Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 46, 12 November 1887 — Page 1

Page PDF (1.80 MB)

This text was transcribed by:  Sky Stewart
This work is dedicated to:  My Husband, Thomas George Stewart

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII

BUKE XXVI     HELU  46.  HONOLULU, POANO, NOVEMABA 12, 1887.  NA HELU A PAU 2154

 

HOOLAHA KUMAU.

GEORGE P. KAMAUOHA.

He L@io a he Kokua ma ke Kanawai

A HE MEA

ANA AINA.

@@@@@@@ Kohala Akau,  Hawaii

2091-ty

VOLNEY VAILLANCOURT ASHFORD.

AKEPOKA.

@@ L@io, Huakaka, Pale ma ke Kanawai

Kakauolelo, Lunahooponopono a me ka hana ana i na Palapala Hoolilo.

LAWELAWE ILOKO O NA AHA A PAU O KE AUPUNI.

E kama na no na Palapala pili Kanawai a @

@@Keena Hana Helu 21, Alanui Kalepa, Honolulu Hale                             (2150 ty)

A ROSA (AKONI.)

L@@O A HE KOKUA MA KE KANAWAI?

@ Agena Houiaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu

Keena Hana:  Ma alanui Kalepa.

@@

CECIL BROWN.

L@@O A HE KOKUA MA KE KANAWAI:

@@ Agena Houiaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu

KEENA HANA:  Ma alanui Kalepa.

@@

WILLIAM C. ACHI.

L@@ a he kokua ma ke danawai imua o na A @@pau o keia Aupuni. 

He Me Ana Aina a he Boroka ma na w@wai paa.

Keena Hana, Helu 15, Alanui Kaahumanu Honolulu, oia ke Keena mua iho nei o Kini @@ Pete@son.  2114-y

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

LO@O A HE KOKUA MA KE KANAWAI.  hE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO BERITANIA A ME KA OLELO HAWAII.

Keena Hana, maluna ae o ka Banako o Kih@pa @@.  1yr.

JAMES M MONSARRAT.

            (MAUNAKEA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Leoiaio Palapala.

E Hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e ae ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na waiwai paa.

KEENA HANA:  Alanui Kalepa.

KAMIKA, KAKINA  a me KINI, LOIO, LOIO, LOIO.

KEENA HANA:  Helu-Alanui Papu, @@ Honolulu,  @

S. B. DOLE.

LOIO. LOIO. LOIO.

He Luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA:  Helu 15 alanui Kaahuman 2079  1y

W R. KAKELA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWI

He Luna Heoi@@ Palapala.

tf

M. THOMPSON,

LOIO MA KE KANAWAI.

Keena Hana aia iluna o ka Hale Pohaku o Kimo Campble, kihi o na alanui Papu me Kalepa, Honolulu.

HE LOIO IMUA O NA AHA.

Ina i makemakeia, alaila e haawi no oia kona manao kanawai ma ke kakau ana ma ka @@, no ke ano o ka hihia e manaoia ana e @  maluna o na olelo ike e waiho ia mai ana e ka mea nana ka hihia.  2121-1y.

WILDER & CO.  (WAILA MA.)

@kuai papa @ @ na lake hukuiu hale @@ a pau @  me @ me na pono a pau na ka hale.

Kihi Alanui Moiwahin me Papu.  t@

EG. HITCHCOCK

(AIKUE HIKIKOKI).

LOIO, A KOKUA MA NA MEA A PAU E PILI ANA MA KE KANAWAI.

E ohi ia ao no na Bila Aie, me ka awiwi HILO, HAWAII.  2114. 1YR.

S. K. MAHOE.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Agena Hooiaio Palapala Kope no ka Mokupuni o Oahu.

He Luna Hooiaio Palapala Kopa Paahana no ka Apana o Waialua, Oahu.

I loaa no ma Waialua, Oahu.  2128-1y.

WILIAM McCANDLESS.

HALEKUAI BIPI O WILIAMA MA KAKAKENA ma Ulakoheo.  Na ano Bipi a me na la a pau o ka makeke no na kumukuai oluolu.  UalaKahiki a pela’ku.  2902-1y.

LAUDILA.

KA NAITA HOOPAHAOHAO O NA

KAKAI MA UNA ME NA KAEI PALI O ITALIA

Ka olali oke Kahua K@na.

Ka@@@@@ ka oa hi malamalama o ka Leiha @@@Malamala@  o na kuahiwi me na @@ka @@@hoomaiale ka puua@@@@a pau o Europa

aie@@@

KA MAKANI PUAHIOHIO WILLIAM O KA HIKINA.

A  o ke Kupueu Iwikani e ka Makakila

Ia manawa no hoi i lohe ia aku ai kekahi leo i ke kahea ana mai: Ua oki, ua oki e Siparareta, mai hookau, i kau koi maluna o ke kani-a-i o ke keiki alii; a e like no hoi me ka pua pana ka palamimo mai ke kakaka mai a ka mea pana pua, pela no kekahi mea i lele mai ai a ku ana imua o ka paepae oki poo, a me ka eleu nui no hoi oia i kana pahikaua a hoomaka aku la e kau pale i ke koi e iho mai ana e hookaawale i ke poo mai ke kino mai.  I ka wa i loaa pono aku ai ua koi nei i ka pale akamai a ua kanaka nei a haki pu ae la ma waenakonu o ua koi nei a lele ana i kahi e, a pakele iho la ke ola o ke keiki alii Sekotia.

Pane aku la ka mea nana i hoopakele i ua keiki alii nei:  E kuu hoa’loha Siparareta, e hoihoi i kau koi, a mai lawe hou mai i mea e lilo ai ke ola o kou haku, aka, e hoi oe me ka manao maikai.  E ke kanaka puuwai hopo ole, mai ko’u la i hoonoho ia ai ma keia hana a hiki i keia la, akahi no mea nana i hoopahua i ka maka o ka’u koi unai ko’u lima aku, wahi a Siparaareta me ka baalulu o kona kino holookoa.  A, e o’u mau hoa kaunu o keia nanea, o keia mea nana i hoopakele iho la ke ola o ke keiki alii Sekotia, aole ia he mea okoa, aka, o ke keiki Laudila no keia.  Aole i komo iloko o kona puuwai ka manao inaina no na hana ino a ua keiki nei, aka, ua pale loa aku oia ia mau noonoo ino, a o ke aloha.  oia kana i makia iloko o kona puuwai.

I ka ike ana –p ka moi a me ka poe makaikai, ua piha loa lakou i ka hauole no keia mau hana lokomaikai a ke keiki alii Ludila, a haawi mai la lakou i na leo hulo me ka panai pu ana mai me na huaolelo hoohiluhilu: E ola mau ke keiki alii Laudila i ke Akua, a e mau hoi ka pa-e ana o kou inoa a kau i ke ahe pua aneane, no ka mea, o oe ka mea i kapaia ka hoola o ke ao nei.  A i ke kuu ana iho o keia mau leo iloko o ke aheahe malie, ua hookuu ia ae la ke pio mai kona paa pio ana.  A oiai ua pio nei e ku ana imua o ke alii opio me ka haalelu nui, ua poha aku la kona leo me ka ha’uha’u ana e uwe:  E ola mau loa ke alii kiekie o Italia, a e mau ke kaulana o kou inoa i na keneturia o na keneturia, amene.

I ka hooki ana iho o ia mau mapuna olelo, oia no ka wa a ke alii opio i kauoha aku ai e hookuu laelae ia ke keiki alii Sekotia, aole hoi e kau hou ka make maluna ona mai na lima o kanaka, aka na ka mana kahi kolu e iawe i ke ola o na mea a pau, oiai nana no i hana, a nana no e lawe aku.  Nolaila, e ka moi a me ke ohana alii, na kuhina a me ka poe a pau e nana a e hoolohe mai nei i keia, ma ka manao maikai o ka hooimina alii o Italia a me na aupuni hui o Mauna Aniani, ke hookuu aku nei au i ke keiki alii o Sekotia he keiki hewa ole oia, a e hoi oia a kona ano mau, a e ike oukou iaia ma ke ano he keiki alii oia a hooilina hoi no ke kalaunu o Sekotia nei; a o ke aloha no ko oukou a pau, me ka malu o ke akua mana loa maluna o kakou a pau.

I ka hookuu ana iho o na olelo a ke alii opio, ua kui ae la ka lwea i na leo hulo o ka hauoli.  Ai ka pau ana o eia mau hauwalaau ana, ua ku mai la ka Ilamuku nui o ka la, a wehe mai la i kekahi haiolelo e pipli ana no na hana wiwo ole a ke keiki alii o Italia,  a oia kana i pane mai ai:  E na alii a me na kaukau alii na kuhina o ka moi, a me ka p@e maka hanohano, a me na makaainana o ka moi, ua nui ko’u hauoli no keia mau hana kamahao a ke alii opio i kona enemi; a ina paha o ke alii opio o Italia kai pio iaia nei, manao au, aole loa oia e haawi hou i na kokua ana no keia opio, no ka mea, he mea mau ia ia kakou i ko kakou mau enemi a pau e like me keia, aole loa lakou e ola ana mai loko ae o ko kakou inaina; aka, o ko kakou hoa’loha a makamaka hoi, ua wehe hamama oia i kona puuwai me ka oluolu a kii aku la i kona enemi a wehe ae la mai loko ae o ka lua ahi manaonao o ka make mau loa, oia hoi ka paepae oki poo; nolai@na, o keia mau hana aloha a ke alii opio o Italia, e lilo ana oia i mea hoomanao mau ia iloko o ko kakou mau moolelo.  Nolaila, e haawi ana au i kekahi ahaaina lealea i ka hora 7 o keia ahiahi, a o na mea a pau ma ko’u’aoao ia, a e hele mai na mea a pau ma ia ahaaina.

I ka pau ana o keia mau huaolelo a ka Ilamuku, ua hookuu ia aku la ke anaina e hoi.  A oiai lakou e hoi ana ma ke ala no ko lakou mau home, e hoopuka mau ana lakeu i na huaolelo hoowahawaha no ko lakou hooilina alii no kona hana ana i ka mea pono ole maluna o e keiki alii o Italia, ka mea i kaulana a puni ke ao, ke kae’ae’a o ke kahua kaua.

Pane ae ia hoi kekahi poe, no ka hookaha no noi paha i ka nani o ka iala mau wahine, nolaila manao ino a k@ e powa me ka hilahila ole, me ka manao, ina e pio iaia, alaila hooko ia la kona makemak, me ka manao ho hokahoka kela.  Ina nae e moku mai nei kona poo, ina la ua maikai loa, a oia no la ka uku o kana mau hana ino.

I ka hiki ana ae i ka hora ehiku o ua ahiahi nei, ua kauluwela o loko o ka pa alii i na kukui a me na lamalama ahi e aa ana, a ke ike ia aku la na kaoo huakai o na kanaka e komo aku ana iloko o ka pa alii, a he ku no i ka nani.  Oiai na mea a pau e hoolai ana ma ka rumi hookipa, ua kani mai la ka bele aina, a ku ae la na mea a pau a komo aku la no ka rumi ahaaina, a kali iho la lakou o ka hoea mai o na alii opio; a oiai no lakou e kali nei me pihoihoi nui no ka mea nona ka ahaaina i hoomakaukau ia, loke ia aku la ka leo anoano o na mea kani i hui pu ia hoi me na kileo kani o ha kaikamahine alii a me na lede maka palupalu, a ia wa i komo mai ai na alii opio me ka hiehie nui.

I ka noho ana iho o na alii opio, ua ku mai la ka Ilamuku i ke anaina haipule, me na kalokalo ana i ka mea mana loa e hooloihi ia ke ola o na alii opio.  A i ka amama ana, ua hoonuu aku la kela a me keia i na mea a pau i hoomakaukau ia, a e hooma-u ana hoi i ko lakou mau puu me na oolopu waina no ke ola o ke koa opio a me kana mau wahine.

I ka piha ana o ka lua o ka inaina, ua huli aku la ke anaina no ka rumi hulahula.  I ke anaina e nanea ana, kani mai la na mea kani,  a oia no ka manawa i hoomaka ai na lealea hulahula, ke hele la a a haa ka ua i ka nahele.  Ke nana aku, ua hoolei pau kela a me keia o lakou i na ai hoopau a wahie, ma na ki@na wawae a me na onina o ko lakou mau kino, he nani no ke nana aku, aka, ua hooheka ia mai la nae ko lakou ike e ka eueu o Italia a me ka Ui kaulana o Mauna Aniani, a pela no hoi ka Ui Luisa me kekahi ukali o ke alii opio; ke nana aku ia lakou a pau eha, me he mea la, e haa mai ana na pua i kula, i ka lohia e ka papa o Maukele.

I na alii e hookelakela nei, e manao ana kekahi e oi mamua o kekahi, oia no ka wa a ke anaina i hooho mai ai:  Na na Ui o Italia e ahi ka lanakila o ke kahua lealea.  Hulo hulo ae la ke anaina me ka hauoli nui, a pela iho la i lilo ai ka lanakila ma ka aoao o na Ui o Italia.

I ka hoomaha ana ae o ka hula ana, ua hele mai ia ka Ilamuku a hoomaikai mai la imua o na alii opio, a pane mai la;  E like no me ka ui i loea ia oukou, pela no ke akamai o ka oukou hula ana, a me ka maikai maoli no.

Ia wa i kani hou mai ai ka leo o na mea kani a hoomaka hou ka hula ana.  I keia wa e hoomaka nei ka hula ana, ua hele mai la kekahi keiki alii a noi mai la i ka oluolu o ka Ui Pomelia e hula pu laua, aka, pane aku la ka Ui Pomelia me ka oluolu;  Mamua o ko’u haalele ana aku i ko’u anina banau, ua hoohiki mua au i ke akua o ko’u mau kupuna, aole e lilo ko’u lima i ka mea okoa e hula pu ai, ina e noi ia mai ana, aka, me ka’u kane aloha wale no au e hula ai, aole hoi me ka mea e; nolaila, o kau noi e ke aliikane, aole paha ia e ko ana; aole keia he kue ana i ka rula o ka hula ana, aka, o keia mau olelo hoohiki i puka ae mai kuu waha ae ka mea i kapu ai, nolaila, e hoi oe me ka nele, aole no he mea hookahi o ke ola ana o keia honua e hiki ai ke apo mai i ko’u lima no ka hulahula ana me @aole i na moi, aole i na alii, a aole no; na mea a pau aka ika mea wale no a’u i aloha ai a @ hookahi wale iho no.

I ka lohe ana o ke keiki alii o Sekotia i kii mai ai e @i i ka Ui Pomelia e hula pu me ia, ua huli hoi aku la oia me ka nele me @huaolelo ma kona waha e i ana:  Kai no he aliiwahine kela i malama i ka rula o ka hula ana o ke ano naauao.

I ka hiki ana ak@ ona ma kona wahi i hele mai ai me na manao hilahila, ua aka hoohenehene ia mai la oia e ka lehulehu.  A oiai no ke anaina e noke nei i ka hula, uwauwa mai@ la oia e ka lehulehu.  A oiai no ke anaina e noke nei i ka hula, uwauwa mai:  la na kanaka ma kekahi aoao o ka rumi hula, eia ka he kanaka powa i lako me na me kaua.

Oiai ke anaina e nana ana ma kahi o ka leo e uwauwa ana, ku ana imua o ka moi kekahi kanaka i lako me na mea kaua, a me 15 ona mau ukali, a ua lawa like hoi lakou a pau me na mea kaua.  Poha aku laka leo o ko lakou alakai i ka i ana aku imua o ka moi:  E ka moi, e ola mau ioa oe.  O ka’u huakai i kou alo alii nei i hiki mai la imua ou i keia po, oia keia; i kauoha mai nei ka Nait@ Pohemana, ina eia iloko nei o kou hale alii kahi i noho ai o kana kaikamahine a me kana aikane, a me ka laua kane pu hoi kekahi, e hookuu mai oe ia lakou a me ko lakou mau ukali a me ka poe i hahai mai ia lakou.

I ka lohe ana ok@ moi, ua ninau aku la oia:  Owai ka inoa o ka laua kane?  Pane mai laka mea i kahiko ia me na mea kaua:  O ka moa o ka laua kane, o ke keiki alii Laudila o Italia.

I ka lohe ana o ka moi i keia, a no ka pololei o na wele ehe a me na hoikeike a ua @@@@ ae mai @ oia me ke kuhikuhi pu ana aku o kona lima i kahi e noho mai ana o na alii opio:  E ka naita, aia no lakou ke noho mai la; a uwo ae la ka moi me ka hoopuka ana ae i keia mau huaolele:  E Bohemia, na kuu haku, ua hanau no ka hoi kau keiki; ina au e lohe mua, ina ua kii aku no wau i wahine na kona kaikunane, aka, aole e hiki ia’u ke hana aku i keia manawa, no ka mea, ua lilo mua i ke alii opio o Italia, a nele hoi ke alii hanau o ka aina, nolaila, aole a’u mea i ko@.

I ka hiki ana aku o na naita nei o ke kuahiwi imua o ka Ui Luisa, ua kukuli iho la eia me ka pane ana aku:  E kuu baku alii ka Ui o na hilana o Sekotia nei, ka mea a kou makua a me kou mau makaainana i kapa aku ai, ka loea o na mea kaua, ua kauoha mai nei kou makuakane a me kou makuahine, a me kou lahuikanaka hoi, e pii aku oe a me kau aikane a me ka olua aloha no kou home kuahiwi, e hana hou oe i ka olu o kou kakela alii, i haawi mai ai kou lahuikanaka hoomaikai palena ole maluna o kau aikane, a me ka olua kane, nolaila, mamua o ke kani ana o ka hora ewalu o ke kakahiaka, e haalele iho ai oe i ka hale alii nei, a hoi aku oe no kou home kuahiwi.

I ka lohe ana o ka Ui Luisa i na olelo a kekahi o na naita o kona makuakane, ua pane mai la oia:  O ko’u manao no ia, e pii aku ana no ina @a i ke kuahiwi, ke oluolu ia nae e ka maua aliikane.  Nolaila, e kuu puuku aloha, eia kou wa e ike ae ai oe i ka’u aikane nei, a ia wa i kukuli hou iho ai ka puuku a lalau aku la i na lima o ka Ui Pomelia a honi iho la, a pane aku la:  E ka ui o naui a me ka nani o na nani, ua makepono no kou kaulana ana, aole io no ma na aupuni o ka honua, a aole no hoi paha ma na aupuni pahaohao o ka lewa, aole he mea hookahi nana e hoopio i kou nani.

E kuu puuku, e ike aku oe i ka maua kane, ko maua haku alii hei e noho nei.  Ia wa i huli ae ai ua puuku nei a lalau aku la i ka @n a o ke alii opio a honi iho la huli ae l a pane aku la:  O oe ka ia e ke keiki alii Laudia, ka mea i kaulana a puni ke ao no ke koa a me ka wiwo ole, ka une nana i hoolilo i ka mana o ke akua Poowalu i mea ole, a akahi a hui kino kaua, a akahi no hoi a ike i kou mau helehelena, nolaila e kuu kaku, e kala mai ia’u no ka pupuahulu o ke kamailio ana.

Pane mai ia ke alii opio:  Aole oe i hewa ma ka olelo ana, e hiki ai ia’u ke kala aku ia oe; a o ka’u noi wale no ia oe e ka puuku maikai o ke aliiwahine, e noho kakou iloko o ka oluolu a me ke akaha@, a e lilo kakou i mau ohana hookahi a pela auanei ka maluhia e paa ai maluca o kakou.  (Aole i pau.)

HE MOOLELO NO

LONOIKAMAKAHIKI

KA

Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

(KAKAU IA NO KA NUPEPA KUOKOA)

I AKU o Lonoikamakahiki ia Hokuula, e olelo aku oe ua ikeia ka ia a keia alii o laua, me he la no he ahi ka i-a.

Ia manawa i hoopaa iho ai ke alii o Hawaii i kana aho ma ke kikepa o ka waa, ua hoihoi mai la i kana aho maloko o ka iako o ka waa, a olelo aku la ua alii nei i kana keiki, e olelo aku oe i ke alii o Oahu e hele mai e ike i ka i a a ke alii o Hawaii.

Ia manawa i kahea aku ai o Kokuula penei:

E oluolu mai ke alii o Oahu e hele mai e ike i ka i-a, ina hoi he i-a okoa aole he ahi, alaila, ua eo no hoi keia ahi i kena alii.

I mai la na kanaka o Kakuihewa, ua pono; e holo aku ana ko makou waa i laila i ike pono ia ai hoi ka i-a.

Ia wa no, ua holo io aku la ka waa o ke alii o Oahu nei, ua holo ae la lakou mawaho o ke ama o ka waa o ke alii o Hawaii.

I ko Kakuihewa ma wa i pili ai ma ke ama o ka waa o ke alii o Hawaii, a ia wa no hoi i hoomaka ai ua alii nei o Hawaii e huki pono ae i ka i a iluna, a ia wa no hoi i pii pono ae ai ke poo ahi maloo me ka lei hala a lei lehua pu no hoi iluna o kona poo.

I ka wa i pa ai o keia mau mea i ke kai me he mea ala no i ka nana iho a ka maka o ua mau alii nei, me he ahi hou la no, ua kohu i-a maloo, he ano makamaka no ke ano o ua poo ahi maloo nei.

I ka wa i ike ai o Kakuihewa i ke poo ahi, ua hooho ae la oia me ka leo pihoihoi, he ahi io no ka i-a, ua eo au ia oe e ke alii o Hawii, a nohea keia i-a wahi a ka ninau a Kakuihewa.

No Hilo ka i-a, ua papahi wale i ka hala a me ka lehua, a o ka hala hoi, o ka hala o Upeloa; a o ka lehua hoi o ka lehua o Mokaulele, aloha no hoi ka i-a o ka aina, ka ia e haaheo ai o ko Hilo keiki, a o kuu i-a no hoi malalo i hele mai nei , a o kuu kahu no maluna o Hauna i holo mai nei, ei ae nei paha ia iuka o ka aina.

He mea oiaio, i kela wa a ua alii nei e hoike ana hoi i ka i a ana i ke alii o Oahu nei,oia no ka wa a ke kahu o ua alii nei o Hawaii i pae ai iuka o Kailua i Koolaupoko ae nei , ola no o Hauna, ua pae io ae no ia iuka o Kailua, a i ukali mai no hoi oia i kana hanai alii.

Ma keia wahi o ko kakou moolelo, ua haawi io aku la no ke alii o Oahu nei i kana olelo hooholo, ua eo ia i ke alii o Hawaii ma ka lawaia ana.

Ia wa ua hookaawale aku la ua alii nei o Oahu nei i ko lakou mau waa, a ua kulou iho la hoi na maka o na kahu o ua alii nei me ke kaumaha, no ka mea, ua lawe aku la ke alii o Hawaii i ka hae o ka lanakila ma kona aoao, ua loaa like no ia haawina hookahi o ke kaumaha ia Kakuihewa no ka minamina i ka aina, o@ai, o ka hapanui o keia mokupuni, ua lilo i ke alii o Hawaii.

Nolaila, ua noho iho la ke alii o Oahu a me kona mau kanaka e ai iluna o ko lakou mau waa a maona.

A ia wa, ke hoolale la no hoi ke alii o Hawaii i kona mau kanaka e paina lakou.

Ia wa, ua olelo mai la kona mau hoa aohe paha a kakou poi, a aohe no hoi he puaa mo’a, o ka kakou mau wahi ai mai no paha o Hawaii, he Ao; oia hoi he uala mo’a o ka kakou mau wahi ai mai no paha o Hawaii, he Ao; oia hoi he uala mo’a i kaulai ia i ka la a maloo.

Ma keia wahi o ko kakou moolelo, oia no ka ai a na kahu alii e hoomoamoa ai na ka lakou hanai alii, o ka lakou i a e ai iho ai i kela wa, o ua poo ahi i-a maloo no a laua i lawaia ai me Kakuihewa, oia no ka lakou i-a e ai iho ai.

I aku la oia i kona mau boa, ono mai la ka hoi ao i ka poi kalo a me ka puaa hoolua, e aho paha e noi aku oakoa i ke alii o Oahu i wahi poi kalo a me ona wahi puaa na kakou, i ai iho ai kakou a maona, alaila, hookahi hoi ka huli hoi pu ana me ke alii o Oahu nei.

I aku la kona mau boa, he mea makehewa-wale no paha ia o ke noi aku, noi aku auanei kakou loaa mai ka la kou mau mea ai na ka kakou, aole ka hoi i loaa mai nei ke noi mua a kakou i noi aku nei, i makau, aho, maunu, na keia alii lawaia hoi o laua, a ina no kakou e noi hou aku ana, aole no e loaa mai ana, he mea hoohilahila wale no la ia kakou i ke noi hou ana aku ia lakou la, ina hoi o ke alii o ke aloha nei, aole hoi he olelo ana, aka hoi, aole nae pela no ka mea, ua ike pu ae nei no kakou i ka hana a kela alii o olua, a me kona mau kanaka ponoi, he mau hana hoohoka wale no ia kakou ka hana a keia alii o Oahu nei, e pono kakou e hoopau i ko kakou noonoo ana no ia mea, e aho no kakou e ai i ka ai o ko kakou aina hanau, no ka mea hoi, he ai no ua maa ia kakou i ka hoomanawanui ia, a pela auanei hoi kakou e hoomanawanui ai i na hana ino a keia alii maluna o kakou.

I kela manawa, ua hoapono mai la ke alii Lonokamakahiki, ua pono io ia manao, e hoomanawanui io kakou a kamau iho ka houpo lewalewa.

Ia wa, ua ai io iho la lakou nei i ka lakou nei wahi ai.

Ia lakou nei e ai nei, ua maona mai la lakou la, oia hoi ke alii Kakuihewa a me kona mau kanaka, he ai maikai ka lakou la a he i-a maikai hoi, nohea ole maona hoi he ai i ka ai maikai, ao le pela lakou nei, o ke kamau iho ka paha o ka nawe.

Olelo aku la a Kakuihewa i kona mau kanaka; e i aku oukou i ke alii o Hawaii e heihei hoe waa kakou, aia no hoi ka pahu eo o ka pae e iuka o ka aina.

Ia namawa i olelo aku ai na kanaka o ke alii Kakuihewa,  e ai ana ke alii o Hawaii hoolohe mai ana i ka huaolelo, ina he olelo no ka maikai, ae mai ina he olelo no ke ino, hoole mai.

I aku la ko Lonoikamakahiki mau wahi kanaka, hoike ia ana ka huaolelo, malia paha he huaolelo no ka maikai, ae aku no hoi keia alii.

Ae, ua pono, eia ka huaolelo, wahi a na kanaka o kela alii.

Ke makemake nei keia alii o laua, e heihei hoe waa laua, aia no hoi ka pahu eo o ka pae e iuka o ka aina.

I aku la ke alii o Hawaii i kona mau kanaka, e olelo aku oukou he huaolelo maikai hoi ha, nawai hoi ka hoole ana o ka mea maikai.

Ia wa, ua olelo aku la ko ianei mau kanaka, ua ae mai la nae ko oukou alii no ka heihei hoe waa.

I mai la lakou la, ua ae no ka makou alii i na mea a pau a ka oukou alii e makemake ai.

Ia wa pane aku la na kanaka o ke alii o Hawaii, e aho paha ke alii o Oahu e hoakaka mai i kana kumu pili ma kona aoao.

Ae, hemea maikai ia, e aho me nei ke kumu pili a na li@, mai ka Piliokahi a hiki i ka Pukaki, mau ka pili ma ka aoao o ke alii o Oahu nei, i hookahi no hoi kahili ma ka aoao o kena alii, a pehea ia la, ua mau paha ka pili a na alii.

I aku la Lonoikamakahiki i ‘kona mau kanaka, e hoole aku oukou, aole e mau ke kahili o ke alii o Hawaii ina oia ka nui o ka aina e pili mai ana ma ka aoao o kena alii, e aho e noonoo mai oukou i aina i mau ke kahili o ke alii.

I aku la na kahu o ke alii o Hawaii, aole i mau na kahili o keia alii, e aho e noonoo hou mai oukou i aina i mau na kahili o keia alii.

A pehea auanei makou e noonoo hou aku ai i ka nui o ka aina e pili aku ai.

Ina e n@le oukou i ka noonoo ole, alaila, na makou e noonoo aku, oia keia.

Mai Kapiliokahe, a hiki i ka lae o Makapuu, alai’a ua mau ka pili a na hi a kakou. 

Ia wa, ua huli ae la na kahu o ke lii Kakuihewa a linau aku la pehea kou manao no keia mea?

I ke aha auanei, e ae aku oukou ua mau iho la ka pili a mana, wahi a ke lii Kakuihewa.

Ia namawa ua olelo aku lana kahu o ke lii o Oahu nei.

Ua ae ia ko oukou makemake oia iho la na kumu pili a na lii.

I hou aku la na kanaka o ke In o Kakuihewa, pehea ke kukulu pea o na waa o kakou a me ka hoe?

Ua pono, ina ua manao oukou pela e hana ai, alaila e hana aku e like me ka hiki, wahi a na kanaka o ke alii o Hawaii.

Aia paha a holo like kakou, alaila, hookahi ka holo ana.

I aku la ke alii o Hawaii i kona mau kanaka, e olelo aku oukou, ina e luanao e holo mua aku e holo nomua aku e holo no oukou.

I aku la na kanaka o Kakuihewa, e holo e paha auanei makou, a pae e aka makou iuka o ka aina, alaila hoole ae oukou aole i eo ka heihei hoe waa a a kakou ia makou, a pehea ia la, a luhi makehewa hoi makou i ka hooikaika ana i ka waa i ka hoe.

I aku ia ke alii o Hawaii i kona mau kanaka, e olelo aku oukou ina no e pae e aku ana iuka o ka aina, alaila ua lilo no ia oukou ka pili a kakou, aohe mea nana e welawela ae ka oukou eha.

A holo makou la, holo oukou, no ka mea hoi “aia ka make olelo he pae iuka.”

Ia wa , ke hoomaka la ka waa o Kakuihewa e holo, a ke ku la hoi ka pe o k waa, ke liki paupaka la na hoe waa, aia ka pono o ka pae iuka o ka aina, loaa ka mea a ka lakou alii i lia ai, ma ke ano he moeuhane palaualelo.

Ia waq hoi, ua kokoke aku la ko lakou la waa no uka o ka aina, o na hee o ka pea, aia ka pono o ko lakou kau e aku iuka o ka aina mai kela koa lawaia moi keia hoomaka ana mai e holo, hao iho la ka makani mahope o ka waa o ke alii o Oahu, oia hoi ka maka ni he Malanai o Kailua.

Ia wa ke holo la ka waa o keia alii o Oahu nei me ka pakika ana ilu@a o ka ohuku ale, a ke nana aku nei hoi ke lii o Hawaii a me kona mau wahi kanaka mahope.

I ka waa kakuihewa e holo la mamua, ua koliuliu loa, ke hele aku la e nalowale ka waa, o ka pea wale no ka mea ike ia aku i ke keokeo.

Ia manawa i ui ae ai o Lonokamakahiki i kona mau anaka, pehea kakou, aole paha auanei e loaa aku ka waa o ke lii o Oahu nei ia kakou?

I ke aha hoi ka mea e loaa ole ai wa hi a na hoe waa, ina he waa ko lakou a pii iluna i kahi kiekie, alaila aole io e loaa ana ia kakou, aka hoi, ina no hoi he waa ko lakou ke holo la no iluna o ka ilikai, alaila e loaa ana no ia kakou i hakalia kakou i ka olelo; a hoomaka aku no hoi kakou e alualu ia lakou.

I hou mai la na hoe waa i ke alii, e noho pono oe i ka waha o ka waa, e paa a paa na luna i ka niao o ka waa e oi ka noho ana, mai oni ke kino a na ke alii auanei ke ao ana e hoolohe no hoi oe e Hokuula, i ke kainaliu oe e noho ai, e hoomakaukau mau oe i le ka ana i ka liu o ka waa kakou.

Ma keia wahi e ka mea heluhelu, a@le keia he liu maoli no ka waa, aka, he liu ale keia e pii nei maluna o ko lakou nei waa; no ka nui launa ole o ka holo ana o ka waa, ma ka ikaika o na hoe waa, a ua hoomaka aku nei hoi na hoe waa e hoopololei i ka ihu o ka waa no uka pono o ka aina, a hoomaka aku nei na hoe waa e hana i ka lakou a@@na hana me ka ikaika nui.

Ia wa, ua hoonee ia ko lakou nei waa me ka holo loa, ua holo pololei lakou nei iuka o Waimanalo, he elua no mapuna hoe a na hoe waa hoea ana iakou nei mawaho pono o ka poina nalu, i ke awe no o ka holo ana a ka waa, ko mo ana lakou nei maloko o ka poina

nalu, ua malu iho la na pali, oiai ua ahiahi i kela manawa, ua hoe aku la na hoe waa o ke alii a pae maalahi aku la ko lakou nei waa ma Kalapawai i Kailua, a hapai aku nei lakou nei i ko lakou nei waa a kau aku la ma kahi kau waa.

Ma keia wahi o ko kakou moolelo, e hoohuli hou ae kakou ia Kakuihewa ma, pehea mai nei la ka holo ana o ko lakou waa, eia no paha ke nee mai nei i ka moana, ae, he mea oiaio ia, eia no lakou ke lihi launa mai nei ia uka o ka aina, eia no na maka o ke alii Kakuihewa a me kona mau kanaka ke nana la i hope o ka hoea mai o ka waa o ke alii o Hawaii.

I ae la na kahu o Kakuihewa, ua @o ia oe keia pili a olua, e pae e ana kakou i uka o ka aina a maloo ko kakou mau kapa i ka la, alaila pae mai ka waa o ia alii, ma k heihei heenalu auanei a olua, make hou ia oe, o ka pau loa mai no ia o ko aina i ka hoi hou ia oe, o@a la i lohe oe e ke alii nei o Oahu, ke kari pu la no hoi ka aka a na hoe waa me ka hoolo pu hoi kekahi no ka ikaika hoe waa, a no ko lakou pae e hoi iuka o ka aina.

(Aole i pau.)