Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 7, 18 February 1888 — Page 1

Page PDF (1.68 MB)

This text was transcribed by:  Jasmine
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXVII, HELU 7.       HONOLULU, POAONO, FEBERUARI 18, 1888.      NA HELU A PAU, 2168

 

HOOLAHA KUMU

 

GEORGE P. KAMAUOHA.

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai

-A HE MEA-

ANA AINA.

 E Loaa no ma Kohala Akau, Hawaii.

2091-1y

 

VOLNEY VAILLANCOURT ASHFORD, AKEPOKA

He Loio, Hoakaka, Pale ma ke Kanawai, Kakauolelo, Lunahooponopono a me ke hana ana I na Palapala Hoohio.

LAWELAWE ILOKO O NA AHA A PAU O KE AUPUNI.

E Hana ia no na Palapala pili Kanawai a Keena Hana Hele ia, Alanui Kalepa, Honolulu Hale. (2150 1y)

 

A ROSA. (AKONI)

Loio A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

Keena Hana: Ma ke Keena Loio Kuhina.

Tf

 

CECIL BROWN.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI?

He Agena Hooiaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu.

KEENA HANA: Ma alanui Kalepa.

tf

 

WILLIAM C. ACHI.

Loio a he kokua ma ke kanawai imua o na Aha a pau o keia Aupuni.

He Mea Ana Aina a he Boroka ma na waiwai paa.

Keena Hana, Helu 15, Alanui Kaahumanu Honolulu, oia ke Keena mua iho nei o Kini me Peterson. 2114-y

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

              HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO BERITANIA A ME KA OLELO HAWAII.

Keena Hana, maluna ae o ka Banako o Bihopa ma. tyr

 

S. K. MAHOE.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Agena Hooiaio Palapala Kope no ka Mokupuni o Oahu.

He Luna Hooiaio Palapala Kepa Paahana no ka Apana o Waialua, Oahu.

E loaa no ma Waialua, Oahu. 2128-1y.

 

 

JAMES M. MONSARRAT. (MAUNAKEA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e @e ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na waiwai paa.

KEENA HANA: Alanui Kalepa.

 

KAMIKA, KAKINA a me KINI,

LOIO, LOIO, LOIO.

KEENA HANA; Helu—Alanui Papa, Honolulu. tf.

 

W R. KAKELA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala. tf

 

M. THOMPSON,

LOIO MA KE KANAWAI.

Keena Hana, aia iluna o ka Hale Pohaku o Kimo Campble, kihi o na alanui Papu me Kalepa. Honolulu.

HE LOIO IMUA O NA AHA.

Ina i makemakeia, alaila e haawi no oia kona manao kanawai ma ke kakau ana ma ka pepa, no ke ano o ka hihia e manaoia ana e hoopii maluna o na olelo ike e waiho ia mai ana e ka mea nana ka hihia. 2121-1y

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

Mea kuai papa a me na lako kukuluu hale na ano a pau, a me na me na pono a pau no ka hala.

Kihi Alanui Moiwahin me Pap@. tf

 

E G. HITCHCOCK.

(AIKUA HIKIKOKI)

LOIO, A KOKUA MA NA MEA A PAU E PILI ANA MA KE KANAWAI.

E ohi ia me na Bila Ai@, me ka awiwi

HILO, HAWAII. 2114-1yr.

 

HOOLAHA

 

G. W. A. HAPAI.

He Luna Hoaka Mare

-A HE-

AGENA HOOIAIO PALAPALA.

E loaa no ma Hilo-taona, Hawaii, ma na manawa a pau. 2152-1y

 

WILLIAM McCANDLESS.

HALEKUAI BIPI O WILIAMA MA KALALENA ma Ulakoheo. Na ano Bipi a me na la a pau o ka makeke no na kumukuai oluolu.  Uala Kahiki a pela’ku. @@@@-1y

 

HE MOOLELO

–NO-

 NAPOLIONA I,

EMEPERA O FARANI.

KA HUAKAI ILOKO O KA PUUWAI O AIKUPITA.

KA HOOUKA KAUA MA NA PURAMIDA.

                O KE kahua kaua lanakila o ka Na@le i hoouka ia mawaena o na aumoku Farani me na mokukaua o ka Haku Nelekona, ua holo aku la ia lono me ka hauoli nui i waena o na aupuni poo kalaunu a pau o Europa, no ka paa ana aku la o Napoliona me kona puali kaua i loko o Aikupita, O ka Emepera o Rukini, na Moi o Sadinia me Napela, he haawina o ka hauoli nui ka@ loaa aku ia lakou ma ka hoihoi hou ana mai i na aina i lawe ia aku e ka ikaika o na puali kaua o Farani, ma-hope iho o ko lakou kulai ia aku e Napoliona a pili pu i ka paia.  Pela pu me Enelani, ua hoihoi hou ia iho kona hanu a like me mamua, ma o ka pakele ana o kona panalaau nui ma Inia, i ka holomoku ana aku o na Farani.

                Aohe hana nui e ae a Napoliona e hana ai, mahope iho o kela puupuu ika ika i loaa mai la i kona mau aumoku a auhee ia Nelekona, o kana i hooholo ai:

                “O ka huakai i Inia, ua alai ia mai kakou me ka ikaika ole ma ka moama, nolaila, ina he mea hiki ole ia kakou ke wehe i ka ipuka o ke Kai Ula a hiki i Inia, no na waiwai kalepa a me ka hooholomua ana i ka olelo a ke Akua, alaila, e hele kakou i ka Aina Hemolele, no ka hoolanakila ana i na kanaka i kupee ia malalo o ke kauwa kuapaa.”

                Mamua o ka makaukau ana o na koa Farani no ka lakou huakai iloko o ka Aina Hemolele, ua kakau iho la o Napoliona i keia leta malalo iho i ka wahine a Adimarala Brueys, ka Alihikaua Farani i make ai ma ke kahua kaua o ka Naile, a oia iho keia mau huaolelo hoolanalana manao a Napoliona i palapala aku ai:

                “E ka Madame- Ua make kau kane mai kekahi poka pukuniahi i ki ia mai ka enemi ma ka papahele o kona moku, oiai na aumoku e hoouka ana i ka mea i hoopunahele ia e na kanaka koa a pau, oia hoi ka wiwo ole ma ke kahua kaua.  He ehaeha ka loaa ana mai o ka lohe no ke auhee, a he ukana kaumaha loa hoi ia ke lohe aku oe. Ua lilo mai oia na’u a owau hoi nana, a he mau hoaloha like maua ma na kuka a ma na lawelawe ana ma keia huakai imi pomaikai no ka aina hanau, me ka alo pu ana i ka inea a me na pilikia o ke alahele o keia aina waoakua.  Ae, he mau inea io keia e hoowelenia mai ana ia oe e ka Madame, ka wahine hoi i hoonele ia i ke kane ole, a me na keiki lehulehu a oukou e noho aku ai, nau ia e ao aku ia lakou ma na ike o ke kanaka makua, me ke kuhikuhi pu ana aku i kahi i make ai o ko lakou makuakane ma ka aina mamao, a i lohe ia mai ai hoi mai ka leta mai a kekahi o kona mau hoaloha.”

 

KA HUAKAI ILOKO O SURIA

                Iloko o ka mahina o Ianuari, 1798, ua lawe ia mai la ka lono o ka pii ana mai o ka mahele kaua mua o na puali Suriana a loko o Aikupita waho, me na pono a me na lako kaua o na ano a pau e hiki ai ke hoomau ia ke kaua no kekahi mau la loihi.  Ua loaa mai keia mau lako kaua i na kamaaina o Suria mai na aumoku Beritaina e holoholo ana ma na kahakai o ke Kaiwaenahonua, a ua lawe ae lakou ma ka ikaika i ke kulanakauhale o El Arish ma ke alahele e hoea loa aku ai i Gaza, a oia kahi a Enelani i makemake loa ai e pani aku i ke komo ana mai a na puali koa Farani, oiai, oia ka hamama ana o ka aina holookoa e hele la no ka panalaau o Inia.

                No ka lawe ia ana mai o keia lono o ka hoomakaukau kaua nui o na kulana-kauhale o ka Hikina, ua hooholo iho la o Napoliona no ka lawe ana i kona mau koa i ka heluna o umi tausani, me ka waiho ana iho i kekahi o lakou no ka hoopakele ana i na wahi i lilo mai ai i na puali koa Farani. He hookahi haneri me kanalima mile a lakou e hele ai maluna o ke one nonolu wela a me na loko paakai halana o ke alahele, kahi hoi e kaawale ai na aina-puniole o Aferika me Asia, a he wahi hoi aole i lawe ia ma ia mau alahele kekahi puali kaua nui e like me keia.  O na lio kaua o na koa, ua ike o Napoli-ona i kela wahi a lakou i hele mai ai a hiki i Kairo i ke kupono ole o ka lio ma ka nawaliwali i ka hele ana iluna o ke one nonolu, nolaila ua houluulu iho la o Napoliona a hookaawale i keia huakai, i na koa a me ko lakou mau lio- “ka Pualiakaua o na Kamelo.” (Aole i pau.)

 

NA MAKAI KIU

 -O-

Amerika a me Europa.

KA MAKAI KIU PELEKANE JOHN SPIN-DLER ME NA KANAKA HANA DALA APUKA.

 

                AOHE aku la o’u hoolohe aku i keia mau hooho ana a ka luahine, a me ka hikiwawe loa e hiki ai ia’u ke hana kauoha aku la au i kekahi makai e ku ma ka puka, a me ka hapanui holo aku la makou iluna o ke alapii.  I ko ma-kou hiki ana iluna ua pouli na wahi a pau a koe hookahi rumi, ua paa nae ka puka.  Me ka pihoihoi nui no ko’u manao e paa ana, hawanawana aku la au i ko’u poe ho:  “E, paa ia nei ia kakou, no ka mea, ua hakilo pono ia e a’u keia hale a ua ike au aohe wahi e pakele ai, oiai aohe wahi e hiki ai ke puka aku koe wale no ka puka nei,” a me ka leo nui kahea aku la au e wehe ia mai ka puka.

                “Halo @ o oe ia e kuu hoaloha mai-kai, e John Spindler?” wahi a Jim Bradley maloko mai.  “He hauoli nui ko’u no ko’u ike hou ana ia oe.  Ke hoomanao nei no paha oe i ka’u me i hai aku ai ia oe mamua, ina wau e loaa pono ia oe, alaila, paa wau.  O kahi mea nui wale no ia i koe ia oe e hana ai, o ke ahele ana a paa ka manu!”

                “Ke hoomanao nei au ia mau mea a pau e Jim,” wahi a’u, “a he mea pono ia oe e wehe mai i ka puka, o wawahi ia aku e makou!”

                O ka luahine i keia wa e ku kokoke mai ana ia, a i kona lohe ana i ka’u mau huaolelo e wawahi i ka puka ina aole e wehe ia mai, uwalo mai la ua luahine maalea nei ia’u aohe make hana pela, oiai, wahi ana, aia kekahi kanaka mai maluna ae kahi i moe ai, a he mea hoopilikia nui ana aku ka ka’u wawahi ana i ka puka i ka mea e waiho pilikia ana, oiai he make wale aku no koe, a he hoopuiwa loa ana aku hoi ia i ka wahine a ke kanaka mai, oiai, ua mahaehae ia kona naau no ka luuluu no kana kane, a pela aku, a pela aku.

                “E hoopau koke oe i kou walaau ana,” wahi a’u i ka luahine, “a e kii aku oe a lawe mai i ipukukui, a ina aole, e hopu ia ana oe e a’u ma ke ano he kokua i na hana uhaki kanawai.”

                Auwe ae la ua luahine nei i kona lohe ana i ka’u mau olelo, a hele o’i aku la, me ka olelo mai e hana ai i na mea a pau a makou e makemake ai, a e akahele hoi makou no ka mea mai maluna ae, oiai o ka lele wale aku no koe o ka hanu, a no ka wahine hoi e aneane aku ana e hoonele ia i ke kane.

                I ka hala ana aku o ka luahine aohe makou i kali no kona hoi hou ana mai, aka, hooke ia aku la e makou ka puka a hemo ana, a ua hoomakaukau mua au mamua o ka hooke ia ana o ka puka no ke puhi ia o ka ipukukui, eia nae aohe i puhi ia.

                I ka hemo ana o ka puka e noho mai ana o Jim iluna o ke pakaukau me kekahi haole e iho e pepa lealea ana, a o ko laua mau nanaina ia wa me he la no na kanaka pono la.

                “Halo, John, kuu hoaloha, he uluhoa wale ka oe i ke kali ana.  Ke kuhi nei au o ka hale o kela a me keia kanaka ua maluhia la ia.”

                “He oiaio no ia,” wahi a’u, “aka, ina ua hoolilo oe i kou hale i puukalahala no na hana uhaki kanawai, alaila, aohe e maluhia iki ana kou hale.”

                “E hoike mai oe i ka oiaio o kau mea e pane nei, a ina e oiaio ana, ala-ila, ua hewa io au,” wahi a Jim.

                “Ke manao nei au e imi aku i ka oiaio i keia wa, a oiai au e hana ana pela, e hoomanao iho oe he paahao oe na’u,” wahi a’u.

                “Ua hiki no, a e hana aku oe e like me kou makemake,” wahi ana, me ka hoomau aku i ka pepa ana.

                Hookauliilii aku la au i na makai mao a maanei e hakilo ai, a hoomaka aku la au e huli ia loko o ka rumi.  Ki-keke aku la au i ka paia, hapapa aku la ia loko o na pukauwahi a me na puka makani o loko o ka hale, aohe wahi mea i loaa iki, a o ua Jim nei hoi eia no ke pepa malie nei, me ka hoike ole mai ma kona mau hiona a me kana mau hana ua hana oia i kekahi mea ona e pilikia ai.

                I keia wa a makou e huli nei ia loko o ka rumi, lohe ae la i kekahi kapuai e hele ana iluna o ka papahele maluna pono ae o makou a akahi no au a hoomaopopo iho i keia olelo a ka luahine i olelo mai ai, he kanaka mai ko luna, a e akahele makou a pela aku, au hoi i puni ole ai mamua aku. I ko’u lohe ana i ke kapuai, i iho la au iloko o’u, e hoohoka hou ia ana no ka paha makou, a ia wa ninau aku la au ia Jim: “Heaha kela o luna?”

                Pane mai la ua Jim nei me ke ano okalakala: “Aole no ka koi oe i ike? O kou ike mua ole ana paha la, aohe oe e kala iloko nei!” a me ka ano piha inaina (hoomeamea) no kahi luahine, pane hou mai la: “O keia wahi luahine hoi, o ke kukala mau wale iho la no ia i na wa a pau mai ka mai ana o kela kanaka a hiki i keia wa, me he la me a’u ia wahi ma oia e make ana a make ole paha.”  I ka pau ana o keia mau olelo, huli ae la oia a pane aku la i kona hoa pepa, “Hai, lo, kemu wau, e Phil, a he neo ke keaka,” a waiho iho la i kana puu pepa ilalo.

                I ka pau ana ae o keia, noonoo iho la no au o kela kanaka mai o luna he hoopunipuni i wahi e alakai hewa ai ia makou, oiai ua ike aku la au i ka maalea launa ole o kahi luahine a me Jim, a i mea e pau ai kuhihewa, koi aku la au i ko’u mau kokua e pii makou iluna, a pau a pau aku la makou ilaila, me ko makou hoolohe ole aku i ka uwalo mai a kahi luahine.

                He neoneo o loko o ka rumi mua a makou i hoea aku ai o luna, a oiai au e hoomaka aku ana e hookokoke ma ka ipuka o kekahi rumi okoa aku, hemo e mai la ua puka nei, a ku mai la mamua pono o’u kekahi kanaka me na hiona a pau o ke keonimana, a pane mai la me ka leo malie: “Heaha keia e uluaoa nei? Ea, aole paha keia o kahi kupono o keia mau hana, oiai he pilikia keia e waiho ae nei, a o ka make wale aku no hoi koe; a aohe hoi oia wale, aka, ei ae ka wahine opio o ka mea pilikia ke waiho mai nei me ka naau i mahaehae ia no ke aloha i ke kane, a nolaila, ua kupono ole keia mau hana maanei.”

                I ka wa a keia kanaka e olelo ana, hakilo pono aku la au i kona ano, a pane aku la au me ka ninau ana: “Ina he mea oluolu ia oe ke hahai mai, ke ninau aku nei au wai la oe?”

                “Owai la wau?” wahi a ua kanaka nei, me ka hoomakeaka ana iho, “Owau o Kauka Alexander, o ko’u wahi aia ma ke alanui Jude, mao koke ae nei no.  A owai hoi oe?”

                I ko’u lohe ana he kauka keia, pau ae la ko’u kanalua ana no kona ano, a hahai aku la au iaia i na mea a pau, a i ko’u kuleana o ka hiki ana aku ilaila, a eia a mahope iho, i ko’u hoohoka hou ia ana, akahi no wau a mihi i ka hewa o ko’u paulele ana maluna o keia kanaka.  Hoolohe pono mai la ua kauka ano keonimana nei i ka’u mau olelo a pau, lawe ae la ia’u a kawa mai ko’u poe hoa mai mai, kani iho la ke u-hu, a pane mai la:

                “He mea oiaio, ma ko’u manao ana mamuli o ko’u hoomaopopo ana i ke ano a me na hiona o keia wahi, aohe ano au e hai mai la.  He mea maa mau ia makou i na kauka lapaau ka ike ana i kela a me keia mau mea ano e ma na wahi a pau a makou e hele ai. Aka, ma ka’u hoomaopopo ana, oiai o ka lua iho la keia o ko’u kii ia ana e hele mai ia nei, aole paha keia wahine a me kana kane e waiho mai nei iloko o ka pilikia i komo pu ma ia ano hana, oiai he kanaka kapili hale uhinihapa keia, a ua manao ua o ka poe ma na rumi malalo aku nei o lakou paha kai hana ia mau hana kolohe.  Aka, aole me a’u ke kuhikuhi ana aku ia oe i ka mea i hewa a hewa ole, noai paha o oe no ka mea i ike a i maopopo ia mau mea, aka, he mea pono loa nou ka imi ana a loaa na hooia kupono, a ina ma kau imi ana a maopopo ia oe ka hewa ole o keia mau mea i hoopoina ia, ala-ila, ke noi e aku nei au ia oe, mamua ae o kou huli ana i kau hana, oiai, ua kaumaha a piha luuluu keia wahine opio e waiho mai la iloko,” a i ka pau ana o keia mau huaolelo ana, mea mai la oia ia’u a me ko’u mau hoa e komo aku iloko.

                Komo aku la makou.  O ka rumi a makou i komo aku ai ua hoonele ia i na lako hale kupono no ka noho ana. Ma kekahi kihi o ua rumi nei e waiho mai ana kekahi pela ekaeka, a e moe ana maluna o ua pela la ke kanaka mai, a o kana wahine hoi, me ka bebe no e hii ana, e kukuli ana ma ka aoao o ke kane, me na lauoho e hiolo ana mao a maanei o ka a-i a ha@i iluna o ka pela, e uwe ana me ka haanounou. (Aole i pau.)

 

LAUDILA

KA NA@EA HOOPAHAOHAO O NA

KAKAI MAUNA ME NA KAEI PALI O ITALIA

Ka Ola@@ oke Kahua Kaua.

[Paragraph Unreadable]

Ka makani Puahiohio Wiliau o ka Eikina.

A o ke Kupu@u Iwikani o ka Makakila

 

                Aole no, a hala ae na la o ka hopai a ke akua.

                Ina pela ke ae nei au e hoomanawanui iloko o ia mau la o ka hoopai, a e hoomanawanui ke aloha o ka wahine, a no’u auanei ka puka mai, e uwe auanei o Kanepuniu i ka wela o ka la o ka eueu o Italia.

                Haule aku la ua eu nei hiamoe i ka moe hookahi aohe hoa, a kaua hoi e hoohen ae nei:

                Anuanu ka po hoa ole

                Nawai hoi ka ole o ke anu

                Aole ka hoapili o na ulua

                Ka mea nana e hoohenoheno mai

                Pii ka mehana oni na io

                I ka uhi ana mai o ka po, ua hiki koke mai la na kiai a kau mai la i ka hoopai maluna o lakou pakahi ma ka hili ana i ko lakou mau kua, a hoea mai la na moolele a pakaawili ae la ma ko lakou nei mau wawae, a nanahu ae la i ko lakou mau kino, a euwe mau ana lakou me ka ehaeha nui.

                O ka po ka wa e kau mau ia ai o ka hoopai maluna o ko lakou mau kino pakahi.

                O ka ui Luisa a me ke alii Pohemia, aole lakou i kau ia i ka hoopai, oiai aole lakou i komo pu iloko o ka hakaka ana me ke akua poowalu.

                No ka nui o ka mainoino i hanaia maluna o ka opio Laudila, nolaila uwe iho la oia me ka ehaeha loa, a hu ae la ke aloha no kana keiki, me ka maopopo ole o kona wahi i noho ai.

                Hea aku la ke alii opio i kona ma-kuakane:

                E kuu makuakane, pehea ko kakou pono?

                Pane aku la kona makuakane iaia penei:

                Aole a’u pono i koe e hiki ai ia’u ke hana aku, no ka mea, aole oe i hoolohe i ka’u mau kauoha.

                He mau iwi keia i manao, aole e loaa keia mau haawina.

                Aka, mamuli o kau mau hana lapuwale, oia hoi ka uku o kau mau hana.

                I ke kolu o ka po o ka noho ana o lakou nei, ua kupu mai la ka manao iloko o Kelaudila, oia kana i pane aku ai i kona hoa noho:

                E Meriba, pehea kaua e hana ai i pakele ai kaua a me ka luhi o kaua.

                Pane akuu la o Meriba:

                Pehea hoi.

                E huli ae kaua i mea e pau ai keia pilikia o kakou.

                Pane aku la o Kelaudila, e hoao ae au i ko’u wahi mana uuku i koe.

                Ae, na pono wahi a Meriba.

                Ia wa, wehe ae la o Kelaudila i kona lole e aahu ana mawaho loa, a hili iho la oia i ka honua no ehiku manawa, a namunamu iho la oia i kekahi mau huaolelo liilii.

                Ia wa no i pii ae ai kekahi punohu uwahi a uhi pu iho la ia loko o ka lumi.

                No kekahi mau sekona, ua nalohia ae la ka punohu uwahi, a me ka aahu o ka elemakule Kelaudila.

                A e waiho ana ma kahi o ka lole i waiho ai, he wahi pahu huinaha i kino’kinohi ia me ke gula, a me ka momi a me na mea hoohinuhinu he nui.

                I ka ike ana o Kelaudila, ua hooko ia kona makemake, ua pane aku la oia:

                E kuu hoaloha Meriba, aole e liuliu, e paka laelae aku no kakou mai keia wahi aku me ka pilikia ole.

                I ka makaukau ana, ua ooki ae la oia i kekahi o kona umiumi a me kekahi o kona lauoho hina.

                A hoolei iho la iloko o ka puhu e waiho ana mamua ona, a poi iho la oia i ke poi a ki iho laa paa.

                Namunamu liilii iho la oia i kekahi mau wahi huaolelo, a pane iho la ma-waho o ka pahu:

                E kuu kauwa hoolohe, e lawe oe i ko makou mau kii a ekolu a hoike aku imua o ka hanai a Aekoahi.

                I ka pau ana o keia mau olelo, ua pii hou ae la he punohu uwahi ikaika @@ ae i ko ka mua, a pouli pu iho la ka rumi.

                He hapaha hora keia uhi paa ana o ka punohu uwahi, ua wehe ae la ka punohu uwahi.

                Aia hoi, aole @a wahi pahu nei ma kona wahi i waiho mua @.

                Ma keia wahi ka mea kakau e wehewehe aku ai i ke kino o kahi pahu.

                O kona kino i kona wa i puka ai mai loko aku o ke kakela paahao, a iaia hoi i puka aku ai mai ka lumi, ua lilo ae la ua wahi pahu nei @ ohu pohina, a ma ka puka ki i puka ai ua wahi ohu nei, a hala aku la iwaho.

                O na kiai hoi, aole lakou i hoomaopopo i ka wa i kaawale aku ai o ua wahi ohu pohina nei, ua hoolilo ae la oia i kona wahi kino i ao puapuao a pa mai la kekahi makani mahope o ua wahi ao nei, nana i puhi aku i ua wahi ao puapuao nei a lele hele nei i ka lewa, elua po me elua la, hiki aku la ua wahi kauwa hoolohe nei a Kelaudila mawaho o na palena o ke aupuni o Aekoahi.

                Ia wa, hoomanao ae la oia paha ke aupuni ana e huli nei.

                Oia no ko ianei wa i hoomaka aku ai e lele a komo ana iloko me ka ike ole o na kiai.

                Ua hiki aku la keia me ka maalahi a hiki wale i na palena o na aupuni e kokoke aku ana i ke apo o ka halealii.

                Ia wa oia i ike ia ai e na kiai a hoopuka aela lakou, he kupua! he kupua!!

                A oia no ko lakou wa i lele mai ai a hopu aku la.

                I ka wa o ua wahi ao nei i paa ai, oia no kona wa i kahuli ae ai a lila ae la i koloka hulu bea.

                Ia wa i nana ae ai ua poe kiai nei i keia mea kupanaha.

                Ia lakou e nana ana ia loko a me waho, ike iho la lakou he mau hua palapala ke kau ana maloko o ua koloka hulu hea nei.

                Nolaila, lawe loa aku la lakou imua o Aekoahi i keia mea hou.

                I ka ike aha o Aekoahi, ua nana iho la oia i ua koloka nei, a ike iho la oia i na huapalapala i kuni ia maloko o ua koloka nei.

                Penei ke ano o na olelo o loko.

Kelaudila,

                O na kuahiwi o Italia.

                Ka piliki a me ka ehaeha, ua paa pio aia ma na aina mamao.

                Oia iho la na huaolelo i kahakaha ia maloko o ua koloka hulu bea nei.

                I ka ike ana o Aekoahi, ua helelei iho la kona mau waimaka a hoopuka ae la, aloha no oe e kuu haku, ka mea nana i haawi mai i na pomaikai he nui ma ko’u aoao.

                E huli aku ana au ia oe, aole nae no keia manawa, no ka mea ke opiopio nei no ka haku o kaua.

                Ia Aekoahi no e kaukau nei, ua hoea mai la kana hana alii, a pane mai la.

                E kuu makua, ke ike nei au i kou mau helehelena, ua piha oe me na manao o ke kaumaha.

                I aku la o Aekoahi:

                E kuu haku, aole, aole e loaa ia’u ia mau mea, no ka mea he mea ia’u, ke hui me ko kaua mau kanaka.

                I ka lohe ana o kana hanai alii, ua pau wale iho la na manao ninau iloko ona, a huli aku la laua hoi no ka halealii o kana hanai.

                Ia laua hiki aku ai ma ka lumi hoo-kipa, ua puka mai la o Lionaa hui pu iho la me ka laua hanai a me Aekoahi.

                Pane mai la o Liona:

                He hauwalaau aha keia o na kiai a kaua i ike aku nei.

                Heaha mai hoi kau, o ka elemakule o lalo, o Kelaudila, ua paa pio, aia ma ua aupuni mamao mai keia aina aku.

                I ka lohe ana o Liona, ua uwe nui ae la oia me ka helu ana i na wahi i pi-li ia ai.

                I ka lohe ana o ka laua hanai alii, ua holo koke mai la oia a ninau mai la i ke kumu o kona uwe ana, ua hai mai la o Liona i ka laua hanai o kona kupunakane, oia hoi o Kelaudila ua paa pio oia, oia ko maua mua, a he mau muli poku aku maua.

                I ka lohe ana o ka laua hanai alii, ua pii mai la ka inaina a piha me na maka hulili o ua hanai alii nei a laua i pane aku ai.

                Kupua lapuwale maoli no kela, ina au i ike i kahi i hoopaa ia ai, ina ua hele koke au e hookuu iaia mai loko mai o kona mau pilikia.

 

HE MOOLELO NO

Lonoikamakahiki

KA

Pua Alii Kiekie na Kalani

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAU IA NO KA NUPEPA KUOKOA.]

 

                                Anu koi i uka i ka nahele

                                I lohe ke kupuna akua

                                O Kupulupulu

                                O Kuolonowai

                                O Kupepeiaoloa

                                Kua ia ka waa

                                Mo ka eulu

                                Kakai ka aha

                                Kahele ue, kahele waho

                                Ka aha ia o ka waa la paa

                                E hoeu ka waa la paa

                                Ae aku ka waa me na nikiniki

                                Ee aku, hoe aku

                                Ua kau i lepau ka waa

                                Kukulu kahua

                                Kukulu i Kona ka hale

                                I Koolau ke alo

                                I kahi i kapaia

                                I Halawa ka pou

                                I kaula pe-a-pe

                                He kua o Oloupena

                                He aha Molokini

                                E Kaluanui e

                                E Kaluanui

                                Ke kula i Puumahoe

                                Na hale loulu a Kane i ako

 

A holo ka inoa e ke alii Kakuhi-hewa.

                A oia ka inoa o ka maua alii la i lohe mai oe e ke alii Lonoikamakahiki.

                Ia manawa i olelo aku ai o Lonoika-makahiki i ua mau kahu nei o Kakuhi-hewa.

                He keu no ko olua lalau loa i ka he-luhelu ana mai nei i kuu inoa.

                He nui loa na hua i haule, a hookomo lalau mai nei olua i ka inoa o ka olua alii mahope loa.

                Heaha la hoi ka mea i komo ole mai nei o ka hua kakuhihewa ma na pauku mua?

                Aia ka i ka hope pau o kuu inoa, alaila olua hookomo iho la.

                He keu no ke kohu ole o ka hookomo ana iho la a olua.

                E pono oukou e hoolohe hou mai i kuu heluhelu hou ana aku i ka pauku hope o kuu inoa.

                Hoomaka hou aku la ke alii Lonoi-kamakahiki e heluhelu i ka inoa ona, e like me keia.

                               

                                Kau a ipo manu

                                Hana mai e noho

                                O’u hoa noho

                                I kaulu na hala

                                I ka hipa e

                                Ma Lepau e

                                I ka-e-e pua o ke I-i

                                O ka hopai pua o Keaau

                                Ku i uka ka puu

                                Hala i kai ke aka

                                Ku iluna ka hale

                                Hoi iloko o ka malu

                                Ikiiki na hoa

                                Hoouna ka elele

                                O manukiu

                                O manuahiahi

                                A moa a koi i uka i ka nahele

                                I lohe ko kupuna akua

                                O Kupulupulu

                                O Kupaaikee

                                O Kulonowao

                                O Kukaohialaka

                                O Kupepeiaoloa

                                Kua ia ka waa hina ilalo

                                No ka Eulu                          

                                Kukai ka aha

                                Ka hele u-e

                                Ka hele waho

                                Ka aha ia o ka waa la paa

                                E hapai ka waa

                                Ae aku na kanaka

                                Me na nikiniki

                                Me na houhoa

                                Ee aku, hoe aku

                                Ua kau i Lepau ka waa la

                                Kukulu kahua

                                Kukulu i Kona ka hale

                                I Koolau ke alo

                                I kahi i kapaia

                                I Halawa ka pou

                                I kaulu-a-pe-a-pe

                                He kua o Olupena

                                He aha o Molokini

                                E Kaluanui

                                Ke ke’u la i Puumahoe

                                Na hale loulu

                                Na Kane i ako

                                A holo ka inoa

                                E Lonoikamakahiki

                                Ka pua a Kalani

 

                A oia ko’u inoa i haku ia ai.

                A heaha aku ka mea i koe?

                Ina he mea aku i koe e ke alii Ka-kuhihewa.

                E pono no oe e hoike hou mai.

                No ka mea, e ike oe, ua nai ae nei au i ka aina a ua pau i ka lilo ia’u ka aina holookoa.

                (Aole i pau.)