Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 2, 14 January 1888 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

(Kakau ia no ka nupepa kuokoa) I aku la o Lonoikamakahiki, e loaa mau ana na kina, na kee, na puu, na hoehaa, na kinaunau, na anapuu, na maewaewa, na mawae o kou aina e ke alii Kakuhihewa, e ke alii o Oahu nei, e hoolohe mai oe i ke kaikoo hou mauka aku nei o ka aina, aole aku la o kela kaikoo ua kaawale ia. Ia wa, heluhelu hou aku la o Lonoikamakahiki i keia mau huaolelo penei: Hinahina opua o Awalau - e Na opua ku i kai o Maalauea la Kaikoo uka. He nele kaikoo hoi ia la, mauka aku nei o ka aina, a pehea ia kaikoo la e ke alii o Oahu nei? E hoike mai paha oe i maopopo ia makou ia kaikoo mauka mai o ka aina? wahi a Kakuhihewa. Aole no ka hoi oukou e ike ia kaikoo mauka aku nei o ka aina, wahi a Lonoikamakahiki. Aole makou i ike, aole no hoi i maopopo, wahi a ka pane. Ia wa i ninau hou aku ai o Lonoikamakahiki ia Kakuhihewa: Auhea la kela aina o Kalihi? Aia no ma Kona ia aina, ke pili pu la no ia aina me Kalihi, kela aina i hai mua ia aku nei ia oe. Ae, akahi no a maopopo ae la ia'u ia aina, i Hawaii no o Lonoikamakahiki i oahu nei no o Kakuhihewa, o ka lenalena auwae wale iho no ka kou aole i ike i na ii ana o kou aina, penei e maopopo ai he kaikoo mauka: Ina ka e pa ka makani o Kalihi he Hanapepee, oia pa no me ka ikaika a hiki i ke kai o Koholaiki, ua huli ale maoli aku la no, a popoi ma ke kua o na hale o Kahakaaulana, o Maalauea nae ka inoa i ka wa kahiko, o Kahakaaulana nae ka inoa i maa e kahea mau ia nei, o ke kai lawaia makai o Waiakamilo a hiki i Puuhale, o Koholaiki ka inoa o ia kai, o kona mau kalo o Mokauea i Kalihi.

Oia ka hua mele i komo iloko o ka inoa o Lonoikamakahiki: Hinahina opua o Awalau - e Na opua ku i kai o Maalauea la Kaikoo uka A pehea iho la keia kaikoo mauka aku nei o ka aina? e hoole hou mai ana no oukou aole ia he kaikoo mauka aku nei o ka aina. Huli hou ae la o Kakuhihewa a ninau aku la i kona mau kahu pehea keiakaikoo mauka akunei o ka aina, ke ike puae la no kakou aia io no na hale makai, eia io aku nei no ke kai mauka aku nei, ua popoi io aku la no ma ke kua o na hale. I mai la na kahu, he mea oiaio, he kaikoo io aku nei no mauka o ka aina, a he mea makehewa hoi ia kakou ke hoole aku no ka mea, ua ika pono ia mai nei na kee o ko kakou aina nei e ke alii o Hawaii. Ia manawa i olelo aku ai o Kakuhihewa, ua pololei oe e ke alii o Hawaii, he mau kaikoo io ia mauka aku nei o ko'u aina nei. Ia manawa, ua pii ae la ke kai o ke alii o Oahu nei i ke alii o Hawaii, no kona hoohoka mau ia ma na ano hana a pau, aole no nae he kanawai iho, aka nae, o ke ano mau iho la no ia o ka naau o na alii he naau hoopaakiki. I aku la o Lanahuimihaku ia kakuihewa, e olelo aku oe ia Lonoikamakahiki penei: He nui aina wale iho no ka kou aina o Hawaii, he aina ai ole, a he aina wi, ina ka e hiki i ka wa wi o kou aina, oia ka wa e pii ai na kanaka i ke kuahiwi, i ke pi-a, hoi, kupala, ki, aweweu, uhi a me na ano ai e ae o ke kuahiwi i maa i ka ai ia e na kanaka i ka wa kahiko. Ia manawa ua hoike aku la no hoi o Kakuihewa i na mea a pau a kona kahu i haiaku iaia, oia hoi kela i hoikeia ae la maluna. I ka pau ana o na olelo a Kakuihwwa, ia manawa i olelo mai ai o Lonoikamakahiki, ae, he mea oiaio, he aina wi io no ko'u, e ae aku wau, aole au e hoole e like me oe, aole no hoi wau e welawela ae i kau eha e ke alii o Oahu nei, aka nae, e hoike aku wau i na mea e pili ana i ko'u aina, a na ko'u aina auanei e lawe ka haaheo a me ka hanohano, a oia keia: He aina ai ko'u o Hawaii, ua ai no na kanaka i ka ai a pau ka ai i kanu ia e na kanaka, ua pii no lakou i na ai o ke kuahiwi e like me na mea i hoike mua ia ae nei maluna, ua ai no lakou ia mau ai aole lakou i ai i ka lepo, aole hoi lakou i make kanaka, ina hoi oe i hoike mai nei, a ua ai ko'u mau kanaka i ka lepo, alaila oia ka oi o ka aina wi, a aole noi oe i hoike mai nei pela, a e hoike aku hoi wau ia oe i ka mea oiaio loa penei: O kou aina o Oahu nei, ka aina i oi

loa aku o ka wi, ua ai na alii a me na kanaka i ka ai i kanu ia e na lima a pau, ua ai aku lakou i na ai o ke kuahiwi e like no hoi me ko'u aina, a pau ia ai ana a kou mau makaainana ia ai, no ka mea ua pau ia mau ai ia lakou, a no ka wi o kou aina, ua ai lakou i ka lepo, a ua huhu aku oe ia lakou a ua pepehi ia a make, no ka wi o kou aina ua manao oe e ke alii e hookoe ia lepo nau e ai ai e ke alii ua huhu oe i kou mau makaainana a ua pepehi ia e oe, aole wau pela i ko'u mau makaainana, aole lakou i ai i ka lepo e like me oe a me kou mau makaainana ma ia mea e maopopo ai ia oe e ke alii Kakuihewa he oiaio he aina wi io ka ko'u, kamailio hewa ana wau i ka wi o ka aina o Lonoikamakahiki, eia ka o ko'u aina ka oi o ka wi, ke make kanaka la i ka ai i ka lepo, wahi a ke alii o Hawaii, he oiaio paha kana aole paha. Pehea e maopopo ai i ke alii o Hawaii ua ai au i ka lepo a me ko'u mau makaainana? wahi a ke alii Kakuihewa i pane aku ai. A penei; e hoolohe mai i kekahi mau huamele o ko'u inoa: Kauai nui ke ao olepelepe ilalo Hookahi kumu o ke ala o Kalae Mahaehae lua ke ala e Molokai O Oahu nei ai lepo He lepo ka ai a Oahu A maona i ka lepo A ka-ha i ka lepo A makua i ka lepo Ko Kawainui kanaka He ole wi hoi ia o ko aina la, au i olelo mai nei o ko'u aina ka wi, aohe wi o ko'u aina, oia paha ka mea e olelo ia nei,

Ku ka apa ia Hawaii he moku nui E auhea oe e ke alii o Oahu nei, o kou aina ka aina wi, he lepo ka ai a Oahu ua maona ka oukou i ka lepo, a na ka-ha oukou i ka lepo, a ua makua oukou i ka lepo o ko Kawainui kanaka ina oe i olelo mai nei e Kakuihewa a ua ai hoi makou o Hawaii i ka lepo, alaila, olelo aku wau ia oe, aole io aku la ka hoi o ka oi o ka wi o kuu aina, aole nae pela, o kou aina ka aina wi, ke ai ia la ka lepo, a ke make la ke kanaka i ka lepo. Ia manawa i huli hou ae ai o Kakuihewa i kona mau kahu a olelo ae la: Pehea keia e olelo mai nei ke alii o Hawaii, o ko'u aina ka ka aiua wi, ke ai ia la ka lepo a ke make la ke kanaka i ka lepo, olelo aku la na kahu: He mea oiaio, he ai ia ka lepo o Kawainui, luu iho ke kanaka a nanao iho na lina a loaa kela lepo kohu palolo malalo loa, oia ka lepo e hoonuu ai ke kanaka aole nae na ka lopa, nau no ia lepo e ai na ke alii. I hou aku la o Lonoikamakahiki ia Kakuihewa, auhea la ia loko? I mai la o Kakuihewa, eia ia loko ma ke kua o ko'u halealii, no ka mea, ke ku la o Kamoa hale ma ke kula o Alele. Aia kela loko o Kaelepulu ma kela aoao, he ai ia no ka lepo o ia wahi e ke kanaka, wahi a ka pane a Kakuihewa ia Lonoikamakahiki. Hoole aku la o Lonoikamakahiki, aohe ai ia o ka lepo o ia loko e ke kanaka, ina no he ai ia, ina no ua komo i ko'u inoa, aole he ai ia o ka lepo o ia loko e ke kanaka (Aole i pau.)