Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 4, 28 January 1888 — MA KE KAUOHA. Ahaolelo Kuikawa o 1887. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

MA KE KAUOHA.

Ahaolelo Kuikawa o 1887.

HE KANAWAI 1; Hoo\fu)p<>po a! a r Hi>opovok)so as f kā Oiiian'a Makai Kl'I OKO <> KT Al PI NI- /: hooholoui t ka Moi a me ka AkaoUlo o ko Hawaii Pa^inui. r,\i ku 1. Na ka I.oio Kuhina ka malama a me ka h<K)j>om>jx>no ana i ka Oihana Makai Kuloko a pau o ke Anj)uni. malalo nar o na olelo o keia Kanawai. I'ai ku 2. I ; . hoonoho ia i Ilamuku no ke Aupuni (e kajia ia mahope ae nei ka Ilamuku) a oia no ka Luna Makai Kiekie o ke Aupuni, aka. ma na mea a pau e piii ana i kana oihana malalo no o ka hooponopono ana a me ka mnna o ka Loio Kuhina. a ua hooj»aa ia oia i ka Loio Kuhina no kana mau hana a pau. la ia no me ka apono ana mai o ka Loio Kuhina, ka hcxjjx)nopono ana o na Makai \ui n m<- na lima malalo iho o ka Oihana Makai Ku]nk<». L noho oia ma ka oihana me ka hiki e hoopau ia e k.t Loio Kuhina, a e hoopau ia no hoi e ka Loio Kuhina m t ke noi i kakau ia mai e na Lunakanawai o ka]Aha Hookoiokolo Kirkie a o ka hapa n\ii paha o lakou. L hoopiha ia kekahi hakahaka ina ka Oihana Ilamuku ma keia hope aku ma ka palapala hookohu mai ka Moi mai ma ka waiho ana aku o ka Loio Kuhina i ka inoa i apono ia e ka hapa nui o na Lunakanawai o ka Aha Hookolokoio Kiekie. I'ai ki O keia a me keia mea ma keia hope aku i waiho ia aku kona inoa pela a i hookohu iaenohomaka oihana Ilamuku mamua ae o kona hoomaka ana e hana i na hana e pili ana ia oihana, e kakau inoa a haawi aku i ka Loio Kuhina i palapala hoopaa no na dab. hoopaa aole e emi malalo o Klima Tausani L)ala me ka hope a mau hope kupono i apono ia e kekahi iAinakanawai o ka Aha 1 lookolokolo Kiekie, a oia apono ana e kakau ia e ia Lunakanawai maluna o ua palapala hoopaa la. e hoakaka ana nu kona hooko pono a pololei i na palapala kena a pau i haawi ia hi ia mai kekahi o na Aha Hookolokolo mai o ke Aupuni, no ka hoike pololei a me ka hoihoi ponoana rna uku hoopai a me na elala a pau i ohi ia e ia. no ka malama pono ana i na lawehala a pau i haawi ia nana e malama me na hana e ae a pau e pili ana i kana hana; a e lawe wale no oia i na koina i ae ia ma ke kanawai e pili ana i kana oihana. Ua hiki no i ka Loio Kuhina me ka apono ana o kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie a o ka hapa nui o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ina i manao ia lu: pono e koi aku i palapala hoopaa hou iho, a i ole ia i mau hoopaa hou ae mai ka Ilamuku mai. e hoakaka ana e like me ka mea i hai ia maluna. eia nae. aole e oi aku ka huina o na hoopaa ana mamua o Iwakalua Tausani Dala. L waiho a malama ia ka palapala a mau palapala hoopaa paha i hoakaka ia mannia ae nei ma ke keena o ke Kakauolelo o ka Aha Kiekie. I'auki' I. K hoonoho ia i Makai Nui no ka Mokupuni o llawaii. i Makai Nui no ka Mokupuni o Maui, Molokai. Lanai a me Kahoolawe. a i Makai Nui 110 na Mokupuni o Kauai a me Niihau. ia lakou ka malama a me ka hooponopono ana o na makai iloko o ko lakou mau apuna iho. malalo na( 4 o ka mana o ka Ilamuku a me ka Loio Kuhina. Pauki* 5. E hoonoho ia na Makai Nui e ka Ilamuku, me ka apono ana o ka Loio Kuhina. i kakau ia maluna o ka palapala hookohu o ka Makai Nui i hoonoho ia pela. L noho no lakou ma ko la mau oihana me ka hiki no nae ke hoopau ia e ka Ilamuku me ka ajxmo ana i kakau ia e ka Loio Kuhina. P.m ku r>. E haawi no kela a me keia Makai Nui i mau palapala hoopaa a me na hope kupono i ka Loio Kuhina no na elala hoopaa aole e emi malalo o Ekolu Tausani Dala. E hana ia na bona me ka hiki e hoomahuahua hou ia ae, a i ole ia, e haawi ia i mau palapala hoopaa hou a e hoomahuahua hou ae i na hope e like me ka mea pono i ka Loio Kuhina e like no me ka mea i hoakaka ia e pili ana i ka Ilamuku, ma ka Pauku 3 o keia Kanawai. eia nae. aole e oi aku ka huina o na elala hoopaa iloko o na palapala hoopaa mamua o Umi Tausani Dala mai kekahi Makai Nui mai. E waiho a e malama ia na palapala hoopaa o ia ano ma ke keena o ke Kakauolelo o ka Aha Hookolokolo Kiekie. Pauku T. Ina ua uhai ia na olelo hoopaa ma kekahi palapala hoopau i waiho ia mai e ka Ilamuku a e kekahi Makai Nui paha, ua hiki i kekahi mea i poino mamuli o ia uhai ia ana e hoomaka e hoopii ma kona inoa ponoi no kona pomaikai ponoi iho a no ka pomaikai o kekaW mea a mau mea paha ana e kokua ana, a e loaa ia ia na poho i helu jx>no ia e like me ke Kanawai. me na koina o ka Aha, a e hiki no e hoopuka ia na palapala hoomalu waiwai no ka pono o ia mea hoopii. E waiho malie no ia palapala hoopaa mahope iho o ka hooholo ia ana o kekahi olelo e pili ana ia palapala hoopaa ma ke ano he mea hoopaa no ka pomaikai o kekahi niea i poino mamuli o ka uhai ia ana o kekahi o na olelo o ia palapala hoopaa. a hiki i ka manawa e kaa ai na dala hoopaa a pau. Aole e hoomaka ia kekahi hoopii ma kekahi palapala hoo paa o ia

ano mahope iho o ka hala ana o eiua makahiki mahope iho o ka loaa ana o ke kuleana hoopii, eia nae ua hiki i na keiki 00 ole. na wahine nialalo o ka nialu o ke kane mare. me ka poe pupule, e hoopii iloko o hookahi makahiki mahope iho o ka pau ana o ko lakou pilikia. Pauku S. Ua hiki no i ka Uamuku me ka apono ana mai o ka Loio Kuhina e koho a hookohu i Hope Ilamuku, a maiuna o ka Ilamuku na hana hewa ana a pau o kona hope ma kona palapala hoopaa. E loaa i ka Hope llamuku i hoonoho ia pela ka mana e hana i na hana a pau i kauoha ia ma ke Kanawai e hana ia e ka Ilamuku. E koi no ka Ilamuku i kona hope e haawi mai i mau palapaia hoopaa me na hope kupono no ka hana a hooko pono ana i kana hana. ua hiki ke hana ia ua mau palapala hoopaa nei no kekahi puu dala aole i oi aku mamua o L'mi Tausani Dala. i apono ia e ka Loio Kuhina. Pauku 0: \a ka Ilamuku me na Makai Nui maloko g ko lakou mau apana jho e malama i ka maluhia o ka lehulehu. e malama i na haiepaahao a me na hale hoopaa a pau. e malama pono i ka poe a pau i waiho ia aku na lakou e malama, e hooko aku i na kauoha a pau i ku i ke Kanawai i haawiia ia lakou mai kekahi Lunakanawai. Aha Hookolokolo, Kuhina a mea e ae paha i loaa ia ia ka mana e hana pela; e hopu i ka poe mahuka mai ka hoopai o ke Kanawai mai. a me ka poe hana hewa a kue i na Kanawai ; a e hana i na mea a pau i haawi ia na !akou e hana e ke Kanawai; a no ia mau hana ua hiki ia lakou e kauoha aku e loaa na kokua kupono a pau mai ka mana kivila a koa mai paha. Pauku 10. Na ka liamuku, ma ka Mokupuni o Oahu. me ka apono o ka Loio Kuhina, a na na Makai Nui maloko o ko iakou mau apana pakahi e hoonoho. me ka hoapono ana o ka Ilamuku, i na Hope Makai Nui a me na makai e ae paha, e like me ka mea pono ia lakou. a e hoopau ia lakou e like me ko lakou ike he porto, a pela no hoi ua hiki ia lakou e hoonoho i na hana, a e hooponopono i ka uku o ia poe luna, koe wale no ina ua kauoha okoa ia ma ke Kanawai. Eia nae, aole e oi aku ka nui o-na makai mau o ka Mokupuni o Oahu mamua o hookahi haneri, no na Mokupuni o Maui, Molokai. Lanai a me Kahoolawe, kanawalu; no ka Mokupuni 0 Hawaii, hookahi haneri; no na Mokupuni o Kauai a me Niihau, kanaha; eia 110 nae hoi, aole e lilo kekahi mea maloko o keia pauku i mea e hiki oie ai ka hokohu ana i kekahi poe i mau makai kuikawa e hana me ka uku ole, koe keia, ina iloko o kekahi manawa pilikia, ua hiki no ke uku ia ua poe makai kuikawa nei e like me ka mea pono i ka manao o ka mea nana i hookohu ia lakou e hana iioko o ia manawa pilikia. ina ua apono ia ua uku la e ka Loio Kuhina. Pauku 11. Ua hiki no i ka Ilamuku a me na Makai Nui e koi aku e haawi ae na Hope Makai Nui i hookohu ia e lakou i mau palapala hoopaa ia lakou ponoi, a e ili maluna o lakou na hihia a pau no na hana hewa ma ka oihana o mau hope. Pauku 12. E ioaa i ka Ilamuku a me na'Makai Nui ma ke ano hookaa piha no ka iakou hana na uku makahiki a uku e ae paha i hooholo ia i kela a me keia manawa e ka Ahaolelo;- eia nae hoi, o na uku i hoakaka ia ma ke Kanawai i loaa mai ke kuai a hoolilo ana i na waiwai malalo o ka palapala hoomalu a paiapaia kauoha e ae paha mai kekahi Aha mai no kekahi puu dala i oi ole ae mamua o kanalima dala no kekahi kuai hookahi ana na ka Ilamuku a Makai Nui paha ia nana i kuai a hooiiio aku. a o ka mea i oi ae o ia uku mamua o kanalima dala, ina he oi kekahi. e hoihoi ia aku no i ka Waihona ma- ke ano he loaa Aupuni. Pauku 13. Ua hiki no e hoopau ia kekahi makai i hookohu ia a e noho ana ma ka oihana malalo o keia kanawai e kekahi Lunakanawai o kekahi Aha Hookokokolo Kakau, a e ka Lunakanawai Hoomalu o Honolulu (ina oia makai i manao ia ai e hoopau he makai no ka Mokupuni o Oahu) no ke kupono ole e noho ma ka oihana, no na hana kipe a me na hana pono ole ma ka oihana. Pauku 14. I #na manawa a pau e lilo ai ka Ilamuku, a Makai Nui, Hope Makai Nui, a makai e ae paha, oia ka mea hoopii. a i ole ia ka mea i hoopii ia ma kekahi hihia imua o kekahi Aha Hookolokolo o keia Aupuni. aole e kupono na ia luna e hooko aku i kekahi paiapaia ma ia hihia, a ua hiki i ka Aha Hookolokolo, ina ua kupono, e hoonoho aku i kekahi mea kaawale e hana ma ke ano he pani no ia luna, e hooko aku i ua palapala nei, a e hoike mai no ua mea la i hookohu ia pela no kana hana imua o ka Aha. Pauku 15. Ina e make, haalele, a hoopau ia paha mai ka oihana ae ka Ilamuku, a o kekahi Makai Nui paha. me ka hooko ole ia. a ua hooko hapi\ ia paha kekahi palapala ma kona lima, e hooko ia no ua palapala nei a hoopau pono ia paha ka hooko ana e ka hope o ua Ilamuku a Makai Nui nei. a i ole ia e kekahi makai e ae i hookohu ia no ia hana e ka Loio Kuhina. eia nae, ina e hookohu ia i pani no ia llamuku a Makai Nui paha, maluna o ia pani ka hoopau pono ana o ka hooko ana o ia palapala mai kahi aku i pau i kona noho ana ma ia oihana. E pili ka mana e haawiia nei ma keia i ka hooko ana. ka hooiaio ana a me ka haawi ana aku e ua hope nei a makai e ae i hookohu ia e like me ka mea i olelo mua ia ae nei. a e ke % pani paha o ia Ilamuku a Makai Nui paha i olelo mua ia. i na palapala kuai a pau a me na palapala hoolilo e ae. Pauku IG. E malama ka Ilamuku a me na Makai Nui i na palapala hopu, paiapala hoopaahao. palapala kena a me na palapala oihana e ae. a i ole ia o na kope o ia rnau palapala i hooiaio ia i hoopaa a i hookuu ia ai paha kekahi paahao. -a e malama pono ia maloko o kekahi pahu a pahu hao paha, a ma ka make ana, haalele ana a hoopau i.i ana o ia Ilamuku a MakaivNui paha mai ka oihana ae. e haawi ia me na moolelo a palapala pili oihana e*ae a pau i kona pani, a i kekahi luna a mea e ae i hookohu pono

i«i e lawe ia maii mea: a ina aole C haavvs u» ua mau fnea nei peia. e hiki fio e hoopaa i.\ ia Ilamaku a M(aka; .\ui paha, ina e ola ana oia. no ka aihue i ka waiwai i haawi ia ia.ia e malama e like me ka mea i htxirr, ia ma Pauku 2 o ka Mokuna XVIII o ke Kanawai l hx>j>ai Karaima, a e hiki no e hoopii ia ma ke ano kivi!a no ke poho 0 kekahi mea i jx>tno mamuli oia haawi o!e ana. Ina ua make ta Ilamuku a Makai Nui paha. e pili ana no ia hoopaa kivila ana maiuna o kona mau hooilina a me na ho{>e ma kona palapaia hoopaa pili oihana ma ke ano pakahi a hui ia paha. A mawaho ae oia hcK>|xu\ kivila ia ana i oleio mua ia e uku ia llamuku a Makai Xui paha. a i ole ia, o ko lakou mau hooilina a hope paha ma ka paiapala hooj>aa oihana no keia a me keia haawi ole ana i elua haneri Uala no ka pomaikai o ka \\ aihona. Pai k?' 17. E hoopuka ia aku na palapala a pau mai kekahi Aha Hookolokolo Kakau i ka Ilanuiku a i kekahi Makai Xui a i ko lakou mau hope [wha. koe ma na manawa i kauoha okoa ia ai e ke kanawai, a na ka llanuiku a me na Makai Xui a me ko lakou mau hope e hooko aku ia mau mea o pilikia lakou, e like me na olelo ma ia mau palapaia a aole e ili maluna o lakou ke poho i Io;\a mamuīi o ka hooko ia ana o ia mau palapala. Pauku 18. Ua hiki no i ka Ilamuku, kekahi Makai Xui. Hope Makai Xui, a makai e ae paha e hoole aole e hoomalu a kuai aku i ka waiwai i olelo ia no kekahi mea 1 hoopuka ia he palapala hoomaiu a palapala e ae o ia ano no kona mau waiwai, ina aole e haawi mai ka mea nona ka pomaikai ma ia paiapaia hoomalu i ua makai nei i.palapaia hoopaa kupono e pale ai i na koi o kekahi [X>e e aku. Pai kl: 19. Xa kela ame keia Makai Xui, i kela a me keia hapaha makahiki, e hoike aku ma ke ano palua, i hoike oiaio o na uku, na hoopai. a me na dala e ae i loaa ia lakou mamuli o ko iakou oihana, hookahi kope e hooili ia i ka Loio Kuhina. a i hookahi i ka liamuku, a e malama pakahi iaua i ua mau hoike nei. Pauku 20. E noike aku ka llamuku, i keia a me keia hapaha, i ka Loio Kuhina, i hoike oiaio o na daia a pau i loaa ia ia, a maloko oia hoike e hoakaka kaawale ia na dala i loaa ia ia no kona pono ponoi iho, mai na dala i loaa no ka pomaikai o ke Aupuni a me kekahi poe e ae. Pela no hoi oia ma ia mau inanawa ame na manawa e ae e kauoha ia ai e ka Loio Kuhina, e hoike aku i ka Loio Kuhina e pili ana i na mea i pili i ka hooponapono ana o ka Oihana Makai a ka Loio Kuhina i manao ai he pono. Pauku 21. Ua hiki no i kekahi Aha Hookolokolo Kakau e ninau aku ma ka palapaia ninau kumu i ka mana 0 ke koho ia ana a kuleana i noho ai kekahi mea a koi paha he kuleana kona e lawelawe ai, a ohi mai paha i na pono a pomaikai e pili ana i ka oihana Ilamuku, Makai Xui, Hope Makai Nui a oihana e ae i hoomaopopo mua ia maloko o keia Kanawai. E hoohalike ia na hana e iike me ka mea hiki ma na ninau o ia ano me na mea i kuhikuhi ia ma na hana e pili ana i na palapala ninau kumu i kekahi mea e koi ana, a ua lawe wale ae paha i kekahi oihana iloko o kekahi Hui i hoohui ia, e iike me ia i hoakaka ia ma ka Mokuna XXXIX o na Kanawai o ke Kau o 1876. *Ua hiki no e hoomaka ia na hoopii oia ano e ka Loio Kuhina ma kona oihana la, a i ole ia na kekahi mea e ae he kuleana kona ma ia njnau ana. 22. O ka Ilamuku, na Makai Xui, ame na makai e ae a pau o ka oihana makai e noho ana ma ka oihana i ka manawa i hooholo ia ai keia Kanawai, e mau no ko lakou noho ana ma ka oihana maialo o na olelo o keia Kanawai. Pauku 23. E lilo keia i Kanawai mai kona ia aku e apono ia ai. Ona Pauku 257 a hiki aku a i hui ia me ka Pauku 274 a me na Pauku 276 a me 277 o ke Kanawai Kivila: ke Kanawai i kapaia " He Kanawai e hooloii ai 1 ka hooponopono ana o ka oihana hoomalu a me na luna hooko o ke Kanawai mai ka Oihana Kaiaiaina a i ka Oihana Loio Kuhina," i apono ia ma ka la 13 o Mei, 1868, a me na Kanawai a me na hapa Kanawai e ae a pau e kue ana e keia, ma keia ke hoopau loa ia nei. Ke hoike aku nei au ua hoohoio ia ka Bila Kanawai mamua ae nei ma ka heluhelu ekolu ana imua o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, ma ka la Ekolu o Dekemaba, 1887, a ua waiho ia aku imua o ke Alii ka Moi ma o ka ka Aha Kuhina la, ma ka la Eono o Dekemaba, 1887, a ma ka la Umikumamaono o Dekemaba, 1887, ua hoihoi ia mai ua kanawai nei i ka Ahaolelo e ka Moi me ke kakau inoa oie ia, me kekahi palapala e hoakaka ana i kekahi mau kumu 0 kona ae ole ana e kakau inoa i ua kanawai nei, a ua ike ia aole i kakau pu ia ua palapala nei e kekahi Kuhina, a oia hana a ka Moi, ma kona hoihoi ana mai i ua kanawai nei, ua hana ia me ke kuka a ae ole ana o ka Ahā Kuhina, a mahope o ia wa ua hooholo ka Ahaoleio i kekahi olelo hooholo e hoakaka ana o ia hana ana a ka Moi, oiai aole 1 kakau inoa ia e kekahi Kuhina. a ua hana ia me ke kuka a ae ole ana o ka Aha Kuhina, aole e hiki ke manao ia, he hoole ana ia i ka apono ana i ka Bila Kanawai e like me ka manao o ka Pauku 48 o ke Kumukanawai a oia mea i hooholo ia e ka Ahaolelo ua hoike ia aku i ka Moi, a ke hoike hou aku nei au ua hala he umi a oi ae la (koe na la pule) mai ka manawa i waiho ia aku ai ua Bila Kanawai nei imua o ka Moi, a aole i hoihoi ia mai ua Bila Kanawai nei (koe ma ke ano i olelo mua ia) i ka Ahaolelo. a aole i hoopanee ka Ahaolelo mamua o ka pau ana o na la he umi i oleloia. » Kakau ia Honolulu, Dekemaka 28, 1887. WILLIAM R. CaSTLE, Peresidena o ka Ahaolelo. Hoike, J. Alereo Macoon, Kakauolelo o ka Ahaoleio.