Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 37, 10 September 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

? | [[lw\,NVi ia Sk< Kl«»ivO\. } S ' Ki. kahea aku la ka U*o o ke kahu o ke jlh i na htv vaa. K hoI aui ae ka ihu o ka *aa o kakou rra ke Koolau, no ka mea, o Koolau ke awa pae o kz waa o ke alii, a maiaila o!ua e na hoe waa e htX)iX)lolei aku ai i ko kakou holo 3na. E hookuu ko olua ikaika hoe. no ka mea hoi, ke malu

mai nei na pa'i, aia ka pono oka j>ae maiamahnia aku o ka uraa o ke alii ia uka aina K honi hewa auanei ika papalina o ka makamaka, e manao auanei i ka |<i[>alina o ka ihu ia; o ke kumu o ka hom ht wa o ka poe'eele. Aole i.o he heoluhe mai o na hoe waa i na o<Vlo u I.oh a ke kahu o ke alii. Kc I ue* ia no na hoe waa oke alii e like «ne ka -ikaika i ioaa ia laua. Kc ho ;iKe awiwi ia la ka waa o ke aUi nu» ke koolau, ke hoonee hikiwawt :a nei o .\bkapuu ma ko lakou aoao makai, ke halakika ia hoi ko lakou nti waa iluna o ka ohuku aie, ke hooiho n»r.o aku la no hoi ko lakou nei waa mawaho ae o W'aimanaio, ke hele ia no hoi ka !a ma kona alanui heie, aole ona kaii mai i ka huakai a ke aiii, e iike me ke kaii ole o ke au a me ka manawa, peia no ka manawa e hele ioa aku ia i ke ahiahi. Ame ia mama o ka ia, peia no hoi e awiwi aku nei ko lakou nei waa e hoopae koke aku ia uka o ka aina.

L'a pae aku nei ko lakou nei waa i Kalapawai, ma Kailua, Koolaupoko, Oahu. Ua ike koke ia mai la keia waa nui o ka holo ana mai la a pue i Kalapawai e ke alii Kakuihewa, oia no hoi ke alii o ka mokupuni Oahu nei. Aole hoi o ke aiii wale kai ike, aka, o na makaainana no hoi kekahi i ike inai

i keia waa nui. Ua kena koke ae la ke alii Kaku'hewa i kekahi o kona mau ohua aialo e iho aku i kai o Kalapawai e ike i ke ano o keia waa a me na kanaka, a me ka aina kahi a iakou i holo mai ai, a i holo mai nei la i Ouhu nei no ke aha? Ua makemake au e lohe pono i ke ano o na kanaka a me ka waa, he waa alii paha, he waa makaainana paha? Ua eleu koke aku la ka poe a ke alii 1 kena aku ai e iho i kai a hui pu me na kanaka o luna oka waa. (> ka makemake o ke alii e lohe mua mai i ke ano oka waa. Ina he waa alii, alaila, ua hiki hoi ia Kakuihewa ke hoomakaukau i na ai kupono no ka hookipa aloha ana mai i ke alii, aka hoi, j ina he makaainana, e hoomakaukau no! hoi ke aiii i na mea ai i kupono i ka hookipa ana mai i ka makaainana e iike me kona kuiana.

Ua hoea aku la na luna a ke alii i kena aku ai e iho koke i kai o Kalapawai, a ua hui io aku la lakou nei, na kamaaina a me na malihini ma kahi o lakou i pae mai ai, a haawi aku la na I aloha o ko uka nei }>oe i ko kai poe, a pela no hoi i puunaue iike ia mai ai ia haawina he aloha ma na aoao elua. A ua hoomaka aku nei na luna a ke alii i hoouna aku ai e hele e ninau i na ka naka o luna o kela waa, mai hea mai nei la lakou, a e holo ana la ihea ko lakou waa, a heiha la ka lakou hana o keia huakai o ka holo ana niai? Ua nin.iu aku la lakoa, e like me na mea i hoakaka ia ae !a maluna o ko kakou moolelo. A ua hoike ia mai ia lakou i na mea a pau a lakou i makemake ai? I

I ko iakou lohe ana o ke alii o Lonoikamakahiki kekahi maluna o keia waa, o ke alii hoi ia i kauiana no kona kaua ana me ke alii o Maui, oia hoi ka luku ia ana o Kamalalawaiu a me kona Pukaua, a me ko.na mau makaainana, nolaila. ua hoi aku la na luna i hoouna ia mai ai e ke aiii o Oahu nei me ko iakou ano pihoihoi i ko lakou ike maka ana i ke aiii o Hawaii. Ia wa i ninau mai ai ke aiū, \owai ka waa? l T a hoike aku iakou, No ke aiii no

Lonoikamakahiki ka waa, no kc alii nana i luku nui mai nei i ke a!ii o Maui a rae kona mau makaainana, a o ka mea hoi a kakou i lohe wale at A heaha la keia hana hou a ua alii ia i ho!o mai nei. He holo mai no jxaha auanei e kiu mai ia kakou a maopopo ko kakou ano iaia. alaila, o ko ia ia hoi no ia a Hawaii, o ka hoomakaukau ! mai no ia o ua alii nēi e holo mai e kaua la oe a mc makou hoi me kou iuau makaamani, no ka mea, be ahi kela i ka i ka ai, maiia o hana mai kela i ka mea pono ole, e like ae ia me kela alii o olua o Maui. I mai la o Kakuihewa, Aia no hoi paha ia i kona manao, ina he manao | kona i ke kaua, he mau keikikane like ana no noaua a i etua, aka hoi, ina he huakai no hoi kan* no ka pono, ahila, he maikai no hoi ka mea e hana ia aku ai iaia. O ka kakou hana maikai wale no paha o ka hookipa mai i ua 'iii la o Hawaii, malia o ike iho hoi ua alii la i ka kakou hana maikai aku iaia, a peia

hoi oia c komo iho ai ka manao aloha iloko on«. alaila, c noho auanei maua rne ke NIIUU n7a< U c K.Akuihewa 1 Kaoj mau luna i heouna ai, Peh€d li ke ano oua alii la? Ca l.oomaopopo aku la no aoei oukou i na ouli oua aiii la a me kena mau heiehelena? He ouli anei o ke kanaka koa, a he heleheleiu ar»ti o ke kanaka ikaika?

I I aku la na luna imua oke alii, K Ike ali:, eUa mau aku oe. Ae, he ouli maoii no o ke kunaka koa, a be helehelena maoii no o ke kanaka ikaika. Eia kekani ano o ua alii fa i ka makou tkc aku. He pua lehua maoli no ika wekiu, he pua lehua e haiaiuu ai na manu o o hulu meleaiele o ka uka i Olaa. no fca mea hoi : ua olelo ia eke keiki lawaia hi ak\% Pohai ka manu maluna he ia ko lalo. Eia ka ia la i ke koa. Oia kekahi ouli i noho hoom»Iu la maluna o ke aUi o Hawaii, he alii opiopio no oia, he heleheiena kona o ka oluolu wai|>ahe, a me he wauke ohiohi la ke kupu ana o kona pauku kino. Oia ee la paha na helehelena ouli i kahiko ia maluna o ke alii o Ha* vsaii i pae mai nei i k*> kakou aina i keia la, a makou i ike aku nei a i hoomaopopo aku nei i kona kulana, ma kahi ike i loaa ia makou. A oia ka makou e hoike aku nei i ka mea oiaio.

Ina ha pela, e kii aku oukou i ua alii la o Hawaii a hookipa mai i ko kakou hale alii nei, a nana auanei ia e ninau mai i ka mea nana keia kauoha no ka hookipa ana mai iaia a me kona mau hoa, e hai aku oukou na'u iiwi ke aiii o Oahu ne» i kauoha aku nei ia oukou e kii aku e hookipa mai ia lakou i o kakou nei. A pela auanei oukou e hoike aku ai ia lakou nie ka pololei. lna hoi he ae mai kona i ka oukou kii aku ia lakou, alaila, he mea maopopo ia kakou aohe manao kaua o ua ahi la; aka hoi, ina e hoole mai i ka oukou kii aku i ua alii la no ka hookipa ana mai ia lakou, he mea maopopo loa no hoi ia ia kakou ke noonoo aku, hc makema* ke kaua no kona, a oia no knna huakai o ka holu ana ir.ai nei i ()ahu nei. Nt»laila, e kii koke aku oukou i u;i alu 'la o Hawaii a hookij>a mai, a e heoma kaukau ae hoi au me na kanaka i ka hale ne\ ina mea e lako ai ka papa aina no ua alii la ke hiki mai.

I Nola.'l.i, ua kii aku la ua mau luiia la i ke alii no ka hookipa mai, a ke noho la hoi o Kakuihewa ma i ka hale no ka hoomakaukau ana i na lako nu ka hiki ana mai o na alii, a ua hiki io aku la na luna a hui nu' ke alii o Hawaii. I ka wa i hoea hou aku ai o ua poe kanaka nei a luii pu hou me ke aiii, ia manawa i ninau mai ai ke aiii, ria Ik u mai nei no oukou. Ae aku la lakou. Ae. 1 kii inai nei hoi makou ia oe e kealii a me kou mau kanaka, a ua kauoha mai nei ko mukou alii e kii mai ia oukou, a e hoihoi aku ia uukou ma ka hale alii o ko inakou alii.

Ia manawa i olelo mai ai ke alii o Hawaii i ua pee kanaka nei i kii mai ai iua alii nei. IMa iho hoi ha oukou jc kah ai a pau ae hoi ko makou auau ana i ke kai o ko makou mau ili. Ae aku la ua poe kanaka r.c". Ac; heaha la hoi ka hewa, e kali nt# hc»i [ aha makou a pau ka auau wai ana o ou kc«u, alaiia hele lioi kakou t ka hale, i hoopiha ia hoj ka houpo kwalewa o ka au ana mai nei o ke kai luao Kaiwi, i haule aku hoi ia le'a ka hiamoe ana i ka luhi o ka holo ana mai o lta moana. I ka pau ana o ka auau ana o ke alii i ka wai, ua hoi aku la oia ma kuia a aahu ae la oia 1 kona tnau kapa a paa, a ua uuau aku ia niahope kona mau hoa hulo moana i ka wai.

I ka pau .ma o ka iakou auau aiu, ua aahu ae ia iakou i ko lakou mau wa hi kapa; a i ka wa i pau a» ku iakou it.au wahi kapa i ka aahu, oleio aku ia ke aiii i kona mau kanaka, e hoomakaukau oukou i ko kakou mau wahi ukana, a heie ae kakou me lakou nei na kamaama. Ia manawa i oleio mai ai kona kahu, aoie ia e kaia i makaukau ai, i hakalia waie no ia oe e ke ahi i ka oielo mai, a nou ka hoeu ae no ka hele <> ko kakou heie iho la no ia. Ia manawa i oieio aku ai «» I.unoikamakahiki t ua poe kanaka la i kii mai ai ia lakeu nei, e u haele hoi ha kakou ua {)aa ae la hoi ko makou mau wahi kapa i ka aahu, ae mai ia iakou a hoo maka aku ia iakou e heie a hiki imua o ke aiiio Oahu nei, a oia nohoi o Kakuihewa. Ma keia wahi o ko kakou mooielo maiia paha o nunu mai kou n.ea helu helu oka wat hea Ia ka ke aiii o Ha waii i auau iho la ? E hai aku kou mea kakau, o Waiauwia ka inoa o ka

[ wai i auau ai o ke alii o Hawaii, a me kona mau hoa. Ke hele la lakou me na kamaaiua i ke kula o Atde a hiki aku i ka hale noho o Kakuihewa, oia hoi o Kamoa ke kaeua-hale, a oia no hofta inoa o ka hale alii o Kakuihewa ke alii o Oahu nei. la manawa i ike mai ai o Kakuihewa i ke alii o Hawaii. l a pa mai la kahea a ke alii k*maaina i kana raa lihini maka hanohano, a ke hookokoke aku la lakou nei ma ka paepae kapu o ka hale 0 ke alii. Ua kahea aku la na alii o Oihu nei me ka leo ohaoha o ka hookipa malihini ane, a halawai pu ae

la na alii a i clu.i. ko Oahu nei .» me ko Hawaii. aua hookipa lxi ia akti !a r.j rnahhini ?lok 4 > o >sa hilf a*u. MaUiU » h<K>launa aku ju o K.akt,»hewa tne ke aiu o Ha*aii, a me kona mau kanaka, a ua hoolAuna aku ia o Kakuhiewa i na alii kane a.me na alt» wahine o Oahu nei imua o ke alii o Hawaii. a he mea maikai ia t ka hui pu a«va ona alii nui, Mahope oka launa aloha ana o na kamaaina a me na nialihini, ua hoomakmkauia nui ia na mea e }>oc!o ai o ka papaaina a ke ahi maliHini. la manawa no hot i ht>oho ae ai na kanaka me ko lakou mau !eo: u Eia hou ae no keia waa nui ke holo mai nei a pae hou m&i ma ke a«a pae ma Kalapawai, he waa alii no paha keia e ho!o mai nei a pae mai i o kakou nei ? *' Ia inanawa no hoi i kahea hou aku ai o Kakuihewa i na kanaka e hele aku e ninau nohea mai nei la noi keU waa; he waa alii hou no |>aha, a ua hele io aku la no na kanaka e like me ke kauoha a ke ahi. I ka wa i hiki aku ai o na kanaka ma ke awa pae waa, ua kau io mai la no ua waa la; a i ka ike ana aku o na kanaka i ka poe © luna o ua waa la he kaikamahine opiopio wahine ui, oia ke kahi ohua oluna o ka waa me kona mau ht>e waa a me kona nuu kanaka; a ua ninau koke aku la ua poe kanaka nei i ka poe oluna o ua waa i.ei.

Nohea niai kona waa ? A owai ka mea nona ka waa, a e holo atu ihea kona waa? l'a hai inai la iu kanaka oluna o ka waa, no K.auai mai keia waa, o Kaohaiikawailiula ke aliiwahme nona keia waa, ke kaik«tnahine hoi a Manokala nipo, a he waa keia e holo aru i Hawan i o Lonoikamakahiki la. la manawa i olelo aku ai na kanaka kamaaina. ei ae o l.onoikamakahiki i uka kahi i noho ai me Kakuihewa ke alii o Oahu nei, ua kau mai nei no hi i oia i keia auwma la, a nona no hoi keia waa nui e kau mai nei a oukuii no hni e ike pu- ae la. la manawa i lioi>ho u»ai ai na leo hau*>li o na kanaka oluna o ka uaa. (. !<>/; i)