Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 17, 28 April 1888 — Ke Alii Nui O Hawaii. [ARTICLE]

Ke Alii Nui O Hawaii.

[kakau ia no ka nupepa kuokoa.) H;le aku la keia e imi i mau hua manu na ia nei no ko ia nei paina ahiahi. Peh no ua alii nei i hoomakaukau ai no kona aina kakahiaka I ka pau ana o kona paina ana, hoomaka aku h no keia e pii e like me ka mea maa mau i ua ahi nei. laia nei e pii ana, hoea aku la keia i kahi molaehe o ke kuahiwi, a iho aku la keia ilalo o kekahi awaawa. Ike aku la keia e ulu mai ana ka maia, ke ko, ulu. ia manawa 1 hoolele ia ai ko ia nei hauli, oiai, ua maopopo iho la iaia nei, he noho kanaka ia no keia wahi oke kuahiwi. No ka mea hoi, ke hoike mai nei na mea a ka lima kanaka i hana ai. He kanaka ka ko keia waonahele. A hoomaha iho la ua ahi nei malalo o ka malumalu o na hua ai o ua kihapai nei. Ua hele 110 hoi ka maia a pala kapule, o ke ko hoi keh, ua ulu a moe, a o ka ulu hoi ua paki kepau (oo). A eia ka mea kupanaha i ua alii nei, ua kokoke loa ka ono aia imua o kona alo ia wa. Oiai nae oia e lahu aku ana i kekahi o na hua pala, ua hoopuiwa mau ia ko na naau e ka maka'u, me he mea h no ke noho koke mai nei no ka poe nana ia mea kanu. Ua lilo ia i mea hookaulua i ka mamo o ke alii, a ua iilo i mea holopono oli no kona manao e hana aku i ka mea pono ole ma ke ano aihue. Aka nae, he wa alhue no ia he wa naauapo, a o kekahi kumu paha hii na na e paipai mai ke alii e hana hewa no ka pololi.

0 keia mau mea ai i hoikeia ae la maluna, he mau mea ai ia i maa i ua aiii nei mai kona mau la kamalii loa mai. A oia no ke kumu nui loa o kela manao iloko ona, e hlau lima nui i kela mau hua ai, e lawe ana a lilo ua alii nei i keia m.iu mea ai. laia uei i kii aku ai e hlau, ua kani he-he mai la ka leo 0 ka manu me he la e i mai ana: Ke aihue mai h keh kanaka i ka mea kanu a kakou, me he leo kanaka moakaka h. Aole paha he leo maoli, aka o kela leo no paha o ka lunamanao iloko o ua alii h. Hoomahui hoi ka !eo o kela wahi manu a ka hookolohe nui wa!e i ke alu. 1 i iho la ua alii nei, ina oe e kani hou mai ana e kena wahi manu hoopuiwa, aole au e maliu aku i kau wahi kani ano ole e kena wahi manu ukulii. Owai hoi oe e hoolohe aku ai au i kou leo e kena wahi manu. Aia ka hoi a ike aku au i ka mei ono o ka puu he maia pala kapule. Nohila ua ikaiki loa keh manao iioko ona, e kii i keh mau mea kanu e ai iho ia a maona I koi nei hoohele ana aku ma kahi e pah ana kekahi maia. Aia hoi e hamana ana kekahi imu, a e waiho aaa no ke kamakamaka, a me na pohaku, at*he nae he ai o lo ko o ua īmu neL No ka mea, he mau la paha i hala ae ka huai ana o 11 uma. Ke lehulehu loa mai h na hoike e hoooiaopopo ana h? kanaka ko keii uka. a e aneane tku ana oia e halawai me kekahi mea kino kanaka, a hale paha.

| Ak.i, iohe aku '.a eia ma ke ahiahi u ua 11 r.ii '. Ke k.u.! iuai o ke 0-0 0 ka ir.oj. A h3oir,a:-;ao ae !.t keia, eia koke ae p.o kiuhalo ke ku mai nei Xo!ash, ulu iho ia ia manao iloko or.a e hele paha ia, a halwai me ka poe nana keia mau mea kanu, aka, ua paio nie na manao ikaika iloko ona. Me kona nianao no e kii e ai, ua kono ikaika mai ia manao iloko ona.

o kekahi kumu nana i hoouluku mai ia manao iloko ona, o kona nololi r.o. Ko ka mea, he opu ko ke alii i maa i ka ai e like ine kona makemake. Aka, aeU nae pela keia wa a kaua e ka mea heluheiu e ike ae la. Nohila, ua hooholo iho la kona manao e kii eaii ka maia e pala mai la iluna o ke kumu, Aole nae keia o ka maia pala kapule e oleloia nei. He maia kanu no, a he rnaia ulu waonahele no hoi kekahi. No ka mea, o ka mauu halii hoi ia 0 ia kuahiwi anoano mehameha kanaka ole. Ua ai iho Ia ua alii nei i ka maia a hiki i kona maona ana, a waino aku la no i ke koena o ka maia iluna. A noho iho la ke alii ma kahi e kokoke ana ia wahi, a hoonukaukau iho la i wahi nona e hoaumoe ai ia po. Ke nee mai la ka hui iniki o ke ke hau, me he maka kohoiua la ka houhon 1 ka ili o ua alii nei. Nohea anu ole hoi aohe wahi kuo> no e moe īho ai. Nee mai la ka ua awa, ke iliki mai la no hoi ke kehau, a ke hoopii mahuahua ia ae la ke anu o ua alii nei, aole e hiki iaia ke moe ia po. A ua like ua alii nei, me he makai kiai la ke ah me ka makaala loa, a hiki ika oili ana mai aka la maiuna o ka ili honua. Ana ka la i hoauhee aku i ka pouli mai ka honua aku. A ua hoauhee pu ia aku hoi na kehau kewai anuanu aloha ole o ia po 0 ko ke alii ike mua ana la i ke anu o kor.a ili, aole mai mua mai. Nohea anu ole no hoi, aia ka hoi i ka lae o ka manu. A oia ka kou mea kakau e hooheno aku nei, e pili ana i ke anu o ua aina la o Kauai.

A ua hoohuii ia nD e ko Kauai poe keiki i ke anu o ua aina h o lakoj O.a iho keia mahlo: Huli haliu ka waikmi a Kane E hakoi ana i ke alo o Waialeale 0 ke kumu ia o ke anu o Maunahina A luna o Miunahina Huki ae h na pea o Puna Huki ae la kahlea ka paia makani Lele pueo ka alihiua o Hanalei Aohe imo, amo o Hihimanu He like wale no laua me Limunui I kela wa i hoea raai ai ka malamalania o ka la me kona nani nui. Ua ala ae la ua alii nei, me ke ano eleu a hoomakaukau koke iho h i kana mau wahi ukana no ka pii k >ke ana aku ma kahi a ka moa e kani kokoke mai nei. Nolaila ua hoomaka aku la kana akai imua. laia e hele nei me ka awiwi, aole i emo hoea aku la 01.1 ma kekahi wahi mahelae maikai, a ike aku h oia i ke ku mai a kekahi hale amaumau.

Hoomanao koke ae la keiaeia ae ka hale ke ku mai nei. Malia paha aia no ke kanaki tl ;ko kahi i moe ai? laia nei e hele aku nei e hiki i ka haie, aike aku ia no keh ua hamima no ka puka. I ua alii nei i hoea aku ai mawaho o ka hale. Ua kaulon» aku la ka ike o ka maka o ua slii nei iloko o ka hale. Me ke kau nui o kona manao e ike aku i ke kanaka, a kamaain* hoi nona ka halelaia i kiai aku ai ma ka puka o ua ba!e la, e nana ana la !oko o ka hal -, a ike aku ia oii : kekahi kanika e nioe ana ma kahi hakala o ua hale h. Nolaih, ua maopoo i ua alii nei, he hookahi no kanaka oloko ua ha'e nei A īna hoi no ka uiu mai o ka manao no> o ke kamaaina ia i i nei, alaih, aole hoi i ike ia na a a laua. No ka mea, he nnu keikione nae wa!e no laua a i elua. A i o?e hoi pela, malia he mau hana aloha alokoma k ii mai ka ke ka naaina ia ia nei, alaih, aole hoi he olelo aoa.

U:. ku ih,> h kv:a :ns ka puk.i oka ha!e me ka hooha'-lu ele, a ua waiho maikai iho h i kana nu.i wahi ukana iuliO. E kali aku ana keīa oke a'a mai o ke kamaaina. aka ke hiohni ala no keb. Ke puhah !a no ka ihu nana i ke ka ao. Ano ka loihi ioa oke kuii ana aua alii nei ua ulu no iloko ona ka noonoo e hoaia no i ke kamaaina. I maopopo no ke ano oka hana a ke kum3atna iaia nei. Ina hoi no ka oehuehu kakahiaka mai o kamaaina iaia nei. Alaih ua h ki no hoi i ua alii nei ke pai i ke oolen, no ka mea ua ike no ke alii iaia iho. He kakai oolea a he kuahiwi no hoi i kau ia e ka ohu. A ua makaukau no hoi ke alii ina ano hakaka a pau o Hawaii nei. He mau ia i na alil nui ikeao ia e na kumu akamai loa ma na ano hakaka a pau loa. Ake ike aku nei hoi ke alii i ke kino o ke kanaka e moe mai nei. He kino paiki iho no kona aua koho no ke alii nana no ka eha i na laua e hnkaka ana. Nolai|a, mahope o ka pau ana oka noonoo o kc alii no keia manao ona. Ua hooholo iho h oia e hoala aku oia ike kannaina e hiamoe loihi mai nei. Ua kahea aku la ua alii nei me kona leo nanahe ma ke ano he leo waipahe 0 ka lokomaikai, a me ka oluolu. Me he mea la ka leo o ke alii e kahea la ika mea hiamoe, ua kamaaina mua laua. Eia nei e m:>e nei, eia nei e moe nei e ala uaao aia ka la iluna lilo, oka 0 ka moe no kau e ala ae hoi paha eia kanaka mawaho nei. Ua palua a pakolu ka ua alii nei ka hea ana aku. Ea komo loa ia mau hua kahea iloko o ko ua kanaka nei manao. Me kona kuhihewa he moeuhane a i ole he hihio a i ole he mau hoeepa paha no ka po iaia nei, ake hoohiamoe ala no keia. A ua kahea hou aku la ke alii me ka leo hoomahuahua, e like no me kana meu kahea mua ana.

Ua hele aku la ia leo kahea a ka oe* peiao o ua kanika la e hiamoe ana. A puoho ae la oia ua maopopo iua kanaka ne: he leo no ke kanaka ola ke* la leo e kahea mai nei iaia nei e ah. A ua ala ae la ua kanaka nei me na maka milohi o ka hiamoe. A nana maikai mai h iwaho i kahi a ua alii nei e ku aku ana. A ike mai la oia i keia kanaka i ke ku aku mawaho o kona hale. A kakea mai lu oia me ka leo ohaoha oke aloha. Maloko mai hoi paha o ka hale ma <a mehani p*hea ka hoi oe eku mai nei maw.iho 1 ke koekoe. E komo mai e'a ka halo he hale leo ole he hale waimaka nui a ke Koolau.f , Ia manawa i komo mai ai ua alii nei ahui pu laua me ke kamaaina, a haa wi ae la na a! >ha kakahiaka me ka pumehana, Me he mea la ke kamaiina e olelo mii i»na i kei.i mau huaolelo ani alii okak »u i ha'a e aku nei.

Mihma ka i Sjih-;i ai kuu manawa He maiihini ko ka hale ui hiki mai Hiki ka puuleni me ke ala W« t hi iho h iiuna o Haholani Minimina ke one i ka hahi ia e ka hia'kai Miiku no mai o hv!e a Punahoa Ke alohi u-a. Ua heoiauM ae h hua nei me he mea h ua kimaaini kah.ko laua ia !aua iho. Aka ao!e ti.je ika pololel he mau n>a!ihini like h««j i nua o ko hua alo a he mahhini hot ma ni mika a he malihini hoi ma na helehelem a pela hoi ma na kieo. Oka hiki niaa iji iho h keia oko iaua hui ana a hnni pu anaUa eieu ko";e ae ke kamaaina no ka hoomakaukau a»»a iki lauameaaio h kakahiaka, Oka make uake nui nae ia iloko o ki naau o ke aiii oka hko mai i ka ai a me ka i-a i *i laua a maona ahila ma hope kamaī io. E kaaiailio ani ia ua uohu o loko ao le h n e hoiewa miī o loko o kahi naau Ke hoo . aopopo ah ua ahi nei he kamina lukemaikai ka ko'ui loaa ae a i

No ki niea uie he wahine ala ia c hoomakaukau nui net t mau mea ai na I !maua. A mahope iho o ia manawa ua makaukau koke na mea ai a laua nei, oia no hoi na mea ai i loaa iko ke kuahivri noho ana. A kahea mai la kamaaina ia ia nei, e nee aku e paina laua a maona. Ua ae aku la ua alii nei ? a nee aku la laua a ai iho la ua alii nei i ka lokomaikai o kamaaina. Ua ai laua a nuona {K>no a koe ka mea ai a laua. A hoihoi aku la ke kamaalna i na aipu me ka ipukai aua eleu pu aku la no ke alii i ka hoihoi pu ana i na ukana a laua ī ai pu ai. I mai la ke kimaama mai lawelawe oe na'u e hana na ke kamaaina, aia hoi wau a hiki i kou wahi alaila nau hoi ka lawelawe ana mai. He malihini hoi oea e waiho hoi oe na'u e lawelawe e lawelawe aku ana no hoi paha oe mahope ke kamaaina iho i.\nei. I aku la ua alii nei, hookahi no la o ka malihini, a i ka lua o ke kamaama no ia. I mai la ua kamaaina nei he mea oiaio hoi paha la ke hala Loi paha ka la hookahi. Aole nae pela eia no i kakahiaka o ko la i hiki mai nei pehea auanei oe e lilo al he kamaaina aia no oe i ke ku'a* na he mahhini. la manawa i aka hooheuo ae ai ua alii nei ua maopopo iaia ke kulana o keia kanaka. He kanaka noonoo a he kanaka olohe olelo hoi. No ku mea ua ike ia mai la ka hema hema o ka ianei mau huaolelo i hoopu ka aku ai. Ia manawa ua hoopau ae la laua i koiaua noonoo ana ma ia meaUa hoomaha iho Ia laua a inu mai la ka wai aua hoolana iho la ka ai iloko o laua. Mahope iho o ia manawa ua kakele olelo iho h laua. Ma ka .k >hele kamailio ani a me ka ninau ana ma ko laua mau kulana pakahi iho ame ko laua mau one hanau ame ko laua mau kulana pakahi iho. Ame ka laua mau ano han2 i maa mau. Malia paha o ninau mai kou mea heluhelu. Owai la hoi ka inoa o ke kanaka kamaaina e halawai pu ala me ke alii maloko o kela kuahiwi waoakua kanaka ole. Ua pono ia haohao ana a ua pono i kou mea kakau ke hoike aku i ka inoa o ua kanaka la. O Kapaihilani ka inoi 0 ui kanaka la a ua maopopo ae la paha ia ia kaua e ka mea e heiuhelu ana i keia mooielo.

Ma keia wahi e maopopo ai ia kaua na kalaiolelo ana ana aoao a ielua ke kamaaina hoi a me ka malihini. Ua lilo nae ike kamaaina ka ninau xnua ana aku i kona hoa kanaka. £ oluolu 02 e kuu hoaloha maikai i ko'u ninau ana aku ia oe. A ina nae ua hewa wau ma keia ninau ana aku ia oe, e oluolu oe e kata mai ia'u malia oaha ua oi loa aku nei ka'u ninan imua ou i ke kupono. Ia manawii olelo aku ai ui alii nei he oluolu loa wau i kau mau nina 1 a pau e ninau mai ai i muao'u. No ka mea pela kaua e j>ono ai o ka noho ana o keia kuahiwi (ae laau. Nau paha ka molowa i ka oinau ana mai ia'u he mea hauoli loa ia na ko'u naau. Ke ike po ae la no kaua eka mea heluhelu ke hookuu ah ika aila aua alii nei, ke oalaina la ou īmua o kona hoa kāmaaina, Ke makemake nei ua alii nei e lilo kona kamaaina i mea e hoopipihi loa ia mai ai o kona naau iaix ma ke ano e hoohihi mai i ua aiii nel Ua hoomaka io mai la o Kapaīhilani e ninau iaia nel A mai bea mai nei oe i heie mai nei a halawai pu kaua i keia kakahiaka. I aku la ua alii nei la Kapaihilani penei; Mai kai mat nei no hoi au i pii mai nei a loaa iho la ia'u. Mahea o Kauai nei koj wahi noho, a 1 ole o ke u oae haniu paha. Ma na kah* ko*u wahi noho. A mahea hui kou oue hanau. I Ma ia wahi no, a hah loa mai ina Wi Koolau nei. 1 (Ae'i i fau % )