Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 49, 3 December 1887 — Page 1

Page PDF (1.78 MB)

This text was transcribed by:  Cheryl Mokuau
This work is dedicated to:  Elli on your Bday

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HOOLAHA KUMAU

 

GEORGE P. KAMAUOHA

 

He loio a he Koua ma ke Kanawai.

A Me Mea

ANA AINA

E loa no ma Kohala Akau, Hawaii.

2091 1y

 

VOLNEY VAILLANCOURT ASHFORD,

AKEPOKA

He Loio, Hoakala, Pale ma ke Kanawai, Kakau olelo, Lunahooponopono a me ka hana ana i na Palapala hoolilo.

 

LAWELAWE ILOKO O NA AHA A PAU O KE AUPUNI

 

E hana ia no na Palapala pili Kanawai a pau.

 

@ Kaena Hana Helu 21, Alanui Kalepa Honolulu Hale. (2150 1y)

 

A ROSA (AKONI)

LOIO O HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala

KEENA HANA: Ma ke Keena Loio Kuhina. tf

 

CECIL BROWN.

LOIO A HE KOKUA AMA KE KANAWAI?

HE Agena Hooiao Palapala no ka Mokupuni o Oahu

KEENA HANA: Ma alanui Kalepa. Tf

 

WILLIAAM C ACHI.

Loio a he kokua ma ke kanawai imua o na Aha a pau o keia Aupuni.

 

He Mea Ana Aina a he Boroka ma na waiwai paa.

 

Keena Hana, Hele 15, Alanui Kaahumanu Honolulu, oia ke Keena mua iho nei o Kini me Peterson.  2114-y

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI. HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO BERITANIA A ME KA OLELO HAWAII.

Keena Hana, maluna no o ka Banako o Hihopa ma. 1 yr.

 

JAMES M. MONSARRAT (MAUNAKEA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna hooiaio Palapaia.

            E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e ae ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na waiwai paa.

KEENA HANA: Alanui Kalepa.

 

KAMIKA, KAKINA a me KINI, LOIO, LOIO, LOIO

KEENA HANA: HELU—Alanui Papu, @ Honolulu

 

S.B. DOLE, LOIO, LOIO, LOIO.

He Luna Hooiaio Palapala

KEENA HANA: Helu 15 alanui Kaahumanu 2070 1y

 

W.R. KAKELA,

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Hooiaio Palapala.

 

M. THOMPSON, LOIO MA KE KANAWAI.

Keena Hana, aia iluna o ka Hale Pohaku o Kimo Campble, kihi o na alanui Papu me Kalepa, Honolulu.

 

HE LOIO IMU O NA AHA.

            Ina i makemakeia, alaila e haawai no oia kona manao kanawai ma ke kakau ana ma ka pepa, no ke ano o ka hihia e manaoia ana e hoopii maluna o na olelo ike e waiho ia mai ana e ka mea nana ka hihia. 2121-1y.

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

            Mea kuai papa a me na lake kukulu hale na ana a pau, a ma ka mo ne pono a pau no ku hala.

Kihi Alanui Moiwahin me Papu. tf

 

E.G. HITCHCOCK (AIKUE HIKIKOKI)

LOIO, A KOKUA MA NA MEA A PAU E PILI ANA MA KE KANAWAI.

E ohi ia no na Bila Aie, me ka wewi HILO, HAWAII. 2114. 1 YR.

 

S.K. MAHOE.

LOIO A HE KKOKUA MA KE KANAWAI.

 

Ma Agena Hooiaio Palapala Kope ne ka Makupuni o Oahu.

 

He Luna Hooiaio Palapala Kepa Paahana me ka Apana o Waialua, Oahu.

E loaa no ma Waialua, Oahu. 2128-1y.

 

WILLIAM McCANDLESS.

            HALEKUAI BIPI O WILLIAM MA KALALENA ma Ulakoheo. Na ano Bipi a me na ia a pau o ka makeke no na kumukuni @luolu. Uala Kahiki a pela`ku. 2002-1y.

 

EDISEPA FERIDO

 

KA HIENA KAULAN O BAGALIA

 

KA OLALI O NA MEA HUNA POHIHIHI

 

Ka Aina Lewa Pahaohao o Mauna Bavia

 

Ke Kuhikuhi Puuene Poupou Kamahao, a o ka Liona Hanu Meheu Pololei.

 

He Moolelo Enelani i unuhi ia no ke Kuokoa

            Pane mai la ua Umerala la, me ka hookokoe ana iho o kona mau maka, kahaha, kanaka hoopunipuni maoli oe, aole au i ike i kekahi kanaka hoopunipuni e like me oe.

 

            Heaha iho la hoi ko`u hoopunipuniia oe, o ko`u hoike aku anei i ka`u mea i ike ai ma ke akaku, oia iho la anei kou mea e kapa mai he hoopunipuni au, wahi a Edisepa.

 

            E nana mai oe i keia pine omau, aole anei keia o ka mea au i haawi ai i ka manu, a ka manu hoi i lawe ai no kahi o Debolo, a mamuli hoi o ko`u ike ana ma ke akaku, ua lilo mai la ia`u, a oia keia mea a`u e paa aku nei. Oiaio no anei keia? Wahi a Edisepa me ka awihi iki ana ae o kona mau maka.

 

            I ka ike ana mai o ka luahine kupua Umerala, niniau ae la kona poo a huli aku la ma kahi e me ka namunamu lii lii ana penei:

 

            Kahana, nani ke kupanaha a me ke pohihihi o na hana a keia kanaka, pehea la i lilo mai ai keia mau mea a pau a nawai la hoi i lawe mai nei.

 

            He mea oiaio, o kuu pine omau no keia a`u i haawi aku nei i ka manu me kuu manao la hoi e malama ana la hoi kuu kane, eia ka lilo hou ana no.

 

            No kekahi mau minute kia huli ana ae a ua luahine la, huli hou ae la oia a pane aku la ia Edisepa.

 

              E ke kanaka imi mea pohihihi, a pehea la i loaa ai keia mau mea ia oe, a nawai la i haawi mai ne kena mau mea ia oe.

 

            Pane aku la o Edisepa, no ka`u hana no e hana nei, aole anei au i olelo aku ia oe mamua, o ka`u hana ike keia o ka imi mea pohihihi, nolaila o na mea a pau au e hana ai ma kahi malu, ua hiki loa ia`u ke ike ma ke alanui o ka mea imi pohihihi.

 

            Pane mai la ua Umerala la, aole e ahonui mai oe ia`u, e ae mai oe ia`u malalo o kou mau manao oluolu, aka, ina no hoi he manao inaina kou no`u, alaila, e hana no hoi oe e like me ka hiki ia oe.

 

            Pane aku la o Edisepa, ae, e oluolu aku ana no au ia oe, e ola no oe, a e haawi mai nae oe i ka mea a`u i hiki mai nei,

 

            Ae mai la ua wahi luahine hoapakee la a pane mai la, e kali oe maanei, a hoi mai au iloko o na la pokole eono, no ka mea o kahi a ua mea la au e imi nei, aia i ka aina mamao loa, ka aina hoi e hiki ole ai i na mea a pau ke hele aku, koe wale no au a me ka`u kane.

 

            Pane aku la o Edisepa, se. ua hiki no aohe a`u nana ana aku ia mau mea, o kou hele wale aku no ilaila, a lawemai i kela mea a`u e makemake nei.

 

            Ae mai la ua luahine Umerala a lele aku la oia me ka mama lua ole.

 

            Iloko o na la eono keia nalo ana aku o ua luahine la, huli hoi mai la oia me kekahi pahu huinaha like a waiho aku la oia imua o Edisepa me ka pane ana aku penei:

 

            E ke kanaka imi mea pohihihi, eia ua mea la a`u i hele aku nei, a o kau mea hoi i hele mai nei e huli, a o ka`u noi ia oe, e hoola mai ia`u, a mai noho oe a manao ino hou ia`u.

 

            Ina he pilikia kou ma keia mua aku, a manao oe e kii mai ia`u e kokua aku ia oe, alaila, e kokua no au ia oe ma na mea a pau, a o ka noho aloha like ana mawaena o kaua, e mau no ia aloha o kaua.

 

            Ae aku la o Edisepa me ka pane ana aku, o ke aloha mawaena o kaua, aole loa ia e homo aku, no ka mea, ua hana maikai maai oe ia`u i keia mau sekona iho nei.

 

            Mahope iho o na kukai olelo ana o lakou, ku ae la ua Ebisepa la a aloha aku la ia lakou me ka pane aku; eia au ke hoi nei, a mai poina i ka inoa o Edisepa ka imi mea pohihihi.

 

            Me keia mau kukai olelo loihi ana o lakou, huli ae la o Edisepa a hoi aku la loaa aku la kona lio, a kau ae la laua me kona wahi makuakane, a lele aku la no ka hoi ana no ko laua aina kulaiwi, oia hoi o aina Daimana, ka home hoi o Setiwa.

 

            No kekahi mau hora loihi keia lele ana aku a laua, kau aku la laua no ke aupuni o aina Daimana.

 

            E waiho iki kaua e ka mea heluhelu i ke kamailio ana no Edisepa, a e ani ae kaua a nana aku ia Heneri a me kona poe kupua a pau.

 

            Ikeia wa a Edisepa e hele nei e imi i ke koena o kana mau mea pohihihi aia o Heneri ke imi hele la ia Edisepa ma na aina a pau, oia a me kona mau kupua a pau, o Hame Buro hoi, aia oia ke poai hele la mawaho o na aupuni ehiku o aina Pouli, me kona manao kuhihewa aia ilaila o Edisepa.

 

            He wa loihi oa keia hele ana aku a ua Heneri la, hiki ae la oia ma na aina a pau, a koe na aupuni o Debolo a me ko Setiwa.

 

            No ka loaa ole ana o Edisepa iaia, huli hoi aku la oia no ke aupuni o Pelekane a noho moi aku la oia no laila, oia a me kana wahine ka nohea Makeneti a ua maikai laua imua o na makaainana a pau o Pelekane, aohe a laua manao hou ana ae no ko laua pilikia a me na mea e ae, me ko laua manao kuhihewa ua make la o Edisepa, eia ka aole.

 

            No laila, e waiho kaua e ka mea heluhelu i ke kamailio ana no ke keiki alii Heneri, no ka mea, aia oia i kona aina hanau kahi i noho ai me ka oluolu maikai, a e nana ae hoi kaua no ke keiki imi mea pohihihi, a me kana mau hana.

 

            Oiai oia me kona makuakane hanai e noho ana ma aina Daimana ua loaa hoi na mea a pau i imi ia ai, a ua manao hoi ua Edisepa la, o ka hope loa keia o kana mau mea pohihihi e imi ai, a penei na hana ana a ua Edisepa la i akaka ai ke pohihihi o kana mau mea i imi ai:

 

            Kahea ae la oia me keia mau huaolelo penei:

 

            E na hua ai o ke kumulaau Beburosia, e kokua mai olua ia`u?

 

            I kela wa koke no, oli ae la ua mau hua ai la a waiho iho la imua o Edisepa.

 

            E hoomanao oe e ka mea heluhelu, o keia mau haai e waiho ae la, oia no na hua ai a ke kumulaau i kamailio ai me Edisepa ma ka aina kamahao, e ike ia ka oiaio o keia ke nana aku i ka helu 34 o keia makahiki.

 

            I na hua ai eburosia e waiho ana, kahea hou ae la oia, e na papale ooma o Nubia, e kokua mai olua ia`u:

 

            I kela wa koke no i oili mai ai ua mau papale ooma la a waiho iho la malalo o na hua ai Beburosia.

 

            E hoomanao hou no oe e ka mea heluhelu, o keia mau papale ae la, oia na mea a ke kanaka nunui i haawi mai ai ma ka aina kamahao, e ike ia ka oiaio o keia, ke huli aku a nana i na helu i hala.

 

            I ka waiho ana o keia mau mea, kahea hou ae la ua Edisepa la penei:

 

            E ke kiaha opaka o Merodisema, e kokua mai oe ia`u.

 

            I kela wa koke no i oili mai ai ua kiaha opaka la, a ku iho ma kekahi aoao o na hua ai, a ma kekahi aoao hoi na papale ooma.

 

            I keia mau mea e kuku ana, kahea hou ae la ua Edisepa la penei:

 

            E ka ipulelo Ilumeda, he makemake au e kokua mai oe ia`u.

 

            Ia wa koke no, ku ana ua ipulepo la maluna o ke kiaha opaka o Merodisema.

 

            I ka makaukau ana o keia mau mea, kahea hou ae la ua Edisepa la me keia mau huaolelo penei:

 

            E na kookoo apo aloha o Idiama, e kokua mai olua ia`u.

 

            I Kela wa koke no i oili mai ai ua mau kookoo apo aloha la a waiho iho la ma ka aoao o ka ipulelepo Ilumeda.

 

            I keia mau mea a pau e kuku ana, kii aku la ua Edisepa la i ka pahu aniani ana hoi i imi ai a loaa i ka aina o ka luahine Emerala a waiho iho la ma ke poo o keia mau moa a pau, a hea aku la oia i kona wahi makuakane makalii penei:

 

            E kuu makuakane Setiwa? Wahi a Edisepa.

            Eia no au maanei, wahi a ua wahi Setiwa la. (Aole i pau)

 

LAUDILA.

KA NAIA HOOPAHAOHAO O NA

KAKAI MAUNA ME NA KAEI PALI O ITALIA

 

Ka Olaili oke Kahua Kaua.

 

Ka Eueu nana i hookuuihi ka onohi malamalama o ka La@ka Ui kelakela i ma @aia  mawaena o na kuahiwi me na kualono; ka nani nana i hoomaluie ka puuwai o na aliiwahine a pau o Europa a i eha ka “eha lima ole a ke aloha,”

 

KA HAKANI PUAHIOHIO WILIAU O KA HIKINA

 

A o ko Kupouou Iwikani o ka Makakila

            KAPA aku ko`u makuakane ko`u kaikunane o Ka wiwo ole o na wiwo ole, a o ka naita puuwai ahi o na Hilana o Sekotia nei, aohe ona mea e make ai wahi a ka ui Pomelia.

 

            O kona kumu i make ai ua aloha nui oia i kekahi kaikamahine alii opiopio o Sepania, a ua pili paa ko laua aloha kekahi i kekahi, a ua hoopalau no hoi laua no ka mare.

 

            I ka wahine i hoi ai mai ke kula alii mai o Sekotia no ka hoomakaukau ana no ko laua hoohuiia ma ka berita hemolele o ka matelemonio, a iaia i hiki aku ai i kona aina, ua loaa iho la oia i kekahi mai nui.

 

            He mau la wale no kona mai ana ua haule aku la oia i ka moe kau moe hooilo ma kela aoao o ka muliwai eleele o ka make, a ua hiki mai la hoi ka leta a kona mau makua i o makou nei, a i ka ike ana o ko`u kaikunane i ka make ana o kana mea i aloha ai, ua haule akla oia maluna o kona wahi moe, a moe aku la me ka ae ole e hookomo i kekahi wahi mea ai iloko ona.

 

            Ua kiiia aku la ko makou mau kauka e hele mai e lapaau i ka mai o ko lakou haku alii i make; a ma ko lakou nana ana, ua ike lakou ua noha ka puuwai o kuu kaikunane, o na mea paahana oloko o ka puuwai, @ pau i ka mokumoku, a he mau la mahope iho ua hookuu aku la ke kino o ko`u kaikunane i ka lua pa`u, a o ka inoa o ke kaikamahine alii o Sepania ka mea nana i kaili aku i ka puuwai o kuu kaikunane a o ka moiwahine Elikapeka ka mea i kapaia o ka ui o Sepania.

 

            O ka helehelena o kela kii au e nana mai la ua like loa no ia me na helehe lena nani o ko`u kaikunane, he keiki ui oia, a oia o hoi paha ke kumu i lilo ai ua ui la o Sepania i ko`u kaikunane.

 

            I ka pau ana o keia mau olelo a ka Ui Luisa, ua pane aku la ka ui Pomelia, walohia maoli no ka make ana o kou kaikunane, a o ke aloha paha ia la, ke hele la a moe pou me kana mea i aloha ai.

 

            O ke aloha kakia iwi iho la paha ia la, ke hooniia la ka nape holu malie ana a ka puuwai, a hu mawaho o ka palena kupono, a o ka hopena o ka molia ana o ke ola no ke ola, ka puuwai no ka puuwai.

 

            Iloko o keia manawa ua kokoke loa aku lakou nei i ke alapii o ka halealii kahi hoi a na alii a me na kanaka kaulana e haiamu ana.

 

            Ina alii no a lele iho mailuna iho o na lio, ua piha pua ae la ka lewa i na leo huro o ka lehulehu e hoike ana i ko lakou makee alii.

 

            I keia wa i puka mai ai ka elemakule Pohemia me kona kahiko alii piha a ku mai la iluna o ka lanai, a pii aku la na alii opio a hui pu iho la lakou iloko o na puili aloha ana, a naue nui aku la no ka rumi hookipa o ko lakou luaui makuakane.

 

            Me ka lima haalulu, a me ka puuwai aloha keiki i apo mai ai oia i kana lei he kaikamahine a honi iho la, a oia like hoi kai panai ia mai e ko lakou mama aloha, a he wa hoi ia a ka hauoli mawaena o ka makua me ke keiki, e hoopulu ia ana hoi ko lakou mau papalina e na waimaka aloha.

 

            I ka mao ana ae a hoi io la na hooninipo ana a ke aloha a ka maa mau, ua pane aku la ka hapauea Pohemia, auhea lahoi ko aikane a me ke kane hoi a olua?

 

            Paue aku la o luiss, eia kuu Haku a aikane hoi, a aia hoi ka maua ulua kapapa la.

 

            E hele mai e ike i ko oukou luaui makuakane nei.

 

            Ia wa no i naue aku ai ka ui Pomelia a me Laudila a hui aloha ae la lakou me na puili pumehana.

 

            Pane mai la ua hapauea nei, he lohe olelo waie no hoi ia oe i ka ui, ka nanauao, ka ikaita a me ka wiwo ole, akahi hoi a ike maka. Ua kaulana kou inoa a puni ke ao holookoa, a ua weli ia hoi kou io e lakou. Ua hauoli nui ia au i ko`u hai pu ana me oe, a pela no hoi me kau aliiwahine, a`u hoi e olelo ae ai imua o ke ao holookoa, “Na Ui i awai aulu ia a paa i ka manai hookahi.”

 

            I ka pau ana o na hoohele kamailio ana, ua naue aku la lakoui no ka rumi aina, a ilaila lakou i haupa iho ai i na kohi kelekele a ka puu kolu, a e hoonanea ia ana hoi ka papaaina me ka leo hone o na mea kani, a me ka uwe hone a na leo o na manu i ka pili o ke ao.

 

            Ua piha mai la hoi oloko a me waho o ka pa alii i na makaainana, e kauluwela ula ana hoi ka lewa i na lama ahi e a-a ana, a e lohe ia na leo hooho o ka hauoli ma kela a me keia wahi o ke kulanakauhale, e ake ana hoi e ike i na helehelena o na alii opio.

 

            I ka pau ana o ka lakou paina ana, ua naue aku la lakou iwaho o ka hale alii a ma ka lani nui e huli pono ana i ke kikowaena o ke kulanakauhale i nanea iho ai lakou.

 

            Huli hoi aku la hoi na opio mahope o kekahi mau minute o ka hoonanea iki ana, no ka hoomaemae ana ia laua iho

 

            I ka pau ana o ka auau  anaa a ua mau opio nei, ua kahiko iho la laua ia laua iho a puka mai la me ke kahiko piha, e hoike mai ana i ka nani kilakila o ko laua mau oiwi kino, e loaa ole ai he lua ma ua aupuni la.

 

            O keia ka polea hoookahi o Halalii i ikeia ma ua aupuni la, aole mamua aku, aole mahope mai o ka hookumuia ana o ia aupuni, ua piha kui ka lewa i na mea kani, na leo mele, na leo huro o ka lehulehu, a o keia mau mea nani a pau he mau mea ia na laua e poma ole ai no ka nui o na hoomaikai i paholaia mai imua o laua.

 

            Oiai laua e nanea ana i keia mau nani, me he la aia keia mau mea i ka nina moeuhan e ke kupanaha o na mea a pau a ka maka e ike aku ai, a ka pepeiao e hoolono aku ai, a`u e hooheno ae nei.

 

            Noho aku au hoolono,

            Ka owe a ka lau o ka acasia,

            O ka leo hone paha o ke kahuli,

            Aole, aole loa,

            Eia ka o ko ka ipo ahi no.

 

            Pane aku la ka elemakule Pohema i kana hunona alii:

 

            E kuu keiki, ua nui ka hauoli i loaa ia`u i keia manawa mamuli o kou hoea ana mai i ko`u aupuni nei, a o kekahi hana nui a`u i manao ai o oe paha auanei ka mea nana e hooko.

 

            I keia wa, ua palupalu wau, a o ko`u mau aa huki, ua nawahwali, aole hoi e hiki hou i ko`u mau lima pukani o na au i hala ke oniu hou i na mea kaua, a ke kokoke mai nei i ko`u mau la.

 

            O kou kaikoeke, ua hoi aku i ka aoao mau o na mea a puu, a o kuu kaikamahine hoi kau wahine, he mau lala palupalu kona, aole hoi he mea nana e kouka mai ia`u no ke kue ana aku i na enemi, ka mea hoi nana i hoao e pakaha i ke ola okau wahine, a ina paha aole i ao mua kona luaui iaia, ina paha ua lilo oia.

 

            I ka lohe ana o kee alii opio i keia olelo oa kona makua alii, ua pane aku la oia:

 

            E kuu makua e, he mea kauma ha no`u ka lohe ana ina olelo i puka mai kou waha mai, a ke hai aku nei au ia oe, e hooko no au i kau mau olelo a pau ina no ke kinai ana aku i kou mau enemi, a holoi loa ana aku paha ia lakou mai ka papalina aku o keia ilino nua e hooko no au me ka hikiwawe.

 

            Pane aku la ke `lii Pohemia, o ko`u makemake ia, e kinai loa ia aku ia mau ilio omo koko, a e lilo hoi keia mau hilana malalo o kou mau eheu, a o oe ka hooilina o ke apuni nei, a o kau wahine malalo aku ia ou, no ka mea, ua ka ka lia i kuu kino, o ku mai auanei na enemi o`u a lawe aku i ka nohoalii mai o`u aku, aole hoi e hiki ia`u ke kue aku, oiai ua nawaliwali au.

 

            I kekahi mau la mai, ua haawia he mau ahaaina hoohanohano na na alii opio, a iloko o na pale ekolu ka malamaia ana me ka hanohano a me ka nui o na lealea, a he nui a lehulehu wale ka poe i naue ae e ike i ka kakou hiwahiwa.

 

            I ka hora 6 o ke ahiahi o kekahi la mai oiai ke alii opio he holoholo ana maloko o ka malapua o ka halealii, e walea ana i ke ala o na pua e laweia mai ana e na ahe kehau, ua pane akula oia i kona makuakane:  (Aole i pau.)

 

HE MOOLELO NO

Lonoikamakaahiki

Ka

Pua Alii Kiekie na Kalani

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAU IA NO KA NUPEPA KUOKOA.]

 

            I KA WA A KE ALII O Hawaii e ku loha loha ana ma kahakai ua hoe mai la kekahi kamaaina wahine puuwai waipahe me ka papa hee nalu, a kahea mai la me ka leo ohaoha i ke alii o Hawaii penei:

 

            Eia ko papa hee nalu e ke alii, o ka papa hee nalu keia au e hee ai a pau ko makemake, no ka mea, he papa leo ole keia, e hana oe e ke alii e like me kou makemake.

 

            I aku la ke alii o Hawaii, malia paha he haawi papa hee nalu kau e ke aliiwahine nana keia papa, huhu ia mai auanei paha kaua ia oe i keia papa, o kahi mea hilahila loa paha auanei o ke kii ia ae a loaa wau i kai i kulana nalu a kaili ia mai ka papoa, o kahi hilahila loa aku paha auanei ia o`u.

 

            Pane mai la ka wahine, aohe mea nana e kaili mai ka papa mai ia oe mai e ke alii, ina he huhu ko ka`u kane maluna iho no ia o ko`u kino e huhu ai, aole maluna ou e ke alii.

 

            Ia manawa ua lalau io aku la no ua alii nei i ka papa a ua wahine nei i haawi mai ai a au aku la oia i kai i kulana nalu, oia a me Hauna a me kana ke iki hookama no hoi, ua hiki like aku la lakou i kahi kulana nalu.

 

            Ia manawa, aia o Kakuihewa ma i ke kulana nalu kahi i lana nui ai, e kali ana lakou o ka nalu a lakou e makemake ai e pae, alaila no hoi lakou pae mai.

 

            I ka wa a Kakuihewa ma i ike mai ai i ke alii o Hawaii a me kona mau hoa, e hoomaka mai ana lakou e pae i ka naluhe elua no kumu o ko Kakuihewa hee mua ana i ka nalu, a oia iho keia:

            Ua lohe mua oia i ke kaulana o ua alii nei o Hawaii i ke akamai i ka hee nalu, maliaa o hee nalu like ua mau alii nei, a haalele loa ia hoi ke alii o Oahu ne e ke alii o Hawaii; oia kekahi kumu i hee mua ai ke alii Kakuihewa.

 

            O ka lua, ua huhu no ke alii Kakuihewa i ke alii o Hawaii, no kona olelo ana mai ia Kakuihewa, aia a he nalu loloa, alaila, maikai ka pae ana, hookahi no hee ana o ka nalu pau ka makemake, oia ke kumu o kona hee e ana mai me ke kali ole mai hoi a hoea aku keia alii o laua, o na hana no hoi paha a na alii o ka opu kopekope i kahi alii aku, aka, aole nae ia he mea hou, oia no ka mea maa i na alii, mai mua mai a hiki i keia wa a kakou e noho nei.

 

            Ke pae mai nei ke alii o Oahu nei, me kona mau hoa hee nalu

 

            I kela manawa, ke au aku nei no hoi ke alii o Hawaii a hiki i kulana nalu, oia hoi kahi i lana mai ai o Kakuibewa ma.

 

            Ia wa, ua hoolana iho la lakou nei ma ia wahi, o Lonoikamakahiki he papa kona, o Hauna me Hokuula, aole o laua papa, ke kali nei no hoi lakou nei i kulana nalu, aia a loaa he nalu maikai, alaila no hoi lakou nei pae.

 

            I kela wa, ua pae aku la o Kakuihewa ma ia uka o ka aina, a ke nana mai la lakou i ke alii o Hawaii no ka pae aku, ua hele a hookeke na kanaka o ke awa pae waa o Kalapawai, e nana ana i ke akamai i i ka hee nalu o ke alii o Hawaii, aka nae, o ka papa a ka wahine i haawi ai i ke alii o Hawaii, aole ia he papa maikai i kupono i ko ke alii kulana, o ka papa hoi a na alii nui e hee nalu ai, he “olo,” oia ka papa nani loa a na alii nui e heenalu ai, aole nae ia o ka papa a Lonoikamakahiki e hee mai la, he wahi papa uuku iki mai no, aole he papa Olo.

           

            Ke kal@ la na kanaka o ka hoea mai o ke alii o Hawaii mai kona hee nalu ana, he mea nae na na alii a me na makaainana i uluhua loa ai, e ake aku ana ka manao e ike i ka hee nalu ana mai a Lonoikamakahiki me kona akamai nui, oiai, ua kaulana ia alii ma ke akamai ma ia hana.

 

            I ka wa i ike aku ai na kanaka i ka hee ana mai o ke alii o Hawaii i ka nalu, a me kona mau hoa, ua hooho ae la lakou me na leo ohohia o ka hauoli, e i ae! E i ae!! E i ae ke alii o Hawaii ke pae mai nei i ka nalu.

 

            Ia wa, ke hoomaka io mai la lakou la e pae i ka nalu, ua pae pololei mai la kona mau hoa ma kahi a na kanaka e piha aku nei, ua pae mai la laua a kahi i emi ai o ka nalu, a pau iho la ko laua pae ana, no ka mea, aohe o laua papa hee nalu, he pae umauma wale mai no ka laua, ina no hoi paha he papa ko Hokuula ma, ina no la hoi ua pae i kahaone.

 

            I ka wa i ike ai na kanaka i ka pio honua ana iwaho o ke kohola o na mau hee nalu nei, ua hooho ae la na kanaka i ko lakou mau leo o ka hoowahawaha me ka i ana ae penei:

 

            Ka i no he akamai io ke alii o Lonoikaumakahiki ke alii o Hawaii e kaulana nei, eia ka aohe ona akamai i ka hee nalu, aohe no ka e loaa mai o Kakuihewa ke alii o Oahu nei make akamai i ka hee nalu.

 

            Ia manawa i uilani ae ai na manao o ka haaheo iloko o ka naau o ke alii Kakuihewa, me kona manao no, oia no la ka oi o laua ma nei hana o ka hee nalu, eia ka aohe i helu ia kona wahi akamai hee nalu, i ke akamai hee  nalu o ke alii o Hawaii.

 

            I keia manawa, ke au mai nei o Hokuula ma e pae mai iuka o ka aina, ke haohao aku nei na kanaka o uka o ka aina no ka ike ole ia aku o ke kolu o lakou.

 

            Ia manawa i ike aku ai ka hapanui o na kanaka o uka e kuku aku nei i ka pae ana mai o Lonoikamakahiki me kona papa no, ma ka aoao mai na Waimanalo, ua pae mai la oia ma ka hu`a o ka nalu, ke pae mai la no ua alii nei, a ke hooho la hoi ka leo o na kanaka me na leo nunui o ka hauoli a hiki i ka hanapilo ana o na leo kupinai o ka lehulhu, o i uwa aku na kanaka a hiki i ke kunou poo wale ana aku no me ka hooho pakahi ana ae o lakou a pau penei:

 

            He oi io no ke akamai o Lohoikamakahiki i ka hee nalu, he lohe pepeiao walee no hoi kok kakou i ke aka  mai o ua alii nei o Hawaii i ka hee nalu, ku maka hoi ka ike maka o kakou, ke akamai lua ole io no o ua alii nei of Hawaii i ka hee nalu.

 

            I keia wa, ke hee nei ke alii o Hawaii ma ka muku a hee ma ka lala. A ke hee mai nei ma ka hu`a o ka nalu.

 

            Ia manawa hooho ae la na kanaka a eia ae la ua kokoke, a o ka pae wale mai no koe i o kakou nei.

 

            Ia wa, ike io aku la ke alii Kakuihewa ia ua alii nei o Hawaii i ka pae ana mai i kahaone, ia wa ua huli hoi aku la oia me ka naau o ka hilahila a me ka huhu nui, ua nui loa na hana a Kakuihewa i hapai ai e hookuku me ke alii o Hawaii, ua pau loa nae ia mau hana a ke alii o Oahu nei i ka hoohoka ia e ke alii o ka la hiki mai, a o ka hopena, o ka lilo loa o kona mokupuni i ke alii o Hawaii.

 

            I ka wa i hiki mai ai ke alii o Hawaii, a pae mai la hoi oia i kahi a na kanaka e piha ana, ua miki mai la kana keike me kona kahu me Hauna i ka papa o ke kamaaina wahine i haa wi aku ai ia Lonoikamakahiki, a huli ae la ke kahu a nana i ka wahine i ka mea nona ka papa, a hele aku la ka wahine a i aku la ia Hauna ma, e waiho iho ka papa ilalo, ua pae mai la no hoi ke alii a na`u e kii aku ka papa.

 

            Ae aku la o Hauna, ae, he me maikai ia, eia mai ko papa e ke alii wahine.

 

            I keia manawa, ke nana nei na ka naka i ka oiwi kino o ke alii Lonoikamakahiki, me he Wauke moe lua la i hoopili ia aku i ka pauku kino o ua alii la o Hawaii, me he lala hale maikai la i ka malie, ke kupu ohiohi o ka oiwi kino i ka malie.

 

            Ua hoomaka aku nei o Hauna e olelo aku i na kanaka penei:

 

            E hookaawale ae ho oukou e na alii o Oahu nei, i loaa hoi ke alanui e hele aku ai keia alii o oukou e auau i ka wai.

 

            I mai la na kanaka, ua pono ia ma nao o na alii o Hawaii, e oluolu mai paha oe e hoike mai i ka makou mau ninau, oia keia:

 

            Heaha la na ano nalu a kau alii i hee mai nei?

 

            Pane aku la o Hauna, he ekolu no ano nalu a makou i ike mai nei i ko oukou kulana nalu, he nalu haki kuamauna, a he nalu haki kakala, a he nalu opuu, oia ae la no na ano nalu a makou i ike mai nei, i ka nalu opuu nae ka`u alii i pae mai nei, oia kona mea i pae ae nei ma ka muku, a kaha mai nei ma ka lala. (Aole i pau)