u manawa no keia hana me ka nana ole ae I kekahi mea e ae, o ko‘umanao maoli e hoike aku ia kakou na Hawaii e pupukahi kakou e ku ae kela a me keia mea a hoohana iho no ka pono o ka lahui no keia mua aku.

O ka olelo ana iho he ahahui kipi keia, he mau olelo ku ole ia I ke aloha I na hana pono e imi ia aku nei no ka pomaikai o ka aina a me ka holomua o ka poe opiopio ma na hana I maikai I poina ole ia lakouna hana I hana ia, a lilo na inoa o ka poe nana I kukulu keia hoomanao mau ma na moolelo o ia au e hiki mai ana, o ka mea alakai kuhihewa ma kana kamailio ana, e hoi hope ia ma wa a pau, okameahoonui I ka malamalama I na wa a pau. He mau kokua kona ina waa pau, a ma kana mau hana a pau e koo ia oia e na hoaloha maikai.

 

He leo mahalo I ko kumukanawai hou.

 O makou o na mea nona na inoa mala lo iho nei. Na makaainana o ka Apa na o Kohala Akau. Ke haawi aku nei makou I ko makou apono I ke kumukanawai hou I kukalaia, ma ka la polulai M.H. 1887

S.W. Kala    P Kanae

Akau         J Nalimanui

T H Wright   Paakaula

Keaweamahi  Makalei

D N Namailou Kalawaia

C C Uluihi    Kane

R Maamy     J li

K luau        Kealina

Kahea        Kaneohe

M Uma      Naliko

Kaiwi        Pila

Mahaluae    Gotofapela

Kekume     Kahiwa

I kaiwi       Kaehu

H K Molale  Keaka

D Kua       Kahili

Hook        D Kanehailua

Hose        Hanapule

Kaalauahi   P H Pumaua

Kauhaipu      P kinilau

Kahala        K kaupulehu

Makahoa      Kaenaku

Keaweaimoku Mookini

Lau           W S Mahuka

J W koanaku  J M Heting

S W Mahaihelia J kaimana

Kauohilo      W Kapaona

Paahao        D Kapaona

Kalemaona    Maria L.

Kuamao       E S Kalepa

W Punakoa    D B Wahia

H M Kaloa    Palau

L P K Emma  Karohomuna

S keauh       S Kale

Manae        Kaikue

Nakaiahihi   R B Nia

Kamahoulii  Keawelaikini

Panetina     D W kawahawae

J H Kuhinapule  S lataro

Me ka mahalo

S Lazaro

S W Mauna

C H Koo

Komite

LAUDILA

Ka nana hoopahaohao o na kakai mauma me na kaei pali o italia

Ka olali oke kahua kaua

A o ke kupuoa Iwikani o ka Makakilo

He wa kupilikii ia no ke lii opio no ka mea he 800 poe holoholona, ua like ia me eha mahele, ma ka pa 200 no ka mahele hookah, iloko o keia hooili kaua ana, oia no ka wa I komo aku ai kona mau naita e kokua I ko lakou haku alii, iloko o keia hooili kaua hou ana a ke lii opio me kona mau naita me keia mau holoho‘ona. Ua kaa hou mai la ka lanakila ma ka aoao o ke lii opio, o na holoholona hoi, e ahu mokaki ana lakou maluna o ke kahua kaua, I ka ike ana mai o ke anaina ua make hou keia mau enemi, ua haawi hou mai la lakou I na leo hulo o ka hauoli me ka panai pu ana mai I ke kahi mau huaolelo. E ola mau oe a me kou mai naita, a kau I kea he pua aneane.

I ke kuu ana iho o na leo huro o ka hauoli, oia no ka wa I ike hou ia aku ai kekahi puali kaua nui e puka mai ana mai ka ululau mai. Ma ka hoomaopopo aku mehe la he elima tausani ko lakou nui. Holo mai lakou a mawaho, ua hoomakaukau nui iho la lakou me ka manao e lele kaua mai I ka poe o ka pa kaua.

Eia nae, ua puka mua aku la kea lii opio mawaho o ka pa kaua, me kona mau naita he 1,500. A ua lako pono hoi I na mea kaua.

Ia manawa I pane mai ai ke alakai o ua puali naita nei, e manaoana paha oe ua make au ia oe. Aole au e make a o o eke make ana ia‘u I lohe ko pepeiao e na kanaka.

I ka lohe ana o kea lii opio I kela mau huaolelo, ua pane aku la no oia I wa naita nei, “aole au I manao e hoohana I ka ikaika o ko‘u mau io uala me oe ina no he hana maikai kau, aka; ua hele mai oe me ka manao e pakaha ae I ko‘u waiwai, nolaila; me ka ikaika wale no e hooko ia ai kou makemake oia la I lohe oe. Aole I pau pono keia mau olelo a kea lii opio, ua lele koke mai la no na tausani naita o Nepetai maluna o kea lii opio a me kona mau naita pu.

Ua hoomaka koke iho la ke kaua, a iloko o keia kaua ana, ua hahana loa no ka mea, o na naita mai o Nepetai he 5,00 ko lakou nui, a o ko kea lii opio hoi he 1,500 wale no aka; aole I hopo iho kea lii opio. Ua paio aku oia me ka wiwo ole, a he mau minute wale no, ua hoopuehu liilii ia aku la na naita o Nepetai me ka make mainoin o a e ahu mokaki ana ko lakou mau kino ilalo o ka honua me na palapu.

I ka pau ana ae o keia mau hana hookah koko, ua ike hou ia aku la kekahi naita e holo mai ana mai loko mai o ka ululaau me kona kahiko piha o ka ohana kaua, a e paa ana ma kona lima akau kekahi pahikaua oi lua, a ma kona lima hema he kookoo gola. Holo mai la oia a mamua pono o kea lii opio a pane mai la, “e kahi keiki ai waiu e neenee mai imua a e loaa no ia oe ka haawina o ka make mainoino, no ka mea, ua hana mai oe I kekahi mea poe no ole imua o‘u a me ko‘u poe, nolaila; e make oe I ka make ino loa me ka oi o kuu pahikaua.

Pane aku la kea lii opio, mai kuhi hewa oe o a mai hoopau manawa wale oe ma ke kamailio, e nee e ka lapuwale imua a e loaa koke aku no iaoe ka haawina ehaeha.

Ia wa I halawai ae ai ne pahikaua a ua mau moho nei, a wawalo ae la hoi ka leo o mea kila I ka lewa a maka hoomaopopo aku a na mea a pau, ua like no laua elua.

He hapalua hora paha keia paio ana ua moke pu ae la ke poo o ka naita o na ulaula, a haule pahu ana kona kino I ka honua. Lalau koke iho la kea lii opio I kana kookoo mana a hahau aku la maluna o kona hoa paio, a ua lilo ae ia kona kino I puulehu, a o ka palena pau iho la ia o na kino o ke keiki alii o Nepetai.

Ua kakali hou aku la kea lii opio no ka hapalua hora paha. A huli hoi aku la oia e ike I ka maka o kana aloha.

Ia wa I kukala mai ai ka puuku e hookuu ia na hana oia la, a ma kekahi la ae e hoomaka ai na lealea I koe.

Ia manawa I huli hoi aku ai na mea a pau no ko lakou mau home iho, a o ka eueu o na hilana o sekotia, ua koi mai la ka ui Pomelia e hoi me ia no ka hale alii. A ua ae aku oia a hoi nui aku la no ka mea ua lawe ae la ka ui pomelia I ka eueu o na hilana sekotia I aikane nana.

I ka hiki ana aku I ka hale alii. Ua haule aku la lakou ma ka luai hookipa e hoonanea ai, a ia manawai pane mai ai ka ui pomelia I ka eueu e lilo ai kane na‘u a I hoa kaunu hoi no kahi mehameha Pane mai la ka oi o na hilana o Sekotia, ua oluolu loa au I ke noi au e kuu haku.

Ua hauoli lo aka ui pomelia I ka lohe poao ana I ka manao oluolu o kana aikane Pane hou mai ia ka ui o na hilana o lekotia, e noho ana au me oe a hiki I ka hoi ana aku o ke kino lepo I ka honua Ua pono ia wahi aka ui Pomelia I pane aku ai heaha auanei ka hewa ina elua kaua I ka mania hookah e kui ai, oia maoli ka anoi a kuu puewai. A hene iho ia ka aka a ua mau ui nei a elua.

I ka puka ana mai o ka la I ke kakahiak, ua ike hou ia aku la ka uluwehiwehi o ke kulanakauhale alii me na hae o na waihooluu like ole, a I ka hiki ana ae I ka horaz ewalu, ua ikeia aku la ka huakai o na naita e kai pololei ae ana I ka pa kaua, a ma ka hapalua o ka hora ewalu, ua hiki aku la na alii ma ka pa kaua maluna o ke kaa.

I ke paa pono ana ae I ka hora eiwa ua pii aku aku la na alii opio ma kahi I hoomakaukau ia no laua, a ua kani mai la ka leo o na mea kani I panai puna e na leo mele, a I ka meha ana iho, ua hoike aku la ka puuku e wehe koke ia na hana o ka la.

Ua kani koke mai la ka leo o ka ole ana manawa I puka mai ai na naita o Italia a ku ana imua o ke kahua kaua a poha hou mai la ka leo o ka ole no elua manawa, a ikeia aku la ka puka ana mai o ke keiki alii o Suedena a me kona mau naita a ku ana I ke kahua kaua me ka makaukau, a pane aku la I kona mau naita penei: Eia kakou ke ku nei imua o na naita I weli ia a puni kea o, a ina e haule pio ana ia kakaou, alaila e kaulana auanei kakou a puni o Europa nei. No laila, e o‘u mau naita wiwo ole, e koa oukou a na ke au o ka manawa e hoike I na mea o kakou e lanakila ana.

I ke kani hou ana mai o ka leo o ka ole, oia no ka wa I ulele iho ai o ua mau kaeaea nei, a aole I loihi aku, ua kaa mai la ke au o ka lanakila ma ka aoao o na naita o Italia.

I ka ike ana mai o ka puuku o ka la ua lanakila na naita o Italia, ua kahea hou aku la oia I kekahi mahele naita, a o ka haawina I loaa I ka mua, pela hou no keia. Ua paio aku keia mau naita o Italia a hiki I ka ewalu o na mahele ua kauoha ia mai la lakou e hoomaha me ke kahea pu ia ana mai, e kii aku I na makan I hookaawale mua ia no ia mau lealea.

Ia wa I kauoha ia aku ai ka poe pana pua e hele mai, a ia wa puka mai la ia ka poe loea ma ia hana, a he no ko lakou nui a ike pu ia aku la no hoi ka iho ana ae o ka ui o Sekotia a hele loa aku la oia iloko o ka hale lole o kona mau naita, a kahiko iho la oia I kona mai kahiko naita a puka mai la hoi oia iwaho me kana aa pua e kau iho ana ma kona kua, a ma kona lima akau e paa mai ana kana kakaka

Hele aku la oia a ku pu iho la me kela poe mua he umikumamalua, ia wa I hele mai ai ka haku puuku a me kona mau ukali a pane mai la, e n a naita kaulana o Europa nei, e huli aku ko oukou mau maka a pau a nana pono aku I kela poo pipi e kau mai la iluna o kela kumulaau a e nana pololei aku I kona onohi maka I hana noeau ia me ke gula, o ka mea e hiki I eeono ku ana iloko o ewalu manawa alaila; nana ka hoi e lawe haahea aku na makana I hookaawale mua ia no ia lealea, e maka I ka oukou mau pua.

I ka lohe ana o na moho a pau I na olelo a ka haku puuku, ua pane like mai la lakou, ua maka ia no ka makou pua me ko makou mau hua kumu. Ia wa I pane hou mai ai ka puuku, e hoike mai oukou I ka maka o ka oukou mau pua I paa I ke kakou ia I ole e hoopaapaa. Ia wa I haawi aku ai ka mea ka pololei mai Enelani mai kana pua a ua maka ia o hope o ka hulu M.K. ka lua F K ke kolu P. ka e-ha W.P ka elima P.K ka eono X. G. ka ehiku C.L ka ewalu M. C. Ka eiwa GG ka umi F.G.M. ka umikumakahi M ka umikumamalu XXB ka umikumamakolu B. H. Luisa.

I ka maopopo pono ana o na maka o ka lakou mau pua, ua pane hoi mai la ka puuku, mai hopohopo a mai hiamoe ma ka hana ana aka; e ki pololei aku I ka maka o ka pipi me ka eleu I makepono ka au ana mai o keia kai loa a loaa pu hoi na makana. Ia wa I hoi aku ai ka puuku o na hana o ka la ma kona wahi mau.

Aole I upu iho, ua kani mai la ka leo o ka o-le, oia no ka wa I ku mai ai o ua poem oho nei me ka makaukau, a I ka wa I kauoha ia mai ai e ki; ua hookaa like aku la lakou I ka lakou mau pua ekole I ku pono I ka onohi maka o ka pipi, a o kekahi mau pua he umi, ua lalau ma kahi-e.

O ka pua mua I ka ai I ka maka o ka pipi, ua mahae ia aku la ia pua e ka pua elua, a komo aku la ma kahi o ke la pua mua, a o ke kolu o na pua ma ia wahi hookah no.

Ua hoike mai la ka mea nana e nana, ekolu wale no pua I ku ma kahi I makemake ia, oia hoi ka mua W P ka elua F K, ka ekolu B H luisa.

I ka lohe ana o ke anainam ua haawi aku la lakou I na mahalo kiekie no ke kaikamahine luisa no ka mea, he wahine oia, ua aa no nae kona manao mana hana a ke kane.

Makaukau hou I ka elua o ka manawa, a I ke kauoha ia ana mai e ki, ua oili like aku la ka lakou mau pua.

E like no me mamua, kahala like no he ia aku aku la ekolu, pela no keia ua ko hou ana la noke pua W.P. ame R.K. ame ka pua a ka ui B.H. Luisa o na puake no, u aka aku ia ma ke apo owaho loa, ekolu wale no I ka ma kahi o ka maka pipi.

Ua makaukau hou mai la ke kolu o ka manawa, a kau like aku la ua poe nei, no ka ekolu o ka manawa, kahea ua mai la e ki o ka wa naia I ki like mai ai, hala hou no he ia elua wale no pua I ku. Oia hoi, ka pua ka hoailona, F.K. ame ka hoailona B.H. Luisa, elua wale no pua I ku ai.

Ka eha o ka manawa, ua makaukau like ae la na mea a pau, a hoomaka ia mai la e kahea no ke ki ana oia no ka wa I ki aku ai o na pua, a ku like aku la ewalu mau pua, I loko o ka maka pipi, oia hoi, nap ua I hoailona ia, I ka F.K. me W.P. me P. me XXB me ka pua XG me F.C.M me M. o ka walu hoi o na pua, oia no ka hoailona, B.H. Luisa.

I ka ike ana o na ilamuku o keia mau pua wale no kai ku, oia no ka manawa I kahea ia mai ai e ki pakahi lakou I na pua I koe, eha, ua lokahi like aku la ua poe pana pua nei, oia no ka wa I kena ia mai ai ka mua e ki I kana mau pua I koe eha, ua hoomaka aku la ka mua e ki I kana mau pua, a hiki wale I ka pau ana, a o ka mea I loaa mai iaia he neo, a pela no ka lua, a me ke kolu ka ha ame ka lima ke ono ame ka hiku ka walu me ka iwa, ka umi hoi ua ku elua, ua hala elua, ka umikumakahi, ua pau pono kana mau pua eha, ka umikumamalu ua kulike no hoi kana pua eha a o ka ia hoi, ua pau pono no hoi kana mau pua I ke ku.

Nolaila, iloko o keia manawa ekolu wale no moho e ku aku ana e paio I ke kahua paio no ka hanohano o na makana, a owai la auanei, o keia poe ekolu, ka mea nana e kaili I ka makana mai ka lima mai o ka ui Pomelia.

Ku mai la ka puuku, a kauoha aku la I ka poe aole I ku ka lakou mau pua e hoi no ko lakou mau home, I ka pau ana aku o ka nui I ka hoi a koeiho la ekolu wale no mau moho, ua kauoha ia aku la ka mea nana e malama ke poo pipi e lawe hou aku I ke poo pipi I loo anana mai kahi I ku mua ai a hiki I kahi e ku hou aku ai.

I ka makaukau ana ua kauoha ia mai la ua poe nei e ku me ka kulana aole o kana mai ka loihi, akahi no a ike ia aku ke kulana o ua moho nei.

O na moho ekolu paio aku ai oia hoi ka hoailona F.K. ame W.P. ame B.H. Luisa, o lakou no keia e ku nei, I ke kani ana mai o ka leo o ka ole, ua makaukau like ae la ua mau moho nei, ua kauoha ia mai la lakou e kuu like I na pua eliwa, a o ka mea e ku ana a pau pono na pua elima, nana e papahi I ka hanohano o ke kahua kaua.

I ka makaukau ana, ua kahea ia mai la e ki oia no ka wa I olii like aku ai o na pua ekolu mai mai kakaka aku, a ku like aku la I ka maka o ka pipi.

Lena hou mai la no ua mau moho nei I ka lakou mau pua, a kauoha ia mai la e ki, o ka wa noia I oili like aku ai a o kekahi mau pua ua ku aku la mawaho o ka lihilihi o ka maka pipi a hookahi wale no pua I ka aku oia no ka pua I hoailona ia, B.H. Luisa, aole no nae I hale loa mawaho o ke kaha na pua I hala aka ua ku no mawaho ae o ka maka pipi.

Omau hou iho la lakou I ka lakou mau pua, no ka ekolu o ka manawa, ia wa I ike ia aku ai, ka ui Luisa e huli ana kona ao I ka aha kanaka e nana mai ana, a kau pololei aku la ua ui hookolohe nei I ka maka o ke lii opio, I ka ike ana mai o ka aha kanaka uua hoopioloke ia ko lakou manao no keia mau hana a ka ui o na hilana o Sekokia.

O ke lii opio nae, aole oia I ano e mai, kauoha aku la oia I ka mea kahea e kahea aku e ki, I ke kahea ia ana mai e ki ua oili aku la elua pua, a o ka pua hoi a ka ui ua lele aku l oia I ka lewa, a I ka hoomaka ana iho o ua pua nei e iho mai luna iho, ua ku po‘olei aku la ka pua a ua ui nei I ka maka o ka pipi, a mahae ia aku la ka pua a ka F.K. I elua apana, a ku pololei aku la I ka maka o ka pipi.

Ia manawa I haawi mai ai ke ainaina I na leo hulo o ka hauli me ka paipai ana me na lima me ka hehihehi ana o na wawae a hoopuka mai la, I na hua olelo e ola mau ka ui o na hilana o sekokia, kakele pua kaulana, I hiki mai I ikalia nei, ka mea I ike ole ia mamua a I keia la wale no