Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 45, 5 November 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[kakau ia no ka nupepa KUOKOA. |

I aku la oia i na kahu o kela alii, e aho paha e haawi niai ke alii o Oahu nei i makau, aho, maunu, paka, na ke alii hoi o Hawaii, i hoomaka aku hoi ka lawaia ana. Hoole mai la na kahu o Kakuihewa, aole maia e haawi aku i ka lako lawaia o ka maua alii na kau alii, e holo mai no ke alii o Hawaii me kona makaukau lawaie, aho nui, aho iki, makau nui,

makau iki, maunu nui, maunu iki, paka nui, paka iki, ipu holoholona no mc ia e ike ia ai he alii lawain, ua niakaukau ina mea e make ai ka hoa paio o ka moana he i-a. Nolaila, aole e ioaa hku ka makaukau oka maua alii na kau aiii hemahema. Ina hoi ha ptia, ua oki ae ia no hoi, e hoi maka aku na alii a kakou e lawaia. . Ia manawa io no, ua hookaawale ma mao aku la na waa o ua niau alii nei no ka makaukan ana i ka laua apana hana he hiwaia, ke kani iki la ka aka o na kahu o Kakuihewa, no ka ike ana mai la, aohe makaukau lawaia o ke alii 0 Hawaii. I aku la na kahu ia Kakuihewa, e ko ana ko makemake, oia hoi, na kahili o ke alii o Hawai', aohe ana makau a me na pono lawaia a pau, e manao ia ai o ka leaa o ka i a» eia hoi kekahi, o keia ko'a, aohe he ahi he mau i a kama■"ī .'n .'i ? l'O KO J rvO u O īe'oo nelaila, e ko ana ko makemake. Ia manawa, ua hoopii paumi ia ka manao hauoli a nr.e ka uilani oka manao haakei o ke alii o Oahu ne', me ka manao kuhihewa, nana no'la e kailiae Ika hae oka lanakila ma ko laua laua lawaia ana, eia ka auanei, na k« alii no o ka )a hiki mai, e Lwe i ka haaheo a me ka lanakila ma ko laua lawaia ana be naaupo ke alii o Oahu nei, a he naauao hoi ke alii o Hawaii, malalo o ke kuhikuhi ana a kona kahu. Ma keia wahi, e huli hou ae ke alahtleo ko kakou heonanea no ke alii o Hawaii a me kona kahu. I aku la o Loli i kana alii, ke ike ae la no oe ika manao oke alii o Oahu nei, a me kona mau kahu; ina o kau o ka hoonoho iuka o ka aina ia'u, aole la e holo pu mai me oe, ina la o k©u la no keia eo oe, a i ole make oe i ke ahi o Oahu nti, no ka mea, aohe kaua i makaukau i na mea lawai3, mamuli o ko'u nianao n akee alii, au wale mai nei no mahope ou, o ko'u makee alii maooopo keia, e haawi ana au i ko'u kino no ka make, a e make ana wau iloko o keia manawa, i mea hoi e lilo ai ia oe ke eo a olua, o ka'u mau mea i jao aku ai ia oe, oia kau mea e hooko

ai me ka po;o!ti lea, aia oe a hana me ka pololei: alaila, e loaa auanei ma ke kaua aoao ka lanakila. Ia manaw?, ua ike io iho la ke alii aa kewa io kana manao e hoonoho i kona vahi kahu iuKa o ka aina, me kona manao kuhihtwa e hana māi ana la ke alii o Oahu nei i ka hana aloha iaia, eia ka auanei arhe he mau hana aloha a ke ahi o O-hu nei, ua holn no i ka olelo keia aina o Oahu nei, "Oahu a ka maka ewaewa." Ia rranawa i huli aku ai o Loli me kona mau maka e haloiloi ana o na wai maka i ke aloha 1 kana alii, i aku la, e kuu aiiialoha, kuu kanu hoi o keia mau iwi, ka i no e kanu ana la keia : mau iwi i ka aina, eia ka e kanu ana I ke?a mau iwi i ka moana o Oahu nei. aloha oe I kela manawa, akahi no o Lonoikamakahiki a hoomaopepo ae la i ka c!cio a kona kahu a Loli, e make ana ka kona kahu i keia wa, ua olelo mua mai no o Loli i kana aiii, aia a make ia, ilai'a eo ke alii o Oaha ia L )Qoikamakibiki i ke alii o Hawaii. Ma keia waki o ko kakou hoonanea he mea e ka walohia a me ka ehaeha, rae ka mokumokuahua o ka naau o ke aliī o Hawaii no kona kahu. I mai I3 o Loli i kana alii, ina oe e hoi a hiki i Haw;m, e aloha aku oe i ka aina, e aiaha i na iii alaha i na koa, e aloha i na makaamana, a e aloha pu *ku i na makani papuhea o ka aina, e

a'oha aku i na mauna, a mc ko lakou mau kapa kahiko maa mau, he hau, e aloha aku i na makalae o ka aina, e ak.ha pu aku hoi i *e kai maokioki a me ke kai hawanawana he mau kai alo* ha a ko laila kini, e aloha pu aku no he i i na wai lele, ka w<i hooipo aloha ta e na a!ii. Ia enanawa huli ae la i na hoa o iuna o ka waa f a aloha aku ia ia lakou a pau, aloha oukou e o*u mau hoa alo o ka make o keia holo ana mai nei, t hoi aku ana oukou me na kino ola a hiki aku i ka aina a ike aku i ka maka o ka ohana, e hoi aku ana hei au o kakou i me ke kino wailua a ike aku 1 ka aina a me kn oha.ia, e aloha nui oukou. I keia manawa, ke uwe hoenipo la ke alii no kona kahu. I aku la o Loli i kana alii, mai uwe oe ia'u, e hooko oe i ka'u kauoha me

ka pololei, mai nana oe ia'u i ka iwi koko ole, e aho e nana oe la oe iho i ka i«i koko, malia hoi o hiki mai ia kahu oa o Hauna, a lilo aku hoi oe malaloo kona mahnia ana, o ka palena hope iho la keia o ka'u mal&ma ana ia oe e ke alii, o ka uku no hoi oko ai, ia, k.ipa, a malo no hoi ou e ke alii, eia Ia o na iwi, aohe a'u uku e ae e uku aku ai ia oe e kuu alii aloha. la manawa i kulou iho ai ke poo 0 ke alii ilalo a kani iho la ke u, a i aku la, e, auhea oe e kuu kahu aloha, e hoolilo ae ke eo na ke alii 0 Oahu nei, e aho e lilo na kahili o'u a ielua na ke alii o Oahu nei, i hoi aku no kakou a hiki i Hawaii, kauoha hou aku i ka poe kapili ruanu oka uka Olaa, e pii hou lakou e kapili manu hou, oia hoi ka Oo hulu melemele o ka uka i Olaa, a i haku mai no hoi ka poe haku kahili, a loaa hou na kahili nunui e like roe laua nei a e kapa hou ia ma kolaua nei mau ino3, i hoopakele ia ae kou ola, oia wale no t-:a'u hana aloha ia oe, ke ike nei au i kou aloha oi loa e pili ana no'u, ke haawi nei oe i kou kino no ka make me ka niinamina ole i _ kou ola makama e. I aku la o Loli, mai noonoo oe no ko'u ola, o ksni auanei ka aka a ke alii 0 Oahu nei, he oi loa aku ka pono a ' kulou haahaa mai ke alii 0 Oahu nei 1 imua o ke alii o Hawaii, alaila, e olelo 1 iho oe, ua makepono ka mauna ana o ke kino 0 kuu kahu aloha e make ma- ' muli o'u o kana hanai alii, ahe /nea 1 au&nei ia nana e hookaulana i ko'u 5 inoa ma keia mua aku, i ke kahu oi o ' kona aloha i kana alii. ' Ia manawa, ua hoonau ae la ke ahi 1 kona manao kaumaha i kona kahu. 1 Ia wa, ua aloha ae la 0 Loli i kana " alii, a mahope iho oia wa, ua pepehi aku la. o i kona ka- ' hu ia Loli a make, a ma na mea a pau a Loli i kuhikuhi ai i kana alii i kona 5 wa e ola ana, ua hooko aku la no hoi '

ke aln, e like me na mea i hoakakaia ma na helu mua oka kakeo moolelo nei, a pela no ke alii i hana aku ai. I ka wa i loihi ai o ka lawaia ana a ke alii o Oahu nei, ua olelo aku la o Kawauhoha i na kanaka o luna o ko lakou waa, e nana aku oukou ika nui 0 na kanaka o luna o ka waa o ke alii o Hawaii he oia mau no paha, aole paha. I ka wa i nana aku ai o na kanaka o luna o ka waa, ua ike aku la no lakou, o na kanaka mau no 0 luna 0 ka waa o ke olii o Hawaii he eiima ko lak*u nui, oia keia:

Ke alii, Hokuula, Kapahikomoanaikāiwa, a o ka hokeo o Lawalawaihonua ua hoala ia ae k j hokeo mai kona wahi i hoomoe uai mai ka waha o ka waa ma kahi o Lol\ ma'aila, ka hokeo i hoonoho ii ai, he pani no Loli, oiai, ua ike ae nei kakou ua make o Loli, ka mea ola uhanr, a !>e mea ola kupua ke p**i ma kahi o ka mea ola uhane i make aku ia, hu no hoi ka aka i kau a rrea nui wale'he akamei o ka imi ana a ia poe kahiko o Hawaii nel Ina paha i keia wa ia hana ana a L noikamakahiki ia Kakuihewa, ina paha ua koho loio 0 Kakuihewa nona, a hoopii ia i ke aiii o Hiwaii no ka iini loaa ma ka hoopunipuni, nn ka mea, ua hlo ka hapanoi o ka mokopuni o Oaho nei i ke ahi o Hawaii ma ka loaa ana o ka ia he ahi ia Lonoikamakahiki, ma na haaa hoopunip ini a keia alii, malalo o I ke *lakai a kona kahu i make aku la. ! Ikawa a ua ahi nei e hookiwikiwi ana i kana aho meka makau, no ka m«i me he mea la e huki ana kana i-a. Ia manawa i nana like mai ai oa kanaka o luna oka waa o Kakuihewa, a hooho mai la ( ua paa mai la ka ia a kt

1 alii o Hawaii. a*ia ia kehookiwikiwi nhii ■ ia i kana aho, u.\ ioaa io aku Sa ka pa r ha kana ia, he *hi, wahi ake alii K.a--1 kuihewa. Ia manawa, hoole aku la r.a k.ih;:, ' aohe e loaa iaia ke ahi» ina e ioaa, he i a e ae no, maiia paha, he opaka[vakn. a i oie, he mahimahi, a 1 oie he ulauu, a i ole īa maa ia, alaila, he kahaia mo kuieia aku la, ke ikaika la ka huki an.l a ka ia. I aku la 0 Kakuihewa i p>e kanaka, e ninau aku oukou i kana ia e paa la, he ahi p&ha kana ia, aoie paha. Ninau aku la na kanaka o ke alii o Oahu nei penei: £ lawaia ana ke aiii o Hawaii hoo'o he mai ana i ka ninau a keia aiii o iiua, a penei ua ninau la. Heaha ka ia e ke alii o Hawaii i paa ae la ? Olelo aku la o Lonoikamakahiki 1 ka na keiki ia Hokuula penei: £ olelo aku oe, aole i niaopo|K> ka ia, eia no la ilalo i ka hohonu, aoie i ea pono ae iiuna e ike pono ia iho ai ka ia, e i aku oe, ke manaolana nei no nae ke alii o Hawaii, me he mea ia no he aht no ka ia wahi ana, no ka men, o ka huki ana no a ia he ahi he k ahi, he oia ka mea e kokomo nei iloko 0 ke kai paka, he kaumaha ka huki ana o ia. Ia wa, huli ae la 0 Kakuihewa a olelo aku la i kona mau kahu ame na lawaia, e eo paha auanei kakou i kei.« la i ke alii 0 Hawaii, ke oleio mai ia he ain no ka ia, he kaumaha ka huki ana, wahi a ua alii la o Hawaii. Pane aku la na kahu o ke aiii 0 Oahu, mai puni aku oe ika olelo a ke aiii o Hawaii, o ke ato mau no hoi paha o oukou e na lii, heie i ka loa a i ka laula ka olelo a na iii, aohe paha he ahi o keia koa lawaia mai kou mau kupuna alii mai, o na ia no i maa o keia koa. a kakou e lawaia nei, i keia la, e '.ilo ana ka pili a olua ia oe, a e loaa auanei na kahili au 1 lia mau ai. I I aku la o Kakuihewa, e oieio huu aku oukou i ke alii o Hawaii. Ia wa i ninau aku ai kona uiau kahu pehea ua ia la au e huki la, ke ike po no ia ae ia no ke kino o ua ia la au he ahi ? Pane aku la ke alii o Hawaii, aole i ike pono la ae ke kino oka ia, no ka mea ke huki nei no ka la ilale, aole i akakuu mai ka holo ana o ka ia, he ina kau au o moku ae ka'u aho a lilo hoi ka ia. Nohea moku ole hoi o ke aho. o ka naau no ka hoi Loli ke aho lawaia a ke alii o Hawaii. I aku ia 0 Kakuihewa i kona tt.au kahu penei: Ke ano hopohopo mai la au au i ke alii o Hawaii, o ko kakou ee i ke alii o Hawaii, oka ohi no ia ina opapa, no ka mea * ka kakou pili hookahi no ke kahiii oke alii o Hawaii, mai ka lae o Makapuu e a>i ana ike kai aka piii u Okahe ma ka huii ma Kona. Ia wa, ke lawe kiani ia na lima o ke alii o Hawaii me kona akauiai nui ma ke ano hoopunipuni, ua make oiai waie ke alii o Oahu nel Ia wa, kahea hou aku ia na kanaka iawaia o ke aiii o Oahu nei penei: Pehea mai nei ke alii o Hawaii, he mahimahi paha ka ia, a i ole he uiua mokuieia paha. I aku la o Hokuula, aoie ia mau ia, me he mea la, he ahi no ka ia, no ka

mea he kaumaha ka huki ana. Penei ka mea i kaumaha ai, oke p«o ahi ia maloo pulu iho la i ke kai, o ke kaumaha ae hoi o kc lei hala a me ka khua ika pulu ana ike kai ua 01 loa ke kanmaha o ua ia nei. Ua pau ka lawaia ana a ke alu o Oahu nei, ke kau nei ka nana ana a ko la kou mau maka maluna o ke aiii o Bawaii. I ka wa i lawe mikioi ae ai na !ima o ua alii nei i kana lawena aho iluna, ia wa kahea tku nei na kanaka o Kakuihewa. Pehea ka ia ake alii o Hawaii, ke ike ia ae la no f (Aole ipau>;

Ua hoopii aku o Lizzie F. Ralston, ka wahine kaoe make a WiUiam Ralston, a mea nana i kukulu ka Banako o Kaleponi, no ka hoihoi hou aaa mai i na botele Palaee me Grand ma Kapalakiko, ana i «unao ai ua ko!o--he ia oia mai ia mau waiwai mai e Wiiliam Sharron i make. Oku nui oka waiwai io ma ke dala he $$,000,000.