Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 43, 22 October 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAU IA NO KA M PEPA KIOKOA. I Imai !a ke aiii 1 kona kahuepono oe e nohu 1 ka hale nei, e kiai 1 ko kakou mau wihi ukana nei, o makou wale no hoi ke holo ae a loaa aku ke alii o Oahu nei e lawaia mai ana a hookahi hoi ka lawaia pu ana o m.ikou. I aku la kahi !uhu i ka o!clo o ka pono penei: hoonoho ia'u i ke=ā mau wahī \tkana waiwai ole o'ai no h i aohe kew h,j waiwai koko e neho iho ai la wau,

alaila poina kai !a hni ko'u noho ana iho e kiai, ua hele aku la no oe ka'u waiwai nui no ka mea ooe no ka iwi woko a oia no hoi ka'u ukana e kiai ai; o oe hele, owau hele, ina no ka ix>maikai e loaa ana ia oe e aahu pu kaua ia pomaikai, a ina hoi he haav\ina o ka e 10-ia ana ia oe o kaua pu no •a popilikia, a na'u hookahi auanei e ■ uamo ia pe pilikia ou maluna o ko'u kino no ka mea he mea nui loa na lii i ko Lkou mau kahu ponoi he mea i ma «ee nui loa ia, a he mea no hoi i make make nui ia na lii mai ka wa kahikoloa mai a hiki i keia wa e hke me na hooheno o ia manawa a oia hoi keia e hoo huai ia aku nei imua o oukou e ka poe heluheiu, Ike ia kaukini he lawaia manu He upenu kuu i ka noe l.oPokahi Ua huopuni 1 ka ohu kakikepa Ke (a i ka luna o Kiauwana O ka ii«»hi ke kapeku f hei ai O ka la manu o Puo«*lii 0 ke alii wa!e no ka'u makemake O ka luhi o muua me ia nei.

Nolaila, mai h onuho oe ia'u e ke tlii e ae n>ai oe i«Vu e hele pu no kaoa i k.i law<>ia, ina oe e hoonv-ho ana i rt 'u uake mai oe i keia la i ke alii o Oahu nei, he ano no ko ka ka huakai iawaia a ke alii o Ojhi nei i holo aku la nol iiU, e uholo pu no kaua ika lawau i ike no kaua i ke au īki a me ke au nui 0 ka lawaia pu ana me ke alii o keia aina. I aku 1j o Lonoikamakahiki i kona «ahu, he mea hookiiumaha waa wale nu paha la i ko kukou holo pu ana i koi 1 ka lawaia e aho no hoi paha oe e noho. Ina e hoonoho ana oe ia'u mamake mai oukou i ke aln o Oahu nei ma ka Uwa'a ana, ina wau e noho alaila e no-

ho pu kaua e ke alii e hookuu aku i na uoe waa me ko keiki e holo i kai e la waia pu me ke alii o Oahu nei. I kakaii aku kaua a ahiahi lo?, aole h >i mai, alai!a, e manao ae kaua ua pau mai la i ka make i ke alii la Kakuihtwa, alaila e hele ae kaua ma ke ala ki e iae ko kaua ala hele la, oka makaha e hamama mai nei imua o ko kaua alo, oia hoi o Nuuanu, n haule kaua ma na Kona, he mea ai ia ke kaio moa a oia hoi ka kou mea kakau e hoomanao ae nei i ke a kealii Kohaiaia: Hana makaha Nunanu na ka ma[kani, He Pauluhiwa na ka ua Haao, He lako pa pohaku na ke Kiowao Na kju anae o Ltleaanae, Au la iluna o Waipuhia

Ou iv o ke alahe'e a Loh i kuhikuhi uku at i kana hanai alii, a ao c nae he inai o ke ali, ke huomaka la ke ■ l.i e iho i kai i kahi a kona mau kanaka e kah mai la ika apa aku a ua alii nei, Le iho la ke alii mamua, a ke iho aku la no hoi o L-jlī mahope me kana ukana nui e ana, oia no hui ka hi keo a ua alij nei ana, oia no kana ukana i kuna a i e auamo aku La mahope. I ka hiki ana aku o ke a!ii i kai i kahi oka waa, a hui pu aku la me kona

mau kan-ka, i huii mai ka hia i hope e nana i kona kahu, e iho aku ana no o Loii me kana ukana nui e auamo U he hokea Ia ara, i ae U ke aiii i kona mau ksnaka, he ukana aha la hoi keia a ianei e auamo mai nei, he mea hoopiha waa paha, he hewa aku ka hoi kona noho i kauhale me ka kakou mau wahi uknna. I aku U o Hokuuia, malia paha he mea e peno at ke &lu i keia hokeo e law<r ia mai net, hoahewa e aku nei oe e ke alii, maiu paha ua ike mua no ka* naka i ka irja e pono ai kt aiu, oU bo

keia Shoomakaukau mua mai i.ei ke kanaka Pe!a jvaha hoi, wahi a ke a!ii, aole he !«.ia ia u o ia mea. I ka wa i hiki aku ai o Loli a hui pu me kana il.i a me ko iaua mau hoaalo mv»ana. P„ne aku la ke a\v, he k»ekie no hoi ko hoopaokiki, hoolohe ole no hoi oe i ka'u kauoha, 110 iho nei ka'u olelo i mea o!e !oa hoi ia oe, i wahi kahu ae no hoi ee a ma kuu arao, a i o!e la hoi ma kuu kua ?e la hoi oe, ilaila, lawe ia oe e a'u n !oko o ka hoolei ia la oe e a'u, aku mai !a hoi makou hoi ia uka nei; he oi iea ae !a ka hoi ko'u hooinaina ia oe, no kou hoolohe o!e 1 ka'u o!e!o.

Ia iiianawa i kau maikai aku ai na maka o I«< li iaiua o ke s>© o kana aHi, me na halc<;loi kulu waiiuaka e hiolo ana, n.e he mau kuaua keikei ia, he mau n»im te »a i nohoalii iho ai oke kaumaha me ke aloha walinia 0 Lo!i: e aloha aku ana i kana alii. e ak.ha ae ana i kona mau hi a alo ehu kai, e aloha ae ana i ka maka o kana wah ne, e aioha ae ana i ka maka o kona mau makua a me na ktiki, i ka nuka o na kini 'ehulehu, a e aloha ae ana 1 ke one oiwi. a e aioha pu ae ana no hoi i na nani o keia ao, a me ko Loli hoomanao y>u an~ ae i kena aioha n».i ioa i ke aliiwahine oia no hoi o Kaikilani, a kunou hoomaikai aku !a oia i kara aiii me ka hoopuka pu ana aku i keia mau huaoltlo o ka waiohia me ka ehaeha: E ke alii, e e la mau loa oe i ke akua o kau mau olelo i hoopuka iu; i nei, he mau olelo oiaio loa in, he mea oiaio, i keia la, e noolei ana oe i«'u ik ko o ka opu hohonu o ka moana, ua hooiei mua ae nei oe ia f u iii ko o ka make i uka nti o ka aina, a nau ponoi no auunei e hoolei ia'u iloko o ka nio; ni, ma

ka'u kauoha ia oe e ke alii, e hoi moi ana oukou iuka nei o ka aina, o oukou waie n<>, e haalele io ae ana oukou ia'u īloko o Wa opu aioha oie a ana ole hoi o ka moana, na'u ia e moe oni oie i ke kai oka haku, e moe kau hoi a moe hooi'o, aloha no hoi oukou e o'u mau hoa pupuu anu o ka make, a no ke aiii hoi a kakou ko'u aloha make eleele.

He mea oiaio, ma keia wahi e ka mea heiuhelu, a me keia wahi hoi o ko kakou moolelo, he ku maoli no i ka wa lohia me ke aloha haanipo, o ke aloha paha ia la o ke kahu i kana alii, ke ha awi )i ī kon i ola e make mahope o ka* na aiii, ina paha o oe ia e ka mea heiu* heiu, ahe kahu oe e like me Loli ae !a, aole paha oe e haawi i kou kino no ku make, e like aku )a me kela kahu i hoike ia ae la maluna, ua manao no au aole no kakou e naaupo aku i ko kahou oia e like me Lott ka naaupo.

Nolaila, i ka pau ana o keia mau nia nao walohia a Loli e hoike nei f ua kena la o Lo.i i na hoe waa a rne Ho kuula a me kana al;i e kau nui aku ikimo ka waa, aua kau io aku lak» u mamua a inahepe aku o Loli, a ine kana ukana nui e poinuu aku nei o ke kau ana iluna o ka waa, a hoomak» aku mi Uikou nei e hoiu i kai, e ukah ana nuhoj.e o ka huakai a ke aiii o Oa hu nei, oiai hoi ua hala m u a ko Oahu nei alii i kai i ka lawai3.

I ko iakon nei wa i holo akn ai mahope, a ike mai la o Kakuihewa ma i ka ho!o ana aku o ke al i o Hawaii wa hope o ia- ou, hooho ae !a lakou me na leo kupinai, eiae ua alii nei e ho o mai an* paha i ka Lwaia. I ia ni ka'nu a Kakuihewa i na hoa lawvp t .ua p n » ka hoio ana mai la, i ko ka mak'-make o ka kakou a:ii F oia hoi na kahiii ouj ahi la, o Eieeleualani a me Hawaiiioa. 1 piii ae ua mau a ii nei a kakou ma ka iawaia ana, a eo ae ī ka kakou aiiL HuiO mai auanei i;, aohe ana mau makau lawaia, e noho aku ana ka kako a?ii ua lako pcnr, aole niake haawi i ka makauka.i o ka kakou aiii i ua alii b o Hawaii, nolai!-, £a mai auanei e pili, raake 1 ka kakou; !ii, o ka lilo no auanei ia o kahi kahii', i aa hou mai auanei ua alii la o Hawaii ma ka ikaika hoe'aia ka paho h >pu o ka pae aku i uka, a eo no hei'i ka kakou ahi, alaila, ilo hou kekahi kuhrli, a o ka pau loa no ia o kona mau waiwai i kau nui ia aku nei e ke aHi o Oihu hei, nolaila, e hoolohe oukou u alalo o ka mau-» alakai ana i ko ka makemake o kakou aliī O na kahu o ke alii o Oahu nei, oia hoi keia e kamaiho nei, o Kawauhoha laua o Lanahuimihaku. O keia mau kanaka i hoikē ia a« 1%

'OM hoi na kLhikuhi pauone o ke aUi o Q,.hu nei, aole la he mau kanaka t\ aka hoi. he mau kahu mua no laua no Kalani ka makuakane hoi o Lonoikanwhiki. a ua haalele nae ia KaUni, oiui hoi, e Ui<it ana no ke ahi nona keia moolelo o Lanaha no ka inoa o kekah'. kan.ika, ano ko laua haalele ana iko laua haku al i mua, a imi hou mai laua i luku hou, ua kapaia ko laua nuu inoa hoii, oia hoi keia, o Lmahuimihaku, no ko laua imi hou ana mai i haku hou n > la ua 1 keia wa, o a ka kakou e ike ae ia » ka noho ana me Kakuihewa, a hoino loa aku ia Lonoikam ikahiki i ke koiki atii a ka haku mua o laua, a ua loa iho la ia mau m.«nao iloko o ke ahi o Oahu, a me kona mau kanaka.

Ma keia wahi, e huli hou ae ke ala o ko Uakou Koonanea a nuni aku L ke ahi 0 Hawaii a me kona wahi Kanaki. Penei ke aoao ana a Loli i kaiui a'ii: 1 hoio aku auanei kakou a huhwa; p i ;ne ke aiii o Oahu nei, e n i mua a*u auanti kekahi o kakou i ke ah» e h.<awi mai i makau, aho, maunu, paka, na keu alii hoi o 1 «un, i h >o'<ahi hoi ka lawaia pu ana, a e lohe poi\o aku atu kakou i na manao aloha ole a ke ahi o Oahu nei, a me krna niau kanaka, a eia ka iua, e ninau aku kakou i k.»itn i o ke koa lawaia a ua alii la, a e nimu pu aku hoi i na i-a o ua ko'a Uwa:a *.i; e oleio aku auanei kakou, aohe ahi o kiia ko'a, a i honle mai auaiui ia i-e e ke aiii aohe ahi ea, i aku no oe he .il'.i no keia ko'a, o ko oukou ike ole i ka

lawuia, ina owau ka mea nana e law u e i<>aa ana ke ahi, i aa n>ai auanei ia alii Lwaia o olua; make ia oe, o ka lilo no auane! ia o hapa o keia aina o Oahu nei, aeo no hoi t-ia h kaku a ike mai auanei ī ko kako;- uuku, a a a hou mai e neihei waa, o ka pae v. tuka ki pahu lilo ana no ia kak >u ku make, o ka pau Joa no ia o keu ai na i ka hlo i ke alu o Hawaii, no ka mea, u;T lilo na kahih a ka kakou at i t mea makemake nui ioa ia e ke al;i o Oahu nti, a penei oe'e hana ai e ke alu: E pepehi oe ia'u a make, ke aa nui ua aiii la i ka piii me oe, alaila, e lilo mauwele ana keia aina ia oe ma nuii o ko akamai ika lawaia, ame ka ikaika hoe oko mau hoe waa, mai aloha oe» ia'u, ina e hoonoho oe ia'u iuka r.e\ alaila, o ko ia no nei, make mai oe i ke ahi o Oahu nei. I ko wa e pepehi ai ia'u, a o ku>i p-»o o ko paka no auanei ia, o kuu iwi o ko makau no ia, o kuu ioo ko m nuuu uo ia, o kuu naau, oko aho no ia, o ko poo ahi uialoo no auanei iloko o ko ht» keo, oia no kau ia e hookuu ai il ko u ke kai e hookiwikiwi ai, oko mau K i lehua ameko ki haia, e hoolei po io iho oe maluna o ke p< o t> ko ia, i ku wa e huki ai iluna, e hookiwmwi'ae ee me ke koai ,>u ana iialo, na ke au la e hoolewa hele i ko poo ia u koai mal e ae ko lawena lima ana, ina oe e ike li'.i īho i ka pii inalie ae o ko poo ia, e h opuka ae oe me ka ieo moukak.>, me na heiehelena o ke alohj nui, a e » U > ae oe i kt-ia mau hna ielo; aloha no i oi *a ia paani o ka aina, ka ia h< i mai im kupuna mai, a he ia hoi e kah< ahoa u ai e na m;»kua, aloha ka la o k.i . ir,a. a

|na lakou auanei ia e ninau mai heaha Ka ia, alaila, pane aku oe, h,- ahi ka i-.i, oka i-a paha o Kaiae i Kau, Haw. r, aoie paha, aia nae h i i ka nm.« am te, e hookoaī malie loa ae oe, uanooklwikiwi ana i ka ia io a nnei, a na Ukou auanei ka ninau ani n.ai ii <<e, e oleiohiu akuoe, aohe n»> K »ia-; ka >a, no Hilo ka ia, ua papah w,i»c i »a lei he lei lahua me ka hal ka U h a oka ienua o Mo<auicic, o ka hjb. u ka haia hoi o Upeii a, al<»ha no h i ii o ka au &na nui o ke kai loa, o kuu ia no niabto„ o kuu kahu mai no nu!una o ka hoio ana mai o Haunj. E koai ae oe iko ia mabko ok» nko, a i piū mai hoi ka waa o keU aU* o oiua mawaho o ke ama, i oie h. i e ike mai i na kina o na mea iawaia au e ke a.ii o Hawai*; i ko wa e Uwe A i ko i-a iiuna, mai lawe loa ae ee Jjna r o ikeia auanei ke kina o kau ia, e hewa auanei ka i-a a Umiamaka he okea o k<kc, no ka mea, he peo nhi maioo kau ia, ao - he he ahi hou e lawe kaokoa ae ai iiuna ka lawena a ka lawaia.

la nunawa, ua hoo*i ae la oia i kana mau olelo ai> i kana alf, ;i haav< i aku la i kona aloha hope loa i kana ahi 4me kona mau hoa pupuu anu oka make, a noho ma!se iho ia lukou me ka ekemu k-o ote» ke hoonokoke aku ta ko iakou waa i ka waa o ke alii o Oahu « hoolai mai ia. t OāV.)