Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 39, 24 September 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAL* IA NO KA NVPEPA KUOKOA.] EIA ka auanei e hui ana laua i Oahu nei, oia hoi ke aliikane o Hawaii a me ke aliiwahme mai o Kauai. O ka aina no la keia i holo i ka olelo, "Hui aku na maka i Kou." Hui ae nei nae hoi laua nei ma na pali hauliuli o Kooiau. I ka wa no nae a ua aliiwahine nei e mee pakii mai ana o ke alo ilalo, e nana mai ana kona mau maka mohaha mauka o ka aina, ma kahi a keia ala e hooheno aku nei, ua ike mai la oia i keia mau mea e pouliuli aku nei mamua o ka ihu o ko lakou nei mau waa, a ia oia i ninau mai ai : "Owai hoi keia mau mea poeleele o ka hele ana mai o ke aumoe ? Pane mai la ke aln o Hawaii, o maua no. Poeleele hoi ka olua hele ana mai. Ae no hoi, he poeleele niai hoi kau a koe mai. A o ka mea hoi keia e 'uleloia nei la i ka honi hewa i ka papalina o ka makamaka, i ka ua mea o ka poeleele. Ae, he mea oiaio ia, aka nae hoi, he wahi hemahema liilii wale no ia. E oluolu olua e hale tnai maanei, eia mai kahi o kanaka e walaau aku la ia olua. Ae, he ole'o ma'kai ia au e olelo mai la ; a ua hookokoke io aku la laua nei ma ko īala wahi e moe mai la. Ninau hou aku la ke aliiwahine : Mahea ka olua holoholo o ke kulu aumoe ? Pane aku la laua nei: Maanei no a hoi aku no hoi maua i ko maua hale kamauu.» « hnnlnnlu ai no ka hiamoe ana i keia po. Kai no hoi he olua no keia aina o Oahu nei ? Aule maiui he kamaaina, aka he malihini no. Ehia anahulu o ko olua noho ana i Oahu nei. A».le i anahulu, he hapa wale no ko maua hiki ana ma», £ oia keia a kakou e hui pu nei me oe i keia po. A mai hea mai hoi olua o ka hiki malihini ana mai ia O -hu nei ? Mai Molokal m<ti nri no maua a pae mai nei no hoi i keia aina i keia la. He mau kamaaina paha olua no Molokai ? Aole maua he mau kamaaina no ia aina. A ohea ka hoi ko olua aina ? O Hawaii ko maua aina hanau. E oluolu mai ana anei oe i ka maua ninau aku ia oe i keia wa ? Ae, he oluoiu no wau i ka olua ninau i na wa a pau. A oiai ua hai ia aku nei ka haina o kau mau ninawe ke hoa haihai olelo, a ke ninau aku r.ei hoi maua ia oe: A ohea hoi kou one hanau ? 0 ka mokupuni o Kauai ko'u one hanau. 1 aku la ke alii o Hawaii : Ke haawi aku nei maua i ko maua mahalo nui nou, no kou hoike pololei i kou une hanau e like no hoi me maua i hoike polulei aku nei ia oe mamua. Ma keia wahi o ka kakou mcX)!elo, e hai aku ka mea kakau: Ua haupu mua ke aliiwahine o Kauai i ke a!a o ke o ka O-u holowai o Olaa, o ke alii no o Hawaii ktia kamahele alo kehau o Milulii, aohe no he mea okoa; o ka mea no nana ka heakai holo moana o ka au ana mai i ke kai loa. ! Nmau hou aku !a ke ahiwahine : O oe no anei ia e ke aiii e Lonoikamakahiki, ka pua a Kahni ? Ae, owau okoa no keia mai luna a laio. I kela wa ua hoolele paumi ia ka h.-uoli o ka puuwai o ke aliiwahine i keia nunawa, Ua ninau aku la no boi ke aliikane : O oj no anei ia e ke aliiwahine e ka Ohiikawiliula ? Ae, owau no nei o kou kaikuahine aloha. Ia manawa no hoi i kahea aku ai ke ahiwahine o Kauai. E oluoiu oe e Lono e hele tnai oe a e hui pu kaua maanei; no ka mea nou ka'u huakai o ka holo ana mai n< l | Ad aku la o Loouikamahiki i na ol»>

io wa pahe a ke al iwahine; n oielo la o i k-na keiki u Ho^uula. E kuu keiki, e noho iho oe maanei, a e heie ae hoi au e halawai pu me ke aliiwahine o Kaua;; ua ae aku la no hoi o Hokuula i na olelo a kona makua alii. Hele aku la o Lonoikainakahiki a hui pu rae ke aliiwahine, ma kahi a ua aiiiwahine la e moe am, nulalo o ka pola o ko lakou waa. K.e hoolohe nei na kanaka o ua aliiwahine nei, i na olelo a ua mau alii nti a i eiua. I ka wa o laua i hui ai i kahi hookahi, ua haawi ae la laua i ka makamaka wahi, o ka muki papalina, a mahope iho o ia manawa, ua hoomaka iho Uj laua e kamailio no na mea e pili ana i ko laua mau makua, a me ko laua noho ana i ke aupuni, a ia manawa i ninau aku aku ai ke aliikane i ke aliiwahme : Mahea ka palena o kau huakai hele e ke aliiwahine a huli hoi aku oe no kou one hanau ? I mai la ke aliiwahine : O Hawaii ka palena liope o ka'u huakai hele; eia ka auanei e hoopukole la ana ka luhi o ka'u huaieai hele. No ka mea, nou no ka'u huakai hele. a halawai iho la no kaua i Oahu nei; a ua hoopokole la ko'u alanui htle. Heaha kau huakai hele e pili ana no'u ? Eia ka'u huakai e pili ana ia oe. O ka olelo hooliiki a ko'u mau nmkua no'u, e malama l.»ua i.t'u mai ko'u mau la opio wa'e, a luki i ka nui ana ae nei; a o ka laua olelo hoohiki, oia no ka'u h oko ai, a oia hoi; ina e nui ko'u kino a mahuahua a kupono i ke kane, o ka mea nana e wehe mua loa i ka maluhia o keia kino, o oe no e ki alii nui o Hawaii, aohe a ii e ae nana e ka maluhia o ktia kino, o oe hookahi wale no. Aia hoi a noa ae ka waha hewa ia oe, alaila, aohe hoi ht n >n;i »na aku aka poe hope. Oka m;-ka kehau mua ae no Kai »a v>v, la i lohe mai ne e ke al i. Ht;iha la auanti hoi ka hewa, aoht ia he mea pil kia, no ka men, he palupalu he onu, he h'ana hiki i ka

mea hookuhi ke hana. He mea (iaio, u » hui kino io ae 1* no ua mau alii nei i kela po, a oia k no(/ko ana o ke ahiwahme op o i ka makemake o kena mau m;.kua alu. Mahope iho o ia manawa i h >op >u |ia ai o ia apana hana a ua muu alu nt>, jua luana hoonanea iho la laua ma na hoohele kamailio ana t e like me ka mea maa mau i na alii o ia au kahiko, a ptla no paha a hiki i keia wa. Ia wa a laua nei e ala kamaili ) nei, ke ala like mai la no na hoa he 1 > moana o ke ahiwahine, a pela pu no hoi me ke keiki a ke aliikane, ke ala mai la no hoi ia, e kali mai ana no o ka hoi aku o kona makuakane alii. Aka aole no nae i hoi koke nui kona makuakane, no ka mea hoi, ua hoonanea loa ia kona papa i ka loaa o kona hoa hooheno oia mau hora o ke kulu aumoe. Ia manawa no a ua mau ahi nei e haihai olelo ana, ua h<>opuka aku la ke aliikane i kana olelo i k« aliiwahine: Ua loaa wahi hua mele no oe e ke aliiwahine o Kauai ? Ae, ua !v>aa no he m.iu wnhi hua mele, he uuku no nae, aohe hoi i ka nui ak»=. A p-jhea u mau w.ihi hua mele e ke ali wahme ? He makemake ko'u e lohe aku i kau mau ht:a mele, malia pa* ha hot e ae k*'u mau wahi hua mele, a hoohui ae hoi na wahi hua tnese a kauj, o ka la*a no ka hoi ia o ke meie. Ina peb, ua pono, e >K>olohe mai nu nae boi oe i ka p >no o ka'u a me ka oono ole. Oi an-», wahi a ke ali.kane, i hoolohe aku hoi au i kau miu hua mele. Ia manawa ke aliiwahine i hoomaka aku ai e he.uhe'u i kana mau hua mele, a oia hoi malalo iho: toJ Aia Ukt alialia u ! a o Mana, Ke uhai a!a ka wj!, Me ne wai la ka wai, Me he kai U ke kai, 0 ke kai o ka aina-ko, Kio'a a haalele wa'e, 1 Noho au a muli, | Hoohewahewa mai oia i ke kula o [L»aih*eUc?c, Hele kae'ae'a pokuaku'a o Keaiia, Hele Keaiia o Alioj)ea, He!e i.a nia a oU i kai o ke kupu» [la •—i, kupua,

Ala» ali, holo koa moae Lono." Hc mau hua mele maikai hoi hi kau e ke al»iwahine o K.auai i ka'u hoolohe ana aku L«, ku i ka oani a tue ki maikai maoli. I atu la ke aliiwahme, ua lohe no au i ko'u mau makuahme, ui haku u no Weia me'e nou e ke aUi Ia wa ua hoomaka aku la ke alii*ahine e heluhelu aku i ke me e o ua inoa nei o ke alii LonoikamAiiki, e like me ka mea i paa iaia, a pela oia i heluhelu ai imua oke aliikane i ktla po; aka, aole no i paa jx>no loa i ke aliiwahine mai ka mua a ka hope, na wahi i-i ana 0 ka mokupuni 0 Oahu nei, a ma la mau hua mele i hoopaapaa ai o Lon< me ke alii 0 Oahu nei, me Kakuihewa, no keia inot Man*o o Kakuihewa nona ka inoa, a manao no hoi ke alii o Hawaii nona ka inoa, a o ka oiaio maoli no ia, aole no ke alii inoa ole o Oahu nei. Aia aku a maho|>e 0 keia moolelo e lohe aku au inei kaua e ka mea heluhelu, i ka hoopaapaa o ua mau alii nei no keii inoa, a e ike aku ana no nae kaua e ka mea heluheiu i ka lalau o ke ahi o Oahu nei. Ua hoopaanaau iho la no ke aliikane i na hua mele a ke aliiwahine a paa pono. A mamuli no oke akamai oke aliikane, ua haku aku la oia i ua mele nei 0 keia inoa a loihi loa. A ua manao mua no hoi 0 Lonoikamakahi-i, e hlo ana no keia mele 1 mele hoopa>paa ruii ia, mawaena ona a me ke alii Kakuihewa. N T o ka manao no oke alii o Hawaii, ua hui kino ae l.i laua me ke aliiwahine i kel.i p'»; a ma ia p.iha hoi i kn po elua iku e hui kmo aku ai o ua aiiiwuhine nei 0 Kauai me ke al i<ane o Oahu nei, no ka mea, ke manao nei no ke alii o Hawaii, mamuli o Ko laua hui <mo ana, ua ao mai nei ke a i wahine i ua mele inoa nei o ke alii o Hawaii ia Lon >ikamakuhUi, oiai oia no ua alii nei o Hawaii nona keia me'e.

A i ka hui huu ana aku paha o ua l.iwahme nei, i n 0-h » nei. al.iHa eao hoo aku no p.«h« j a> Ci na aliiwahine nei i ua mele inoa nti una i.« K«k ini-wa i e alii oOa

hu n« i, »ia eko 10 ani .io ka ho- pa»;i.i maw e».a o u.i <nau alii kane ne. no ki ia moa nu le. Uj loihi ka manawi i ala ia e via niau al i Ij i kela po, ua wehe mai la ka pawa o ke a»> i kau a mea o ke aU ana 0 ua ni;tu alii nei. Ia manawa, olelo aku la ke ahi kane: E hoi paha maua ke puka rrui nei ka Hokuloa, oka malanulama loa ae no ia. Ae, e hoi olua ua ike ae la no hoi kaua, ina no hoi oe e hoi aku e aloha aku oe i na makua o kaua, a me na 'iii hanau no hoi o kou ain.i, ae mai la ke aliiwahine, ae na'u ho» paha la e aloha aku i na makua o kaua. Ia iranawa ua haawi ae la m aloha mawaena ona 1-i a ielua, a ua haawi pu ae la no hoi na kahu o ke a'iiwahine i ko lakou aloha nui i ke aln kane a pela no hoi ke al 1 kane i panai aku la haawina he aloha maluna o na kohu o ke aliiwahine o Kauai. Aia manawa i huli aku ai o Lonoikamakahiki a me kana ke ki i ka home noho o Kakuihewa, a ua hoea aku la laua i ka home o ke alii o O-hu nei, oui no hoi ke alii o Kakuinewi *hoonipo ar»a i ka ona o ka awa o Hun.-. Ua hiki aku la laua nei me ka ike ole ia mai ena kanaka oke alii oOa hu nei, a haule aku la laua nei hiamoe me ko laua nei nr.au hoo e hiolani mai nei, t4 hana aku la ka uluna o Welehu n alama." 1 xe ao ana ae. ua ala mai la o Ka kuihewa n»ai i>ona hiamoe ana, a ninau ae ia oia i kona p e kanaka, auhea !a ke alii o Hawaii a me kona mau ka naka ? E< ae no » H »lakou Va'e kahi i hiamoe ai, ua luhi paha lukou la i ka holo ana mai u ka moana, wahi a kona uiau kanaka. I mai ta o Kakuihewa, he keu paha hot 'o'u ena i ka awa, he nuho w»le ae nei hoi a oka enake koe, akahi no a iwe ika or,a oka awa, ke hele La ka hi i a |>au ka ike, a pau no hoi ku'u ike i ke atii o Hawaii, ioa no e pepehi la iho au e ke alii o Hawan o k</u ma ke no ia« aka t aote no pela ka manao 0 u alti. a pehea (a ko oukou ine ana i ke a it o Hawan, ua ona no anei ia i ka elke me ku'u ona, ika ike ole ae 1 ke kai aka a me ka hoa inu awa. Mahc{>c iho o ia maoiwa, ua kauoha ae la oia i kona poe kanaka, e houma* kaokau i na niea at na ke ahi o Hawaii ua makeu ake ou e malama mailani aku i ke alii Lonoikamakahiki, no k»>na makemake nui i ke kahili o ua la, oia hoi o £cte Lua'ani. (A*is i/au.SM