Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 21, 26 May 1888 — Page 1

Page PDF (1.69 MB)

This text was transcribed by:  Joan Yamada
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

UKE XXVII, HELU 21.  HONOLULU, POAONO, MEI 26, 1888.  NA HELU A PAU, 2182.

 

HOOLAHA KUMAU

 

@EORGE P. KAMAUOHA.

 

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

 

A NE MEA

 

ANA AINA.

 

@ @a no ma Kohala Akau, Hawaii.

2091 - 1y

 

@NEY VAILLANCOURT ASHFOLD, AKEPOKA.

@Ioio, Hoakaka, Pale ma @ Kanawai’ @akauolelo, Lunahooponopono a me ka hana ana i na Palapalu Hoo@@lo.

 

WELAWE ILOKO O NA AHA A PAU O KE AUPUNI.

 

@hana ia no na Palapala pili Kanawai a

 

@ Keena Hana Helu 21, Alanui Kalepa, @@alu Hale. (2150 1y)

 

ROSA. (AKONI.)

 

o a he Kokua na ke Kanawai. He Luna Hoola@o Palapala.

@kena Hana: Ma ke Keena Loio Kuhina.

tf.

 

CECIL BROWN.

@io a he Kokua ma ke Kanawai? @@ Agena Hooiaio Palapala no ha Mehupuni e Oahu

Keena Hana: Ma alanui Kalepa.

tf.

 

WILLIAM  C. ACHI.

@o a he kokua ma ke kanawai imua o na @ a pau o keia Aupuni.

@e Mea Ana Aina a he Boroka ma na @wai paa.

Keena Hana, Helu 15, Alanui Kaahamanu @nolulu, oia ke Kaena mua iho nei o Kini @ Peterson.  2114-y

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai. He mea Unuhiolelo ma ka Olelo Beritania a me ka Olelo Hawaii. Keena Hana, maluna ae o ha Benako o @hopa ma.

1yr.

 

S. K. MAHOE.

@oio a he Kokua ma ke Kanawai. @e Agena Hooiaio Palapala Kepa Paahana no ka Apana o Waialua, Oahu.

E loaa no ma Waialua, Oahu.  2128-1y.

 

JAMES M. MONSARRAT, (Maunakea.)

Loio a he Kokua ma ke Kanawai He Luna Hooiaio Palapala.

E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala @oolimalima, a me na palapala pili kanewai e @ ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaie ma @ moraki ma na waiwai paa.

Keena Hana: Alanui Kalepa.

 

W.A. KINNEY, (Kini.)

Loio.

Keena hana ma ke Keena o J.A. Makuna’

168  Helu 42 Alanui Kalepa.  1y

 

W.O. SMITH.

Lolo ma ke Kanewai.

Helu 66, Alanui Papu, Honolulu.  fy 4-1y

 

W.R. KAKELA.

Lolo a he Kokua ma ke Kanawai He Luna Hooiaio Palapala..

tf

 

M. THOMPSON, Loio make kanawai.

Keena Hana, aia iluna o ka Hale Pohaku o Kimo Campble, kihi o na alanui Papu me Kalepa, Honolulu.

HE LOIO IMUA O NA AHA.

Ina i makemakeia, alila e haawi no oia kona manao kanawai ma ke kakau ana ma ka pepa, no ke ano o ka hihia e manaoia ana e hoopii maluna o na olelo ike e waiho ia mai ana e ka mea nana ka hihia.  2121-1y.

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

@ea kuai papa a me na lako kukulu haie na uno a pau, a @@ na me @e pono a pau @@ ka haie.

Kihi Alanui Moiwahia me Papu.  tf

 

E.G. HITCHCOCK.

(Aikue H@kikoki).

Loio, a Kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke Kanawai. @ehi ia ne na Bila Aio, me ka awiwi Hilo, Hawaii.

2114-1yr.

 

HOOLAHA.

G.W.A. HAPAI

He Luna @@@k@ M@@@.

A HE

Agena Hooiaio Palapala.

E loaa no ma Hilo-taona, Hawaii, ma na manawe a pau.

2152-1y

 

WILLIAM McCANDLESS.

Halekuai Bipi O Wiliama Ma Kalalena ma Ulakoheo. Na ano Bipi a me na la a pau o ka makeke no na kumukuai oluolu.  UalaKahiki a pela’ku.

3902-1y.

 

 

 

LAUDILA.

 

Ka Naita Hoopahaohao O Na

Kakai Mauna Me Na Kaei Pali O Italia

Ka Olali oke Kuhua Kaua.

Ka Eueu nana I huokuhini ka Onohi malamalama o ka

La; ka Ui kelakela I malamala ma waena o na kuahiwi

me na kualono; ka naninana I hoomalule ka puuwai o na aliiwahine a pau o Europa

a I eha ka “eha lima ole a ke aloha”

 

Ka Makani Puahiohio Wiliau o ka Hikina.

 

A o ke Kupueu Iwikani o ka Makakila

Mamuli o na noonooo akahele ana, ua hooholo iho la lakou, e li ia na mea a pau maluna o na amana a pau o Aekoahi.

I ka lohe ana o Aekoahi, ua ili aku ia hana maluna o kona hokua, oia no kona manawa i kukulu iho ai ma kona mana he 70,000 amana i lako pono me na kaulahao kupua o Mauna Aniani.

I ka paa ana, ua kauoha ia aku la na mea a pau e hele mai.

I ka hiki ana mai o Laudila ua nana aku la oia a liuliu pane aku la: E pono e kanoha aku i na pio e hele mai imua o kaua, a ina aole lakou e mihi mai ana alaila e li koke ia lakou me ka hakalia ole. a ina hoi e mihi mai ana, alaila e hookuu koke ia lakou mai ko kaua alo aku, a ke hiki i ko kaua wa e pane aku ai no kekahi nana nui alaila he mea ole ia ia lakou.

I ka lohe ana o Aekoahi ua kaulona pono aku la kona mau maka maluna o kona hanau mua, a liuliu ua pane aku la oia, e kuu haku, he wahi hana maikai loa kau e hana nei. a he wahi hana e kaulana ai o ko kaua mau inoa, oia hoi, ina kaua e hookuu ana i ka kaua mau pio, alaila, ua kui aku la ke kaulana o ko kaua mau inoa a hiki aku i na papaku hohonu o ka moana.

I ka pau ana o na olelo ana a Aekoahi, ua pane hou mai la o Kelaudila, o keia mau hana a kaua i hana iho la he mau hana e nui ai na kokua ma ko kaua aoao.

I na pio hoi i hiki mai ai imua o Ae koahi ma, ua pane aku la o Kelaudila, e na pio, eia ka’u ninau ia oukou, a e pane mai oukou me ka oukou mea i manao ai he pololei, oia hoi mamuli o ko oukou lilo ana i mau pio, a e nana hoi i kela mau amana e kau ae la malu na o oukou, a eia ka ninau, ua hewa anei oukou aole paha?

I ka lohe ana o na pio ua pane like mai la lakou, ua hewa makou a pau a i keia manawa eia makou a pau ke mihi aku nei imua o oukou no ka makou mau hana kipi i hana iho nei.

Nolaila, eia wale no ka makou noi ia oe, e kau mai i ka hoopai maluna o makou a pau, ina no ka li ia ua pono no, a ina no hoi no ke puhi ola ia oia iho la no hoi, aia no ia ia oe, no ka mea, ua lilo makou i mau pio no ke kahua kaua, a nolaila, aole a makou hoohalahala ana e hana mai e like me kau mea I manao ai he pono.

I ka lohe ana o ka olomana Kelaudila i keia mau hauolelo mihi a na pio, ua pane aku la o Kelaudila: No ko oukou mihi ana mai imua o’u a me o’u pokii nei, nolaila ua manao au he mea maikai loa ia’u ke kala ana aku ia oukou, no ka mea, o ka poe e mihi io mai ana me ka pololei oia auanei ka’u e kala aku.

Nolaila, no ko oukou mihi pololei ana mai, e kala aku ana au ia oukou a e hookuu akea ia hoi mai keia la aku e hele lanakila maluna o ka lewa nei aole hoi kekahi mea nana oukou e keakea aku, a hiki i ka hopena o ko oukou mau la ma keia ao.

I ka lohe ana o na kupua i keia mau olelo ua pane like aku la lakou me ke ohohia, e ka haku o na haku ka hoola hoi o neia mau iwi, eia ka makou noi ia oe, e ae mai kou ihiihi a me kou ha nohano e lilo makou a pau i mau kanaka malalo aku o ka mana o ka oukou hanai.

O kana mau olelo auanei a pau oia ke makou e hooko aku ai me ka hakalia ole, e kaua no makou me ka ikaika a me ka hopo ole ma kona inoa a hiki i ka wa e make ai a e lanakila ai paha, o makou i mau kauwa hoolohe nona a me ko makou nui, ma nona wahi e noho ai malaila no makou, a ma kona wa hi e hele ai malaila no makou na ka make e hookaawale ia makou mai kona alo mai.

I ka lohe ana o ka olomana Kelaudila, ua pane aku la oia, e like me ko oukou manao paa pela no auanei e hooko ia ai ko oukou makemake. a nolaila ua ae au i ka oukou noi.

A i keia manawa i kena ae ai o Kelaudila i na kanaka e wehewehe ia na kupee hao keleawe o Mauna Aniani a e hookuu akea ai na pio mai ko lakou hoopaa pio ia ana.

I ka hemo ana ae o na kupee hao ia manawa no i puia ae ai ka lewa i na leo ahiu o na kanaka no ka hauoli no ka loaa ana o ke ola ia lakou mai ka olomana Kelaudila aku a hoi nui aku la lakou a hookahi ka noho ana me ko lakou alii opio.

I kekahi mau la mai ua hiki aku la lakou no ka aina o aupuni aniani a ma laiia lakou i hoomaha iho ai elua la me elua po, i ke kolu o ka la i komo aku ai ka huakai alii no ka halealii o mauna aniani a malaila lakou i luakaha ai no ka hooluolu ana e honi hoomau ana e honi hoomau ana hoi ke ala waianuhea o na pua.

He elima la o ka noho ana o ka ohana alii, ua hooholo ia iho la ka mare mawaena o ke keikiahi a me ka ui Hiaralia.

I ka makaukau ana ua mare ia iho la laua iloko o ka hanohano nui iloko o ka hale kakela o mauna aniani ua nui no hoi na kupua i hiki mai me na makana he nui, a iwaena o na kupua i hiki mai ai o ka luahine kupua kekahi o luna o ka aina pahaohaoh o Molatia, nona ka inoa o Sukuba, nana ka moopuna e waiho amai la i ka eha lima ole a ke aloha no ka ui Hiaralia.

I ka wa i hoohui ia ai o ua mau ui nei a eia ka aina iloko o ka olioli, aia hoi na maka hakilo o ka luahine Sukuba ke hakilo ala a ke imi ala i kahi e lilo ai o ka ui Hiaralia.

I ka maopopo ana iaia kahi e hooko ia ai o kona makemake ua oluolu loa ia oia.

Iloko o na lealea ana o na lii a hala he elua mahina i huli hoi aku ai na kupua a pau no ko lakou mau wahi iho a o ka luahine lokoino ua hoolilo ae la oia i kona kino i wahi kumulaau rose aala loa, a ku aku la oia iloko o ka malapua me ka hookuu pau ana mai i kona aala kupaoa i mea e eha ai ka puuwai o ka hai kaikamahine a me ka hai keikikane.

Na ke ala o keia pua rose i hookupa oa aku ia loko o na keena o ka halealii na ia mea i kono aku i ka manao o na lii opiu e hele mau aku laua e honi i ua wahi pua rose nei, ua lilo no hoi ua wa hi kumu rose nei i mea miki mau na na lii opio.

I kekahi kakahiakanui oiai no ke alii opio e hiolani ana, ua ala mua ae la ka ui Hiaralia a hele holoholo aku la maloko o na mala pua o ko laua halealii nani.

I ke aliiwahine i hiki aku ai i kahi e ku ana o ua wahi kumu rose la ua puiwa loa oia i ke kau mai o keia pua rose nui i ua wahi kumu rose nei o kona nui ua like no ia me ka poepoe o keka hi pai.

Ia wa i hele aku ai oia a hoomaka iho la e honi oia no ka manawa i moha la ae ai o ua pua nei a umii ia aku la ka ui Hiaralia a poholo ana iloko o ua pua nei.

Ia wa i huli aku ai ua wahi pua aihue nei a hoi aku la no kona aupuni me ka olioli nui me ka manao i ke ola o kana moopuna e hooipo mai la i ka mai eha lima ole a ke aloha.

He mau hora helu wale no hiki ana keia i ko laua halealii lawe aku la keia i ka ui Hiaralia a hoomoe iho la ma ka aoao o kana moopuna i pauhia loa i ka hiamoe.

I ka pili ana aku o keia mea ma kona aoao ua puoho ae la oia a ike iho la i ka mea ana e lia mau nei, ia wa oia i huli mai ai a apo mai la a hoomaka mai la e honi.

Ia wa i puiwa ae ai ka ui Hiaralia a ike iho la oia aole ka keia o kona hale a me kana aloha.

Ia manawa oia i ala ae ai a pane mai la, nawai i lawe mai nei ia’u iloko o keia aupuni a hoonoho hoi ia’u iloko o keia hale me keia kanaka pupuka aole hoi ka mea a keia puuwai i aloha ai.

Pane mai la ka luahine na ke kumu rose au e noke mau ana i ka honihoni, a no kou aie i ua rose la, nolaila i lawe ia mai ai oe e uku mai oe i kou aie no ka mea ua aihue oe ika pua a kuu moopuna.

Heaha la ko’u aie au i olelo mei nei ua aie au ia oe, e hoike mai e uku no au e like me ka nui o ko’u waiwai.

Pane mai la ua luahine la, aole, aole eia wale no, e oe oe e lilo i wahine na kuu moopuna, a o kau kane ia a hiki i kou mau la hope.

I ka lohe ana o ka ui Hiaralia ua pa ne aku la oia aole loa au e ae ana i kou manao i hai mai la a hiki i ka wa o’u e make ai i ka poho o ko olua mau lima.

Kahihi, e manao ana paha oe e ike hou ana oe i ka maka o kau wahi kane, aole loa oe e ike hou ana i kona mau maka, a waiho kou mau iwi i ka lepo o ko maua mau aupuni.

Pane aku la ka ui Hiaralia, ua pono no ka mea aole na mea mana a’u ma ko’u mau lima, a ina eia ma ko’u mau lima ia mau mea alaila, ua aa loa au e paio me olua.

Ina pela kau hana alaila, e hoopaa aku ana au ia oe ma kahi paa me kou hili man ia me na maawe kaula he kanalima i hooluu ia i ke kai paakai a na ia mea auanei e hoihoi mai i kou mau manao pupule a ae mai oe e lilo oe i wahine na ka’n moopuna.

Ua hiki no e hana aku oe e like me kou makemake a na ke au o ka manawa e pau ai ou mau iwi i ke puhi ia i ke ahi a o ko moopuna auanei e koli ia oia maloko o ke aupuni o kuu aloha.

I ka lohe ana o ka luahine ua pii ae la ka ena o kona manao inaina a kauoha aku la oia i kona mau kiai e hoihoi koke aku i ke pio iloko o ka halepaahao.

Maanei e waiho ae ko kaua kakele kamailio ana no ka ui Hiaralia a e hoohuli ae kaua no ke aupuni o Mauna aniani no ka lakou mau hana.

I ke alii opio e moe lohi ana iloko o ko laua rumi moe me ka manao eia no la ke aloha i ka poli kahi i pupue ai ua huli ae ua ui nei a me ka manao aku e apo aia hoi haule pu iho la kona mau lima.

Ia wa kaakaa ae la kona mau maka aia hoi aole kana aloha, ua ala ae la oia a hoomaka iho la e komo i kona mau aahu a hoomaka aku la e hele e huli iloko o ka malapua, me kona manao eia la kana aloha ilaila kahi i honi ai i na ea aala kupaoa o na pua.

Iaia e hele holoholo ana iloko o na malapua a hiki i kahi i ku ai o ke kumu pua rose he neo ka mea i loaa aku iaia.

O ke kumu pua rose aole ia ma kona wahi i ku mua ai a ma kona wahi i ku ai e ulu ana he kumu kikania kuku a ooi no hoi.

Manao loa iho la ke alii opio ua huhuki ia la e kana wahine nolaila ua hoi aku la oia me ka manao huhu imua o kana wahine aka iaia i hiki aku ai i kauhale ua ninau aku la oia i kona mau makua a me ka ohana alii i kahi i hele ai o ka ui Hiaralia a ua hoole like mai la lakou me ka pane ana mai.

Aole makou i ike i kahi i hele ai, no keia mea ua kauoha ia aku la na kiai o na aupuni lele ina aia ilaila ka ui Hiaralia.

Ua hoolo like mai la na kiai. No keia mea ua kauoha ae la ke keikialii i kona kahu hanai e hele mai imua ona.

I ka hiki ana mai o Aekoahi ua pane aku la kana hanai. E Aekoahi ua ike anei oe i kahi i hele ai o kuu wahine. Pane mai la kona kahu hanai.

E kuu luhi, aole au i ike no ka mea ua hoi no au i ko’u wahi ua haalehe iho no hoi au ia oukou i ka hale nei.

Pane hou aku la kana hanai, ae e kauoha aku oe i na kupua a pau e hele mai imua o’u a e ninau aku au ia lakou ina ua ike lakou.

Ia manawa i huli ae ai o Aekoahi a kamailio aku la ia Liona e kauoha aku i na kiai a pau o aupuni aniani e akoakoa like mai imua o ko lakou haku.

I ka lohe ana o Liona ua lele koke aku la oia a loko o ka lewa ua wiliwili ae la oia i kona huelo no ehiku manawa a hookuu aku la oia i ka hu’a o kona huelo he poha ana iloko o ka lewa naueue ae la na papaku hohonu o ka moana, o na kahiwi keia ua pau i ka hoonee ia mai ko lakou wahi i ku mua ai no eono manawa o ko liona hookuu pau ana i ka ikaika o kona huelo ua hu li hoi aku la oia no ka halealii, a malaila oia i noho iho ai no na minuke elua.

Ia wa na hiki mai la na kiai a piha u ka pa alii ia wa no hoi i puka mai ai ke alii opio a ku mai la imua o kona mau kanaka, a liuliu me na waimaka e hiolo ana ma kona mau papalina ua pa ne aku la oia, e o’u mau kiai na poe a’u i hilinai ai e ninau aku ana au imua o oukou, aole anei oukou i ike i kahi a ko oukou haku wahine i hele ai?

Aole wahi a kona mau kiai i pane aku ai.

I ka lohe ana o ke keikialii, ua pane aku la oia, aole ka paha oukou i malama i ka maluhia o ko kakou mau aupuni?

Ua malama no wahi a kona mau kiai i pane aku ai

Ia wa i pane mai ai kekahi wahi kiai aole au i ike oiai o ka’u waki ia, hookahi wale no a’u mea i ike he pua rose ka mea i hoea ae ma ka’u wahi e ku ki ai ana, a i ko’u lohe ana i ka hu o ka makani ua huli ae la au a nana aia hoi e puhi hele ia ae ana ua pua rose la e ka makani, a ua like no hoi ka ikaika o kona puhi ia ana e ka makani me ka ikaika o kekahi waikahe a aole i emo ua nalo aku la mai ko’u maka aku.

I ka lohe ana o Aekoahi ua hoomaopopo iho la oia he pua rose ka ka mea nana i kaili i ka wahine a kana hanai.

Ia wa hookuu aku la o Aekoahi he mau kiai e hele e huli i kahi e loaa ai he moali no ko lakou haku wahine.

I ka lohe ana o ua poe kaeaea nei o na aupuni hui o mauna aniani ua huli aku la lakou a hele aku la e huli e like me ka makemake o ko lakou haku alii.

I ka hala ana aku ua huli ae la o Aekoahi i kana hanai a pane aku la e hele ana kakou e nana i kahi a olua e hele mau ai e nana i ka pua rose.

Ia wa i hele aku ai laua a hiki ma kahi o ua kumu rose hoopunipuni nei pane aku la kana hanai eia maanei ma kahi e ku nei keia laau ooi malaila no kahi i ku ai.

I ka huli pono ana o Aekoahi ua hoomaopono iho la oia i ke aupuni ana i ike ai i keia ano laau kuku a liuliu pane mai la oia:

Akahi au a maopodo i kahi i ulu ai o keia ano laau ua hele au ma ke aupuni o ka luahine Sukuba a o ke ano laau nui keia ma ia aupuni manao au oia ka mea nana i kii mai i ko wahine nolaila, ua maopopo ae la ia’u a e uhoi aku kaua no kauhale.

Ia laua i hiki aku ai i kauhale ua koi aku la no kana hanai e hele laua e huli.

(Aole I pau.)

 

 

 

HE MOOLELO NO

 

Lonoikamakahiki

 

Ka

 

Pua Alii Kiekie na Kalani.

 

Ke Alii Nui o Hawaii.

(Kakau ia no ka nupepa kuokoa.)

 

            Ua lilo ia manawa he wa no laua e e kuwiliwili ai no na manao kekahi me kekahi, a ua ae mai no kona hoa iaia e hoi, a ua noi mai la no oia ia Kanakaokai o kaua pu no ke iho pu a hoi aku oe e alo i na ale ahiu o ka moana, a hoi mai no hoi au i kahi o kaua, a na’u no hoi ia e hoomanawanui ae i na ino o kahi a kaua i noho ai, a o ka uhi wale iho no hoi koe o ka lepo o kuu aina malnna o kaua, eia ka e haalele mai ana oe ia’u, a i ka pili a kaua.

 

Hemo ka pili hookoo ia loko

No loko ka manao hana nui,

Haha hewa ana au ia oe

Aole ana paha oe.

 

            Ua hoohala no hoi laua ia mau la a ka wa pono, ua liuliu iho la laua no ka iho ana, a e ike hou ana hoi ka kakou milimili i ka nahele o Alakai, kahi ana i alo hookahi ai.

            A hiki i ka la e iho ai no laua, ua kalae ka lewa a ua paihi ka ua hele aole he mau alalai no ka huakai hele a ke alii, hoomanao kahi o o ka iho ana no kahi e ai ai, kamau ae kahi mana.

            I ka makaukau ana o ka huakai hele ua kalele aku la na lima o ua alii nei ma ka hakala o ka hale a kani iho la ke u a pane ae la ke hoi nei au, aloha ko’u wahi e moe ai, aloha ke ahi o ka nahele, aloha ka ai me na ia aloha o ua nahele nei.

            I ka pau ana o na kaleoleo ana a ua alii nei, a huliu laua no ka hele ana, a o ka hoomaka aku la no ia o laua e iho i kai o ka aina, a ke naku hele la i ka nahele loloa o ia wahi.

            I ka wa a laua e kaialupe ia la e na koiikoi a ke aloha, ua lilo i mea pono pono ole i ke keiki o Kauai, ua nui ka hoomanao ana iloko ona no ke keiki o Hawaii a pane aku la oia ia Kanakaokai:

            He mea ehaeha no’u ka hoomanao ana ae nou ke kaawale aku oe, a noho iho hoi au i ka hale o kaua, aole nae e pau na hoomanao nou.

            A e ku mai ana paha ia’u na kahoaka i na wa a pau e kuu hoa make o keia uka waokele a kaua i noho hoomanawanui ai i ke anu me ke koekoe, a hookahi no kanaka o ka leo hone o na manu, a hookahi kapa e mehana ai o ke ahi.

            A ua ola kaua i ka ai lauoho loloa o ka nahele, i ka laulele wale aku no i kahi o ka pono, a e ola ai na kino o kaua.

            Aloha no hoi oe, aloha no hoi au, a aloha no hoi oe i ka au hookahi ana mai i ka moanakai uli kai lipolipo a pae i ka aina nei.

            Aia i ka wa a ke keiki o Kauai e kaukau nei i ka mea nona keia moolelo, ke hanini la no na waimaka, a au pauhia loa ia laua ia manawa i ka hoonipo a ke aloha, e lauwili ana i na aahuki a ka manao.

            Pane aku la o Kanakaokai i kona hoanoho o ua uka la:

            E noho no oe i kou aina nei, a i noho no hoi oe a manao ae e huli ia’u ua hiki no, aia ko’u aina la i ka hikina a ka la i Hawaii.

            Pau ae la ke kaukau ana a ke keiki o Kauai no kona hoa, ua ae aku la oia i na kuhikuhi a kona hoa, a ina e loaa he manawa e huli aku no oia mahope o kona hoa noho nahele o Alakai, a aia ia manao iloko ona kahi i nu ai, a na ke au o ka manawa e hoike mai ia kakou e na hoa.

            Ua liuliu ae ia laua i ka iho ana i kai ma ke ala a Kanakaokai i hele mai ai Ua kamau iho la laua a iho aku la ma ia alahele no i hele a hihipea i na laau, e hihi ana kaunaoa ka laau hihi o Kahihikolo.

            Lalau aku la ka kakou kamahele i ka lau o ke koa a lei ae la, a i ka paa loa ana huli ae la ia i hope a nana aku la i ka lele mai o ka wai o Namalokama i ka pali, a hooheno malie ae la oia penei:

 

Aloha wale ae la au I ka wai o Namalokama i ka pali

Aloha Alakai i ke ala nahele a Malio ea

Mahea la ke aloha i noho ai

E hai mai ana ke kuko me ke halia

Pehea la wau e ike aku ai

Ia nahela aala i ka palai?

 

            I ka pau ana o keia wahi lalani mele ua nana ae la oia ma o a maanei o ka aina, a ike aku la oia i ka waiho kahela mai a Waioli, a me he ao opua la hoi na hala o Naue e ku hao mai ana I ke kai.

            Hoolei pau aku la ka lena ike a kona maka i na pali hauliuli o ua aina malihini la, a hoomanao ae la oia i ka pali o Kalalau e ku hoolai mai ana, e hai mai ana eia ka nani ia nei, a no’u ka hooheno ana ma ke mele o Hinaka i ka poli o Pele:

 

A Kalalau a ke-e-e,

A ka pali au i Haena,

E peahi mai ana ka lawakua ia’u la-e peahi,

E peahi mai ana ka lawakua ia’u la-e peahi.

 

            Au ae la keia o ka waiho kahelahela mai o na ohia ku makua o Pihanakala oi, e kahiko ia mai ana e ke awa o ka mauna; pau ka ia nei nana ana malaila, huli aku ia keia nana ia kai, ma kahi a kona waa i hekau ai, a hoomanao ae la oia i kona hoi a’e ale o ka au ana mai, a puana ae la oia i kahi olelo kahiko o Hawaii nei:

‘Haaleie koa kanaka i koa waa.’

A hoomaka hou aku la laua e iho a hiki i kahi o ke kumu o ke koa kaulana oia hoi ke koa o Kahihikolo, aole ke kumu o ka pua wale no, a me ka lau e hihi ana.

Aloha wale oe e ka laau haalele o ka hihikolo,

Hookolo ia aku a loaa o Kupakoili.

            A pau kana kanaenae ana, ua hele aku la laua a kahi o kona waa e waiho ana, o Kalihi-wai ka inoa, o ka aina, lalau aku la oia i kona waa a e waiho mai ana no me ka maikai i ka malo o ka hau, a huki mai la oia a lana ana i ke kai, a noho iho la laua me na kipona a ke aloha e hoike pakahi ana maluna o laua.

            I ka pau ana o na kukai aloha ana a laua, ua kau aku la o Kanakaokai iluna o kona waa a huli hoi aku la oia ma kona alehele i holo mai ai ma na Koolau a kupono oia mawaho o Wailua, e kilohi ana i ka nani o ka laula o Kapaa.

            A huli hoi mai la no loi keia no na ale hanupanupa o ka moana a e paio mau ana kona wahi waa me na ohuku ale, a kokoke ana keia i ka lae o Kaena, aia no ka la i ka ilikai.

            Aole oia nei pilipili aina aku, a ke hele moana la no keia mawaho o Waialua, ke hele Koolau la no keia a ao ia po, kau ana ko ia nei waa i ka lae hala o Kahuku:

            Ia la no hoi a malu ka la i na pali, pae ana keia i uka o ka aina kahi a ke alii o Oahu e nono ana me kana keiki hookama.

            Pae ka waa i uka hele loa aku la keia a hiki i ka hale, a ike mai la lakou, ohaoha mai la kamaaina nohe hale i ka mea nona ka iwi koko a imi hale no hoi.

            Ua noho iho la oia me kona mau kahu a hala kekahi mau la loihi i ka aua no a ke alii o Oahu e noho e ai i ko aina, hoole aku no keia, aole ae e noho, e hoi ana no au i ko’u aina a me kuu lahuikanaka.

            Ua loihi no na la o ka noho ana e hooponopono ana i ke aupuni no kana keiki, a ua nui no ka hana no keia manao he hoole mai.

            A ua hala ole no ka manao hiki anoninoni.

            Aka, hiki i ka la pono ia Lonoikamakahiki e hoi ai, ua pane aku oia i ke alii o Oahu me kana keiki, ina e loaa ia’u he ia maikai e hoi ai, e hoi ana no wau i Hawaii.

            I kekahi la maikai ua hoomakaukau iho la ia i kona waa no ka hoi ana no kona aina.

            E ka poe heluhelu ke ike nei kakou i ka huli hoi ana o ke alii Lonoikamakahiki no kona aina hanau, aole oia e kipa ana ma na awa e ae.

            No ka mea, ua lohe no oia ua hoi kana wahine i Hawaii me Heakakoa kona kahu.

            I ka makaukau ana o kona waa pane aku la ia i ke alii o Oahu e noho no oia me kana keiki.

            I ka wa aia nei e kauoha nei, oia no ka wa maikai ole o ka manao o ke keiki hookama ana no kona noho i ka aina okoa a hoi hookahi mai kana alii, a ua pane aku oia:

            E kuu haku alii i ka ua Haaao, ke noi aku nei au ia oe mai hoonoho ia’u, o kaua pu no ke hoi, hoi oe hoi au ke kanaka.

            Ua lilo ia wa he wa kupilikii no kana keiki, aole nae he ae o ke alii i kona hoohihi aku, hoonoho no kela iaia e noho.

            Ma keia wa no a laua e ku-o nei o ke keiki, ua iho aku la no ka kakou alii a hele i kahi o kona waa e hekau ana, a malaila i hookuu ia ai ke aloha hope o laua.

            Kau aku la ke alii maluna o ka waa holo ana i ka moana, a ahiahi o ia la pae ana i Hawaii ma Kawaihae, a pae ana ma ke awa pae waa, a ike mai la na alii me na makaainana, a he mau la nui ia no ka aina no ke aloha i hui ia i kahi hookahi a hookahi manai hou, a ku a like hou na wai i kahi hookahi, au hoi e hooheno ae ai:

 

I hookahi wai o ka like,

I hoa kuwili no ka uka,

O oe a owau I laila,

Me kuu hoa I ka uka.

 

Ua noho iho la ke alii e like me ka wa mamua, a ua loihi ka noho ana malaila, a hoi loa aku la no Napoopoo i Kona Hema.

(Aole i pau.)

 

            Ma ka halawai ana o ka Papa Ola i ka auwina Poalima o ka pule i hala , ua ae ia ka waiho a haalele ana mai o Kauka H. L. Curtis, o Hana, Maui, a pela no hoi me Kauka G. Herbert o Kealia, Kauai. Aohe mau hookohu hou, a aohe no hoi he mau hana ano nui e ae i hana ia.