Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 51, 17 December 1887 — Page 1

Page PDF (1.76 MB)

This text was transcribed by:  Breena Kaleikini
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXVI, HELU 51.      HONOLULU, POANA, DEKEMABA17, 1887.     NA HELU A PAU, 2159

 

HOOLAHA KUMAU.

GEORGE P. KAMAUOHA.

 

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

A HE HEA

 

ANA AINA.

E loaa no ma Kohala Akau, Hawaii.

209@@@

 

VOLNEY VAILLANCOURT ASHFORD.

AKEPOKA.

 

He Keia, Hoakaka, Paio ma k Kanawai,

Kaka@@@@@@, Lunahooponopono a me

ka hana ana i na Palapala Hool@lo.

 

LAWELAWE ILOKO O NA AHA A

PAU O KE AUPUNI.

 

E hana ia no na Palapala pili Kanawai a

pau.

@@ Keena Hana Helu 21, Alanui Kalepa,

Honolulu Hale.            (2150 @@)

 

A Rosa. (A@on@)

 

LOIO A @@ KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hoolalo Palapala.

KEENA HANA: Ma ka Keena Loio Kuhina.

@@.

 

CECIL BROWN,

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI?

@@ @@ana Hoolalo Palapala no @a @a.

Aupuni o Oahu

KEENA HANA: Ma alanui Kalepa.

@@.

 

WILLIAM C. ACHI.

 

Loio a he kokua ma ke kanawai imua o na

Aha a au o keia Aupuni.

            He Mea Ana Aina a he Boroka ma na

waiwai paa.

            Keena Hana, Helu 15, Alanui Kaahumanu

Honolulu, ola ke Keena Mua iho nei o Kii me P@l@@o@.             2114@@

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO

BERITANIA A ME KA OLELO HAWAII.

Keena Hana, maluna @@ o ka B@@@ko @

Kihopa ma.

@yr.

 

JAMES M. MONSARRA@.

(MAUNAKEA.)

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

Ma Luna Hoolalo Palapala.

            E hana ia no na Palapala Kua@, Palapala

Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e

@e ma ka olelo Hawaii. Dala no ka h@i@e ma

ka moraki ma na waiwai paa.

            KEENA HANA: Alanui Kalepa.

 

KAMIKA, KAKINA a me KINI,

LOIO, LOIO, LOIO.

KEENA HANA: HELU - Alanui Papa,

Honolulu.        @@.

 

@.B. DOLE.

LOIO. LOIO. LOIO.

 

He Luna Hoolalo Palapala.

KEENA HANA: Helu @@ alanui Kaahuman

2079 @@

 

W R. KAKELA.

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

Ma Luna Hoolalo Palapala.

@@.

 

M. THOMPSON,

LOIO MA KE KANAWAI

 

Keena Hana, aia iluna o ka Hale Pohau o

Kimo Campbele, kihi o na alanui Papu me

Kalepa. Honolulu.

HE LOIO IMUA O NA AHA.

Ina i makemakeia, alaiala e haawi no oia

kona manao kanawai ma ke kakau ana, ma ka

pepa, no ke ano ka hihia e manaoia ana e

hoopii maluna o na olelo ike e waiho ia mai

ana e ka mea nana ka hihia.    2121 @@.

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

 

Mea @@@@ p@p@ a me na lako kuku@@ hale

@@ @n@ a pau, a me na m@ pono a pau

@@ ka @@@@.

Kihi Alanui M@@wahin me pap@.  11

 

E G. HITCHCOCK.

(AIKUE HIKIKOKI).

 

LOIO, A KOKUA MA NA MEA A PAU @

PILI ANA MA KE KANAWAI.

E ahí ia no na Hila Alo, ne ka awiwi

HILO, HAWAII.

2114 @@@.

 

S. K, MAHOE.

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

 

He A@ena Hoolala Palapala K@p@ @@ ka

Mokupuni a Oahu.

 

He Luna Hoolalo Palapala K@p@ Paahana

no ke Apana o @@@@l@a, Oahu.

E @@a no ma Waialua, Oahu.          21@8 @@.

 

WILLIAM MCCANDLESS.

 

HALEKUAI BIPI O WILIAMA MA

KALALENA ma Ulakoheo. Na ano

Bipi a me na l@ @ pau o ka makoke no na k@

mukuai o@@@@@. Uaka Kahiki a p@@@@@@.

2903 @@.

 

EDISEPA FERODO

 

KHIENA KAULANA O BAGALIA

 

KA OLALI O NA MEA HUNA POHIHIHI

 

Ka Aina Lewa Pahaohao o Mauna Bevia.

 

Ke Kuhikuhi Pauone P@@p@@ Kamahao, a o

ka Laiana Hanu Mehea P@oolei.

 

He Moolela @@@ani i @@@hi ia no ke Kuokoa

 

            O keia mea he ola, oia ka Edisepa i

olelo ae penei:

            He mea ole wale no keia mau mea a

pau ia'u, in a aole e ola ana o Bakine-

rosa, a pehea ana la ka pono no ka

mea, he elua Binerosa i keia wa, au-

hea ana la ka Bakinerosa oiaio?

            Mahope iho o ko Edisepa noonoo

loihi ana, pane mai la o Setiwa: E

kuu keiki maikai, he nani ia, ua imi ae

nei oe i wahine a ua kulike me ko ma-

kemake, a eia ka`u ia oe, e kii oe e ka-

ili mai i ka uhane o Bakinerosa e noho

hunakele mai la iaia iho iloko o na ao

o ka lewa, a i lilo ia oe a kono iloko o

keia wahine au, alaila, oia aku ka oi o

na mea pohihihi i hana ia e oe, aile

mai mua mai, aole no paha mahope

aku.

            Pane mai la ua wahi Setiwa la, he

mea oiaio kau e hai mai la e kuu keiki,

aka, malalo o kau mau hana obo ole i

na wa i hala ae nei, nolaila, ua ano ka-

nalua mai ko`u manao ana e hooko

aku au i kou mau makemake a pau.

            Pane aku la o Edispa me ke ano

huhu, ae, akahi a loaa ia`u kou hoo-

mauhala no ka`u mau mea i hana ai i

 na la i hala ae, ka i no paha o na mea

i hala ua hala aku la ia me kona nani,

a he wa okoa hoi keia, eia ka ke hoo-

mau nei no oe i kou ano kawelewele

huhu.

            Pane aku la ua Setiwa la, ae, he hana

ka no kela i ke kino e kuu keiki, oiai,

in a he huakai imi pomaikai ka@u nou, a

he huakai pauaka hoi kau e ke keiki,

alaila, e nui ana ko kaua poino a me ka

pilikia, a me he mea la, o ka hope aku

o ia mau hana a kaua e ke keiki he

make a he poino nui.

            Ina e noho maluhia oe e like me

kuu kauoha, aole hoi e haule wale ma-

lalo o kekahi mau hoowalewale, a o ke

kupaa oia kau mea e hupoi mau ai in a

wa a pau, alaila e hai aku au ia oe e

kuu keiki, ua hiki ia`u ke kii i kela

mea au e manao nui nei, a ilokoo o na la

loihi he kanalima, e huli hoi mai no au

me ka waiwai makamae.

            Pane aku la o Edisepa, in a o kau

mau olelo e olelo mai nei a he mea oia-

io ia, alaila, ua hiki no ia`u ke kupaa

no@u iho, oiai, ua ike no oe e kuu ma-

kuakane aohe kanaka e ae maanei

owau wale no, a oki loa aku hoi ka wa-

hine, oiai he mea ike leia ia maanei.

            Pane mai la o Setiwa, he mea ia i

ike maka ole ia aku, me he mea la, ia`u

paha a hele aku, alaila, o ka iho aluka

mai no ia o na nohea o ka lewa nei ia.

nei nei.

            Nohea ia wahine hiki mai ianei, oiai

aole lakou i maopopo no keia mau

mea a pau a kaua e hana nei a me kou

hele aku, wahi a Edisepa.

            Pane aku ia o Setiwa, pela pah, he

mau kahoaka ke halialia mai nei ia`u e

hic io mai ana no ua ma nawa la.

            Aka, e hele au e like me kou make-

make e kuu keiki a e kali hoomanawa-

nui oe ia`u iloko o na la he 50, mai no-

ho oe a hele iki i kekahi wahi okoa

aku, mai noho a imi i kumu nou e pa-

io aku ai me kekahi aka e noho e like

me ka kaua i noho iho la.

            Pane aku la o Edisepa, ua hiki ia`u

ke hooko i kau mau oielo a pau e kuu

makua, a maluna au o ia mau olelo a

biki i ka mainoino ana o neia kino.

            Mahope iho o ka laua kukai olelo

loihi ana, komo aku la ua Setiwa la ilo-

ko o on a lumi a lawe mai la oia i ke-

kahi hainaka me kekahi pahikaua a me

kekahi wahi omole keokeo uuku, me

keia mau mea oia i hele aku ai a ku

imua o Edisepa, a pane aku la, amo la

e hele ana au, a o ke aloha no ko kaua.

            I kela wa koke no i huki ae ai ua

wahi Setiwa la i kekahi kihi o kona ka-

maka, nalo aku la ua wahi Setiwa la

iloko o na ao o ka lewa, a o Edisepa

hoi huli ae la oia a hoi aku la maloko

o ka lani a ka nani Bakinerosa e wai-

ho ana.

            Aia ua Bakinerosa la maluna o keka-

hi moe nani kahi i waiho ai, a aia ma

kona mau aoao e kakau ana he mau

 ipu pua aala, o ka moe wale iho no a

ke kino aohe ola hanu, a o ka mea oi

aku paha keia o ke pohihihi mamua o

na pohihihi a pau ka hiki ana i keia ki-

no pauku laau ke loaa ke ola.

            Maaeni e waiho kaua e ka mea helu

helu i e kamailio ana no Edisepa, a e

huki ae kaua a nana aku i ke alahele o

Setiwa.

            I ua wahi Setiwa la i nalo aku ai, a

iaia i kokoke aku ai mawaho o na pale-

na o na aupuni o na Hoku Eiwa, holo

e aku la ka wela iloko o na aupuni ei-

wa, a uhuhu ae la na kiai a pau o ua ai-

na la me ka pane like ae:

            Auwe! he kupua nui a hiki mai i

o kakou nei.

            Hele aku la keia wela a lohe aku la

o na Hoku Eiwa, o ka mea nona keia

inoa o na Hoku Eiwa, he kupua oia a

he kane nae oia, he mana a he akua

mana maluna ae o na ao o ka lewa,

malalo iho hoi o na ao o ka lewa o Se-

tiwa ka helu ekahi, a maanei kaua e

ike ai e ka mea heluhelu i ka huhuhui

ana o keia mau kupua he alo a he alo,

a nawai ana la na ai a laua o ke kahua

kaua.

            Oiai ka hahana e hoholo ana ma na

kumu pepeiao o ua kupua la, huli ae la

oia a pane aku la i kona mau kiai, e ku

makaala me ka nana pono ana i kahi o

ke kupua e komo aku ai.

            Penei ke kulana a me ke ano o keia

aupuni:

            Aia mawaho loa, ua pa ia kekahi pa

pohaku nui a puni a manoanoa hoi, no-

na ke kiekie he 60 kapuai, a o kona

manoanoa he anana, o ka nui o na pu-

ka komo he 72, a ma kela a me keia

puka, e ku ana he 50 mau liona me na

eheu manu, a maluna o ka pa pa hoo-

noho puni a he mau bea, a mawaena o

kela umi bea keia umi be a, he hookahi

manu aeko.

            Maloko aku o keia pa, he hale hao

nui a akea, nona na eka aina i uhi ia

he 7000 eka kuea, aia maloko a mawa-

ho o eia hale hao, ua hoonoho kiai

wale ia no, maloko aku o keia hale hao

he hale hao okoa aku no, moma ke ana-

pun he elima mile, a maloko aku o

keia hale, he hale hao hou no me kona

mau kiai he mau tausani. a maloko aku

o keia hale he hale hao hou no nona

ke anapuni he hookah mile, a maloko

aku o keia hale, he hale aniani kakaa,

e kaa mau ana oia iloko o kela a me

keia sekona, a ua kukulu lalani ia ma

kona mau aoao he mau miliona o na

pahikaua aniani, a in a o ke kupua e pa

lihi ana i keia e lilo no oia i ole.

            Maloko aku o keia hhale aniani, he

hale daimana nani, a maloko a mawaho

o keia hale nani, e momoe ana he mau

tausani o na kiai, a maloko o kekakhi

lumi nani loa, e noho ana ka nohea Ba-

kinelosa me kona hiehie a me kona na-

ni nui, a ma kona mau aoao a pau e

momoe ana na liona a me na bea. no

ka makaala ana i kona ola a me ka ma-

luhia. a ma kekahi lumi okoa aku hoi e

noho ana ka nohea o na nohea o ke

ao, a me ka hiehie o na hiehie, aohe ui

ma ka lewa, aole ma ka honua, aole hoi

malalo ae o ke kai hookahi wale no o

keia nohea nona ka inoa o Moroulida,

oia hoi ke pookela o ka nani.

            O keia Mirolida a kane e kamailio

nei. he keiki oia i hanu ia mai e na

Hou elua, a ua lilo ka hanai ana na

na Hoku Eiwa a hiki mai la iloko o ke-

ia la.

            O keia keiki no hoi ka ipo a Bakine-

rosa i olelo ia, a ua holo ka ae mawae-

na o laua, a hookahi wale no wahi epa

i koe o ka hiki aku i ka la e male ia ai,

oia hoi, he 25 la mai keia la akua a Se-

tiwa e hele aku nei, ia wa laua e male

ia ai, oia hoi ka piha ana o na makahi-

ki he 20 o ua Meroulida la.

            Maanei e waiho kaua no laua, a e

nana ae hoi kaua Setiwa e alo la

iloko o na hale hao eha, a me hookahi

hale aniani niniu, ka hale hoi nona ka

hooheno ana:

"Niniu Molokai

Poahi lani

Ua e Molokini

I ka ua Nahunahu."

            He mau minute pokole wale no keia

lele ana aku a ua wahi Setiwa la m hoea

aku la oia ma khi he mile ke kaawale

mai ua aina la aku. aia hoi, ike ia mai

la oia e na liona kiai a hooho like mai

la lakou mai o a o, me ka hea ana, he

kupua, he kuoua liilii.

(Aole i pau.)

 

LAUDILA.

KA NAITA HOOPAHAOHAO O NA

KAKAI MAUNA ME NA KAEI PALI O ITALIA

 

Ka Olali oke Kahua Kaua.

 

Ka Eueu nana i hookonihi ka Osoki malamalama o ka

Lai ka Ui kelakela i malamaia ma waena o na kua-

hiwi me na kual@n@ i ka @a@i nana i hoo@@lul2

a i eha ka "eha lima ole a ke aloha."

 

Ka Makani Puahiohio Wilian o ka Hikina.

A o ke kupueu Ivikani o ka Makakila

 

I UA opio nei i halakau ae ai iluna

o kona lio, o kona manawa no ia i

pu-ki mai ai i ke kaulawaha o Hale-

auau: a i ka nalo pono ana, huli ae la

oia a aloha ae la i ke anaina, a me he

Iwa la e lele hoolai ana, pela ua Lau-

dila nei i holo poai puni ae ai no ekolu

manawa iwaena o na leo huro a ma-

halo o ka lehulehu.

            I kana awihi ana no, ua make aku la

a lilo na iwaiwa o Kauahaeo; i ka onina

no a kona pauku kino maluna o kona

lio, ua eha a loloku i ka puuwai ka ua

mea he nui o ka hoohihi i ka nani ka

maikai o ke kikaha ana a ua koa nei a

kakou, holo'na hoikeike keia a ua

boa nei i mea e ike iho ai ka poe i he-

nehene ai iaia mamua ae, a i mea hoi e

hookau e aku ai i ka weli i ua poe nei

a pepe hoi ko lakou mau manao hoo-

kiekie.

            Holo ae la oia a imua @ kona mau

nana i ku iho aia oia.

            Lalau iho la ia i kana o-le a puha ae

la me ka ikaika loa, a e like me ka pa

ana a kekahi makani puahiohio, a e like

hoi me ka poka i ki ia mai kekahi pu

aku, aia hoi, ua nalo oia me kona puali

nai@a a pau loa, a me he olai la e hoo-

naueue ana i ka hono o na moku, aia

hoi ua lohe ia aku la kekahi halulu i ke

kumu o na hilana, a no elua ho@a keia

halulu ana a @@eha iho la.

            Hoi mai la ka ola o ua aina nei, a

pahola iho la maluna o ka aina o Seko-

tia, a huli hoi aku la kela a me keia no

kona wahiih, me na puuwai i hoopiha

ia i ke pahaohao no na hana a ka ka-

kou koa.

            E na hoa kuwili o ka kakou nanea, e

huli ae kakou e kamailio no ka kakaou

hiwahiwa, a e waiho aku no hoi kakou

i na u-i e hooninipo ana i ke aloha o ka

laua kane

            I ka mao ana ae o ka halulu i lohe

ia, oia no ka wa i hekau aku ai o ka ka-

kou koa me kona mau naita maluna o

kekahi kualapa nui o ua mau kuahiwi

anona nei o na hilana a uhi pu ia iho

la e ka nui o na koa o ka kakaou hiwa-

hiwa.

            Oiai o Laudila e hoomaha ana me

kona mau naita, aia hoi kona mau ma-

ka nowelo ke kiai a halo la ilalo o ua

kualapa la.

            He mau minute keia ku ana o ua alii

la me kona mau naita ma ia wahi, huli

hou ae la kona mau kualapa e ku ki-

nikini mai an, ua hoomaopopo iho la ia,

he wahi ia i noho ia e na kanaka.

            Kauoha ae la oia i kekahi o kona

mau koa e hele e kiu iluna o ua mau

kualapa nei, inna e loaa kekahi mau me-

heu o na powa.

            Ina kiu i hiki aku ai iluna o ke kua-

lapa mua, a kiei ma kela huli, ua hoo-

puiwa ia lakou i ka ike ana aku i ke-

kahi kulanakauhale nui e ku ana iwa-

enakonu o na kuala@a, e waiho ana oia

me ka nani nui, a ua kukulu ia me ka

noeau nui, a he makauakau hoi e pale

aku i kekahi puali nui o na enemi e a`e

aku ana ma kona mau palena.

            I ka lohe ana o Laudila i ka heike a

kona mau kiu, ua hoolale koke ae la

no ua Laudila la i kona mau naita e

hoomakaukau no ka hele aku e hoouka

me na enemi.

            I ka makauakau ana, ua kau ae la la

kou maluna o na li, a hoomaka aku la

e hele me ka malie loa, aole hoi e like

me mamua ka hu o ka makani.

            Ia lakou i hiki aku ai iluna o ke kua-

lapa, ua huli aku la ke alii opio a nana

aku la ma kela huli, a ike aku la i ua

kulanakauhale la e waiho mai ana me

kona nani nui.

            Lena aku la kona may maka i ka loa

a me ka laula o ua kulanakauhale nei,

ike aku la i na kakela nani no lakou na

puaoa e oni ae ana a aneane e like me

ke kiekie o na kualaa e hoopuni ana,

na muliwai hoi e kahe ana, na lokowai

e waiho mai ana nona na wai e hulali

anapa ana i ka pa ia iho e na kukuna o

ka la.

            He ku maoli no i ka nani ke kulana

kauhale o ua powa nei i kau ia ka weli

e Sekotia a puni.

            Maluna o keia kualapa i hoomaha ai

ka kakou koa a me kona pualikaua ho-

lookoa, a kukulu ae la oia i kona mau

halellewa a hooluolu iho la.

            I ka uhi ana maai o ka po, ua wae ae

la oia i 50 o kona mau naita, a kauoha

aku la e hoomakau no ka ukaii ana mai

iaia no ka hele ana aku i ke kulanakau-

hale o na powa.

            I ka makaukau ana, ua kau ae la la-

kou maluna o ko lakou mau lio a iho

aku la mai ke kualapa aku a lakou e

hoomoana ana no ke kulanakauhale o

na powa.

            Aole i li`uli`u ua komo aku la lakou

iloko o ua kulanakauhale nei, aia hoi

na kanaka he lehulehu loa ma na ala-

nui, e nanea ana hoi ma na hotele, a e

lealea ana no hoi kahi poe.

            Hele aku la lakou nei a mawaaho o

kekahi hotele, lele iho la mailuna iho o

na lio o komo aku la iloko, wala pa-

kahi ae la he mau olopa waina, a haule

iho la boho iluna o na noho.

            Ia lakou no e nanea ana komo ana

eha mau hololio.

            Pane aku la ka on a hotele:

            Heaha ka mea hou o ka pa alii o nei

po?

            He hula k koeia po na ke kaikama-

hine muli loa a ko kakou Moi.

            A heaha hou ae, wahi a ka on a o ka

hotele?

            Ua kauoha ia na mea a pau e hele ae

a hula pu me ua kaikamahine la, a o ka

mea wale no i ike i ka hula ka mea i ma

kemake ia e hula me ke kaikamahine a

ka moi.

            E hele ae ana no oe Wahi a lakou i

ka on a hotele.

            Nawai hoi e noho iho ka mea mai-

kai. E hele aku hoi paha i ike pono.

            I ka lohe ana o Laudila ma i keia

mau olelo, ua pane ae la lakou, e komo

hoi ha kakou e ike i ka nani o ua kai-

kamahine la a me kona mau hanau mua

            Puka aku la lakou iwaho a kau ae la

ma na lio, a kamoe aku la i ko lakou

ala no ka pa alii, a ike aku la lakou i

ka momoku o na kanaka e hele ana no

ka pa alii, a hookahi ko lakou hele pu

ana a hiki i ke komo ana iloko.

            Ua piha pu oloko o ka pa alii i na

poe koikoi a me na maka hanohano hoi

o ka aina, a ua hele hoi a lei ka @umi

hula i ka poe ake hula, e ake ana o ka

loaa o ka hanohano o ka hula pu ana

me ko lakou aliiwahine opio.

            I ka hiki ana ae i ka wa e hula ai, ua

kahea ia mai la na mea a pau e make-

make ana e hula e hele aku e hula me

ka ui kalana o na kualapa he 12 o na

hilana o Sekotia.

            I ka lohe ana o ka kakou koa i ke

kaheaia  ana mai o ka poe makemake e

hula, o kona wa koke no ia i wehe ae

ai i ke kapa hulu holoholona e uhi ana

i Kong Kino, lalau ae la oia i kekahi

lole silika on a a uhi iho la mawaho on a

a pane mai la i kona mau ukali:

            I elima o oukou e uhai mai mahope

o'u, a o oukou hoi e kali oukou a hiki i

ko makou hoi ana mai.

            Ia lakou nei i komo aku ai, ua hele

aku la lakou nei a ma ka rumi hula, aia

hoi na 'lii e nonoho mai ana ua maka-

kau no ka hula; ua ike ami la ke anaina

i keia keiki ui malihini a me kona mau

ukali i ke komo ana aku a noho iho la

ma na noho.

            Kani mai la na mea kani, lalau ae la

kela a me keia i kona hoa, a niniu ana

kela me keia no ka hula hooponiniu.

Oiai ke kaikamahine alii e hula nei

me kona hoa, ua hoohehelo loa mai la

kana hula ana a hiki i kahi a Laulida

ma e nho ana, a oiai no hoi oia e wili

ana i kona hoa. ua haule aku la ka lena

a kona mau onohi maka maluna o na

hiohona nai o ka kakou koa, a na ia

mea i hoohikilele ae iaia, a hele aku la

a ma kekahi noho kaawale e huli pono

ana ia Laudila ma, noho iho la.

            Kani hou mai la ka leo o na mea

kani, a kii mai la kona hoa hula i ua

kaikamahine alii nei e hula hou, aka ua

hoole aku la oia e oluolu e hookuu aku

iaia ua maemae oia.

            Ae, he oiaio, ua hiki io ka mai o ua

kaikamahinealii nei, he mae holo, a eia

imua o kona mau maka ka l@@u e oia

ai ua mai nei on a, eia hoi ka eueu o

Italia.

            O ka hea hula i ua kaikamahi nei,

oia no ke keiki a ke kiaaina, he ui no

hoi ia la, aka o ke a@o mau no hoi o ua

'lii aohe laa kau ole.

(Aole i pau.)

 

HE MOOLELO NO

LONOIKAMAKAHIKI

-KA-

Pua Alii Kiekie na Kalani

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAU IA NO KA NUPEPA KUOKOA.]

 

            Nohea mai kena waa e holo ae nei,

wahi a ka ninau.

            No Oahu nei no, he waa lawaia, wa-

hi a ka pane.

            Heaha ka lawaia, wahi a a ninau a

na kiai.

            He kaili, oia ka lawaia, wahi a Hau-

na i pane aku ai.

            Malia paha no Hawaii mai kena waa

aole no Oahu nei o kakou, e lawaia he-

le aku ana a loaa ka i-a, alaila, lawe loa

aku na ke alii lae nui a kakou na Ka-

kuihea.

            Ae, ua pono, holo ia i ka lawaia na

ua alii la o kakou.

Ia wa, o ko ianei holo aku la no ia,

me ko ianei hooikaika ana i ka hoe, oi-

ai hoi, o ka wa malinolino no ia o ke

kai o ka wa kakahiaka.

            Aole i emo ia moe a make ana aku

a ianei, hoea ana keia i Hanauma.

            Ia wa pa hou ana no kahea a na ka-

naka kiai, nohea ka waa, no Hawaii

paha?

            Aole no Hawaii ka waa, no Oahu

nei no ka waa he waa lawaia, wahi a

Hauna.

            Heahi  kau lawaia, wahi a ka ninau a

na kiai o Kakuihewa.

            He kaili ka lawaia, he i-a na ke alii

na Kakuihewa.

            Ke manzo aku nei ka hoi makou no

Hawaii maai ken waa, o ke kahy la o

ke alii Lonoikamakahiki oia la o Ha-

una.

            I aku la o Hauna, in a hoi ha o uua

kahu la o ke alii o Hawaii, alaila e pe-

pehi hoi kakou iaia a make; aohe nae

he waa o keia kakahiaka i hala mua

iho nei?

            He mau waa no, he elua waa i hala

iho nei no Waikiki ae nei no ka la, he

mau waa lawe ai na kealii Kakuihewa.

            A-he, pela io ka, no Waikiki io ka

hoi ia mau waa i hala mua mai nei ma-

mua o'u, no Waikiki io aku la no kahi

nui o ke ahuawa, i mea hoka awa no

ke alii.

            I hou aku nei o Hauna i ka olelo o

ka hookolohe maila paha ua hala mua

aku nei no Hauna, a i ole ua kamailio

pu no paha kakou me ia, o ko kakou

ike ole i kona mau helehelena kino, he

lohe wale no nae ko'u, he kaikuaana

ponoi no k ia no oli no ke kahu o

Lonoikamakahiki, pela hoi ka oleloia,

e huli mai ana ka la i ke aliii o Hawii.

            Ae hoi, oia hoi ka makou e k@ai aku

nei nona no kona hoea mai, o ko makou

pepehi aku no ia iaia a make loa.

            I aku nei no o Hauna i ua poe ka-

naia nei, i ka olelo o ka hoakaaka, o

ke kiai paha auanei ka oukou ianei, o

ka pupuhi ka iala a hoe a ana imua o

ka iala alii, i hou aky la no o Hauna, o

ka olelo iia no ko Haaoa ano, penei no

ia:

            He Kanada Kino puipui oia. he ili

kou, he lauoho apiipii lau nui oia. a he

kino hoi kona ua aoo, he helehelena

nae kona o ke kanaka koa, a me ka pu-

uwai wiwp ple hei.

            I mai la kekahi kanaka kiai; in a pela

ua like loa na hoailona au e olelo mai

mai nei me ko Hauna kulana, o oe ma-

olí no a e ao.

            Ia manawa i ano hoka iho ai o Hau-

na, a i hou aku la oia:

            I maopopo hoi paha ko Hauna ano

ia'u i ke'@ lohe i lou makuakane i ka

olelo e pili ana no Hauna.

            Ia manawa i emi pu iho ao ka manao

o ua wahi kanaka kanaaina nei.

            Ia wa, ua haawi mai la o Hauna i

kona aloha hope no lake, a hoomaka

aku la no ko Hauna wahi waa e holo,

a hiki keia i Makapuu o ka ninau hoo-

khi no e like me keel poe kiai i hala

hope aku la iaia nei, oia hookah like

ka huaolelo i na waha o na kiai e like

no me keia:

            Nohea mai kena waa, no Hawaii pa-

ha, o Hauna paha oe o ke kahu o Lo-

noikamakahiki?

            Aole au o Hauna he lawaia au na

ke @li lae nui o kakou na Kakuihewa,

oia ka'u e lawe ae nei he ia na ke alii,

a e ola ana ke alii @@'u i ke kahu lawa-

ia, ia oukou ea, aohe e ola ke alii ia ou-

kou, he okuu wale iho no ka auanei ka

oukou ma keia mau makalae, heahu

auanei ka mea e ola ai o ke alii. o ka

oukou okuu paha a he okuu mea ino,

pau i ka ai ia e ka puaa, aole hoi e hil@

he okuu kanaka o ke alii, ke hooma-

nao ae nei nae wau i ka olelo kaulana

a ko Hawaii poe:

            Pehea ia olelo a ko Hawaii poe, wa

hi'a ka ninau.

            Penei: Hooku ke kii i kai o Kahua.

            E olelo pahenehene aku ana no keia

i ua põe kiai nei o Kakuihewa, eia ka

o Hauna no keia a lakou e kamailio

pu nei. o ka maopopo ole o ke ano o

Hauna ia lakou.

            I aku la o Hauna, e holo ana wau, e

lawe ae au i ka i-a a ke alii Kakuihewa,

i holo loa aku hoi ko'u wahi waa a pae

i Kualoa.

            Heaha aku la hoi kau o laila o ka

pae ana aku o ia aina?

            Aia hoi ilaila kuu wahi kaikuahine

kahi i noho ai me kana kane.

            Loa no ka hoi kau huakai hele, wa

h@a na kanaka kiai.

            Ae, he loa no hoi, wal@ a ianei i pa-

ne aku ai.

            O ke ano o kela aina o Kualoa a

Hauna i olelo aku la i na kanaka kiai

o luna o ka puu o Makapuu no ka loa

no o ke alanui moana a ianei i holo

mai ai mai Hawaii a pae i Oahu nei.

            Ia manawa i aloha aku ai o Hauna i

ua põe kanaka kiai nei, e aloha auanei

oukou, he ala waa ko'u e hele nei; ko

ianei holo aku la no ia a pae i Waima-

nalo, a bapai aku la keia i kahi waa o

ianei iuka o ka aina, a huki mai la keia

i ka pohuehue a paa kahi waa o ianei,

i ole hoi e nakaka ka waa i ka la, hele

aku la keia a hoea i Kaohao, e piha ia

ana kekahi halau nui e na kanaka ma-

kaikai, e nana ana i ka poe konane, ua

nee ia na kanaka o Koolaupoko e ke-

kahi kaikamahine akamai nui wale i ke

konane, a holoholo olohelohe kanaka aohe

waiwai o kanaka i koe e  pili aku ai me

kela kaikamahine.

            Ia wa ku ana o Hauna mawaho o ka

pa o ua halau nei, a ninau ana i na ka

naka mawaho, heaha ka hana nui o

keia wahi o ka piha ana i na kanaka?

            E hookano, aole ka i ike ou mau

maka he kaikamahine akamai i ke ko

nane, ka i no hoi ua lohe no oe i ke

kaulana o keia kaikamahine i ke aka

mai i ke konane.

            Ke manzo nei lakou la no Oahu nei

 no la keia kanaka, eia ka auanei aole, o

ke kahu ka keia o ke alii Lonoikama-

kahiki.

            I aku la keia, ua lohe no au i ke a

kaikamahine i ke konane, aohe nae

wau i lohe ua akamai loa ae nei i @e

konane, i make no paha kanaka e ko-

nane nei me keia kaiakamahine he poe

akamai ole wale no i ke konane, in a

paha oua kaikamahine la a konane aku

me ke kanaka akamai, he make mai no

hoi ko ua kaikamahine la a oukou e

amena mai nei i i ke akamai i ke kona-

ne, he akamai hi kahi o kamalii @a

kamalii ka hoi ke u lua, ua ai oe, u,

aole oe o ao, u.

            Ia manawa, ua hoopiha ka naau i ka

huhu o na kanaka e kuku ana mawaho

ma ke ano makaikai.

            Ia wa hookuu iho la o Hauna i kana

hookeo ilalo a hoomaha iki iho la oia

mawaho.

            Ia manawa i komo aku ai na kanaka

iloko o ka hale a hoike aku la i ke kai-

mahine i na mea a pau a Hauna i ole-

lo aku ai imua o lakou, no ke akamai

ole ka ou i ke konane, wahi a kekahi

kanaka i olelo mai nei mawaho.

            Ia manawa i ninau mai ai na kana-

ka o loko, auahea ia kanaka nana i hoo-

le mai nei ko ianei akamai konane, a

he kanaka akamai ia i ke konane wahi

a ke kaiakamahine i ninau mai ai, ina

he akamai ia, e olelo aku  oukou e ko-

mo mai iloko nei maua e lealea ai, ina

he kanaka akamai i ke konane alaila

he malihini aku la na kanaka no ka

mokupuni okoa mai, aole no Oahu nei

e olelo aku oukou iaia e komo mai ilo-

ko nei e palealea ai me ke kamaaina.

            Ia manawa i kii ia aku ai ua Hauna

nei e komo mai iloko o ka hale e ko-

nane ai me ua kaikamahine nei

            Ia manawa i olelo aku ai o Jauna,

alia wau e komo aku a oluolu ae wau,

he la hoi no ka lealea, e lealea aku

ana maua, a ilaila oukou e na kanaka i

olelo ino mai nei ia'u e kumaka ai ka

ike i ka mea oi o maua.

            Pane ae la na kanaka, he keu io no

keia o ke kanaka hoaano i ke konane

me ke kaikamahine, malia io no paha

he agamia io no keia kanaka i ke ko-

nane, he mea hiki ole auauei i ka poe

akamai ole ke olelo e like me keia,

malia he akamai io no@@@@kanaka i

ke konane, ia kakou aku@@@@nae ka

hookeke.

(Aole i pau.)