Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 52, 24 December 1887 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

 

Nupepa Kuokoa.

No ka Makahiki,..................$2.00

No Eono Mahina...................1.00

- KUIKE KA RULA. -

Poaono.........Dekemaba 24, 1887.

 

KA ALEMANAKA.

  O ka Alemanaka a ke KUOKOA e waiho aku nei imua o kona mau lehulehu heluhelu, ma ke ano makana i na mea a pau e hookaa mua ana i ke ola o ka pepa no ka makahiki e hiki mai ana, he nani a maikai kona nanaina.  Ua piha kona mau aoio i na manao maikai a hoonaauao, na moolelo, he ekolu ko lakou nui, he maikai a ku i ka iini a loko; na pouli ana o ka la a me ka mahina a me kahi e ike ia'i no keia makahiki e hiki mai ana, na papa kuhikuhi o kela a me keia ano no na mea a uha ana i o kakou nei, ke kumukanawai hou, papa kuhikuhi o na hana ano nui i hana ia e pili ana me ka moolelo o Hawaii nei, a me kekahi mau manao waiwai e ae he nui wale.  O ka inoa o na moolelo, oia keia malalo iho, me ko lakou hie a nani ke heluhelu ia:  He moolelo no Keliimalolo, ka Mana Kui o na pali Koolauloa, a oia no hoi ke kukini mama o na Pali Koolau.  Ka nanea o ke Keiki Alii Apolio o ka Mokupuni Kamahao, ka mea kino i hoopahaohao ia, a me ke Kaikamahine Alii Roselina o ka Mokupuni Mamo, he moolelo no ke au kupua: a me Kapena Keoni Kamika me ke Kaikamahine Alii Ilikini Pokahontasa.  Nolaila, e na makamaka, na ka mioi mua no ka loaa, a nolaila, waiho mua ia mai ko kapuahi mamua o ka loaa ana aku o ka makana.  He 70 a oi na aoao o keia Buke.

 

KA NUPEPA KUOKOA NO 1888.

  E puka aku ana ka Helu ekahi o ka Buke XXVII o ke KUOKOA i ka pule mua o Ianuari.  ke kono aku nei ke KUOKOA i kona poe heluhelu a pau o keia makahiki e lawe hou i ka pepa no ka makahiki 1888.

  Ua hoopilikia ia kekahi o ko makou poe heluhelu i na wa i hala mamuli o ka hana pololei ole o na luna o lakou, ke paipai aku nei makou ia poe makamaka i hoopilikia ia, e waiho i ka lawe ana o ka pepa ma o na luna, a e hooili pololei mai i ke dala ma ke keena o ka pepa, ma Honolulu nei, ina e paa ha inoa o ka poe lawe pepa ma ka Buke Inoa o ke keena me ke kaa pu o ke dala uku o ka pepa, e hoouna pololei no makou i ke KUOKOA ma na hale leta a piha ka makahiki 1888.

  E puka aku ana he mau moolelo hou no ka makahiki hou, a me na manao waiwai e ae i ike ole ia mamua, me ko makou manaolana e oi ae ana ka waiwai o ka poe heluhelu i keia pepa ma keia mua aku mamua o ko na au i hala.

  E hoomanao ka poe e noho aie nei i ka pepa, a e hookaa pau mai i na koena, o nele auanei lakou i ka pepa no ka makahiki 1888.

 

KO KAKOU KULANA.

  AOLE he mea kanalua ia ko kakou au hooponopono Aupuni e nee nei i keia manawa, ua paewa a like ole ka uhaele like ana ka mana Moi me kona Aha Kuhina a me ka Ahaolelo ma ke kuamoo hookahi, a no ia kumu, ua ala mai la he mau ninau ano nui, he mau nune ana, a he mau manao kalalolelo hohonu, a o kakou a pau ia e ike nei i keia ninau ano nui i keia mau la.

  Ua hooholo ia e ka Hale Ahaolelo kekahi mau bila no ke kakauinoa ana mai o ke Ahi ka Moi, aka, i ka wa i waihoia aku ai no ke kakau inoa ana, ua waiho loa ia aku la imua o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie ma o ka like ole ana o ka manao o ka Mana Hooko me ka Mana Kaukanawai.  Aole paha e hiki ke kapa ia na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, oia ka Mana Hookolokolo piha me eha wale no Lunakanawai i keia manawa, a he kue maopopo hoi i na Kanawai o 1886 i hooholo ia ai, he elima Lunakanawai o ia Aha, alaila, oia ka papa piha.  Ina o keia ka ninau nui o ka la a kakou a pau e nune nui nei, e pono e lawe ia ka pololei o ke Kanawai o ka aina, i elima Lunakanawai e like me kuhikuhi o ke Kanawai kahiko, a i ole, i ekolu Lunakanawai e like me ka Bila Kanawai o keia Kau.

  Iloko o ke kali malie ana me ka pihoihoi no ka olelo hooholo mai ka Aha Kiekie mai, aole i loaa mai kekahi mau apono ana mai a lakou mai, a nolaila, o ka mea pono wale no ia kakou a pau e hana ai, oia ka waiho ana aku i na mana a kakou a paa i koho ai ma o na Lunakanawai la, a o ka mea a lakou e hooholo lokahi ai i kekahi Bila - oia ka Mana a me ke Kanawai o ka aina.

 

ILOKO o keia manawa pu, ua nui na nune ana no na mea e pili ana i ka Aha Kuhina, a ua pinepine ka lawe ia ana mai o na ano olelo like ole - no ke ao, ka hoopau, ka hilinai ole a pela aku.  No na ao ana mai ka Aha Kuhina aku, aohe paha he wa e ae a Hawaii nei i oi aku kona mana i haawi ia i kela a me keia makaainana ma na mea pili i ke Kaukanawai, a pela pu hoi i ke Alii ke Moi o ke kaa ole ana o na hewa a pau maluna o ka Nohoalii ma na lawelawe pili aupuni ana.  E hoomanao kakou i ka olelo kahiko.  "Lehulehu na Kuke, moa pono ole na mea ai."  "O ka pohaku e kakaa mau ana, aole e ulu ia kona mau aoao e ka limu."  Pela o Aberahama Linekona i ke au o kona noho Peresidena ana  i ke kaua huliamahi o kona aupuni.  "He hana naauao ole na ke kanaka ke kuapo lio ana iwaenakonu o ka muliwai."

 

  O KA ninau nui a kakou o keia wa, a me na makahiki pokole o keia mua aku, oia no ka ninau no ka hoomau ana i ke kuokoa o ke Aupuni Hawaii.  Ma o ke akamai a me ka pono wale no o na hookele ana o ko kakou mau poo aupuni e hiki ai keia mea, a me ke kokua pu ana aku no hoi o ka mana o ka lehulehu, oia hoi o na makaainana.  Ina no e makaukau loa ko kakou poe ala kai aupuni, a koe nae ke koo ana aku o ka lehulehu o na makaainana, i mea e paa ai a e holopono ai ka hana, alaila ua aneane makehewa ka lakou hooikaika ana.  Ma ka maluhia o ka aina a me ka hana o ke aupuni, aia malaila e hoomau ia ai ke kuokoa o Hawaii.  He oiaio, eia no he poe iwaena o kakou e ake ana e hoolilo aku i keia aupuni malalo o ka mana o na aupuni e ae.  Aole o lakou aloha i ke kuokoa ana o Hawaii.  Ua ike no hoi lakou o ka mea e hikiwawe ai ka hooko ana o ka lakou mea i lia ai a i moeuhane ai no na wa loihi i hala, oia no ke kuee mau a me ka mokuahana pinepine mawaena o kakou iho; nolaila, o ka lakou hana, o ka imi i mau mea e mokuahana ai na mana aupuni o kakou, a e kuee ai hoi na ano lahui like ole e noho pu nei ma ka aina.

 

  UA olelo ke kanaka naauao o ka wa kahiko:  "Ma kahi o ka hea na e waiho ai; malaila na aeto e akoakoa ai."  Mamuli paha o ia manao e hoakoakoa nei na moku kaua o ko na aina e ma ko kakou awa, a e maalo ana no hoi ma na kai o kakou no keia mau mahina.  Ma ka nana ana i ua ouli e kau mai nei mamua a mahope o kakou, me he mea la ua loaa i na mana aupuni nui he manao ano paha hao, a kanalua paha, no ko kakou kulana kuokoa e ku nei, me ka maopopo ole o ka hopena.  A nolaila ke luana wale nei lakou ma na palekai o kakou, me ka makaukau e popoi mai, ke hiki aku i ka wa e heleki ai ko Hawaii pono.  Ke hai aku nei makou i ko makou poe heluhelu.  o ka mea e pale ai i keia hopena mai o kakou aku, oia ko kakou hoike maopopo aku imua o ko ke ao nei, he aupuni onipaa ko Hawaii maluna o ke kanawai a me ka hoopono.  I mea e hiki ai keia e pono e hui pu ka lehulehu e kokua i ke aupuni e ku nei i keia wa, a e hoomauia aku hoi ka lokahi o ka Nohoalii me ke Aupuni - i ike mai ko ke ao nei aole i mokuahana ko ka hale.

 

He Ninau Kanawai.

  Oiai mamuli o ke ano pohihihi iki ia'u o ke kanawai ma kekahi mau mea, nolaila, ua ulu mai ia'u ka manao e ui, a e waiho aku i keia ninau iwaena o ka poe i hele a makolukolu ka ike i ke kanawai; a penei no ia:

  Ina e kapa aku o Hawaii ia Maui he aihue i ke dala a Molokai imua o kekahi mau mea e ae e hoolohe ana, aole nae i aihue io o Maui i kela dala a Molokai, aka ma ke ano lili o Hawaii i olelo aku ai ia Maui pela, alaila, heaha ke kanawai pili ia Maui e hoopii ai ia Hawaii?

KOHALA HEMA.

HAINA - Hoinoinoa (Slander.)                                                                ONIU HUA.

 

Manawalea.

  I ke ahiahi Poalua nei ua haawi manawalea aku na hoi o ka pualikoa Honolulu Raipela he makana i ko lakou Kapena, oia o Wm. Unger, he kaulau wati gula me ka puuwai,  Ua hoopuni ia o mua me na onohi daimana, a ma ka aoao mahope ka inoa o ka puali.  Ma ka aoao maloko, ua kakau ia na huaolelo penei:

  Makana ia aku ia Kapena Wm. Unger

E na hoa o ka puali B.. Honolulu Raipela, Novemaba, 28, 1887.

 

  Na Lutanela Bihopa i haawi aku ua makana la i ko lakou Kapena, me na huaolelo e kono aku ana iaia e lawe aku i ka makana a kona mau hoa koa, he hoike no ko lakou makemake a me ke ohohia ma kona kulana alakai i ka puali, oia ka ke Kapena i apo mai ai i ua makana la, a me na huaolelo pokole i puka aku mai iaia, a me na hoomaikai he nui wale, ua hookuu ia ka paikau ana.

 

Ke Alahao o Hilo.

  Ma ka helu o ka nupepa puka mahina a na mahiko o ka mahina o Dekemaba nei, e hoike ana kekahi kukulu manao no ke alahao a Hon. S. G. Waila e kukulu aku ana ma Hilo a puka i Hamakua penei:

  "Aohe kanalua ana no kekahi e manao ana i holo makaikai aku ma na palena o Hilo a me Hamakua, i ka waiwai a me ka hooholoua ana i na hana kuloko o ka aina, ma o ka hoomoe ia ana o kekahi alahao.  He mau aina nui a palahalaha ke waiho wale la ma kela mau apana aole i kanu ia, a ua ulu nui ia e ka nahelehele a he mau kula holoholona, a ua hiki ke hana la ia mau kula laula ke moe ke alahao a lilo i mea hoohoihoi i na poe mahiai a kanu ko.  Ua haalele mai o Mr. Waila i ka mokuahi o ka Poalua nei no Kapalakiko a e hiki loa aku i Enelani no na mea e pili ana i keia hana ano nui o ka aina.  He kanaka oia i kuluma ma na hana hoeueu iloko o ka aina nei, a nolaila makou e kanalua ole ai nona, aole loihi na la a ike aku kakou, ua hoomaka ia ke alahao o Hilo a me Hamakua e hoomoe a hiki i ka paa pono ana."

 

Lele i ka Pali.

  Ua loaa mai mai ka peni mana walea mai a S. M. K. Nuuanu, Jr., keia wahi mea hou walohia malalo iho nei:  I ka la 10 iho nei o keia malama ua pii aku o Kapepee, Makena a me Kaeuhonua i ke kuahiwi o Makaweli i ka uhai kao, a i ko lakou hiki ana ilaila, ua olelo aku o Kapepee i kona mau hoa, e noho a hoi mai oia, iaia i hele aku ai ma kahi e no ka uhuki iwaiwa, lohe aku la oia i ka halulu o ka pohaku, alawa ae la oia a ike aku la ia Makena e ku ana no ma kahi ana i haalele aku ai ia laua ninau aku la keia, auhea o Kaeuhonua?  pane mai kela, ua lele i ka pali.  Ia wa, ua hele huli aku la laua a loaa aku la ke kino o Kaeuhonua e hanu ana i na ea hope loa o kona ola ana.  O na palapu i loaa aku iaia, aia no ia ma ka maka a ma ka aoao hema, ekolu iwi aoao i hai, a ua manao laua, oia na palapu ona i make ai.  He 19 ka nui o kona mau makahiki.

 

Na Kumu Hoomanao no ka Hebedoma Haipule - Ianuari 1 - 8,

1888.

  E like me ka mea i hooholoia e ka Ahahui Euanelio o ka Pae Aina ma ka halawai makahiki ma ka malama o Iune i hala aku nei, e malamaia ka hebedoma mua o Ianuari, 1888, e na Ekalesia o kakou i hebedoma haipule, nolaila, ke hoolahaia aku nei na kumu hoomanao no na halawai haipule o kela a me keia la o ka pule mua o Ianuari, 1888.

 

SABATI,  Ian.  1 - I launa mai ka Uhane Hemolele me na Ekalesia o kakou.

POAKAHI,  Ian. 2 - Ka hoomaikai ana ia Iehova.

POALUA,  Ian. 3 - Ka mihi me ka hoo haahaa imua o Iehova.

POAKOLU,  Ian. 4 - I lanakila ka pono a i auhee ka hewa ma na wahi a pau.  Pule no na Ahahui                                                                Hoole Waiona a no na Ahahui Opio.

POAHA,  Ian.  5 - Pule no na ohana a no na kula hoonaauao a me na Kula Sabati.

POALIMA,  Ian.  6 - Pule no na oihana misionari, i laha wale ko ke Akua olelo ma na aina a pau                                    o ka honua nei.

POAONO,  Ian.  7 - Pule no ka lahui a no ke aupuni; i maemae na hooponopono ana; a i kaawale                      aku na mea e poina ai.

SABATI,  Ian.  8 - I hiki mai ke aupuni o ka Haku Iesu Kristo ma na aina a pau.

A. O. POLEPE.

 

No na Kula Sabati.

KALIHI, OAHU.

E hoike ana ke Kula Sabati o Kalihi me Moanalua ke hiki i ke Sabati mua o Ianuari.

D. KANEHEANA.

 

EWA, OAHU.

  Ke hiki aku i ka la Sabati, Dekemaba, 25, 1887 nei, hora 10 o ke kakahiaka, e malama ana ke Kula Sabati o Ewa i kona hoike hapaha hope o keia makahiki maloko o ko lakou luakini o Kahikuonalani.

  Ke kono ia aku nei oe e ke Kahu Kula Sabati Nui o na Kona nei e hui pu mai me makou ma ia la.

  Pela no na manu hulu like o nei mea he Kula Sabati e lele auna mai no, i ike ke au nui a me ke au iki o na hana o ka la.

  E malama pu ia ana ma ia la he lulu dala; a o na loaa a pau, no ka hoomaemae i ka Luakini a me kona waihona mau.

  Owau no me ke 'Aloha Karisimaka.'

S. K. NAWAA,

Kahu Kula Sabati o Ewa.

Ewa,  Dec. 19, 1887.

 

MOLOKAI .

  E hoike hui ana na Kula Sabati o Molokai ke hiki aku i ka la mua o Ianuari, 1888, ma ka Luakini o Kaluaaha, hora 9 o ke kakahiaka.  Nolaila, ke haawi ia aku nei ke kauoha i na Kula Sabati a pau e hoomakaukau mua i na himeni a me na ninau a haina Baibala, a i lohe ai hoi, aole e ae ia na himeni haku wale e hoohana ia, ke ole a kupono no na hana a ka haku.  Nolaila, ke paipai ia aku nei na kahu, na kumu, na haumana a me ka lehulehu e akoakoa ae mamua o ka manawa.

  Ka oukou kauwa.

D. M. ABERAHAMA, K. K. S. NUI.

 

MAUI KOMOHANA.

  E halawai ana ka Ahahui Kula Sabati o Maui Komohana ma ka Luakini o Wainee, ma Lahaina, ke hiki aku i ka Poaono mua o Ianuari, la 7, 1888, ma ka hora 10 kakahiaka.

  Nolaila ke kono ia aku nei na Kula Sabati a pau e hoouna mai i na Kahu Kula Sabati, na Kumu a me ka poe a pau he kuleana ko lakou ia aha.

S. L. KEALOHA, Kakauolelo.

Honokohau, Maui,  Dec. 16, 1887.

 

HONUAULA, MAUI.

  E wehe ana na Kula Sabati o Kanaio a me Keawakapu.  Honuaula, he aha mele maloko o ka Luakini ma Keawakapu, i ke ahiahi Poaono o ka la hope loa o keia makahiki; nolaila, ke koi ia aku nei ka lehulehu e naue ae, i ike a i lohe hoi i na himeni haku e mele ia aku ana e na kaikamahine puukani o ka malu paina nei.

  He hapalua dala ka uku komo no na makua, a he hapaha no na keiki.  O na dala a pau e loaa mai ana no keia aha mele e hoolilo ia ana no ka hoomaemae a hana hou ana i ka Hale Halawai o Kanaio.                                                 C. WILIKOKI,

                                            Kahu Kula Sabati o Kanaio.

Ulupalakua, Maui.  Dec. 15, 1887.

 

Farani me Enelani.

  O na mana nui elua o Farani a me Enelani, ua hooholo like mai nei ia mau aupuni elua i ka waiho kaokoa ana aku i na mokupuni Nu Heberiga, ma ka haalele ana aku o na kea Farani ia laila iloko o ekolu mahina.  Ua waiho kaokoa pu ia hoi ke kuikawa ana o ke alawai oki o ka puali o Sueza, ua hamama no na moku a pau o ke ao nei ke komo, malalo o ke alakai a me ka hooponopono ana o na Mana Nui o Europa e noho ana ma Aigupita.  O na pilikia a me na hoopoino ana mai a ko waho poe i ka maluhia o ke alawai oki, malalo no ia o ka hoopakele ana a Aigupita, a e malama mau ia aku ana he akoakoa o na Luna Aupuni no ka hoomau ana i ka holopono o ka hana.

  Iloko o ka wa kaua, aole e ae ia na moku kaua o na lahui a pau e hoolulu ma kekahi awa o ke kowa, a ua makemake pu ia o Turehe e na Mana Nui e komo pu aku i keia kokua ana ia Aigupita ina e ulu mai ana kekahi mau haunaele hiki ole ke hoomalu ia.  Ma keia hana ana, ua loaa ia Enelani ka mana nui o ka lawe ana i kona mau loa me ka palekana i kona panalaau ma Inia, ina no ka manawa kaua a me ka manawa maluhia.

 

 

AHAOLELO O 1887.

(Mai ka aoao eha mai.)

NA PALAPALA HOOPII.

  Ma ke kapaeia ana o na rula, ua waiho mai o Kawainui he palapala hoopii mai ke komite 15 o Hana e noi mai ana e kapiliia i uwapo  no Mokulau, Hana.  Haawiia i ke Kuhina Ka'aiaina.

 

HOIKE KOMITE MAU.

  Na ke Komite pai i hoike mai ua pai ia ka pane a ka Moi e pili ana i na bila kanawai Kiaaina.

 

NA OLELO HOOHOLO.

  Na Kalaukoa he olelo hooholo; he mea haohao nui iloko o keia hale mamua ai kekahi mau bila kanawai iloko o keia hale i kakau inoa ia e ka Moi, aole hoi i kakau kekahi kuhina i kona inoa.  He mea ku i ka pono io ka hooko pono ana i ka makemake,  nolaila e hooholoia:  O na bila kanawai a pau i hoihoi ia mai iloko o keia hale, a i kakau inoa ia e ka Moi, e pono i kekahi kuhina ke kakau i kona inoa mamua o ka hoike ia ana mai imua o keia hale, i kulike ai me ka manao o ka pauku 31 o ke Kumukanawai.

  Lilo na hoa i ke kamailio o ka pono a me ka pono ole o ka olelo hoohoala, hala kekahi mau minute, a ma ka ninau ia ana ua hoopanee loa ia.

  Hookuuia na hoa Bakalama, Likikini me Balauwina e hoi i ka home no kekahi mau la.  Hookuuia ke 'lii  Likikini mai ke komite wae o ka bila kanawai limahana pake.

  Hoomaha ka hale a noho hou i ka Poakahi, Dekemaba 19.

 

LA HANA 34, DEC. 18.

  Halawai ka hale e like me ka hoopanee ana.  Pule ke kahunapule, heluhelu ia ka moolelo o ka la hana i hala a aponoia.

 

HOIKE KOMITE MAU.

  Na ke Komite pai i hoike mai ua pau i ke paiia ka bila kanawai e pili ana i na limahana pake.

 

HOIKE KOMITE WAE.

  Na ke Kuhina o ko na aina e i hoike mai ua waihoia aku i ka Moi no kona hooia mai ma ka la 14 o keia mahina, na bila kanawai e hookaawale ana i haawina hoomau no Keoni Kamaki; kanawai e haawi ana i ka mana e lawelawe i ka oihana wai o Hilo i ka hui o Waila ma a me ka bila kanawai koa; a ua hooia mai ka Moi i ka bila kanawai e haawi ana i ka mana i ke Kuhina Waiwai e hana aelike hoomoe uwea telegarapa.

  Na ke alii Palauwina lunahoomalu o ke komite wae o ka bila kanawai limahana pake i hoike mai ua noonoo ke komite he bila kanawai oi loa keia o ke oolea ma ka hoohaiki ana i ke komo ana mai o na limahana pake mamua o ka bila mua i waihoia mai, aohe no he kulike loa kona ano ma ka hoohaiki ana, aka ua like no me ka papa loa ana a ua manao ke komite ina e papa loa ia ana ke komo ana mai o ha limahana pake, he mea ia e hoo@akia loa ia ai ko ka aina ohana makai, ua hoololi hou ke komite i ka bila me ka manao e hooholo loa ia aku ana me ia mau hoololi, a ma i e nei ua waihoia ma ka papa a noonoo pu me ka bila kanawai.

 

OLELO HOOHOLO ME NA BILA.

  Na Paehao'e he olelo hooholo e kauoha ana malalo o ka mana o keia hale e kauohaia ka Papa Ola ma o ke Kuhina Kalaiaina ia, e hoolako aku i na laau lapaau no Molokai me Lanai a me na apana e ae i lako ole me na ano laau lapaau a pau, a i noho ia e na kauka aupuni; haawiia i ke Kuhina Kalaiaina.

  Na ka Peresidena i hoike mai imua o ka hale ua hoihoi mai ka Moi i na bila kanawai e pili ana i ke kuai waiona a me ka oihana makai kuloko o ke aupuni me kona kakauinoa ole, a ua ho akaka pu mai i kona mau kumu o ke kakauinoa ole ana.

  Na ka Peresidena no i heluhelu mai he palapala mai ka Moi mai e hoike mai ama i kona hoihoi hou ana mai i na bila kanawai kiaaina imua o ka ahaolelo me kona hoomau i ke kauinoa ole ana mamuli o ka mahae lua ana o ke olelo hooholo a ka Aha Kiekie no kona mana kakauinoa ole maloko o ke Kumukanawai penei:

 

I ka Mea Hanohano

S. G. Waila,

Peresidena o ka Ahaolelo

Kau Kanawai o ke Aupuni.

  Aloha oe: - O na kumu kue O'u i keia kanawai, oia hoi ke kanawai e hooponopono a e hoomaopopo ana i ka oihana makai kuloko o keia aupuni penei no ia:

  1  -  Aole no he mau kumu ano nui kupono e lilo ai malalo o ka Loio Kuhina ka malama a me ka hooponopono ana i ka oihana makai o ke kanawai e ku nei i keia wa.

  2  -  Aole no hoi i ku i ke kalaiaina maikai ka lilo i o a ianei me ka nui o na ala a me na manao e kohoia ai ka Ilamuku a hoonoho aku; ka mua, malalo o ka mana hooko ka lua, ka mana hookolokolo, a malalo o ia mau mana ka apono ia koho ana oiai o ka mana hooko wale no ke kupono; o kekahi kumu kue loa i ka bila oia no ka haawiia ma o ka mana hoopau i ka Loio Kuhina, aole hoi o ka mana hookohu pu kekahi, a oiai ua kai liilii i o a ianei ia mana, ma ia mea e hiki ole ai i ka Loio Kuhina ke hooko pono i ka oihana a me ka mana na keia mea, a e hoolilo ana hoi i ke ku ana mana nui o ia oihana maluna o ka oihana makai i mea waiwai ole a mana ole hoi.

  3  -  O ka loaa ana o kekahi uku i ka Ilamuku, a me na makai nui mailoko mai o na loaa ma ke kuai ana i na waiwai i hoomalu ia a pela aku mawaho ae o ko lakou uku mau, he pono e hoopau loa ia.

  4  -  Aole mau pau kue ae e maopopo ai ma ke ano hea la e noho malu ai na makai malalo o ka Loio Kuhina, a i  poo hoi e ili aku ai la pono a me ka hewa o ua oihana le aole no hoi he mau rula a kanawai i hooponopono oihana i oi ae e ko keia wa ke kulana a like me ia i manao ia a ma ke ano kalaiaina e na kuhina o ke aupuni i hoopukaia ma ka haiolelo mai ka nohoalii aku.

  5  -  He mea pono a noonoo akahele ia keia bila i hiki ai ae hooko pono ia ka makemake o ke aupuni, a malalo o ia kumu e pono e waihoia keia bila a i ke kau ahaolelo mai i loaa ai he manawa e kaana pono a ai keia kanawai ano nui.

  Nolaila ua aua Ai i Ko'u pulima i ke kau ana maluna o keia kanawai. Haanaia ma ko Makou Halealii o Iolani i keia i - o Dekemaba M. H. 1887.

KALAKAUA REX.

 

I ka Mea Hanohano

S. G. Waila,

Peresidena o ka Ahaolelo

Kau Kanawai o ke Aupuni.

Aloha oe: - O ke kanawai "e hoolilo ai i mea kue i ke kanawai ka haawi ana i na laikini no ke kui liilii ana i na waiona ma kekahi apana  o ke aupuni Hawaii mawaho aku o Honolulu ma ka mokupuni o Oahu," o hoihoi aku nei Au me ke kau ole i ko'u pulima no na kumu penei:

  1  -  Aole keia he kanawai e hoomalu a e hoemi mai ana i ke kuai liilii ana o ma waiona mana waha pau o ke aupuni.  He kumu keia e hoomahuahua hou aku ai i ke kuaimalu ana me ke kanawai ole, a e hoike hou ana e like me ka wa mamua i hoopuka ole ia ai ma laikini ma na kiaina, a he kaulike o'e hoi ka ae ana i kekahi mahele a kalana hoi o ka aina kapapa a ae ia; a hookuu ia hoi ma kekahi. 

  2  -  Ina no he mau no kekahi e ulu ana no ka ae ia e kuai aole e pono e kau ia na kanawai e a ana o na waiona  Aka hoi na i manao ia he pono ko kuaaina ma i mai mea, alaila o ka papa loa ia ka pia o na na wahi holookoa a pau o ke aupuni i hoea ole a i ike ole ia na hi hiona ma o ka hana ana i na kanawa kau kapakahi a kaulike ole hoi.

  3  -  Ina he makemake ka lehulehu o kekahi apana o keia aupuni i ke ano kau kanawai ano e like me ia, e pono no e hoomaopopo mua i e ano i hiki ai ke ike ia ko lakou manao ma ke ano e Balota maoli e like me na balota e ae, a o ka mana lokahi o ka lehulehu ma ia koho ana na ia apana a kalana paha, e alakai i @ kupono a kupono ole paha i ka hoopuka ana i ka Laikini.

  No na kumu hoikeia ae nei, ke aua nei Makou i ko lakou pulima ma keia kanawai.

  Hanaia ma o Makou Halealii o Iolani i kei la - o Dekemaba, M. H. 1887

KALAKAUA REX.

 

  Na Kakela e olelo hooholo e waiho ia na bila kanawai waiona me oihana makai kuloko kakauinoa ole ia e ka Moi a me kana mau pane pu ma ka papa a e hele aku no imua ma kona ano mau, a aponoia.

  Nana no he noi i na bila kanawai kiaaina e waihoia ma ka papa, a e hele aku malalo o na rula mau e like me na bila maluna ae, a aponoia.

  Noi o Paehaole e hapaiia mai ka papa a noonoo ia i ka Poakahi.

 

NA HANA O KA LA.

  Noonoo hou ana i ka bila kanawai limahana pake ma kona heluhelu ekolu.  Komite ka hale, ke alii Hikikoki ka lunahoomalu.

  Hala ka hora hookahi ma ka hoopaapaa ana a hoomaha okoa ke komite ma ka hora 12 me ka hooholo ole ia o kekahi mea.

  Halawai hou ke komite ma ka hora 1.  Noonoo ia ke koena o ka bila a aponoia.

  Noi ia e hoopau ke komite aponoia.  Kaheaia ka Peresidena aole nae maloko.  Kohoia ke alii Waita i lunahoomalu no ka manawa, a ma ke noi a Kamika, ua kohoia ke alii Kakela i Peresidena no ka manawa.

  Hoike ka lunahoomalu o ke komite o ka hale i kana hoike, a aponoia me kekahi mau hoololi uuku.

  No ka hana ole a ka hale, a aole no hoi i hoi mai ka Peresikena, ua hoomaha ka hale a noho i ka hora 3 auina la.

Oiai no na hoa e akoakoa ana maloko, a hala he mau minute, kike ana ka hamare a ka Peresidena, a kahea hou ia ana na hoa e akoakoa, a pela i hooko koke ia ai.

  Ma ke noi ua hapai hou ia ka noonoo no ke noi e hoomaha ka hale a ka hora 3 p m., aponoia, a hoihoi hou ka mea nana ke noi hoomaha

  Na ka Peresidena i hoike mai ua loaa mai iaia he pane mai ka nohoalii mai e pili ana i ke kakauinoa ole ana o ka Moi i ka bila kanawai e hooponopono ana i ka oihana koa o ke aupuni.

  Lilo ka hale i ka hoolohe i na haiolelo loihi a kekahi mau hoa no ke kue ia o ke kumukanawai a pela aku.

  Ma ke noi ua waihoia ka bila kanawai koa a me ka pane a ka Moi ma ka papa no ka hele ana aku ma ke ala o na bila mua.

  Hoopanee ka hale a noho hou i ka hora 10 a. m. apopo Poalua.

 

LA HANA 35, DEK. 20.

  Halawai hou ka hale elike me ka hoopanee ana.  Pule ke kahunapule, a heluheluia ka moolelo o ka halawai i hala a aponoia me na hooponopono.

 

HOIKE KOMITE WAE

  Na ke Kuhina o na aina e i hoike mai ua oluolu i ke Alii ka Moi ke ka kauinoa ana i ka bila kanawai e haawi ana i ka mana hoomoe i mau paipu no ka oihana wai o Hilo i ka hui o Waila ma.

 

NA OLELO HOOHOLO ME NA BILA.

  Na Kamika he olelo hooholo:  Oiai, ua hiki mai ka Ahaolelo i ka hopena o kana mau hana, a oiai, ua loheia e holo aku ana ka Peresidena S G. Waila ma ka mokuahi o keia la no Kapalakiko, nolaila, e hooholoia:  E haawi aku ke a hale i na mahalo a me na hoomaikai kiekie loa i ka Peresidena, mamuli o ka holomua, ka eleu, a me ke kaulike o ka hooko ana i na hana a me na rula o ka Ahaolelo.

  Ma ka ninau ia ana, ua hooholo lokahi ia ka olelo hooholo me ke kue ole ia, a ma ke noi ua haawiia ka olelo hooholo no ke kakau poepoe ana.

  Na ka Peresidena i panai mai i na hoomaikai ana i na hoa o ka ahaolelo a me ke aloha pu, a pela aku.

  Na Kamika i waiho mai he olelo hoo holo, e haawiia ka mana i ke kakauolelo o ka hale e ohi i ka uku no 20 la no ka hooponopono a hoopololei ana i ka moolelo o keia kau ahaolelo, mahope iho o ka hookuu ia ana, a aponoia.

  Na Kamauoha he olelo hooholo loihi hilinai ole i na kuhina e pili ana no na hana kue kumukanawai i kamailio nui ia ma na la i hala.  Maka ninauia ana ua hoopanee loa ia.

  Eia na ae:  Robikana, Young, Kakela, Kamika, Walakahauki, Poka, Waita, Notley, Wall, Townsend, Hikikoki, Palauwina, Bailey, Wilikoki, Pakalamana, Dole, Hustace, Kimo Liilii, Kalaukoa, C. Palaunu, Deacon, Kamai, Kini, Maguire, Parisa, Nawahine, Helekunihi, Horner, Kawainui, A. S. Wilikoki, Laiki, Gay a me Paehaole he 33 ka nui.

  Na hoole: Luhiau, Wilimana, Naone, Kauhi, F. Palaunu, Kamauoha, Daniela a me Nakaleka, he 8.

  Ma ke kapaeia ana o na rula, ua hoike ke Kuhina o na aina e, ua oluolu i ka Moi ke kakauinoa ana i ka bila kanawai e hooponopono ana i ka hele ana mai o na limahana pake.

  Na Kamika i noi e hoomaha hou ka hale a hiki i ka Poalua, ka la 27 o keia mahina, i lawa ai na la he 10 a ka Moi e noono ai i na bila kanawai e waiho nei Iaia.  Aponoia ke noi e hoomaha ka hale.

 

  Ua hookohu ia o K. M. Koahou i keia la 24 o Dekemaba, 1887, i Agena Haawi Palapala Mare no ka Apana o Hilo, Mokupuni o Hawaii, ma kahi o D. Kamai i waiho mai.

LORRIN A. THURSTON,

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina Dekemaba 24, 1887.                                                          2160  3t

 

  AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O KO Hawaii Pae Aina.  Ma ka hooponopono Waiwai.  Ma ka hana o ka waiwai o Kukuinui (w) o Honolulu, Oahu, i make kauoha ole.

  Ma ka waiho ia ana mai o ka palapala noi a Kahaepaakai (w), o Honolulu, kahu malama waiwai o ka mea i make e hoike ana ua make kauoha ole o Kukuinui ma Honolulu, ma ka la 1 o Novemaba, 1887, a e noi @oa e hoopukaia ka palapala hookohu lunahooponopono no waiwai iaia.

  Ua kauohaia o ka POAONO, ka la 31 o DEKEMABA, 1887, ma ka hora, 10 kakahiaka, oia ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la, ma ka Hale Hookolokolo ma Aliiolani Hale, Honolulu: a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili, e hoike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko lakou e ae ole ia ai ua noi la.  A e hoolaha ia ia mea ma ka olelo Hawaii, i ekolu manawa maloko o ke KUOKOA, he nupepa puka hepedoma ma Honolulu.

  Kakauia ma Honolulu, Dekemaba 5, 1887.

  Na ka Aha:                                                                 HENRY SMITH

2159  3t                                                                           Hope Kakauolelo.

 

HOOLAHA HOU.

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI

ME KE KUAI.

  MAMULI o kekahi mana kuai i hoike i@  maloko o kekahi Palapala Moraki @  hanaia mawaena o W. C. Akana, o Honolulu @  Mokupuni o Oahu, o ka aoao mua a m@  Charles M. Cooke o ka aoao elua, ma ka la@  14 o Mei, 1885, i kakau kope ia ma ke keena @  o ka Luna Kakau Kope ma ka Buke 94, aoao @  243 me 244, a mamuli o ka uhai ia ana o na@  kumu aelike o kela moraki; Nolaila, ke hoolaha ia aku nei i ka mea nona ka aoao elua o@  na moraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai. @  a ma ia hooko ana, e kudala akea ana ia i ka @  aina malalo iho, ma ke POAKOLU.  la 18 o @  IANUARI, 1883, ma ke keena kudala o J. F. @ Morgan, ma Honolulu, Mokupuni o Oahu, @  ma ka hora 10 i ke awakea.

  O kela apana aina e waiho la ma Iwilei ma Honolulu, a nona ka ili he 244 anana kuea, a oia no hoi ka mea i hoike ia ma ka Palapala Sila Nui helu 4428.  L. C. A. helu 018 no Upai, a i hoolilo ia ia W. C. Akana e Puu (k)  @  ma o kekahi palapala i hana ia i ka la 27 o  @  Feberuari, 1882, a i hoopaa ia ma ka Buke 73, @ aoao 266 me 267.  Aia ke ku nei he hale mai@   kai me na hale e ae maluna o ka aina a ua W C. Akana nei e noho nei.

CHARLES M. COOKE.

Kahu Waiwai o Juliette M. Atherton.

  No na mea i koe e ninau ia J. M. Monsarrat Loio ma ke Kanawai.

Honolulu , Dek, 24, 1887.                                                                                  2160  4t

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI ME KE KUAI.

  MAMULI o kekahi mana kuai i hoikeia maloko o kekahi Palapala Moraki i hanaia mawaena o W. C. Akana me Hannah P Akana, kana wahine, o Honolulu, Mokupuni o Oahu, o ka aoao mua a me A. Campbell, o ka aoao elua, ma ka la 15 o Mei, 1886, i kakau kope ia ma ke keena o ka Luna Kakau Kope, ma ka Buke 100, aoao 189,  100 a me 191, mamuli o ka uhai ia ana o na kumu aelike o kela moraki.  Nolaila, ke hoolaha ia aku nei e ka mae nona ka aoao elua o ua moraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai, a ma ia hooko ana e kudala akea ana ia i ka aina i hoike ia ma ia moraki, e like me na hoakaka ana malalo iho, ma ka POAKOLU, la 18 o IANUARI, 1883, ma ke keena kudala o J. F. Morgan, ma Honolulu, Mokupuni o Oahu, ma ka hora 12, o ke awakea.

  O keia iho na aina e kuai ia aku ana: 1  - O kela aina e waiho la ma Kaluamoo, Waialaeiki, Mokupuni o Oahu, a i hoike ia penei: 1/2 pahale.  E hoomaka ana ma ke kihi akau o keia mahele, oia hoi ke kihi hikina o ke Pakini mahele e hele ana.  Hema, 40 degere hikina, 1.17 1/2 kaulahao pili me ke kula o Konohiki, alaila, hema, 56 degere komohana 1.30 kaulahao me ko Konohiki akau 40 degere komohana, 1.17 1/2  kaulahao me ko Konohikiai ke kihi hema o ko Pakiai mahele, alaila, akau 56 degere hikina, 1.30 kaulahao e pili ana me ko Pakiai mahele, a hiki i ke kihi mua a maloko o ia apana he 152 -10 0 o ka eka, oi aki aku a emi iki mai paha, a oia no hoi ua aina nei i hoolilo ia ai ia Hannah P. Akana oiai o Hannah P. Uilama ka inoa mua i paa ma ka palapala i kakau ia i Ianuari 1, 1877, a i kakau kope ia ma ke keena o ka Luna Kakau Kope i olelo ia au nei, ma ka Buke 48, aoao 482.

  2  -  O kela apana aina e waiho la ma Puulena, Manoa, Mokupuni o Oahu, a nona ka ili he 20 eka, a oia no hoi ka aina i hoomaopopo lea ia ma ka Palapala i kakau ia i ka la 7 o Sepatemaba, 1855, a i kakau kope ia ma ke keena o ka Luna Kakau Kope i olelo ia ae nei, ma ka Buke 7, aoao 190 a me 191.

A. CAMPBELL,

  No na mea i koe, e ninau ia J. M. Monsarratt Loio ma ke Kanawai.

  Honolulu,  Dek. 24, 1887.                                                                            2160  4t

 

  AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O ko Hawaii Pae Aina.  Ma ka Hooponopono Waiwai.  Ma ka hana o ka Waiwai o William B. Wright, o Honolulu, i make kauoha ole.

  Ma ka waiho ia ana mai o ka palapala noi a me ka papa hoike a W. C. Parke, Lunahooponopono o ka Waiwai i oleloia, e noi ana e apono ia na hoolilo he $2601.15, a e hoike ana, o na mea i loaa mai iaia he $2601.15, a e noi ana e nana a apono ia kela mau mea, a e kauoha ia e mahele kaulike ia ka waiwai e waiho ana ma kona lima i na poe i aie ia e ka mea make oiai, ua emi na loaa mamua o na aie, a e hookuu ia oia mai kona noi ana ma ia ano.

  Ua kauoha ia, o ka POALUA, ka la 31 o IANUARI, 1888, ma ka Hale Hookolokolo ma Aliiolani Hale, Honolulu, oia kahi a me ka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi la, a me na papa hoike i oleloia, a o ka poe a pau i pili malaila e hele mai a e hoike i ke kumu, ina he kumu io ko lakou e ae ole ia ai ua noi la.  A o keia kauoha ma ka olelo Enelani me Hawaii, e hoolahaia maloko o ke KUOKOA me Haw. Gazette he mau nupepa i pai a hoolahaia ma Honolulu, i ekolu pule mamua ae o ka manawa i oleloia no ka hoolohe ana.

  Kakauia ma Honolulu,  Dekemaba 19, 1887.

                                                                  Na ka Aha: 

                                                                        HENRY SMITH,

2160  3t                                                               Hope Kakauolelo.

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI

ME KE KUAI.

  MAMULI O KEKAHI MANA KUAI i hoike ia maloko o kekahi Palapala Moraki i hanaia mawaena o S. Kaiaiki o Haiku, Mokupuni o Maui, o ka aoao mua a me Thomas R. Lucas o ka aoao elua, ma ka la 6 o Mei, 1882, a i kakau kope ia ma ke keena o ka Luna Kakau Kope, ma ka Buke 75, aoao 15 me 16, a i hoolilo ia hoi me kekahi palapala e ua Thomas R. Lucas nei i olelo ia ae la ia M. J. McLane, i hanaia i ka la 24 o Maraki, 1884, a i kakau kope ia no hoi ma ke keena o ka Luna Kakau Kope, ma ka Buke 75, aoao 15, a mamuli o ka uhai ia ana o na kumu aelike o kela moraki, nolaila, ke hoolaha ia aku nei e ka mea iaia ka palapala hoolilo nona ka aoao elua o ua moraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai, a ma ia hooko ana, e kuai kudala ana ia i ka aina i hoike ia ma ia moraki e like me na hoakaka ana malalo iho, ma ka POAONO, la 14 o IANUARI 1888, ma ke keena kudala o Lewis J. Levey, ma Honolulu, Mokupuni o Oahu, ma ka hora 12 o ke awakea o ia la.  Malalo iho e loaa no na waiwai e kuai ia aku ana:

  O kela aina e waiho la ma Nuanualoa, Kaupo, Mokupuni o Maui, a nona ka ili i hiki aku i ka 6 2-3 eka, a o ka aina hoi la i hoakaaka ia ma ka Palapala Sila Nui helu 6680, L. C. A. helu 10157 B. i hoopuka ia no Kakahu ka makuakane o ka mea nona ka aoao mua.

M. J. McLANE,

Mea i hoolilo ia ai o ka Moraki.

  No na mea i koe, e ninau ia J. M. Monsarrat, Loio ma ke Kanawai.

  Honolulu,  Dek. 17,1887.                                                                               2159  4t

 

HOOLAHA A KA LUNAHOOKO KAUOHA.

  Ua hookohu ia ka mea nona ka inoa malalo iho i Lunahooko Kauoha no ke Kauoha Charles W. Clark o Honolulu, Mokupuni o Oahu i make,  Ke kauohaia aku nei ka poe a pau ina he mau  koi ka lakou i ka mea i make, ma ke ano moraki a ano e ae paha, me na kumu kupono, e waiho koke mai i ka lakou koi i ka mea nona ka inoa malalo iho iloko o na mahina eono mai keia la aku, a i ole, e hoole ia no; a ke kauoha ia aku nei hoi ka oe i aie i ka mea i make e uku ae i ka mea nona ka inoa malalo iho ma ke Keena o J. M. Monsarrat (Maunakea) Helu 27, Alanui Kalepa, Honolulu.

ELENE P. CLARK,

  Lunahooponopono o ke Kauoha a Charles W. Clark.

  Honolulu, Oahu, Dekemaba 6, 1887.                                                           2158  4t