Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 51, 17 December 1887 — Page 1
This text was transcribed by: | Breena Kaleikini |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXVI, HELU 51. HONOLULU, POANA, DEKEMABA17, 1887. NA HELU A PAU, 2159
HOOLAHA KUMAU.
GEORGE P. KAMAUOHA.
He Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
A HE HEA
ANA AINA.
E loaa no ma Kohala Akau, Hawaii.
209@@@
VOLNEY VAILLANCOURT ASHFORD.
AKEPOKA.
He Keia, Hoakaka, Paio ma k Kanawai,
Kaka@@@@@@, Lunahooponopono a me
ka hana ana i na Palapala Hool@lo.
LAWELAWE ILOKO O NA AHA A
PAU O KE AUPUNI.
E hana ia no na Palapala pili Kanawai a
pau.
@@ Keena Hana Helu 21, Alanui Kalepa,
Honolulu Hale. (2150 @@)
A Rosa. (A@on@)
LOIO A @@ KOKUA MA KE KANAWAI.
He Luna Hoolalo Palapala.
KEENA HANA: Ma ka Keena Loio Kuhina.
@@.
CECIL BROWN,
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI?
@@ @@ana Hoolalo Palapala no @a @a.
Aupuni o Oahu
KEENA HANA: Ma alanui Kalepa.
@@.
WILLIAM C. ACHI.
Loio a he kokua ma ke kanawai imua o na
Aha a au o keia Aupuni.
He Mea Ana Aina a he Boroka ma na
waiwai paa.
Keena Hana, Helu 15, Alanui Kaahumanu
Honolulu, ola ke Keena Mua iho nei o Kii me P@l@@o@. 2114@@
JOHN MAHIAI KANEAKUA.
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.
HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO
BERITANIA A ME KA OLELO HAWAII.
Keena Hana, maluna @@ o ka B@@@ko @
Kihopa ma.
@yr.
JAMES M. MONSARRA@.
(MAUNAKEA.)
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
Ma Luna Hoolalo Palapala.
E hana ia no na Palapala Kua@, Palapala
Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e
@e ma ka olelo Hawaii. Dala no ka h@i@e ma
ka moraki ma na waiwai paa.
KEENA HANA: Alanui Kalepa.
KAMIKA, KAKINA a me KINI,
LOIO, LOIO, LOIO.
KEENA HANA: HELU - Alanui Papa,
Honolulu. @@.
@.B. DOLE.
LOIO. LOIO. LOIO.
He Luna Hoolalo Palapala.
KEENA HANA: Helu @@ alanui Kaahuman
2079 @@
W R. KAKELA.
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
Ma Luna Hoolalo Palapala.
@@.
M. THOMPSON,
LOIO MA KE KANAWAI
Keena Hana, aia iluna o ka Hale Pohau o
Kimo Campbele, kihi o na alanui Papu me
Kalepa. Honolulu.
HE LOIO IMUA O NA AHA.
Ina i makemakeia, alaiala e haawi no oia
kona manao kanawai ma ke kakau ana, ma ka
pepa, no ke ano ka hihia e manaoia ana e
hoopii maluna o na olelo ike e waiho ia mai
ana e ka mea nana ka hihia. 2121 @@.
WILDER & CO. (WAILA MA.)
Mea @@@@ p@p@ a me na lako kuku@@ hale
@@ @n@ a pau, a me na m@ pono a pau
@@ ka @@@@.
Kihi Alanui M@@wahin me pap@. 11
E G. HITCHCOCK.
(AIKUE HIKIKOKI).
LOIO, A KOKUA MA NA MEA A PAU @
PILI ANA MA KE KANAWAI.
E ahí ia no na Hila Alo, ne ka awiwi
HILO, HAWAII.
2114 @@@.
S. K, MAHOE.
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.
He A@ena Hoolala Palapala K@p@ @@ ka
Mokupuni a Oahu.
He Luna Hoolalo Palapala K@p@ Paahana
no ke Apana o @@@@l@a, Oahu.
E @@a no ma Waialua, Oahu. 21@8 @@.
WILLIAM MCCANDLESS.
HALEKUAI BIPI O WILIAMA MA
KALALENA ma Ulakoheo. Na ano
Bipi a me na l@ @ pau o ka makoke no na k@
mukuai o@@@@@. Uaka Kahiki a p@@@@@@.
2903 @@.
EDISEPA FERODO
KHIENA KAULANA O BAGALIA
KA OLALI O NA MEA HUNA POHIHIHI
Ka Aina Lewa Pahaohao o Mauna Bevia.
Ke Kuhikuhi Pauone P@@p@@ Kamahao, a o
ka Laiana Hanu Mehea P@oolei.
He Moolela @@@ani i @@@hi ia no ke Kuokoa
O keia mea he ola, oia ka Edisepa i
olelo ae penei:
He mea ole wale no keia mau mea a
pau ia'u, in a aole e ola ana o Bakine-
rosa, a pehea ana la ka pono no ka
mea, he elua Binerosa i keia wa, au-
hea ana la ka Bakinerosa oiaio?
Mahope iho o ko Edisepa noonoo
loihi ana, pane mai la o Setiwa: E
kuu keiki maikai, he nani ia, ua imi ae
nei oe i wahine a ua kulike me ko ma-
kemake, a eia ka`u ia oe, e kii oe e ka-
ili mai i ka uhane o Bakinerosa e noho
hunakele mai la iaia iho iloko o na ao
o ka lewa, a i lilo ia oe a kono iloko o
keia wahine au, alaila, oia aku ka oi o
na mea pohihihi i hana ia e oe, aile
mai mua mai, aole no paha mahope
aku.
Pane mai la ua wahi Setiwa la, he
mea oiaio kau e hai mai la e kuu keiki,
aka, malalo o kau mau hana obo ole i
na wa i hala ae nei, nolaila, ua ano ka-
nalua mai ko`u manao ana e hooko
aku au i kou mau makemake a pau.
Pane aku la o Edispa me ke ano
huhu, ae, akahi a loaa ia`u kou hoo-
mauhala no ka`u mau mea i hana ai i
na la i hala ae, ka i no paha o na mea
i hala ua hala aku la ia me kona nani,
a he wa okoa hoi keia, eia ka ke hoo-
mau nei no oe i kou ano kawelewele
huhu.
Pane aku la ua Setiwa la, ae, he hana
ka no kela i ke kino e kuu keiki, oiai,
in a he huakai imi pomaikai ka@u nou, a
he huakai pauaka hoi kau e ke keiki,
alaila, e nui ana ko kaua poino a me ka
pilikia, a me he mea la, o ka hope aku
o ia mau hana a kaua e ke keiki he
make a he poino nui.
Ina e noho maluhia oe e like me
kuu kauoha, aole hoi e haule wale ma-
lalo o kekahi mau hoowalewale, a o ke
kupaa oia kau mea e hupoi mau ai in a
wa a pau, alaila e hai aku au ia oe e
kuu keiki, ua hiki ia`u ke kii i kela
mea au e manao nui nei, a ilokoo o na la
loihi he kanalima, e huli hoi mai no au
me ka waiwai makamae.
Pane aku la o Edisepa, in a o kau
mau olelo e olelo mai nei a he mea oia-
io ia, alaila, ua hiki no ia`u ke kupaa
no@u iho, oiai, ua ike no oe e kuu ma-
kuakane aohe kanaka e ae maanei
owau wale no, a oki loa aku hoi ka wa-
hine, oiai he mea ike leia ia maanei.
Pane mai la o Setiwa, he mea ia i
ike maka ole ia aku, me he mea la, ia`u
paha a hele aku, alaila, o ka iho aluka
mai no ia o na nohea o ka lewa nei ia.
nei nei.
Nohea ia wahine hiki mai ianei, oiai
aole lakou i maopopo no keia mau
mea a pau a kaua e hana nei a me kou
hele aku, wahi a Edisepa.
Pane aku ia o Setiwa, pela pah, he
mau kahoaka ke halialia mai nei ia`u e
hic io mai ana no ua ma nawa la.
Aka, e hele au e like me kou make-
make e kuu keiki a e kali hoomanawa-
nui oe ia`u iloko o na la he 50, mai no-
ho oe a hele iki i kekahi wahi okoa
aku, mai noho a imi i kumu nou e pa-
io aku ai me kekahi aka e noho e like
me ka kaua i noho iho la.
Pane aku la o Edisepa, ua hiki ia`u
ke hooko i kau mau oielo a pau e kuu
makua, a maluna au o ia mau olelo a
biki i ka mainoino ana o neia kino.
Mahope iho o ka laua kukai olelo
loihi ana, komo aku la ua Setiwa la ilo-
ko o on a lumi a lawe mai la oia i ke-
kahi hainaka me kekahi pahikaua a me
kekahi wahi omole keokeo uuku, me
keia mau mea oia i hele aku ai a ku
imua o Edisepa, a pane aku la, amo la
e hele ana au, a o ke aloha no ko kaua.
I kela wa koke no i huki ae ai ua
wahi Setiwa la i kekahi kihi o kona ka-
maka, nalo aku la ua wahi Setiwa la
iloko o na ao o ka lewa, a o Edisepa
hoi huli ae la oia a hoi aku la maloko
o ka lani a ka nani Bakinerosa e wai-
ho ana.
Aia ua Bakinerosa la maluna o keka-
hi moe nani kahi i waiho ai, a aia ma
kona mau aoao e kakau ana he mau
ipu pua aala, o ka moe wale iho no a
ke kino aohe ola hanu, a o ka mea oi
aku paha keia o ke pohihihi mamua o
na pohihihi a pau ka hiki ana i keia ki-
no pauku laau ke loaa ke ola.
Maaeni e waiho kaua e ka mea helu
helu i e kamailio ana no Edisepa, a e
huki ae kaua a nana aku i ke alahele o
Setiwa.
I ua wahi Setiwa la i nalo aku ai, a
iaia i kokoke aku ai mawaho o na pale-
na o na aupuni o na Hoku Eiwa, holo
e aku la ka wela iloko o na aupuni ei-
wa, a uhuhu ae la na kiai a pau o ua ai-
na la me ka pane like ae:
Auwe! he kupua nui a hiki mai i
o kakou nei.
Hele aku la keia wela a lohe aku la
o na Hoku Eiwa, o ka mea nona keia
inoa o na Hoku Eiwa, he kupua oia a
he kane nae oia, he mana a he akua
mana maluna ae o na ao o ka lewa,
malalo iho hoi o na ao o ka lewa o Se-
tiwa ka helu ekahi, a maanei kaua e
ike ai e ka mea heluhelu i ka huhuhui
ana o keia mau kupua he alo a he alo,
a nawai ana la na ai a laua o ke kahua
kaua.
Oiai ka hahana e hoholo ana ma na
kumu pepeiao o ua kupua la, huli ae la
oia a pane aku la i kona mau kiai, e ku
makaala me ka nana pono ana i kahi o
ke kupua e komo aku ai.
Penei ke kulana a me ke ano o keia
aupuni:
Aia mawaho loa, ua pa ia kekahi pa
pohaku nui a puni a manoanoa hoi, no-
na ke kiekie he 60 kapuai, a o kona
manoanoa he anana, o ka nui o na pu-
ka komo he 72, a ma kela a me keia
puka, e ku ana he 50 mau liona me na
eheu manu, a maluna o ka pa pa hoo-
noho puni a he mau bea, a mawaena o
kela umi bea keia umi be a, he hookahi
manu aeko.
Maloko aku o keia pa, he hale hao
nui a akea, nona na eka aina i uhi ia
he 7000 eka kuea, aia maloko a mawa-
ho o eia hale hao, ua hoonoho kiai
wale ia no, maloko aku o keia hale hao
he hale hao okoa aku no, moma ke ana-
pun he elima mile, a maloko aku o
keia hale, he hale hao hou no me kona
mau kiai he mau tausani. a maloko aku
o keia hale he hale hao hou no nona
ke anapuni he hookah mile, a maloko
aku o keia hale, he hale aniani kakaa,
e kaa mau ana oia iloko o kela a me
keia sekona, a ua kukulu lalani ia ma
kona mau aoao he mau miliona o na
pahikaua aniani, a in a o ke kupua e pa
lihi ana i keia e lilo no oia i ole.
Maloko aku o keia hhale aniani, he
hale daimana nani, a maloko a mawaho
o keia hale nani, e momoe ana he mau
tausani o na kiai, a maloko o kekakhi
lumi nani loa, e noho ana ka nohea Ba-
kinelosa me kona hiehie a me kona na-
ni nui, a ma kona mau aoao a pau e
momoe ana na liona a me na bea. no
ka makaala ana i kona ola a me ka ma-
luhia. a ma kekahi lumi okoa aku hoi e
noho ana ka nohea o na nohea o ke
ao, a me ka hiehie o na hiehie, aohe ui
ma ka lewa, aole ma ka honua, aole hoi
malalo ae o ke kai hookahi wale no o
keia nohea nona ka inoa o Moroulida,
oia hoi ke pookela o ka nani.
O keia Mirolida a kane e kamailio
nei. he keiki oia i hanu ia mai e na
Hou elua, a ua lilo ka hanai ana na
na Hoku Eiwa a hiki mai la iloko o ke-
ia la.
O keia keiki no hoi ka ipo a Bakine-
rosa i olelo ia, a ua holo ka ae mawae-
na o laua, a hookahi wale no wahi epa
i koe o ka hiki aku i ka la e male ia ai,
oia hoi, he 25 la mai keia la akua a Se-
tiwa e hele aku nei, ia wa laua e male
ia ai, oia hoi ka piha ana o na makahi-
ki he 20 o ua Meroulida la.
Maanei e waiho kaua no laua, a e
nana ae hoi kaua Setiwa e alo la
iloko o na hale hao eha, a me hookahi
hale aniani niniu, ka hale hoi nona ka
hooheno ana:
"Niniu Molokai
Poahi lani
Ua e Molokini
I ka ua Nahunahu."
He mau minute pokole wale no keia
lele ana aku a ua wahi Setiwa la m hoea
aku la oia ma khi he mile ke kaawale
mai ua aina la aku. aia hoi, ike ia mai
la oia e na liona kiai a hooho like mai
la lakou mai o a o, me ka hea ana, he
kupua, he kuoua liilii.
(Aole i pau.)
LAUDILA.
KA NAITA HOOPAHAOHAO O NA
KAKAI MAUNA ME NA KAEI PALI O ITALIA
Ka Olali oke Kahua Kaua.
Ka Eueu nana i hookonihi ka Osoki malamalama o ka
Lai ka Ui kelakela i malamaia ma waena o na kua-
hiwi me na kual@n@ i ka @a@i nana i hoo@@lul2
a i eha ka "eha lima ole a ke aloha."
Ka Makani Puahiohio Wilian o ka Hikina.
A o ke kupueu Ivikani o ka Makakila
I UA opio nei i halakau ae ai iluna
o kona lio, o kona manawa no ia i
pu-ki mai ai i ke kaulawaha o Hale-
auau: a i ka nalo pono ana, huli ae la
oia a aloha ae la i ke anaina, a me he
Iwa la e lele hoolai ana, pela ua Lau-
dila nei i holo poai puni ae ai no ekolu
manawa iwaena o na leo huro a ma-
halo o ka lehulehu.
I kana awihi ana no, ua make aku la
a lilo na iwaiwa o Kauahaeo; i ka onina
no a kona pauku kino maluna o kona
lio, ua eha a loloku i ka puuwai ka ua
mea he nui o ka hoohihi i ka nani ka
maikai o ke kikaha ana a ua koa nei a
kakou, holo'na hoikeike keia a ua
boa nei i mea e ike iho ai ka poe i he-
nehene ai iaia mamua ae, a i mea hoi e
hookau e aku ai i ka weli i ua poe nei
a pepe hoi ko lakou mau manao hoo-
kiekie.
Holo ae la oia a imua @ kona mau
nana i ku iho aia oia.
Lalau iho la ia i kana o-le a puha ae
la me ka ikaika loa, a e like me ka pa
ana a kekahi makani puahiohio, a e like
hoi me ka poka i ki ia mai kekahi pu
aku, aia hoi, ua nalo oia me kona puali
nai@a a pau loa, a me he olai la e hoo-
naueue ana i ka hono o na moku, aia
hoi ua lohe ia aku la kekahi halulu i ke
kumu o na hilana, a no elua ho@a keia
halulu ana a @@eha iho la.
Hoi mai la ka ola o ua aina nei, a
pahola iho la maluna o ka aina o Seko-
tia, a huli hoi aku la kela a me keia no
kona wahiih, me na puuwai i hoopiha
ia i ke pahaohao no na hana a ka ka-
kou koa.
E na hoa kuwili o ka kakou nanea, e
huli ae kakou e kamailio no ka kakaou
hiwahiwa, a e waiho aku no hoi kakou
i na u-i e hooninipo ana i ke aloha o ka
laua kane
I ka mao ana ae o ka halulu i lohe
ia, oia no ka wa i hekau aku ai o ka ka-
kou koa me kona mau naita maluna o
kekahi kualapa nui o ua mau kuahiwi
anona nei o na hilana a uhi pu ia iho
la e ka nui o na koa o ka kakaou hiwa-
hiwa.
Oiai o Laudila e hoomaha ana me
kona mau naita, aia hoi kona mau ma-
ka nowelo ke kiai a halo la ilalo o ua
kualapa la.
He mau minute keia ku ana o ua alii
la me kona mau naita ma ia wahi, huli
hou ae la kona mau kualapa e ku ki-
nikini mai an, ua hoomaopopo iho la ia,
he wahi ia i noho ia e na kanaka.
Kauoha ae la oia i kekahi o kona
mau koa e hele e kiu iluna o ua mau
kualapa nei, inna e loaa kekahi mau me-
heu o na powa.
Ina kiu i hiki aku ai iluna o ke kua-
lapa mua, a kiei ma kela huli, ua hoo-
puiwa ia lakou i ka ike ana aku i ke-
kahi kulanakauhale nui e ku ana iwa-
enakonu o na kuala@a, e waiho ana oia
me ka nani nui, a ua kukulu ia me ka
noeau nui, a he makauakau hoi e pale
aku i kekahi puali nui o na enemi e a`e
aku ana ma kona mau palena.
I ka lohe ana o Laudila i ka heike a
kona mau kiu, ua hoolale koke ae la
no ua Laudila la i kona mau naita e
hoomakaukau no ka hele aku e hoouka
me na enemi.
I ka makauakau ana, ua kau ae la la
kou maluna o na li, a hoomaka aku la
e hele me ka malie loa, aole hoi e like
me mamua ka hu o ka makani.
Ia lakou i hiki aku ai iluna o ke kua-
lapa, ua huli aku la ke alii opio a nana
aku la ma kela huli, a ike aku la i ua
kulanakauhale la e waiho mai ana me
kona nani nui.
Lena aku la kona may maka i ka loa
a me ka laula o ua kulanakauhale nei,
ike aku la i na kakela nani no lakou na
puaoa e oni ae ana a aneane e like me
ke kiekie o na kualaa e hoopuni ana,
na muliwai hoi e kahe ana, na lokowai
e waiho mai ana nona na wai e hulali
anapa ana i ka pa ia iho e na kukuna o
ka la.
He ku maoli no i ka nani ke kulana
kauhale o ua powa nei i kau ia ka weli
e Sekotia a puni.
Maluna o keia kualapa i hoomaha ai
ka kakou koa a me kona pualikaua ho-
lookoa, a kukulu ae la oia i kona mau
halellewa a hooluolu iho la.
I ka uhi ana maai o ka po, ua wae ae
la oia i 50 o kona mau naita, a kauoha
aku la e hoomakau no ka ukaii ana mai
iaia no ka hele ana aku i ke kulanakau-
hale o na powa.
I ka makaukau ana, ua kau ae la la-
kou maluna o ko lakou mau lio a iho
aku la mai ke kualapa aku a lakou e
hoomoana ana no ke kulanakauhale o
na powa.
Aole i li`uli`u ua komo aku la lakou
iloko o ua kulanakauhale nei, aia hoi
na kanaka he lehulehu loa ma na ala-
nui, e nanea ana hoi ma na hotele, a e
lealea ana no hoi kahi poe.
Hele aku la lakou nei a mawaaho o
kekahi hotele, lele iho la mailuna iho o
na lio o komo aku la iloko, wala pa-
kahi ae la he mau olopa waina, a haule
iho la boho iluna o na noho.
Ia lakou no e nanea ana komo ana
eha mau hololio.
Pane aku la ka on a hotele:
Heaha ka mea hou o ka pa alii o nei
po?
He hula k koeia po na ke kaikama-
hine muli loa a ko kakou Moi.
A heaha hou ae, wahi a ka on a o ka
hotele?
Ua kauoha ia na mea a pau e hele ae
a hula pu me ua kaikamahine la, a o ka
mea wale no i ike i ka hula ka mea i ma
kemake ia e hula me ke kaikamahine a
ka moi.
E hele ae ana no oe Wahi a lakou i
ka on a hotele.
Nawai hoi e noho iho ka mea mai-
kai. E hele aku hoi paha i ike pono.
I ka lohe ana o Laudila ma i keia
mau olelo, ua pane ae la lakou, e komo
hoi ha kakou e ike i ka nani o ua kai-
kamahine la a me kona mau hanau mua
Puka aku la lakou iwaho a kau ae la
ma na lio, a kamoe aku la i ko lakou
ala no ka pa alii, a ike aku la lakou i
ka momoku o na kanaka e hele ana no
ka pa alii, a hookahi ko lakou hele pu
ana a hiki i ke komo ana iloko.
Ua piha pu oloko o ka pa alii i na
poe koikoi a me na maka hanohano hoi
o ka aina, a ua hele hoi a lei ka @umi
hula i ka poe ake hula, e ake ana o ka
loaa o ka hanohano o ka hula pu ana
me ko lakou aliiwahine opio.
I ka hiki ana ae i ka wa e hula ai, ua
kahea ia mai la na mea a pau e make-
make ana e hula e hele aku e hula me
ka ui kalana o na kualapa he 12 o na
hilana o Sekotia.
I ka lohe ana o ka kakou koa i ke
kaheaia ana mai o ka poe makemake e
hula, o kona wa koke no ia i wehe ae
ai i ke kapa hulu holoholona e uhi ana
i Kong Kino, lalau ae la oia i kekahi
lole silika on a a uhi iho la mawaho on a
a pane mai la i kona mau ukali:
I elima o oukou e uhai mai mahope
o'u, a o oukou hoi e kali oukou a hiki i
ko makou hoi ana mai.
Ia lakou nei i komo aku ai, ua hele
aku la lakou nei a ma ka rumi hula, aia
hoi na 'lii e nonoho mai ana ua maka-
kau no ka hula; ua ike ami la ke anaina
i keia keiki ui malihini a me kona mau
ukali i ke komo ana aku a noho iho la
ma na noho.
Kani mai la na mea kani, lalau ae la
kela a me keia i kona hoa, a niniu ana
kela me keia no ka hula hooponiniu.
Oiai ke kaikamahine alii e hula nei
me kona hoa, ua hoohehelo loa mai la
kana hula ana a hiki i kahi a Laulida
ma e nho ana, a oiai no hoi oia e wili
ana i kona hoa. ua haule aku la ka lena
a kona mau onohi maka maluna o na
hiohona nai o ka kakou koa, a na ia
mea i hoohikilele ae iaia, a hele aku la
a ma kekahi noho kaawale e huli pono
ana ia Laudila ma, noho iho la.
Kani hou mai la ka leo o na mea
kani, a kii mai la kona hoa hula i ua
kaikamahine alii nei e hula hou, aka ua
hoole aku la oia e oluolu e hookuu aku
iaia ua maemae oia.
Ae, he oiaio, ua hiki io ka mai o ua
kaikamahinealii nei, he mae holo, a eia
imua o kona mau maka ka l@@u e oia
ai ua mai nei on a, eia hoi ka eueu o
Italia.
O ka hea hula i ua kaikamahi nei,
oia no ke keiki a ke kiaaina, he ui no
hoi ia la, aka o ke a@o mau no hoi o ua
'lii aohe laa kau ole.
(Aole i pau.)
HE MOOLELO NO
LONOIKAMAKAHIKI
-KA-
Pua Alii Kiekie na Kalani
Ke Alii Nui o Hawaii.
[KAKAU IA NO KA NUPEPA KUOKOA.]
Nohea mai kena waa e holo ae nei,
wahi a ka ninau.
No Oahu nei no, he waa lawaia, wa-
hi a ka pane.
Heaha ka lawaia, wahi a a ninau a
na kiai.
He kaili, oia ka lawaia, wahi a Hau-
na i pane aku ai.
Malia paha no Hawaii mai kena waa
aole no Oahu nei o kakou, e lawaia he-
le aku ana a loaa ka i-a, alaila, lawe loa
aku na ke alii lae nui a kakou na Ka-
kuihea.
Ae, ua pono, holo ia i ka lawaia na
ua alii la o kakou.
Ia wa, o ko ianei holo aku la no ia,
me ko ianei hooikaika ana i ka hoe, oi-
ai hoi, o ka wa malinolino no ia o ke
kai o ka wa kakahiaka.
Aole i emo ia moe a make ana aku
a ianei, hoea ana keia i Hanauma.
Ia wa pa hou ana no kahea a na ka-
naka kiai, nohea ka waa, no Hawaii
paha?
Aole no Hawaii ka waa, no Oahu
nei no ka waa he waa lawaia, wahi a
Hauna.
Heahi kau lawaia, wahi a ka ninau a
na kiai o Kakuihewa.
He kaili ka lawaia, he i-a na ke alii
na Kakuihewa.
Ke manzo aku nei ka hoi makou no
Hawaii maai ken waa, o ke kahy la o
ke alii Lonoikamakahiki oia la o Ha-
una.
I aku la o Hauna, in a hoi ha o uua
kahu la o ke alii o Hawaii, alaila e pe-
pehi hoi kakou iaia a make; aohe nae
he waa o keia kakahiaka i hala mua
iho nei?
He mau waa no, he elua waa i hala
iho nei no Waikiki ae nei no ka la, he
mau waa lawe ai na kealii Kakuihewa.
A-he, pela io ka, no Waikiki io ka
hoi ia mau waa i hala mua mai nei ma-
mua o'u, no Waikiki io aku la no kahi
nui o ke ahuawa, i mea hoka awa no
ke alii.
I hou aku nei o Hauna i ka olelo o
ka hookolohe maila paha ua hala mua
aku nei no Hauna, a i ole ua kamailio
pu no paha kakou me ia, o ko kakou
ike ole i kona mau helehelena kino, he
lohe wale no nae ko'u, he kaikuaana
ponoi no k ia no oli no ke kahu o
Lonoikamakahiki, pela hoi ka oleloia,
e huli mai ana ka la i ke aliii o Hawii.
Ae hoi, oia hoi ka makou e k@ai aku
nei nona no kona hoea mai, o ko makou
pepehi aku no ia iaia a make loa.
I aku nei no o Hauna i ua poe ka-
naia nei, i ka olelo o ka hoakaaka, o
ke kiai paha auanei ka oukou ianei, o
ka pupuhi ka iala a hoe a ana imua o
ka iala alii, i hou aky la no o Hauna, o
ka olelo iia no ko Haaoa ano, penei no
ia:
He Kanada Kino puipui oia. he ili
kou, he lauoho apiipii lau nui oia. a he
kino hoi kona ua aoo, he helehelena
nae kona o ke kanaka koa, a me ka pu-
uwai wiwp ple hei.
I mai la kekahi kanaka kiai; in a pela
ua like loa na hoailona au e olelo mai
mai nei me ko Hauna kulana, o oe ma-
olí no a e ao.
Ia manawa i ano hoka iho ai o Hau-
na, a i hou aku la oia:
I maopopo hoi paha ko Hauna ano
ia'u i ke'@ lohe i lou makuakane i ka
olelo e pili ana no Hauna.
Ia manawa i emi pu iho ao ka manao
o ua wahi kanaka kanaaina nei.
Ia wa, ua haawi mai la o Hauna i
kona aloha hope no lake, a hoomaka
aku la no ko Hauna wahi waa e holo,
a hiki keia i Makapuu o ka ninau hoo-
khi no e like me keel poe kiai i hala
hope aku la iaia nei, oia hookah like
ka huaolelo i na waha o na kiai e like
no me keia:
Nohea mai kena waa, no Hawaii pa-
ha, o Hauna paha oe o ke kahu o Lo-
noikamakahiki?
Aole au o Hauna he lawaia au na
ke @li lae nui o kakou na Kakuihewa,
oia ka'u e lawe ae nei he ia na ke alii,
a e ola ana ke alii @@'u i ke kahu lawa-
ia, ia oukou ea, aohe e ola ke alii ia ou-
kou, he okuu wale iho no ka auanei ka
oukou ma keia mau makalae, heahu
auanei ka mea e ola ai o ke alii. o ka
oukou okuu paha a he okuu mea ino,
pau i ka ai ia e ka puaa, aole hoi e hil@
he okuu kanaka o ke alii, ke hooma-
nao ae nei nae wau i ka olelo kaulana
a ko Hawaii poe:
Pehea ia olelo a ko Hawaii poe, wa
hi'a ka ninau.
Penei: Hooku ke kii i kai o Kahua.
E olelo pahenehene aku ana no keia
i ua põe kiai nei o Kakuihewa, eia ka
o Hauna no keia a lakou e kamailio
pu nei. o ka maopopo ole o ke ano o
Hauna ia lakou.
I aku la o Hauna, e holo ana wau, e
lawe ae au i ka i-a a ke alii Kakuihewa,
i holo loa aku hoi ko'u wahi waa a pae
i Kualoa.
Heaha aku la hoi kau o laila o ka
pae ana aku o ia aina?
Aia hoi ilaila kuu wahi kaikuahine
kahi i noho ai me kana kane.
Loa no ka hoi kau huakai hele, wa
h@a na kanaka kiai.
Ae, he loa no hoi, wal@ a ianei i pa-
ne aku ai.
O ke ano o kela aina o Kualoa a
Hauna i olelo aku la i na kanaka kiai
o luna o ka puu o Makapuu no ka loa
no o ke alanui moana a ianei i holo
mai ai mai Hawaii a pae i Oahu nei.
Ia manawa i aloha aku ai o Hauna i
ua põe kanaka kiai nei, e aloha auanei
oukou, he ala waa ko'u e hele nei; ko
ianei holo aku la no ia a pae i Waima-
nalo, a bapai aku la keia i kahi waa o
ianei iuka o ka aina, a huki mai la keia
i ka pohuehue a paa kahi waa o ianei,
i ole hoi e nakaka ka waa i ka la, hele
aku la keia a hoea i Kaohao, e piha ia
ana kekahi halau nui e na kanaka ma-
kaikai, e nana ana i ka poe konane, ua
nee ia na kanaka o Koolaupoko e ke-
kahi kaikamahine akamai nui wale i ke
konane, a holoholo olohelohe kanaka aohe
waiwai o kanaka i koe e pili aku ai me
kela kaikamahine.
Ia wa ku ana o Hauna mawaho o ka
pa o ua halau nei, a ninau ana i na ka
naka mawaho, heaha ka hana nui o
keia wahi o ka piha ana i na kanaka?
E hookano, aole ka i ike ou mau
maka he kaikamahine akamai i ke ko
nane, ka i no hoi ua lohe no oe i ke
kaulana o keia kaikamahine i ke aka
mai i ke konane.
Ke manzo nei lakou la no Oahu nei
no la keia kanaka, eia ka auanei aole, o
ke kahu ka keia o ke alii Lonoikama-
kahiki.
I aku la keia, ua lohe no au i ke a
kaikamahine i ke konane, aohe nae
wau i lohe ua akamai loa ae nei i @e
konane, i make no paha kanaka e ko-
nane nei me keia kaiakamahine he poe
akamai ole wale no i ke konane, in a
paha oua kaikamahine la a konane aku
me ke kanaka akamai, he make mai no
hoi ko ua kaikamahine la a oukou e
amena mai nei i i ke akamai i ke kona-
ne, he akamai hi kahi o kamalii @a
kamalii ka hoi ke u lua, ua ai oe, u,
aole oe o ao, u.
Ia manawa, ua hoopiha ka naau i ka
huhu o na kanaka e kuku ana mawaho
ma ke ano makaikai.
Ia wa hookuu iho la o Hauna i kana
hookeo ilalo a hoomaha iki iho la oia
mawaho.
Ia manawa i komo aku ai na kanaka
iloko o ka hale a hoike aku la i ke kai-
mahine i na mea a pau a Hauna i ole-
lo aku ai imua o lakou, no ke akamai
ole ka ou i ke konane, wahi a kekahi
kanaka i olelo mai nei mawaho.
Ia manawa i ninau mai ai na kana-
ka o loko, auahea ia kanaka nana i hoo-
le mai nei ko ianei akamai konane, a
he kanaka akamai ia i ke konane wahi
a ke kaiakamahine i ninau mai ai, ina
he akamai ia, e olelo aku oukou e ko-
mo mai iloko nei maua e lealea ai, ina
he kanaka akamai i ke konane alaila
he malihini aku la na kanaka no ka
mokupuni okoa mai, aole no Oahu nei
e olelo aku oukou iaia e komo mai ilo-
ko nei e palealea ai me ke kamaaina.
Ia manawa i kii ia aku ai ua Hauna
nei e komo mai iloko o ka hale e ko-
nane ai me ua kaikamahine nei
Ia manawa i olelo aku ai o Jauna,
alia wau e komo aku a oluolu ae wau,
he la hoi no ka lealea, e lealea aku
ana maua, a ilaila oukou e na kanaka i
olelo ino mai nei ia'u e kumaka ai ka
ike i ka mea oi o maua.
Pane ae la na kanaka, he keu io no
keia o ke kanaka hoaano i ke konane
me ke kaikamahine, malia io no paha
he agamia io no keia kanaka i ke ko-
nane, he mea hiki ole auauei i ka poe
akamai ole ke olelo e like me keia,
malia he akamai io no@@@@kanaka i
ke konane, ia kakou aku@@@@nae ka
hookeke.
(Aole i pau.)