Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 46, 12 November 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

■[kakau 1 a no ka ni*peps kuokoa. I lAKU o Lonoikamakahiki ia Hokuuia, e ole'.o aku ee ua ikeia ka ia a keia aiii o iaua, me he mea la no he ahi ka i-a. Ia manawa i hoopaa iho ai ke aiii o Hawaii i kana aho ma ke kikepa oka waa, ua boihoi mai ia i kana aho maloko oka inko oka waa, a olelo aku la ua.a!ii'nei i kana keiki, e oielo aku oe i ke aiii o Oahu e hele mai e ike i ka i a a ke aiii o Hawaii. Ia nunawa i kahea aku ai o Hokuuia penei: E oiuolu mai ke alii o Oahu e hele mai e ike i ka i-a, ina hoi he i-a okoa aele he ahi, aiaila, ua eo no hoi keia ahi i kena aiii. I mai la na kanaka o Kakuihewa, ua

pono; e holo aku ana ko makou waa i iaiia i ike pono ia ai hoi ka i-a. la wa no, ua holo io aku la ka waa oke alii o Oahu nei, ua holo ae la la* k#u mawaho oke ama 0 ka waa 9ke alii 0 Hawaii. I ko Kakuihewa ma wa i pili ai ma ke ama o ka waa o ke ahi o Hawaii, a ia wa no hol i hoomaka ai ua alii nei o Hawaii e huki pono ae i ka 1 a iiuna, a I ia wa no hoi i pii pono ae ai ke pooj ahi maioo me ka lei hala a lei lehuai pu no hoi iluna 0 kona poo. I ka wa i pa ai 0 keia mau inea i ke 1 kai me he mea ala no 1 ka iiana iho a i ka maka oua mau alii nei, me he ahi hou ia no, ua kohu i-a ola no, aole hoi he kehu ano i-a maloo, he ano inakama ka no ke ano 0 ua poo ahi maieo ne : . Ikawa i ike ai o Kakuihewa ike poo ahi, ua hooho ae la oia me ku leo pihoihoi, he ahi io no ka i-a, ua eo au ia oe e ke alii o Hawaii, a nohea keia i-a wahi a ka ninau a Kakuihewa. No Hilo ka i-a, ua papahi wale ika liala a me ka lehi;a, a o ka hala hoi # o ka hala o Upeloa; a 0 ka lehua hoi, o ka lehua o Mokaulele, aloha no hoi ka i-a o ka aina, ka ia e hnaheo ai 0 ko Hiio keiki, a 0 kuu i-a no hoi malalo i hele mai nei, a o kuu kahu no maluna o Hauna i hoio moi nei, ei ae nei paha ia iuka o ka aina. He mea oiaio, i keia wa a ua alii ne' e hoike ana hoi i ka i a ana i ke alii o Oahu nei, oia no ka wa a ke kahu o ua alii nei o Hawaii i pae ai 1 uka o Kailua i Kooiaupoko ae nei, oia no o Hauna, ua pae io ae no ia iuka o Kaiiua, a i ukaii mai no hoi oia i kana hanai aiii. Ma k< ia wahi oko kakou moolelo, ua haawi 10 aku la no ke alii o Oah>: nei i kana oleio heoholo, ua eo ia i ke alii o Hawaii ma ka lawaia ana. la wa ua hookaawale aku la ua alii nei o Oahu nei i ko lakou mau waa, a ur kulou iho la hoi na maka o na kahu oua a'ii nti me ke kaumaha, no ka mea, ua lawe aku la ke al?i 0 Hawaii 1 ka hae o ka lanakila ma kona aoao, ua loaa like no ia haawina hookahi o ke kaumaha ia Kakuihewa no ka minanaina Ika aina, oiai, oka hapanui o keia mokupun?, ua I lo 1 ke alii o Hawaii. N'olaiia, oa noho iho la ke alii o Oahu a me kona mau kanaka e ai iluna o ko lakou mau waa a maona. A Ia wa, ke hoolale la nO hoi ke aiii o Hawaii i kona mau kanaka e paioa Ukou. Ia wa, ua olelo mai ia kona mau hoa aohe paha a kakou poi, a aohe no hoi he puaa mo'a, o ka kaKou roau wahi ai mai no paha o Hawaii, he Ao; oia hoi he uiaia mo'a i kau'ai ia i ka la a mal^o Ma keia wahi oko kakou moolelo, oia no ka ai a na kahu alii e hoomoa* : moa ai na ka lakou hanai aiii, o ki lakou iae ai iho ai 1 kela wa, o ua poo 1 ahi i a maloo no a laua i lawaia ai mt I Kakuihe«a, oia no ka iakou i~a eai iho ai. <

I aku la oia i kona mau hoa, ono mai la ka hoi aa i ka poi kalo a me ka pua.ll e aho paha e noi aku oukoii i ke aiii o Oahu i wahi pei kalo a me ona wahi puaa na kakou, i ai iho ai kakou a maonā, alaila, hookahi hoi ka huli hoi pa ?.na me ke ai?i o nei. 1 iku ia kona mau boa, he mea makehe*a *ra!e no paha ia o ke noi aku,

noi aku auanei kakou loaa mai ka Ui kou mau tuea ai na ka kakou, aole ka hoi i loaa mai nei ko noi mua a kakou i noi aku nei, i makau, aho, mauna, na keu alii hot o laua, a ina no kakou e noi hou «ku ana. aole no e loaa mai ana, he mea hoohilahila wale no la i? kakou i ke nui hou ana aku ia Ukou b. ina hoi o ke aiii o ke aioha nei. aole hoi he oltk> ana, aka hoi, ao!e nae pela, no ka mea, ua ike pu ae nei no kakou i ka hana a keia aiu o olua, a me kona mau kanaka pe noi, he mau hana hoohoka «rale no ia. kakou ka hana a keia aiii o Oahu nei, e pono kakou e hoopau iko kakou noonoo ana no īa mea, e aho no kakou e ai i ka ai o ko kakou aina hanau, no ka mea hoi, he ai no ua maa ia kakou i ka hoomanawanui ia, a peia auanei hoi kakou e hoomaoawanui ai ina h&na ino a keia alii maiuna o kakou.

I keia manawa, ua hoapono mai la ke ahi Lonoikamakahiki, ua pono io ia manao, e hoomanawa«ut io k'akou a kamau iho ka houpo lewalewa. la wa, ua ai io iho la lakou nei i ka lakou nei wahi al Ia lakou nei e ai nei, ua maona mai la iakou la, oia hoi ke ahi Kakuihewa ame kona mau kanaka, he ai maikai ka lakou la ahe i-a maikai hoi, nohea ole maona hoi he 3i i ka ai maikai, ao ie peia iakou uei, oke kamau iho ka paha o ka nawe. Oielo aku la a Kakuihewa i kona mau kanaka; e i aku oukou i ke alii o Hawaii e heihei hoe waa kakou, aia no hoi ka pahu eo o ka pae e iuka o ka aina. Ia manawa i olelo aku ai na kanaka o ke aiii Kakuihewa, e ai ana ke aiii o Hawaii hoolohe mai ana i ka huaoielo, ina he olelo no ka maikai, ae mai, ina he oielo no ke ino, hoole mai.

I aku la ko Lonoikainakahiki mau wahi kanaka, hoike ia ana ka huaoleio, maiia paha he huaoleio no ka maikai, ae aku no hoi keia alii. Ae, ua pono, eia ka huaolelo, wahi a na kanaka o kela alii. Ke makemake ne' keia aiii o laua, eheihei hoe waa laua, aia no hoi ka pahu eo 0 ka pae e iuka o ka aina. I aku la ke alii o Ilawaii i kona mau kanaka. e oieio aku oukou he huaolelo maikai hoi ha, nawai hoi ka hoole ana o ka mea maikai. Ia wn, ua oielo aku la ko ianei mau kanaka, ua ae inai la nae ko oukou aiii no ka heihei hoe waa. I mai la lakou la, ua ae no ka makou alii i y na mea a pau aka oukou alii e makemake ai. Ia wa pane aku la na kanaka oke aiii o Hawaii, e aho paha ke alii o Oahu e hoakaka mai i kana kumu pili ma kona aoao. Ae, he mea maikai ia, e aho me nei ke kuniu piii a na lii, mai ka Piiiokahi a liiki i ka Pukaki, mau ka pili ma ka aoao o k® alii o Oahu nei, i hookahi no hoi kehili ma ka aoao o kena alii, a pehea ia la, ua mau paha ka piii a na aiii.

I aku la o Lonoikamakahiki i )kona mau kanaka, e hoole aku oukou, aole e i mau ke kahih o ke ahi o Hawaii ina oia ka nui oka aina e pili mai ana ma ka noao o kena aht, e aho e noonao m?'\ oukou i aina i inau ke kahili o ke a'ii. I aku Ia na kahu o ke aiii o Hawaii, aohe i mau na kaMli o keia alii, e aho e nooi.oo hou mai oukou i aina i mau ni okeia alii. A Qj|hea auanei makou e noonoo hou aku ai i ka nui o ka aina e piii aku ai. Itva e ntle ouko«i i ka noonoo ole, alail.% na makou e nnonoo aku, oia keia. Mai Kapi!iok-he, a hiki i ka lae o Makapuu, alai a. ua mau ka pili a na hi a kakou. * Ia wa, ua huli ae la na kahu o ke Hi Kakuihewa a i*inau aku la [>ehea kou marao no kt ia mea ? I ke aha auanei, eae aku oukou ua mau iho !a ka pili a maua, wahi a ke lii Kakuihewa. la manawa u* olelo aku !a na kahu o ke Hi o Oahu ne?. Ua ae la ku oukou makemake oia iho l.i ni kumu pili a na lii. I hou akn la na kanaka o ke Kakuihewa, pehea ke kukulu pea ona naa o kakou a nie ka hoe ? Ua nono, ina ua manao oukou pela ! ? hana ai, alarU e hana aku e like me ea hiki, wahi a na kanaka o ke a!ii o j HawaiL

Aia pihj a holo like k.i .īlaiui hockaht ka holo ana. I aku l.i kc alii o Hawaii i koiM nwiu kanaka» e olelo aku oukou, uu c nrac holo muu aku c holo no ouk.>s.:. I aku la na kanak? o Kakuihevv.i t e holo e ;Kiha auanei makou, a pae e aka makou iuka o ka aina, a'aila, hoolo a~ oukou aole i eo ka heihei hoe w.u a |a kakou ia makou, a j>chea ia !.i, a luhi j makehewa hoi makou i k.i hxMk.\u.\ 1 ana i ka waa i ka hoe. I aku ia ke alii o Hawaii i kona ma« kanaka, e olelo aku oukou ina no e p.io e aku ana iuka o ka aina, alaila ua liU> no ia oukou ka pi!i a kakou, aohe ukm nana e welawela ae ka oukou eha. A holo nukou la, a holo oukou, ka mea hoi u aia ka make olele he pne iuka." Ia wa, ke hoomaka la ka \raa o kuihewa e holo, a ke ku la hoi ka j>ei oka waa, ke liki paupaka la na lu>e waa, aia ka pono o ka pae iuka o ka ai nn, loaa ka mea a ka lakou ahi \ lia m, ma ke ano he moeuhane palaualelo. la wa hoi, ua kokoke aku la ko u kou la waa no uka o ka aina, o na lu e oka pea, aia ka pono o ko lakou kau e aku iuka oka ama mai kola koa la waia moi keia hoomaka ana mai e h.10, hao iho la ka makani mahope o ka waa o ke ahi o Oahu, oia hei ka makani he Malanai o Kailua. la wa ke holo la ka waa o keia aiii o Oahu nei me ka pakika ana iluea o ka ohuku ale, a ke nana aku nei hoi ke ln 0 Hawaii a me kona mau wahi kana ka mahope. I ka waa o Kakuihewa e holu U nu* mua, ua koliuliu loa, ke he!e aku la e nalowale ka waa, o ka pea wale no ka mea ike ia aku i ke ke okeo. la manawa i ui ae ai o Konoikam.; kahiki i kona mau kanaka, pehea k i kou, nole paha auanei ? loaa aku ka waa o ke lii o Oahu nei ia kakou ?

I ke aha hoi ka mea e loaa o!e nt w.i hi a na hoe waa, ma hc waa ko lakou a pii iluna i kahi kiekie, alail.i ao!c h> e loaa ana ia kakou, aka hoi, ina no hoi he waa ko lakou ke holo la no iiuni (» ka ilikai, alaila e loaa ana no ia k i hakalia kakou i ka olelo; a hoom.ū.i aku no hoi kakou c alualu ia lakou.

I hou mai la na hoe waa i kc alii, e noho pono oe ika waha o ka w-.u, c paa a paa na hma i ka niao o ka wa?. c oi ka noho ana, mai oni ke kino, a n > ke alii auanei ke ao ana e honlohe n > hoi oe e Hokuula, i ke kainaliu i-e c noho ai, e hoomakaukau mau oc i I e ka ana i ka liu o ka waa o kakou. Ma keia wahi e ka mea heluhelu, a- - le keia he liu maoli no ka wao, ak.i, he liu ale keia e pii nei maluna o ko !i--kou nei waa; no ka nui launa o!c o ka holo ana o ka waa, ma ka ikaika o n.i hoe waa, a ua hoomaka aku nei hoi na hoe waa e hoopololei i ka ihu o ka wa;i no uka pono o ka aina, a hoomaka aku nei na hoe waa e hana ika lakou ap*na hans me ka ikaika nui. Ia wa, ua hoonee ia ko lakou nri waa me ka holo loa, ua holo pololei I;; kou nei iuka o Waimanalo,- he elOa nu mapuna hoe a na hoe waa hoea ana i t kou nei naawaho pono o ka poina n i ke awe no o ka holo ana a ka wuj, k mo ana lakau nei «aloko o ka poin» nalu, ua malu iho la na pali, oiat u.i ahiahi i kela manawa, ua hee aku Li na hoe waa o ke a!ti a pae maalahi aku l.i ko lakou »et waa ma Kalapawai i K = i lua. a hapai aku net lakou nei i ko h kou nei waa a kau aku la ma kahi waa. Ma keiyahi o ko kakou moo?e» >, e hoohuli hou ae kakou ia Kakiiihewa ma, pehea mai nei la ka holo ana o ko lakou wa3, eia no paha ke nee mai mri i ka moand, ae, he mea oiaio ia, eia no lakou ke !thi launa mai nei ia uka o k;i aina, eia no na maka o ke alii Kaku:hewa a m«» kona inau kanaka ke n«na la i hope o ka hoea mai o ka <r.i:i o ke aliio Hawa ; i.

I ae la na kahu o Kakuihewa, ua co ta oe keia pi'i a olua, e pae e ata kakou i uka o ka aina a maloo kt> kakou mau kapa i ka la, «laiia pue mai ka waa o ia alii, ma ka heihei heen*!u auanti a oiua, make hou ta oc, o ka pau ioa m,- i no ia oko aina ika hoi hou ia oe t ou la i lohe oe e ke ahi, ke kani la ka aka hooheno aua alii nti o Oahu, ke kari pu la no hoi ka aka a na hoe waa, tr e ka hooio pu hoi kekahi no ka ikaika hce waa, a no ko lakou pae e hoi iuka c U aina. {Aoliipau.) mmM