Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 29, 21 July 1888 — MA KE KAUOHA. Ahaolelo o ke Kau o 1888. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

MA KE KAUOHA.

Ahaolelo o ke Kau o 1888.

HH KANAWAI K ».-• \', V/ K\ VKI :s *\\ o N * Ukl* MAKAHIk!. N% LILO O *. % A }■' \ t i ■ • o' o .% mf na lji.o f \r om Ai pun: a hiki r - A ; < \iv.. M. H. 1— / // • "i * * ' M i Ahtir>U!<t >• ko /W Aitui : P h k I M«i keia ke haawiia nei ka mana i ke Kuhin.i " h'»omau aku i ka uku ana i na uku makahiki <> iu Lura Aupuni a me na lilo o na Oihana Aupuni : h< t>. n:.iioko <> ka Pauku 3 o ka Mokuna XXX\T II <> na Kii!":• t'•*»• i. <> I sr me ia i hoololiia ai e ka Mokun t X\ 111 «• na Kan-iwai o 18S7, a hiki i ka la 31 o J h" (>\" e hooholoia he Hila H;iawina hou e ka Aha«»!elo mamua ;ie «» ia la hope i haiia ae la, a hiki ia i ua hi iAiia ka m t na : ke Kuhina i oleloia e uku aku i ka i]k;: o na Kokua Lunakanawai Ekolu a me Eha o ka Ahahonj;o!oko'o Ki':ki<: ma ke ano i hoakakaia maloko o ka Hila Ha'iwina o lSSfi. <i me na uku o na mea a pau e mai.un.i ana i na kahua hoomalu mai, na hale kukui, hoo:na'ama!.;ma ana i na alanui, ke kauka malama holoholona mai, n.i Ii!«» .» ka moku kolomoku "Eleu," na alanui o 1 ionoluhi. na kiai o na haie aupuni, Oihana Wai, malama . t na i na Lwapo ina Hon<»lulu, a me ke kahua kukui uwila o k»- Aai» ini Pa k(. li. E iiio kt-ia i kanawai mai kolia la aku e apom >ia ai. « A[>f)noia i keia !a I I o lulai. M. H. 1888. KALAKAI'A REX. N'.i M..j I. :\. I'IH KsioN, K'ihiiu Kakiiama. HE KANAWAI l'. I i*»uM \u|m » \ l \ 1 H0« 'F« 'NnpoN" \f I K\OIHANA MaK.M KI'LOKO o k r An'iM. I. ',■</ t M"i <i )'ti A< f Ali<toltlo o k<> Hawiiii Pdf : P.\i i;u I. Na ka Loio Kuhina ka inalama ana a me ka hooponopono ana i Oihana Makai Kuloko a pau o ke Aupuni. inalalo nar o na olelo o keia Kanawai. Pai kl *J. E lilo i Ilamuku no ke Aupuni (kekahi mea i kapaia ina keia hope aku he Ilamuku) a e lilo oia i Alii no na Makai o ke Aupuni, a maluna. ona na koi ana o ka Loio Kuhina. E lilo iaia ka mana o ka hooponopono ana a me ke alakai ana i na Makai Nui, a me ko lakou mau luna malalo mai iloko o ka Oihana Makai Kuloko. L noho oia ma ka oihana me ka hiki ke hoopauia e ka Loio Kuhina. me ka apono ana o ka Aha Kuhina a e hiki pu no hoi ke hoo])au ia oia no kekahi kumu, e ka Aha Kiekie, a e ka hapanui paha o na Lunakanawai oin Aha. O na hoohakahaka ia ana a pau e puka mai ana ma ke.a !v>pe aku iloko o ka oihana o ka Ilamuku, e hoopi.ha ia ua oihana la mamuli o kekahi palaj»aki !i(>okohu mai ka Moi mai, mamuli o ke ao ana a me ka ae ana o ka Aha Kuhiua. a me ka waiho ana mai a ka Loio Kuhina i ka inoa. Pauku o. O kela a me keia mea ma keia hope aku i waihoia aku kona inoa pela a i hookohuia e noho ma ka Oihana llamuku manuia ae o kona hoomaka ana e hana i n.i hana e pili ana ia oihaua, e kakau inoa a haawi aku i ka Loio Kuhina i palapal i hoopaa no na dala hoopaa aole e emi malalo o Eiima Tausani Oala me ka hope a mau hope ku:>ono i apono ia e kekahi Lunakawai o ka Aha Hookolokolo Kiekie. a oia apono ana e kakau ia e ia Lunakanawai maluna o ui palapala hoopaa la, e hoakaka ana no kona hooko pono a pololei i na palapala kena a pau i haawiia iaia mai kekalu o na Aha Hookolokolo mai 0 ke Aupuni. no ka hoike pololei a me ka hoihoi pono ana 1 na uku hoopai a ine na dala a pau i ohi ia e ia, no ka inalama pono ana i na lawehala a pau i haawiia nana e malama me na hana e ae a pau e pili ana i kana hana; a e lawe wale no oia i na koina i ae ia ma ke Kanawai e pili ana i kana oihana. l'a hiki no i ka Loio Kuhina me ka apono ana o kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie a o ka hapa nui o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ina i manaoia he pono e koi aku i palapala hoopaa hou iho. a i ole ia i inau hoopaa hou ao mai ka e hoakaka ana e like me ka mea i haiia maluna, eia nae, aole e oi aku ka huina i> na ana mamua o Iwakalua Tausani Oala. E waiho malama ia ka palapala a mau palapala hoopaa paha i hoakaka ia mamua ae nei ina ke keena o ke K.ikauolelo o ka Aha Kiekie. Pauku I. E hoonohoia i Makai Nui no ka Mokupuni o Hawaii, i Makai Nui no ka Mokupuni o Maui, Molokai, Lanai a me Kahwlawe. a i Makai Nui no na Mokupum o Kauai a me Niihau. ia lakou ka malama a me ka hoo|x>nopono ana o na makai iioko o ko lakou mau ajxtna iho. malalo nae o ka mana o ka Uamuku a me ka Loio Kuhina. Pauku E hoonohoia na Makai Nui e ka Ilamuku. ine ka apono ana o Iya Loio Kuhina. i kakau ia maluna o ka pala}xi!a heokohu o ka Makai Nui i hoonoho ia pela, lv noho no lakou ma ko lakou mau oihana me ka hiki no nae ke hoopau ia e ka Ilamuku me ka apono ana i kakau ia e ka Loio Kuhina. Pauku (>. K haawi no kela a me keia Makai Nui i mau palapala hoopaa me na hope kupono i ka Loio Kuhina no na dala hoopaa aole e emi malalo o Ekoiu Tausani L)ala. E hana ia na bona me ka hiki e hoomahuahua

| hou ia ae, a i oie ia. haawi ia i mau palapala hoopaa hou | a e hoorr.ah;iahua hou ae i na hope s h"ke me ka mea • pono i ka Loio Kuhina e like no me ka mea i hoakaka ia ; e pili ana i ka Hamuku, ma ka Pauku 3 o keia Kanawai. | eia nae, aole e oi aku ka huina o na dala hoopaa iloko o I na palapala hoopaa mamua o Umi Tausani Dala mai kej kahi Makai Xui mai. E waiho a e malama ia na palaj pa?a hoopaa o ia ano ma ke keena o ke Kakauolelo o ka | Aha Hookolokolo Kiekie. ' Paiki 7 Ina ua uhai ia na oielo hoopaa ma kekahi | paiapala hoopaa i waiho ia mai e ka Ilamuku a e kekahi j Makai Nui paha. ua hiki no i kekahi mea i poino ma- | muli o ia uhai ia ana e hoomaka e hoopii ma kona inoa ponoi no kona pomaikai ponoi iho a no ka pomaikai o kekahi mea a mau mea paha ana e kokua ana. a e loaa iaia na poho i helu pono ia e iike me ke Kanawai, me na koina o ka Aha, a e hiki no e hoopukaia na palapala hoomalu waiwai no ka pono o ia mea hoopii. E waiho malie no ia palapala hoopaa mahope iho o ka hooholo ia ana o kekihi olelo e pili ana ia paiapala hoopaa ma ke ano he mea hoopaa no ka pomaikai o kekahi mea i poino mamuli o ka uhai ia ana o kekahi o na olelo o ia palapala hoopaa. a hiki i ka manawa e kaa ai na dala hoopaa a pau. Aole e hoomaka ia kekahi hoopii ma kekahi i palaj pala hoopaa o ia ano mahope iho o ka hala ana o elua makahiki mahope iho o ka loaa ana o ke kuleana hoopii, eia nae ua hiki i na keiki oo ole, na wahine malalo o ka malu'o ke kane mare, me ka poe pupule, e hoopii iloko o hookahi makahiki mahope iho o ka pau ana o ko lakou pilikia. .Palku 8. L'a hiki no i ka Ilamuku me ka apono ana mai o ka Loio Kuhina e koho a hookohu i mau Hope Ilamuku, aole e oi mamua o elua a maluna o ka Ilamuku na hana hewa ana a pau a kona mau hope ma kona palapala hoopaa. E loaa i na Hope Uamuku i hoonoho ia , pela ka mana e hana i na hana a pau i kauoha ia ma ke kanawai e hana ia e ka Ilamuku. E koi no ka Ilamuku i kona mau hope e haawi mai i mau palapala hoopaa me | na hope kupono no ka hana a hooko pono ana i ka lakou I hana, ua hiki ke hana ia ua mau palapala hoopaa nei no kekahi puu dala aole e oi aku mamua o Umi Tausani Oala. i apono ia e ka Loio Kuhina Pauku 9. Na ka Ilamuku me na Makai Nui maloko o ko lakou mau apana iho e malama i ka maluhia o ka lehulehu, e malama i na halepaahao a me na halehoopaa a pau, e malama pono i ka poe a pau.i waiho ia aku na lakou e malama, e hooko aku i na kauoha a pau i ku i ke kanawai i haawi ia ia lakou mai kekahi Lunakanawai, Aha Hookolokolo, Kuhina a mea e ae paha i loaa iaia ka mana e hana pela; e hopu i ka poe mahuka mai ka hoopai o ke kanawai mai, a me ka poe hana hewa a kue i na kanawai; a e hana i na mea a pau i haawi ia na lakou e hana e ke kanawai: a no ia mau hana ua hiki ia lakou e kauoha aku e loaa na kokua kupono a pau niai ka maiia kivila a koa mai paha. Pauku 10. Na ka Ilamuku. ma ka Mokupuni o Oahu, me ka apono o ka Loio Kuhina, a na na Makai Nui maloko o ko lakou mau apana pakahi e hoonoho, me ka hoapono ana o ka Ilamuku, i na Hope Makai Nui a me na makai e ae paha. e like me ka mea pono ia lakou. a e hoopau ia lakou e like me ko lakou ike he pono, a pela no hoi ua hiki ia lakou e hoonoho i na hana, a e hooponopono i ka uku o ia poe luna, koe wale no ina ua kauoha okoaia ma ke kanawai. Eia nae. aole e oi aku ka nui o na makai mau o ka Mokupuni o Oahu mamua o hookahi haneri, no na Mokupuni o Maui, Molokai, Lanai a me Kahoolawe, kanawalu; no ka Mokupuni o Hawaii, hookahi haneri; no na Mokupuni o Kauai a me Niihau, kanaha; eia no nae hoi, aole e lilo kekahi mea maloko o keia pauku i mea e hiki ole ai ka hookohu ana i kekahi poe i mau makai kuikawa e hana me ka uku ole, koe keia, ina iloko o kekahi manawa pilikia, ua hiki no ke ukuia ua poe makai kuikawa nei e like me ka mea pono i ka manao o ka mea nana i hookohu ia lakou e hana iloko o ia manawa pilikia, ina ua aponoia ua uku la e ka Loio Kuhina. Pauku 11. lja hiki no i ka Ilamuku a me na Makai Nui e koi aku e haawi ae na Hope Makai Nui i hookohu ia e lakou i mau palapala hoopaa ia lakou ponoi, a e ili maluna o lakou na hihia a pau no na hana hewa ma ka oihana o ko lakou mau hope. Pauku 12. E loaa i ka llamuku a me na Makai Nui ma ke ano hookaa piha no ka lakou hana na uku makahiki a uku e ae paha i hooholo ia i kela a me keia manawa o ka Ahaolelo; eia nae hoi, o na uku i hoakaka ia ma ke Kanawai i loaa mai ke kuai a hoolilo ana i na waiwai malalo o ka palapala hoomalu a palapala kauoha e ae paha mai kekahi Aha mai no kekahi puu dala i oi ole ae mamua o kanaliina dala no kekahi kuai hookahi ana na ka Ilamuku a Makai Nui paha ia nana i kuai a hoolilo aku, a o ka mea i oi ae o ia uku mamua o kanalima dala, ina he oi kekahi e hoihoi ia aku no i ka Waihona ma ke ano he loaa Aupuni. Pauku 13. Ua hiki no ke hoopau ia kekahi makai i hookohu ia a e noho ana ma ka oihana malalo o keia Kanawai e kekahi Lunakanawai o kekahi Aha Hookolokolo Kakau. a e ka Lunakanawai Hoomalu o Honolulu (ina oia makai i manao ia ai e hoopau he makai no ka Mokupuni o Oahu). no ke kupono ole e noho ma ka oihana no na hana kijx! a me na hana pono ole ma ka oihana. Pauku 14. I na manawa a pau e lilo ai ka Hamuku, a Makai Nui, Hope Makai Nui, a ae paha, oia ka mea hoopii» a i ole ka mea i hoopiiia ma kekahi hihia imua o kekahi Aha Hookolokolo o keia Aupuni, aole i kupono na ia luna e hooko aku i kekahi palapala ma ia hihia, a ua hiki i ka Aha Hookolokolo, ina ua kupono. e

hoonoho aku i kekahi mea kaawale e hana ma ke ano he pani oo ia luna e hooko aku i ua palapaLi nei. a e hoike mai no u-a mea la i hookohuia f>cla no kana hana imua o ka Aha. Pauku 15. Ina e make. haalele, a hoopauia {\iha mai ka oihana ae ka llamuku, a o kekahi Makai Nui paha. me ka hooko oleia, a ua hooko hapaia paha kekahi palapala ma kona lima. e hookoia no ua palapala nei a hoopau ponoia paha ka hooko ana e ka hope o ua Hamuku a Ma kai Nui nei, a i ole ia e kekahi makai e ae i hookohuia no ia hana e ka Loio Kuhina. eia nae. ina i hookohuia i pani no ia liamuku a Makai Nui paha. maluna o ia pani ka hoopau pono ana o ka hooko ana o ia palapala mai kahi aku i pau i kona noho ana ma ia oihana. £ pili ka mana e haawiia nei ma keia i ka hooko ana. ka hooiaio ana a me ka haawi ana aku e ua hope nei a makai e ae i hookohuia e like me ka mea i olelo muaia ae nei. a o ke pani paha o ia Ilamuku a Makai Nui paha i olelo muaia. i na palapala kuai a pau a me na palapala hoolilo e ae. I al k.l L maiama ka Ilamuku a me na Makai Nui i na palapaia hopu, palapala hooj>aahao. |>alapala kena, a me na palapala oihana e ae, a i ole ia o na hope o ia mau palapala i hooiaio ia, i hoopaa a i hookuu ia ia paha kekahi paahao. a e malama pono ia malokoo kekahi pahu a pahu hao paha a ma ka make ana. haalele ana a hoopau ia ana o ia Ilamuku a Makai Nui paha mai ka oihana ae, e haawi ia me na moolelo a palapala pili oihana e ae a pau i kona pani, a i kekahi luna a mea e ae i hookohu pono ia e lawe ia mau mea; a ina aole e haawi ia ua mau mea nei pela e hiki no ke hoopaa ia ia Ilamuku a Makai Nui paha. ina e ola ana oia, no ka aihue i ka waiwai i haawiia iaia e malama e like me ka mea i hoomaopopo ia maka Pauku 2o ka Mokuna XVIII oke Kanawai Hoopai Karaima, a e hiki no ke hoopii ia ma ke ano kivila no ke poho o kekahi mea i poino manuili o ia haawi ole ana. Ina ua make ia Ilamuku a Makai Nui paha, e pili ana no ia hoopai kivila ana maluna o kona mau hooilina a me na hope ma kona palapala hoopaa pili oihana ma ke ano pakahi a hui ia paha. A mawaho ae oia hoopaa kivila ia ana i olelo mua ia e uku ia Ilamuku a Makai Nui paha, a i ole ia, o ko lakou mau hooilina a hope paha ma ka palapala hoopaa oihana no kela a me keia haawi ole ana i elua haneri dala no ka pomaikai o ka Waihona. Pauk* 17. E hoopuka ia aku na palapala a pau mai kekahi Aha Hookolokolo Kakau i ka Ilamuku a i kekahi Makai Nui. a i ko lakou mau hope paha. koe ma na manawa i kauoha okoa ia ai e ke kanawai, a na ka Ilamuku a me na Makai Nui a me ko lakou mau hope e hooko aku ia mau mea o pilikia lakou, e like me na olelo ma ia mau palapala a aole e ili maluna o lakou ke poho i loaa mamuli o ka hookoia ana o ia mau palapala. Pauku 18. Ua hiki no ika Ilamuku, kekahi Makai Nui, Hope Makai Nui, a makai e ae paha e hoole aole e hoomalu a kuai aku i ka waiwai i oleloia no kekahi mea i hoopuka ia he palapala hoomalu a palapala e ae o ia ano no kona mau waiwai, ina aole e haawi mai ka mea nona ka pomaikai ma ia palapala hoomalu i ua makai nei i palapala hoopaa kupono e pale ai i na koi o kekahi poe e uku. Pauku 19. Na kela ame keia Makai Nui, i kela a me keia hapaha makahiki, e hoike alu ma ke ano palua i hoike oiaio o nd uku, na hoopai, a me na dala e ae i loaa ia lakou mamuli o ka lakou oihana, hookahi kope e hooil* ia i ka Loio Kuhina. a i hookahi i ka Ilamuku a e malama pakahi laua i ua mau hoike nei. Pauku 20. E hoike aku ka Ilamuku i kela ame keia hapaha, i ka Loio Kuhina, i hoike oiaio o na dala a pau i loaa iaia, a maloko o ia hoike e hoakaka kaawale ia na dala i loaa iaia no kona pono ponoi iho, mai na dala i loaa no ka pomaikai oke Aupuni ame kekahi poe e ae. Pela no, oia ma ia mau manawa a me na manawa e ae e kauoha ia ai e ka Loio Kuhina e hoike aku i ka Loio Kuhina e pili ana i na mea i pili i ka hooponopono ana o ka Oihana Makai, o ka Loio Kuhina i manao ai he pono. Pauku 21. Ua hiki no i kekahi Aha Hookolokolo Kakau e ninau aku ma ka palapala nmau kumu i ka mana 0 ke koho ia ana a kuleana i noho ai kekahi mea a koi paha he kuleana kona e lawelawe ai, a ohi mai paha i na pono a pomaikai e pili ana i ka oihana Ilamuku, Makai Nui, Hope Makai Nui a oihana e ae i hoomaopopo mua ia maloko o keia Kanawai. E hoohalike ia na hana e like me ka mea hiki ma na ninau o ia ano me na mea i kuhikuhi ia ma na hana e pili ana i na palapa-a ninau kumu 1 kekahi mea e koi ana, a ua lawe wale ae paha i kekahi oihana iloko o kekahi Hūi i hoohui ia, e like me ia i hoa kaka ia ma ka Mokuna XXXIX, o na Kanawai o ke Kau o 1576. Ua hiki no ke hoomaka ia na hoopii oia ano e ka Loio Kuhina ma kona oihana la, a i ole ia na kekahi mea e ae he kuleana kona ma ia ninau ana. Pavkv 22. O ka Ilamuku, na Makai Nui, ame na makai e ae a pau o ka Oihana Makai e noho ana ma ka oihana i ka manawa i hooholo ia ai keia kanawai, e mau no ko lakou noho ana ma ka oihana malalo o na olelo o keia kanawai. Pavkv 23. E liJo keia » kanawai mai kona la aku e apono ia ai. O na Pauku 257 a hiki aku a i hui ia me ka Pauku 274, a me na Pauku 27(3 a me 277 o ke Kanawai Kivila; ke kanawai i kapaia "He Kanawai e hoololi ai i ka hooponopono ana o ka Oihana Hoomalu a me na Luna Hooko o ke Kanawai mai ka Oihana Kalaiaina a i ka Oihana Loio Kuhina," i aponoia ma kii la 13 o Mei. 1868, a me ka kanawai a me na hapa kanawai e ae a e kue ana i keia ke hoopau loa ia nei. Aponoia i keia la 23 o lune. M. H. 1888. KALAKAUA REX. Na ka Noi : L A Thurston, Kuhina Kalaiaiaa.