Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVII, Number 36, 8 September 1888 — Page 2

Page PDF (1.75 MB)

This text was transcribed by:  Laura Yamamoto
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Nupepe Kuokoa.

Na La Makahiki          @@@@

Na Po@@ Mahi@@  @@@@

KUIKE KA HULA.

 

Poaono            Sepatemeba @, 1888

 

KA BILA HAAWINA.

            I ka Poakolu nei, oia ka la i pau ai o ka heluhelu elua ana o ka Bila Haawina, mai kona heluhelu mui ma ia ana i ka la 20 Iol@@ he ke wa o elua mahina i ha@@ ae nei.  Ua pahu ae nei ua Bila nei ala i ka haneri tau@ani o na daia.  He mau i@@ma ka@@ikahi na mea i kapae ia ae a i hoemi ma kekahi mau itamu.

            O na haawina i haawi ia na hoomahuahua ana, aia no ia ma ke alahele o ka hoomaemae i na alanui a me na alahaka, e like me ka nui o na hoopii a me na hoohalahala i loaa mai i ke aupuni mai kahiko loa mai.

            Ua hookamo pu ia ka itamu o $10,772 no na lilo hoolewa o ke Aliiwahine Likelike, mai i ko ae o k@la ituma nui o $32,000e hoopii ia nei e na poe lehulehu no ko lakou mau waiwai i ohi ia.  He $25,000 no ke kokua i ka uwea olelo moana ma na mokupuni.  Nolaila, ua koho ia aku ka Bila, e hiki ana kona puipui ma kahi o na hooli@@ he $3@450,000, i ka wa e pau ai na hana o ka Aha@lelo.

 

 

KA HOOLOLI KUMUKANAWAI KUE PAKE.

            O kekahi o na ninau nui nana i hoalealeaka wai lana mahe @ ke kulanakauhale nei, oia n@ ka hooloii Kumukanawai kue Pake a ka luna hanohano o Hamakua i lawe mai ai imua o ka Hale.

            No kekahi mau puie i ha@a ae nei ua hoopihoihoi nui la na Pake o k@ kalanakauhale nei no keia Bila Kanewai, ua hoala ae lak@ u i kekahi ha@@ wai noi a waiho aku ia kekahi paia pala hoopii imua o ka Aha@ lelo.

            Na ke Alii Waterhouse i pane mai na olelo, ua makemake loa oia ina ao@ i holo aku nei ka luna hanohano o Hamakua alala, e haawi aku no oia a kekahi mau ninau ana no keia Bila.  Ke noi nei au e hoopanee loa ia keia Bila ma ka papa.

            Ua kahea ia na ae a me na hoole n@ ka hoololi Kumukanawai, he 25 kue ia 17, nolaila ua haule ka hoololi.

 

 

E HOOPAU I KE KOENA NAAUPO.

            Ua oleiolia, he mahuahua ka hoomanakii i koe iwaena o na ohana lehulehu o ka lahui Hawaii.  Ua pili keia mau lawelawe ana i na kahuna lapaa@ a me na aumakua o ke au kahiko loa o Hawaii nei i kapaia-ke au pegana a me ka hupo haalele loa.

            He kanalua ole ko makou ke olelo ae o na poe e hoomau nei ma keia ano hana, o lakou kekahi o na welo a ka poe molowa a i ake ole i na haawina kula o ka uni naauao.  Owai keia poe e hoomau nei ma keia ano hana?

            Ua hai maop@po ia mai ia makou, eia iwaena o kekahi mau kumukula a me kekahi mau kaunapule, na hana pili hoomanakii e lawelawe ia nei ma ka ninau u@i-a-puaa a wa kahuna anaana, hoopi’opi’o, hoopunipuni, palaueka, wehewehe meeuhane me ka makana o hookahi dala, nana i na hoailona o ke ao a me na hoku, inu ka apu-awa a kahe@ i na aumakua, me ka helu pu ana i ka inoa o na akua a me ke hoi aku e haawi mai i na pomaikai.  Heaha ko oukou ano?  Ua uluhia ia anei oukou e na uhane lapu o ka honue nei?

            Naaupo keia mau hana, a oi aku mamua o ka naaupo o ka wa kahiko.  No ka mea, aole i ike ka poe kahiko i ka malamalama o ka olelo Oiaio.  Ua haha poeleole lakou, e imi ana i ka pono no lakou iho.  Aka, o ka hanau na o keia la, ua ike i ka malamalama.  Ua hiki mai ka malamalama iwaena o ka pouli.  Aka, ke makemake nei ke kahi hapa o kakou i ka pauli aole i ka malamalama.  Ke waiho pu nei na hana kohu o’e e ka pouli a me na hana maikai o ka malamalama imua @ ke alo o ka lahei, a na ke a mea a me keia mea e koho nona ih@, a e hana aku e like me kona makemake.  A mahope aku o kela a me keia hana, he hopena maopopo e like me ke ano o ka hana.  He kanawai paa keia.  O ka mea e hana ana i na hana kohu ole o ka pouli a me ka hewa, e hiki mai ana he manawa nona e @hi ai i ka hua o kana hana.  Alailo mini oia iloko o ka lapuwale.  Pomaikai ke ike e oia he hana kohu ole kena a hana la, a hoopau i ka hana in@ a ao i ka hana pono.  E ola auanei oia.  O ka hoomana aumakua, a me na ano hoomana kii a pau, he mea hilahila loa ia iwaena o ka poe malamalama.  Ua waiho kahiko keia lahui ia mau hana a pau, ua puhi ia na akua kii i ke ahi.  Aole hiki i ke kanaka Hawaii ke hoi hou iloko o ia mau hana me ka iawehala ole i na ohane o ka na poe keiki.

            O ka makuakane a makuahine paha e lawelawe ana i na hana naaupo imua o kana poe keiki ua like ia me ka mea @ u@@ ana i ke ole o ka ohane o ke keiki.  Ua wehe ia a hamama ke alanui no na keiki Hawaii e pii aku iloko o ka malamalama a me ke ola, maloko o na halekola hanai a me na kula la i keia wa, mai ke au o Kamehameha a kiki i keia la, aole i loaa he mea maikai no na keiki Hawaii e like me keia.  Ua akea ka puka i wehe ia, a he nui na kokua a me na alakai kupono.  Eia nae o ke kumukula hoomana aumakua a makua hooana akii paha a kahuna p@le hoomanamana aumakua o lakou na enemi o ka hanauna hou o Hawaii nei i keia ia.

            E aho e hoopau ia poe.  Ke hana nei lakou i na hana e hukihou ai i na kamalii iloko o ke au poeleele o ka make.

            He ano hoopala@olelo ka hoo manamana a me ka lapaau aumakua.  Oia na kahuna e hele ana i o a ia nei me na kookoo nunui, a e @ali ana me na olelo wahahee ma na kauhale.  E hoomakaukau ana i ka poe naaupo me ka hoopuiwa ana i ka poe mai.  Hikilele ka noonoo pono, no ka mea ua hilinai i na o elo hoopunipuni a ke kahuna.  O ka pi@ ae i@na ma ka malamalama oia ka ka mea e pau ai na hana naaup@.  E manana imua aole i hope.  E hele imua a loaa ke Kanaana piha, mai hoi hou i hope iloko o ka hale hooluhi o Aikupika.  E hoomanao i ka olelo a kahako- “He loke ke ola, a he kuli ka make.”

 

 

KE KANAWAI HOOHOIHOI I KE KANU KOPE.

            I ka Poakahi nei imua o ka Hale Ahaolelo, ua hapai hou ia ka noonoo ana i ke Kanawai Hoohoihoi i ke Kanu Kope a o ke Kanawai eha hoi a ke Alii ka M@ii vito ai.

            Mawaena o na hoa i kama@io ikaika no kela Bila, oia no na Alii Wilimana a me Kamika, na Hon. Nakaleka, Paenaole a me Kamauoha.  Ua hoike pina aku makou i kela pule aku nei i ko makou manao, a i ka wa o ke koho ana e loaa ka elua hapakolu, ua haule aku pa ka Bila he 31 ia 11.  Nolaila, ua haule ka Bila ma o ka loaa ole ana o ka elua hana kolu o ka Hale.

 

            Wahi a ke Alii Kamika i pane mai ai, o keia kekahi o na manawa waiwai loa iloko o keia kau Ahaolelo, o ka noonoo ana i keia vito eha a ke Alii ka Moi.  O na Bila Kanawai Koa, Kiaaina a me ka Hooponopono Buke i vito ia ai, he mau kahua okoa ko lakou e hiki ai ke manaoio ia e loaa ana he mau paio ia mai, oiai, he mau Kanawai likou ma ke kahua o ka hoonui lilo me na manao o ke koho ia aku e holopono ole ana ia mau hana.  Aka, o keia Bila, imua o ka Hale, he Bila i manao nui ia e loaa na kokua ma ka hoomahuahua a me ka hoakea ana aku i na hana mikiala o ka aina ma ke ano laula e like me na mahiko a me na mahi raiki.  Aole i manao ia kela mau huina dala e loaa ana he puka ino no ke aupuni iloko o ka manawa pokole, a e hoolilo ia ai kekahi mau wahi kulapanoa i mau wahi waiwai iloko o na makahiki pokole elua.

            Ma Enelani, ua haawi no ke kumukanawai he mana vito i ka mea e noho ana ma ka Nohoalii, aka, aole i hoohana ia kela mana no 150 makahiki i haia ae nei, oiai ka lahui ua makee i ko lakou mau pono.  Ma ko kakou kumukanawai, ua haawi ia ka mana nui aole i ka Moi, aka, i ka lahui, a o kakou ko ka lahui mau Elele e hana i ko lakou makemake.  Ke hana ole kakou i ko lakou makemake, aole lakou e koho hou ana ia kakou.  O na Kuhina, e noho no lakou ma ko lakou mau noho e like me ko kakou oluolu.  Mai ae aku e kakua ia na hua palapala  “Ua kaupona ia kakou a ua ike ia ko kakou mama.”

            Wahi hoi a ka Hon. Kamauoha o na Kona, aia oia ma ka aoao e kokua ana i ka Bila, a ua manao oia ua alakai hewa ia ka Moi ma keia vito ana.  Ua ike kakou, ua mahi ia ke kope ma keia aina i na makahiki loihi i hala ae nei, a ua ike ole ia kona holomua ana ma ke ano laula.  O keia haawina e haawi ia nei, he haao ana ia i ka hoakea aku i ka oihana mahi kope ma ke ano nui e like me na mahiko a me na mahi raiki.  Ke hoomanao nei wau i ka pii ino o ke kope ma na Kona, ma kahi o ka 25 @30 kene@a o ka paona i kela mau makahiki i hala aku nei, a oiai, o ke kanu kope, oia wale no ka hana waiwai ma ka apana kahi o’u i koho ia ai, nolaila, ke kokua nei au i ka Bila ma ke ano he hoomahuahua ana aku ia i na hana mikiala o ka aina.

            Wahi hoi a @ha Hon. Paehaole, ua kue mau oia i keia Bila mai kona hoolala mua loa ia ana mai kinohi mai.  O ko kakou wahi aupuni, oa like ia me kekahi wahi moku la.  Ela ke noho aie nei ke aupuni he mau miliona dala a oi, a ina e nui loa aku ka hoo@i aku i ka ukana, he mea maopopo e piholo ana kela moku.  Ina e holo ana keia Bila alaila, e noi hou ia mai ana ke aupuni me keia mua aku, e haawi ia noa mau haawina hoohoihoi i na poe mahi raiki a me na poe hoopulapula hipo.

            Wahi a ka Hon. Nakaleka e hoomanao i ho ka l@na hanohano o na Kona e hooke ia aku ana na kanaka Hawaii mai ka lakou hana aku o ke kanu kope, a e ike aunanei kakou e emi mai ana na keneta o ka paona aole e like me kana mea i hai mai nei mai ka 25 a like 30 keneta o ka paona

 

            Mawaena o na kumu pale no na poekue i ka Bila, ua hiki no ke ike ia iho ka lakou mau haiolelo, he mau olelo o ka waiwai ole a me ka piha makani.  No na wehewehe a Mr. Kamauoha, ua kulike ko makou manao me kona ma ka hoala ana i kekahi hui e like ne keia, e hoonui aku i ka mahi ana i ka aina me ka haneri tausani o na kumu kope, aole hoi i mau wahi eka wale no e like me ko keia manawa.

            O ke piholo o ka moku aupuni a me ke emi o na keneta o ka paona, he mau hoohalike kuhihewa nui kela.  Aia o Amerika me Enelani ma ke kulana hoohoihoi i kona mau oihana mahiai me na haawina dala mahuahua a ke noho nei no nae ia aupuni iloko o ka aie lahui kuahewahewa.  Aole no hoi o hookahi haneri tausani kumu kope e hooulu ia ma Kona, alaila, ua hiki ia ke hoolawa ia ke ao holookoa, a he mau kumu ia no kakou e hope hopo ai e emi ino ana na keneta o ka paona kope ma na makeke hoopukapuka?

            Ma ke kulanakauhale wale no o Honolulu nei, aole hiki ke hoolawa ia na kauoha ke ole e hookomo ia mai na kope o waho, he kope hoi e hiki ai ke hoohaiike ole ia kona momona e like me ko Kona.  E like me ka emi ole o na mea ai tini hiki ke malama ia ma na wahi a pau no kekahi manawa loihi, pela no ke kope o Kona e ku ai ma kona kumukuai iloko nei o ka aina a me na makeke o waho.

            Eia iho na ae a me na poe makemake ole i ka hooholomua i kekahi lala o ka oihana mahiai e hoowaiwai ai i ka aina

            NA AE.                                   NA HOOLE

Waila                                       Jaeger

Robikana                                 Luhuia

Waterhouse                             Widermann

Young                                     Makee

Smith                                       Naone

Kakela                                     Kauhi

Wight                                      F Brown

Notley                                     Makuea

Wall                                         Gay

Tausani                                    Nakaleka

Hikikoki                                  Paehaole

Bele

Rikikini

G N Wilikoki

Dole

Dowsett, Jr

Hustace

Kalaukoa

C. Brown

Deacon

Kamai

Kauhane

Kamauoha

Parisa

Nawahine

Daniela

Helekunihi

Horner

Kawainui

A S Wilikoki

Raiki

 

 

HE NINAU I KE KILOHANA.

            E KA NUPEPA KUOKOAI- E ae mai la’u i kekahi wahi kaawale o kou mau kolam@ i keia mau nina malalo iho:

            Ma ka pepa o ka pule i hala, ua hoike ia ma kekahi o kou mau kolamu he mea nana e hoonaueue i na manao o na hoahanau Moremona, e puiwa ana i o a ianei, oia hoi “Pepehi kanaka iwaena o na Moremona.”

            Ma keia hoike mea hou malalo o kela poo manao ua paiwa na hoahanau Moremona o Halaula a me Honomakau, a ma ke Sabati iho nei la 26 ua noho ka pule Moremona ma Halaula ma kekahi hale o ka hui mahiko (Kohala Mill), oiai ua lilo paha kela hale i hale halawai no na Moremona i keia wa.

            Ua piha ua luakini la ma ke Sabiti i hoike ia maluna, ua hiki pu ae he alakai haole no ua poe Moremona nei a ua lawe mai ua haole la iloko o kana haiolelo i kela poo manao maluna i hoike ia no ka pepehi kanaka, ua hoole mai oia i ka oiaio ole o ua manao la i hoopuka ia ma kou kino, he hoopunipuni me ka imihala wale iho no ia mea i hoopuka ia, a pela aku Eiakana hoike ano nui no uamanao la @ hoopuka ia:

            O keia haole i olelo ia, ua holo mai oia mai Enelani mai mamuli o kona lohe ana he ekolu ano wai like ole ma Loko Paakai, he wai huihui, wai wela, a he wai mehana, a no keia lono i hiki aku i ona la, ua ku mai la oia a hele e ike i pau kuhihewa.  I kona hiki ana i Loko Paakai, hele oia a kahi o ka wai huihui a luu, maikai kela; hele oia i kahi o ka wai mehana a luu, nani no kela wai i kona manao; hele i kahi o ka wai wela a luu, a o ka make loa no ia, a oia iho la ke kumu i make ai o ua haole nei, a aole i pepehi ia.

            No keia hoike a kela alakai Moremona, ua ulu mai ko’u manao e ninau aku imua o kou hanohano a imua o ka poe hoi i noho a kamaaina ia Loko Paakai, he wai wela anei kekahimalaila?  A eia ii o ua mau ninau la:

            1. He oiaio anei he wai wela ka mea i make ai kela haole?

            2. Oia anei ke kumu i mahuka ai o kana wahine ma kekahi kulanakauhale a hiki i Kikak@?

            3. He wai wela io anei kekahi e make ai ke kanaka ma Loko Paakai a hiki i keia la?

            4. A ina he wai wela io ko Loko Paakai, alaila, i kona haule ana anei iloko o ka wai wela a make ke kumu i ike ai oia he wai weia aole i hoopa me ka manamana lima?

            Manao au o ka manamana @@ma ke kahi o na hikimua ma ka ike i na mea wela, hiki ole ke hooko a komo iloko o keia wela.

            O keia kekahi o na mea ano nui a’u i ike ai maloko o ka hale halawai.  Mo remona ma Halaula; eia hoi ka lua: Ma ka hoolaa ia ana mai nei o kekah@@eakini ma Mauna Pohaku, a i ka wa a ka papa himeni e himeni ana, ua lohe ia aku la kekahi aha himeni noni loa me ka ike ole ia, a ua olelo ia o na anela o ka lani e hosana pu ana me na hoahanau o ka poe hoano o na la hopopei.  Ea, he oiaio anei a aole paha?  Kanalua ko’u uhane ike i kela mau hana palau wale no.

            E pane mai e kuu KUOKOA, a pela e pau ai ka pohihihi o kekahi o kou hoa’loha kahiko o

            Halaula, Kohala Akau.

 

            [Eia na pane i na ninau maluna ae i ninau ia mai nei e ka hoa’loha o Kohala.

            1-Aole i make kela haole i ka wai wela; i pepehi maoli ia no e kekahi mea a mau mea paha, ua ike ia he pu ka nui ma kona poo.

            2- O ke kumu i mahuka ai kana wahine, no ka makau o pepehi pu ia oia me kana kane.

            3- He punawai wela io no kekahi ma Loko Paakai, a ua ike ia ka mahi e pii mau ana, a ua makaikai nui ia e na malihini.  Aole nae i lohe ia mai mua mai ua naaupo kekahi a luu iloko o ka wai wela, he pupule maoli no k@ hana pela.

            4- Aole, ua ike mua loa ia kela wai wela.  E like me ka hiki ole i ke kanaka noonoo pono ke hele a lele iloko o ka loko ahi o Kilauea pela no e hiki ole ai i ke kanaka ke lele iloko o ka punawai wela o Loko Paakai.  I kahi e no oe ike aku i ka wela o ka wai- L.H]

 

KE ALANUI O KAKAAKO.

            Ma ka auwina la Poakolu nei, i ka wa e noonoo ia ana ka Bila Haawina imua o ka Hale, ua waiho mai ke Alii Waterhouse he hoololi i na haaolelo o ke itamu no ka hooloihi aku ia alanu: Moiwahine, a e hookomo ia ma ka Bila Haawina penei:  “Alanui o Kakaako mai alanui Moiwahine aku a hiki i Waikiki, $5,000.”

            Ua hooholoia keia haawina.

 

 

KA UKU LUNAHELU.

            O keia mau huahelu malalo iho, oiaka uku Lunahelu me Luna Auhau no na makahiki 1888 a me 1889 e hiki mai ana, a ka Ahaolelo i hooholo iho nei no na mokupuni o ka Pae Aina.

Uku o na Lunahelu a pau no

            1888                            $18,500

Uku o na Luna Auhau a pau

            no 1888                       17,5000

Uku o ka Lunahelu o Oahu,

            1889                            3,500

Uku o ka Lunahelu o Maui,

            1889                            3,000

Uku o ka Lunahelu o Hawaii

            1889                            3,500

Uku o ka Lunahelu o Kauai

            1889                            2,500

Uku o na Kokua Lunahelu me

            Luna Auhau, 1889      19,000

Papa Hoopii Auhau                 1,500

 

 

ANOAI O KA WAI LELEHUNE O HIKII

            E KE KUOKOA :-Ua hoala ae nei kekahi mau kanaka koikoi o ka aina oia o Bila One, Kaaumoana a me Petero Kaaiakala.  he mau hale pakaukau i’a ma Poeopaku nei, a ke ahu mokaki nei na i’a maloo he nui wale.  Ke lana nei ko makou manao e holomua ana keia hana maikai.

            Ma Papaikou i ka la 50 ka mahina i hala, ua lilo ka uwapo hooili ko i ke kai hoee; ua ulopa ia aku e ka nalu a ahu mokaki ana i kula@ pakele pu ka waa o Iiaea mai lilo.

            Nui ka ona o kekahi poe o Hilo pele ko makou l@he mai, a penei na olelo namu a kekahi o lakou: Kokahele iu paka, papai ai tahele iu kokami @ulu mi.

            Kou oiaio,

                        W.M. NALIMA

            Pueopaku, Hilo.

 

 

Nuhou o na Aina E

Ka Makaikai Honua.

M@kumahu City of Berlin, Iulai 25,1888.

KIKAKO.

            O ka huina nui o na makai o ke kulanakauhale o Kikako, he 1,036.  He huina uuku loa keia no kekahi kulanakauhale e like me keia ano, a ua hopu ia na lawehala e keia poe i ka makahiki 1887 i hala, he 44,261 poe haihai kanawai.  O na hoolilo no ke Keena Oihana Makai i ka makahiki, aia no ia ma kahi o ka miliona dala.

            He 21 ka nui o na hui kaamahu, a e holo mau ana na kaa i na manawa a pan a puni ke kulanakauhale no na mile he 211.  O na kaa holo uwea e (cable cars) like me ko Kapalakiko, he nani okoa no hoi ia me ka nanea o ka holo ana, a ua holo au no ehiku mile, he 5 keneta wale no.  He 200,000 kanaka pili oihana e holo mau ana i kela me keia la.

            O ka Hale Hookolokolo a me kahi hooikeike, oia ka hale oi aku o ka nani ma keia wahi, a aia ma ka papahele eha ka rumi hookolokolo, a i ka papahele elima hoi ke keena heluhelu buke.  He $4,400,000 ka lilo o ke kukulu ia ana o keia hale.

            O ka Hale Leta me ka Hale Dute, oia ka hale oihana nui hookahi ma Amerika nei.  O ka papahele ekahi, aia malaila ke keena leta, a he 400 poe lawelawe e ohi a lawe i na leta ma na wahi a puni ke kulanakauhale, a ua komo aku iloko o ka hale leta nui na leta i ka makahiki i hala, he 162,908,988 leta, a o na loaa no na poo leta wale no he $2,327,077.

            O kekahi mea nana i hookaulana loa ia Kikako ma kona kulana holomua o ka waiwai, oia no ka malama a me ka hoeueu i ka nee mua ana o na kula hoonaauao iloko o ka aina.  He 15 lala o ka Papa Hoonaauao me na kumukula he 1446.  He 23 mau hale kula nui mai ka ekolu a ke ehiku papahele ke kiekie, no ke ao kanawai, oihana lapaau, na mea pili akeakamai, a pela aku.

            He 15 mau kuea nui o ke kulanakauhale, e like pu no hoi me ko kakou ma Ema Kuea a me Kamaki Kuea, koe wale iho no ka uuku loa ke hoohalike ae me keia mau kuea, nona na ili aina mai ka 10 a ka 300 eka ke akea o ke kahua o ke kuea hookahi.

            O kekahi o na hotele nui a’u i ike ai a me ka nani, oia no ka hotele Palmer House e ku nei ma ke kahua akea, nona na hoolilo o kona kukulu ia ana he $4,000,000.  He 718 rumi, a he $100,000 ka lilo makahiki no ka hoomaemae hou ana i na makahiki a pau.

            Mawaena o kekahi mau huahelu a’u i hoomakaukau ai i ka huina o na wahi a ka maka e kono ai i ka mea makaikai e nana aku, he 50 mau hale hotele e ae, he 318 halepule, he 28 halemai pupule no na opio a me na elemakule, na kuli a me na poe nawaliwali, a home no ka poe ilihune, 75 baneko hoahu dala, 20 ilina kupapau, 27 halemai me haawi laau, 325 mau rumi akea no na anaina hoolaulea, 50 mau hui no na ukana hoouna moku, a 200 luna kaahele no na kaamahu e hele mau ana a puni ke kulanakauhale.

            O ka pepehi holoholona a hookomo iloko o na tini no na makeke o waho, oia kekahi oihana nana i hapai ia Kikako ma ke kulana o ka holomua a me ka waiwai.  O ka wa mua loa i pepehi ia ai na holoholona no keia oihana, oia no ka makahiki 1832, he 209 pipi me 359 puaa.

            I ka makahiki 1880, he kanaha a oi makahiki i hala ae, ua pii hikiwawe loa keia oihana o ka holomua ma ke ku ana o na hui lehulehu, me na holoholona ola no ka hoolawa aku i na kauoha he 7,059,355 puaa, 1,382,477 pipi, 335,810 hipa.

            Ma ka lilo ana o keia kulanakauhale i kikowaena no na oihana hooulu o ka aina, i ka 1887 i hala, ua kuai ia aku na holoholona ola e keia mau hui hoopukapuka no ko lakou makeke, he 5,470,852 puaa, 2,447,867 pipi, 1,360,862 hipa, 46,404 lio no ka huina kumukuai nui he $176,644,597.50.  He huahelu nui keia o ka waiwai no hookahi kulanakauhale iloko o hookahi makahiki.

            O ka hale hana o Armour & Co. no ka hookomo ana i na io holoholona iloko o ke kini, he 4,000 ka nui o na limahana, a he 70 eka aina i paa i na hale hana kiekie.

            I ka makahiki 1871, ua lohe kakou ma Honolulu i ka pauahi nui o ke kulanakauhale o Kikako.  Iloko wale no o na hora he 24, o ka hookahi hapakolu o ke kulanakauhale, ma kahi hoi o na hale oihana, ua pau loa i ka a ia e ke ahi.  He 1,000 wale no na poe i hoonele ia me na home ole ma ka pauahi nui ana o Honolulu i ka mahina o Aperila, a he 98,000 kanaka ko onei i hoonele ia i na pono hale ole, nona ka huina waiwai i hiki aku i ka $190,000,000.  O ka loihi o kahi a ke ahi i a ai, he elima mile ka loa a hookahi mile ka laula.

            I kela manawa a’u e ku nei ma kahi i a ia e ke ahi he 17 makahiki i hala ae nei, aole he mea hiki i ke kanaka malihini ke hoomaopopo ina @a pau io keia kulanakauhale i ke ahi, e laa na hale pohaku nui a me ka nani e ku nei ma na alanui, koe wale iho no, aia a hai ia aku oia he pauahi nui ko keia kulanakauhale i ka makahiki 1871.

            Ma ka’u leta ekolu aku ia oe e hai aku ai au i na mea hou o ke kulanakauhale o Nu Ioka, oiai ke holo nei au ma ka moana Atelanika no Enelani.

            A.F.C.

 

 

MA KE KAUOHA.

KUAI O NA AINA AUPUNI.

            Ma ka Poakolu, Okatoba 10, 1888, i ka hora 12 awakea, ma ke alo o Aliiolani Hale, e kuai ia aku ana ma ke kudala akea ke ahupuaa o Kahanui, ma ka mokupuni o Molokai.

            He aina mauna keia, nona ka ili he 1000 eka

            Koho kiekie $500.

                        L.A. THURSTON,

                                    Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Sept. 3, 1888.

            2197 4t.

 

 

KUAI O NA HOOLIMALIMA AINA AUPUNI

            Ma ka Poaha, Okatoba 4, 1888, i ka hora 12 awakea, ma ke alo iho o Aliiolani Hale, e kudala ia aku ana ma ke akea ka hoolimalima o kekahi mau aina aupuni ma Kohala, Hawaii.

            1. Aina aupuni helu 70 ma Kohala Akau, he 80 eka.  Koho kiekie $25 no ka makahiki, e uku mua ia.

            2. Aina aupuni helu 19, 22, A, B, C, D, me E, ma Kohala Akau, he 679 eka.  Koho kiekie $150 no ka makahiki, e uku mua ia ma ka hapalua makahiki.

            He 10 makahiki ka loihi o keia mau hoolimalima e kuai ia aku ana.

                        L.A. THURSTON,

                                    Kuhina Kalaiaina.

            Keena Kalaiaina, Aug. 30, 1888

            2196-5t

 

 

HOOLAHA HOU

Halekula Kaikamahine o Kawaiahao.

            E weha ia ana keia kula i ka Poakahi, Sepatemaba 10, no ka hookomo ana mai i na haumana kaikamahine me na kumu piha no na lala o ka ike.

            Ua kukulu ia he mau hale hou, he hoomahuahua ana i oi aku i ko ka wa i hala.

            O na pepa pili i ke kula, e loaa no ia ma ke kipa a me ka leta ana aku i na kumu o ke kula.

            2197-3t

 

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI

            Mamuli o kekahi mana kuai i hoike ia maloko o kekahi palaoala moraki hana ia mawaena o Carrie Kaaukai a me kana kane mare o ka aoao mua, o me Phillip Butler o ka aoao elua, ma ka la 20 o Okatoba 1884, i kakau kope ia ma ka buke 89 aoao 379, a mamuli o ka uhaki ia ana o na kumu aelike o ua moraki nei, oia hoi ka hookaa ole ia o ka uku panee, nolaila, ke hoolaha ia aku nei e ka mea nona ka aoao elua o ua moraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai.

            A ke hoolaha hou ia aku nei, aia mahope aku o na pule ekolu mai keia la aku, alaila, e hoolaha ia aku ana na aina i hoike ia ma ia moraki no ke kudala ana, ma ke keena kudala o J. Morgan ma Honolulu, ma ka la 8 o Okatoba 1888, hora 12 o ia la.

            Aia ma kahi o W.R. Kakela na olelo hoakaka no keia mea.

                                    PHILLIP BUTLER,

                                                Mea Moraki Mai.

            Hana ia i keia la 8 o Sepatemaba 1888.

            Penei na aina i moraki ia:

            1.  2 43-100 ma Kaluapalena, Kalihi, Oahu, he aina kalo, kula a me pa hale, a me ke kalo e ulu ana.

            2. 4 1-100 eka ma Kamakela, he hapa o ko Paele aina.

            2197-4t

 

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI.

            Mamuli o kekahi mana kuai i hoike ia maloko o kekahi palapala moraki i hana ia mawaena o Kale Kauakai a me kana kane mare o ka aoao mua, a me William Dean o ka aoao elua, ma ka 25 o Iune 1884, i kakau kope ia ma ka buke 87 aoao 284, a mamuli o ka uhaki ia ana o na kumu aelike o kela moraki, oia hoi ka hookaa ole ia o ka uku panee, nolaila, ke hoolaha ia aku nei e ka mea nona ka aoao elua o ua moraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai.

            A ke hoolaha hou ia nei, aia mahope aku o na pule ekolu mai keia la aku, alaila, e hoolaha ia aku ana na aina i hoike ia ma ia moraki no ke kudala ana, ma ke keena kudala o J. Morgan ma Honolulu, ma ka la 8 o Okatoba 1888, hora 12 o ia la.

            Aia ma kahi o W.R. Kakela na olelo hoakaka no keia mea.

                                    WILLIAM DEAN

                                                Mea Moriki Mai.

            Hana ia i keia la 8 o Sepatemaba 1888,

            Penei na aina i moraki ia:

            Kela mau aina ma Kalihi.

            1. 20-100 eka o ka aina kalo maikai loa he hapa o ke Kila Nui 3287 ia Kale w.

            2. 62-100 eka kekahi hapa o ke Kila Nui 3270 ia Kale i olelo ia.

 

 

HOOLAHA HOU.

            A HA HOOKOLOKOLO APANA @@@ o ko Hawaii Pae Aina, Maka @@

ponopono waiwai.  Ma ka hana o ka @@@ o na keiki a HIRAM KOLOMOK@@ HAU o Honolulu, Oahu, i make.

            Ma ka waiho ia ana mai o ka pa a@@@ a me ka papa hoike a Sandfort B@@@ hu Malama Waiwai o na kek@@@ maluna, e noi ana e a@ono @ na@ $3,665.98, a e hoike ana, o na mea @@@ iai, he $3,321, a e noi ana @@@ ia kela mau mea, a e kawoha @@@ na waiwai e waiho ana ma k@@@ mea i kuleana malaila a e hook@@ ia@@2 kona noho ana ma ia ano.

            Ua kauoha ia, o ka POAKAHI, @@@ OKATOBA, 1888, ma ka hora @@@ ma ke keena ma ka Hale H@@@ ma Aliiolani Hale, Honolulu, ia @@@ ka manawa i koho ia no ka hoo@@@ noi la, a me na papa hoike i @@@ poe a pau i pili malaila e hele ma@@@ ke kumu, ina he kumu io ko lakou e ae@@ ai ua noi la, a malai’a e hoike ma@@@ o na mea i kuleana maloko o kawan@@@ ia.  A e hoolaha ia keia hauoha ma @@@ Hawaii, maloko o ke KUOKOA, @@@ pai a i hoolaha ia ma Honolulu @@@ mamua ae o ka manawa i olelo ia @@@ lohe-ana

            Kakau ia ma Honolulu, Sepetemeba @ 1888

                        Na ka Aha :

                                    HENRY SMITH

                                                @@@@@@@@@

            2197-3t

 

 

            A HA HOOKOLOKOLO KAA@@@ o ko Hawaii Pae Ama A@@@ Ma ka Hooponopono Waiwai M@@@ wai o KEAKA(k).   Imua o ka L@@@ F.S. Lyman.  Olelo kauoha e @@@ no ke noi ana mai e koho i Lu@@@ Waiwai.

            Ma ka heluhelu a me ka @@@ ka palapala noi a J.W. Nuhi, he mea @@@ ka k. i aie aku ai, e hoike mai ana, @@@ k. no Puna, Hawaii, ua make @@@ Puna, Hawaii, ma ka la 30 @@@ 1888, a e noi ana e haawi ia ka p@@@ kohu Lunahooponopono Waiwai@@@ Nuhi me Kaluaikeone.

            Ua kauoha ia, o ka POAKO@@@ o SEPATEMABA, m h. 1888 @@@ nawa i koho ia no ka hoolohe ana i@@@ imua o na Lunakanawai la, ma @@@ H okolokolo o keia Aha ma H@@@ a ma ia manawa a ma ia wahi @@@ ai na mea a pau i pili e hoike ma@@@ ina he kumu oiaio ko lakou e @@@ noi la.  A o keia olelo kauoha e @@@ ma ka olelo Hawaii, i ekolA AAA KUOKOA, nupepa ma Honolulu.

            Kakau ia ma Hilo, Hawaii, @@@ Pae Aina, Augate 20, 1888.

                                                F.S. LYMAN

            Kunakanawai Aha Kaapani Ap@@@

            2197-3t

 

 

A HA HOOKOLOKOLO KAA@@@ Apana Elua o ko Hawaii Pa@@@ Ma ka Hooponopono Waiwai.  M@@@ o ka waiwai o AUWAIMAKALANI @@@ Wailuku, Maui, i make kauoha ole.  M@@@ Keena.

            Ma ka heluhelu a me ka waiho ia @@@ o ka palapala noi a Napahuloloa @@@ Palea Mahi kana kane, e hoike ma@@@ kauoha ole o Auwaimakalani k@@@ Maui, mn Wailuku, Maui, i ka la @@@ 188-, a e noi ana e hoopuka ia pala@@@ kohu Lunahooponopono Waiwai, e @@@ pono ia ka waiwai, a e hooholo ia na@@@.

            Ua kauoha ia, o ka POAKAHI, @@@ OKATOBA, m.h. 1888, ma ka h@@@ kahiaka, oia ka manawa i koho ia n@@@ lohe ana i ua noi la imua o ua L@@@ la ma kona keena, ma ka Hale Hoo@@@ ma Wailuku, a ma ia manawa a m@@@ no, e hele mai ai na mea a paa i p@@@ mai i ke kumu, ina he kumu oiaio k@@@ ae ole ia ai ua noi la.  A o k@@@ hoolaha ia ma ka olelo Hawaii. @@@ ma ke KUOKOA, nupepa ma Honolulu.

            Kakau ia ma Wailuku ko Hawaii @@@ Aina, Augate 31, 1888.

                                    GEO. E RICHARDSON

                                    Lunakanawai Kaapuni Ap@@@

            2197-3t

 

 

HOOLE I KA MANA O KA PALA@@@ LA KUAI.

            E ike auanei na kanaka a pau ke m@@@ i keia hoolaha, owan o ka mea @@@ malalo iho nei, ke hoike aku nei a@@@ i na kumu o ko’u hoole i ka mana o kuu @@@ pala kuai i hana ai ma ka inoa o K@@@ Kaanaana ka’u wahine i make pe@@@

            1 No kana mau olelo hooweliweli @@@ ae o ka hana ia ana o ka palapala k@@@ haalele ia’u me ka malama ole ina aole a @@@ hana i palapala kuai ma kona inoa.

            2 Ko kahikina Kaanaana hoopunipuni@@@ o kona hooiaio ana a hooko i kana @@@ mua i ike ia ma ke kumu ekahi mah@@@ ka hana ia ana o ka palapala kuai ma@@@ inoa.

            3 Kona malama maikai ole ia’u @@@ hana ia ana o ka palapala kuia a hik@@@ make ana.

            4 Kona lawe ana mai i ke kane m@@@ maloko o ko maua hale me ka hiki @@@ ke kue aku oiai au e waiho ana @@@ mai lolo e like me ia i keia wa.

            5 Ina e make e au mamua o k@@@ ana, alaila, mana loa ua palapala la @@@ na ai.

            Nolaila, malalo o keia mau kumu@@@ ia ae la, ke hoole mau loa aku n@@@ hoonoho a ke hookohu pono nei au i @@@ kaina oia ka mea mana e lawelawe a @@@ ma ko’u aoao, oia o H.W. Keawe.

            No ka oiaio ke kakau nei au i kuuin@@

                                    J.W. KAANAANA

                                    Kona X @@@

Ma o                            H.W. KEAWE

            2197-1t

 

 

HOOLAHA A KA LUNAHOOPONO PONO WAIWAI

            Ua hookohu pono ia ka mea nona ka@@@ malalo iho nei, i Lunahooponopono no ka @@@ wai o George Morris i make ma Honolulu@@@ Mokupuni o Oahu.  Ma keia, ke hoike ia @@@ nei ka lohe i na kanaka a pau he mau k@@@ lakou ma ka moraki a mau palapala e @@@ paha e hoike koke mai i ka mea noni ka @@@ malalo nei iloko o eono mahina mai keia@@@ aku, a i ole, e hoole loa ia mahope aka@@@ manawa.  A o na poe he mau aie k@@@ ka mea make, e awiwi lakou i ka @@@ koke mai ma ke keena o J.M. Mon@@@ helu 27, Alanui Kalepa, Honolulu.

                                    E.J WILKINSON

Lunahooponopono Waiwai me na Palapa a@@@

            Kauoha o George Morris i hoopili pu@@@ Honolulu, Sepatemaba 8, 1888.

            2197-5t

 

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI

            Mamuli o kekahi mana kuai i hoike ia ma loko o kekahi palapala moraki i hana ia ma waena o Kaolulo k. o ka aoao mua, a me Mrs. L.B. Coan o ka aoao elua, ma ka ia @@ o Dekemaba 1884, i kakou kope ia ma ka buke 89, aoao 494, a mamuli o ka uhak@@ ana o na kumu aelike o kela moraki, @@@ hoolaha ia aku nei e ka mea nona ka aoao elua o ua moraki nei. e hooko ana oia ia mana kuai,

            A ke hoolaha hou ia aku nei, mahope aku @ na pule ekolu mai keia la aku, alaila, e hoolaha ia aku na aina i hoike ia ma ia moraki no ke kudala ana, m ke keena kudala o Jas. Morgan ma Honolulu, ma ka la 8 o Okatoba 1888, hora 12 o ia la.

            Aia ma kahi o W.R. Kakela na hoakaka no keia mea.

                                                MRS. L.B COAN

                                                            Mea Moraki Mai.

            Hana ia i keia la 10 Sepatemaba 1888.

            Penei na aina i moraki ia:

            1 Hookahi kuleana hui ma ka hui aina Haiku, he 8 eka, i hoike ia ma ka palapala kuai i kope ia ma ka buke 56 aoao 285.

            2 Hookahi hui ma ka hui Ulumalu, Maui.

            2197-4t