Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 2, 14 January 1888 — HE MOOLELO NO NAPOLIONA I. EMEPERA O FARANI. KA HUAKAI ILOKO O KA PUUWAI O AIKUPITA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NAPOLIONA I. EMEPERA O FARANI.

KA HUAKAI ILOKO O KA PUUWAI O AIKUPITA.

KA HUAKAI I AIKUPITA. OKA ikaika o ko Enelani mau Lawelawe kaua ana ma ke Kaiwaenahonua, a me ka onipaa ana o kena mau kapu J 3 me ka holomua o kona mau waiwai kalepa me na mokuaina o ka Hikina, oia ka mea a l:a Aha Kuhina Farani i hooholo ai, e hoouna ko ke aku ia Napoliona i Aikupita a me na Waoakua o Aferika, ilaila oia e imi ai i kona pono n<? ka lanakila a no ka paa pio aku paha, oia ka Napoliona 1 pane ae ai i ka waiwai o īa huakai— "0 ke kukulu ana i kahua i>aa i Aikupita no ka manawa mua loa, oia ka hoolilo ana ika hohonu o ke Kaiwaenahonua i Lokowai Farani no ka wa pau ole. Aia ilaila e loaa ai he mau Panalaau; aia ilaih e loaa ai he ipuka no na pono kalepi oka ama, mai Ai kapita, Arabia, Suria, Kairo a me Inia Me na pualikoa he kanaono tausani ka ikaika, ua hiki ia kakou ke hoololiloli i na aupuniMji oEuropama ka palapalaaina o ke ao nei." He mea kamahao no keia kmaka opio na o'elo e like me keia, ua hiki kc hoololiloli ia na aupuni o Europa ke lilo ke Kaiwaenahonua malalo o ka ikaīka ona puaii kaua o Farani. Mai ko io no kela mau olelo ina aole i ulu mai kela pilikia o ke auhee ana 0 na aumoku Farani i na aumoku Beritania malal j o ka Haku Nelekona, ma ke kahua kaua o ka Naile, kaikuono o Abokia. O na olelo koi a ka Aha Kuhina iaia e holo i Aikupita, oia auanei ka hopena o kona kaawale loa 3na aku mai na kupilikii hoeueu haunaele iloko o Parisa ia mau la, oia ka na hoaloha e aua nei ia Napoliona aole e holo, me ke kuhikuhi ana aku iaia i na mea i hoolala mua ia e ka Aha Kuhina i kona wa e kaawale aku ai. Oka Buriona i ninau aku iaia i kona manao no ka mauna i kona ola no ka hele ana aku i na waoakua o Aterika, oia kana i pane mai at —

"Ae !" wahi a Napoliona i pane aku ai i kona mau hoaloha. "Ina wau e noho loihi i keia wahi, e hookahuli ia no q a'u keia au hooponopono aupuni hoolilo au ia'u iho i Moi. Aole kakou e noonoo koke no kela mea i keia manawa, oiai, aole i oo ka hua figu no ka pala ana. E hele kakou i Aikupha kahi hoi a na kanaka naauao e ake nui nei e loaa na pomaikai, a e hookaulana hoi i ko lakou inoa." O Aikupita, kahi a na Luna Nui o ka Nohoalii o Farani i hookaawaie ai bo ko Ukou Uli e hoouna ia Napoliona, oia ka aina i makaleho nui loa ia e na aapuni o Europa e kaili mai malalo o ko lakou ikaika. E waiho hamama mai ana ke awawa o Nile he eono haneri mile i ke Kaiwaenahonua, a he hookahi haneri me iwakalua mile ka hula ma na kapakai He momona ka lepo o Nile ioa o kela muliwai loihi o Nile, e kahe ana mai na~i mai o Abisinia, a he mea malihini loa hoi ka makaikai ta o kela awawa e kekahi kuaua Uoko o ke keneturia makahikl Ua manao wale īa ka noi o na kanaka ma kahi o ka iwakalua miliona; a i ka wa a Napoliona i hiki ai ilaila me koioi mau poalikoa he kanaha tausani, heelua nri liona me eiua hanen tausani kanaka e noho ana ma ka aina o Aikupiu. Ua mahele ia ka lahui iloko o na mahele nui eha, a ua kapi ia ka mua— ka roaheb Cope£a, he poe i noho iloko

o ka aina m,i ke ano hooikaika a rae ke kauwa kuapaa. Ka mahe'e elua, oia na Araba, he poe i kaulana ma na la*ela**e kaua ana ma na wahi a pau o ka aina. Ka mahele ekolu, oia na Tureke, he poe i kauhna ma ka lawelawe ana oka ihe ame ka powa. Ka ma bele tha, oia ka Mameluke, he poe i kaplana ma kekau lio a he wiwo o!e hoi ma ka pahikaua. O keia mahele i hoike ia ae la ma ka inoa hope, o ka poe i loaa ka pomaikai ma ka ikaika, a no lakou hoi na hoomana waha - hee i kapa ia—no lakou ke kaula a ke Akua i hoonoho mai ai ma ka honu a nei. O keia mau mahele * nui eha, he elua Moi nana e rula ana ka Nohoalii o Aikupita, oia olbrahim Bey me Murad Jtfey. O ka mea nui a Napoliona i manao ai, e holo oia i Aikupita, a e hookaulana i kona inoa, oia ka hoopakele o kela mau mlliona kanaka e noho ana iloko 0 ka hoekauwa kuapaa ia, ka powa, ka aihue, a me ka hoolanikila ana i na poe Karistiano me ka hooholomua ana Ika pono oka olelo ake Akua oke kumu oka lawelawe ia ana ona mea kaua i Aikupila, oia no ka noho mana nui ana 0 Enelani ma na mokuaina o ka Hikina, a o keia wale no ke alahele kupono e hiki ai ke hoohana ia a hiki i ka wa e haule pio mai ai 0 Inia malalo o ka Repubalika 0 Farani. No ka manawa mua loa ma ka moolelo o ke ao nei, ua ohi aku o Napoliona i na kanaka naauao a akamai 0 ka aina i mau hoahele pu nona ma keia huakai, oia hoi o Berihollet, Monge, Fourier, Larrey, Denon me St. Hilaire. Mawaena hoi ona Kenela, ola o Berthier, Mulaka, Lene, Tunota, Yank>o»«. Regnier, Belliard me Dammatin, he poe i kaulana ma na hooili kaua iloko o Italia. O Desaix m<i Keleba, he mau kanaka i kaulana iloko o na hooili kaua i Geremania no ko laua koa a

rae ka wiwo ole. O keia mau lawelawe ana a Napoliona no keia huakai, ua hana īa e ia na I hora a pau -o ka la a nie ka po me ka | hoonianawanui, me ka loaa uuku o ka manawa hoomaha iaia. <5 Aikupita ! kana e moeuhane mau nei, a nie he mea ia, ua kokoke aku no oia i kahi e | hiki ai iaia ke ike aku i kela mau kapakai ma kahi mamao. He oiaio, o keia huakai hou o ka hana ana e lawelawe nei no ka hoohana ana, ua nui- na poe i hookui aku iaia me na ninau lehulehu—"Pehea ka loihi o ka manawa a holo aku oia; pehea ka loihi ana e kaawale ai ma kaia huakai; e loaa anei iaia ka pomaikai o ka lahui ma keia huakai, a he ehia manawa e loaa ai iaia ka lanakila ma ka aina e." O keia na ninau lehulehu i waiho ia aku īaia, a oia ka Napoliona i pane mai ai— "E hoomanao, ua hana ke Akua i ka lani a me ka honua a paa iloko o na la eono. £ ninau mai ia'u ma na mea a' pau e pono ai ka puali a e holomua ai ka huakai, —oia ka'u e hai aku; no ka manawa, oia ka mea hiki c!e ia'u ke pane aku i ka haina, no ka mea, aia i'a mana me ke Akua." kanakolu l!fokukaua o ka laina hookahi me eha haneii moku lawe koa oia na aumoku nana e lawe aku ia Napoliona me kona mau pualikaua ma na j kapakai o Aikupita. O na hoomakau-1 kaū aua e like me keia ke ano, he mea hiki ole ia ke huna iho i na maka o na | aupuni" o Europa, a oi loa «ku boi o Enelani, e lawe heie ia ana ka olelo ma ka waha • na tausjni kanaka ma na wahi a puni ka aina—"lhea o Napolio na e hoio ai." "E holo ana oia i ke Kai Eleele;" U E hok> ana i Inia;" E oki ana i ka puali o Sueia; w "E holo ana i Irelani;" U E komo mai anā i ka muliwai o Tamesa a hooiilo aku i ke kulanakauhale o Ladana i me? olc." O na lono iho la keia e lawehele ia nei a puni o Europa iloko o ka manawa pokule loa, a o ka Aha Kuhina o Enelani e noho nei me ka pihoihoi nui, haawi ia aku. la ke kauoha i na aumoku ikaika a pau o ke aupuni, e kiai makaala loa i ke kowa Pekkane, me ka hoolilo ana i na moku a pau e kolo mai ana mai kekahi awa mai o Farani he eneml Ona āumoku ma ke Kaiwaenahonua, ua haawi ta aku ia ke kauoha ia Adimarala Haka Ne!ekona, e kiai oia me k* makaala !oa i na aipioku Farani iloko o ke awa o Tou« Uoa, me ka haule oie o hookahi kapuai wai 110 lakou e pakek al O ua Adi-

maraii wiwo o'e la ona aumoku Beritania, ua kalewa io ae la Qia me kona mau aumoku kaua iwaho o ke kaikuono o Liona raa ka h 9 o Mei, iloko o kekahi ino nui a me ka makani ikaika e nou aku ana mamua. Ua olelo īa ma keia huakai a Napoliona, ua lawe mai oia i na kanaka akamai ona ano a pau, e iaa na lako paipalapala me na keiki hoonohohua mai ke kula nui mai o Roma. Na poe Eneginia, Ana Aina, KIIO Hoku a pela aku he hookahi haneri ko lakou nui, o ka lakou hana wale no, ka hoomaopopo a me ka hoolala ana i na mea 1 kaaheleia e lakou no ka pomaikai o na haumana ma na hale kula ao o Farani. 0 ke kakahiaka o ka la 90 Mei, 1798, ua ukali pu aku o losepine ia Napoliona i ke awa kumoku o Toulana a nona na hiohiona e hoike mai ana, ua pouli pu ia kona puuwai i ke aloha i kana fcane, a oia pu fca haawina i loaa aku ia Napaliona, oia i poina i na helehelena palupalu nOhea o kana wahine. Ma ka honi hope loa no ke kaawale ana, oia kana i pane aku ai— •'E kuu losepine,—eia au ke hele nei no na mskuaina o ka Hikina. Aole o*ti manao e loihi loa ana au ma keia huakai. I ko'u wa e kaawale ai, e hoomanao ia'u, a e kamai-io mau no'u i na wa a pau." 1 ka wa a Napoliona e ku ana ma ka uwapo, oia ka manawa i kulike mai ai kona mau koa kahiko 1 hele pu ai me

ia iloko o Italia he kanaha tausani, a e like me kona ano mau oka hai ana »tku 1 keKaiii «ii pane akn la ko lakou -Kenela opio i kana kuahaua mua loa no keia huakai, pene : t U E na koa—O oukou ka eheu o na "puali kaua o Enelani i keia la ! Ua "hoouka ia e oukoa na kaua iloko "o ka hau anu 0 na kuahiwi, maluna "o ka uliuli o na kula laula, a iloko "o na kulanakauhale nui. Q na "koa o Roma, a oukou i aKe nui ai "e loaa nakumu hoohalikehke, aole "loa e haalele mai ka lmakila i ko "lakou hae, no ka mea, aole lakou "i waiho aku me ka hoopau i ka "wiwo ole, 'ke akahele a me ka ' lokahi. Ena koa —Ke nei "ka maka o na aupuni o Europa ia "oukou i keia la. Aia i na mokuaina u o ka Hikina, he mau hopena ka "oukou e hana ai. Ha mau hoouka "kaua ka oukou e hakaka ai me na "ehaeha a me ka maluhiluhi o ke "alahele, —a aia" maluna ©ia mau "kahua kaua e loaa ai ka pomaikai o "ka aina hanau a me ka hauoli no "kakou a pau loa."

Ūa'haawi ia ae he mau leo huro hau oli e na puuwai he kanaha tausani, a wawalo a6 ia ka lewa i ko lakou mau leo 0 ka hauoli i ka wa a Napoliona i kau aku ai iluna o ka waapa, holo aku la a kau iluna o ka moku Adimarala Farant Onana, malalo o ke aiakai ana a ka Alihikaua Nui Brue\-s, ka Adimarala nui ona aumoku Farani ma ke Kaiwāenahonua. Ua haahele iho na aumoku Farani he elua hanen a oi i ke awa o Toulana no Genoa, a mai laila aku no Akekio, ke one hanau o Napoliona. Mai Akekio aku holo no Civita Vecchia, a mai iaila aku no ke awa o Malata. O keia huakai holo i ka hema ma ka pili aina o Ita!ia, ike aku ia o Napoliona ike keokeo mai oka hau iiuna o ka piko kuahiwi o Mauna Alapa, hoomanao ae la oia i keia huakai me keia poe koa no ona, i oki pu ai i ke alahele maluna o kela kuahiwi me na kaa kaua, oia kana i nana hoomau aku ai me ka ohe nana, a hoopuka ae la i keia mau olelo: "Aole ioa au i keia manawa e hiki ke poina ina hana i iawelawe ia iloko o Itaiia. Na keia mau kuahiwi e kahiko la i ka hau e hoike mai, iiaiia kahi a'u | | i aiakai ai ina poali koa Farani no ka 'lanakila; i keia eia ko'u alo ke huli nei no k* Hikina, e wehe i ka ipuka o ke kalepa moani a <ne ka olelo a ke Akua. Me ua poe koa la i aio aki ke anu o keia kuahiwi a e hele pu nei me a'u ma keia huakai, he mea kanaiua oie no ka iaki ka ukaii pu ana maioka i&nakila mahope o makou."