Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVIII, Number 13, 30 March 1889 — Page 3

Page PDF (1.72 MB)

This text was transcribed by:  Mary Rinato Berman
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

MARAKI.

KE KAU ANA O KA MAHINA

 

1 -  Mahina hou…….11.29 3 AM.

9 -  Hapaha mua…….7.27 9 AM.

17  Mahina piha…….1.15 7 AM.

23  Hapaha hope…….8 22 9 PM.

31  Mahina hou………1.05 9 AM.

 

@ KA A ME NAPOO ANA O KA LA

                                      Puka         Napoo

Sabati……………..      6.22.1        6 01 9

Sabati……………..      6 16 4        6 04 2

Sabati……………..      6 10 3        6 06 5

Sabati                            6 03 0        6 00 8

 

KELA ME KEIA

He paa mare kai moku ia ae i ke @ahi Poaha nei

 

He k@ee mawaena o na hoahanau o eka e ia o Kaumakapili i keia mau e

O @eia Poakahi ae, oia ka la i olelo Aperila Pulu hoopunipuni - wa@ eepa palau, @, @c., @c.

He 14 mau ohua i heo aku ma ka @ni o ka Poalua nei e ike i ka @ o Kilauea.

I keia Poakahi aee wehe ia ai ke @ kiure o Aperila. O Lunakawai @ @e ana ke kahu o ka Aha.

Ma ka mokuahi o Mei, e holo aku ana ke Kama Aliiwahine Kaiulani no Emelani.

Maloo na Kona i ka la, o ko laila mea mau no ia, o ka wela o na wawae @a pahoehoe.

Oolea ka hoopai a ka Lunakanawai o ka Aha Hoomalu o Honolulu nei i ka poe haihai kanawai rama.

Wahi a na lono mai Hawaii mai, ke o@hu hou la ke Aliiwahine o ka Lua i ka hoolele i kana mau baluna.

Mai Kahului, ua holo mala aku ke poo o ka hui keaka i holo aku nei ilaila no Kapalakiko.

I ka Poaluna o keia pule ae e ku mai ai ka mokuahi Alameda mai na Panalaau mai o ka Heina.

He hoike hapalia hui ko na Kula Sabati o na Ekalesia o Kawaiahao me Kaumakapili i ka la apopo.

Ke hoomaka ia ne e eli ke kahua o ka Halekaawai Pake ma alanui Mauna kea.

O ka uku makahiki o ka Moi Malieloa o Samoa e loaaai, he iwakaluawale no dala o ka mahina.

He hookuku kinipopo ko keia auwi na la ma Makiki, mawaena o na keiki kula o Kamehamehame ko Iolani.

Auwe' pau au @, wahi a kekahi leo i pane mai ae. Heaha ia? Aohe maikai, hoopuiwa oe ia'u e O@, me ka leo i hele a haalulu.

I keia Poakahi ae e ku mai ai ka mokumahu Umaula mai Kapalakiko mai, me na lono mea hou o ke ao holookoa.

O ka pukuniabi 12 ioiha o ka moku kaua Rukini Sinope, ua ki hoao ia me hookahi iausani paona poka no na mile he 13.

Ke mahalo ia mai nei ke alanui Pali o Nuuanu i ka maikai, he hiki i ke kanaka makapo ke pu iluna o ka oioi o Konahuanui.

He 200 Pukiki ma ke Kinau mai Laupahoehoe mai i hoolele iaae ma Maalea Bay no ka mahiko o ka moi o na kopaa.

Ua lawe ia mai ka nau haki o ka Mahiko o Waikapu i ka Hale Hana Hao o Honolulu nei e lapaau ai i kona mau palapu.

He 65,000 galani wai i pauma ia e ke kaamahu o ka Helu a mai ka luawai aniani o Kamaki Kuea ilokoo ka lua hookio wai o Makiki.

Ua lohi mai makou,e heo aku ana ka papa himeni Hawaii i ka hoikeike nui o Parisa. E hakahele na wahine Farani o ike i ka hula-kui.

O Mr. Huntsman, oia ke kumukula hou mai Amerika mai i hoouna ia aku nei e ka Paia Hoonaauao no ke kula olelo Beritania o Hakalau, Hawaii.

Kalali ae ana hoi kekahi kaikamahine opiopio a mawaho o ka Hale Leta, - wehe i ke kamaa me kona paa lole maikai.

I ka auwina la Poalua nei, i manele ia ae ai ke keikikane hookahi wale iho no a Hon. Kimo Kamabala, mai ka halepule mai o Kawaiahao a i ka ilina o Maemae.

He ahameie hookani Piano ko Kau makapili i keia ahiahi Poalima ae.

He ekolu tausani whaiae ma Amerika he kauka lapaauka lakou oihana. he ehia la ma Hawaii nei ho hoohainu ia e na kiapolo i ka apuawa?

Aole i ae na aumakua ia Prof. Melavila e ieie ne kona baluna i ka lewa i keia la no kahi na aku mahope me ka maopopo ole o ka la a me ka makahiki.

Kikiki ka wela a ka la ma ke kaona nei i k@ @a Pa@ a @uh@i hui ke poi ke anu launa ole mai, ke he hele ala ka ai o na luahine a loaa i ka oioolo a me ka ai puu.

He 65 uni opiuma i loaa maluna o ka m@k@pea Amerika C. D. Paraiaiana mai Kapalakiko mai, a no ka inaop p@ ole o ka ona @ona ka waiwai, ua hoomalu ia ka moku e ke aupuni.

He hela 63, ka papale o Haku B@konafila, a he helu 8 hoi ko Haku Salisebure. O ka helu ehia la ka ko kakou mau kuhina e papale nei?

Ua hala aku o Mr. R.W. laine no Hilo, oia ka mea malama buke a me hana no ke alanui kaamahu e hoomoe ia aku ana mai ia kulamakauhale a Kilauea.

Hoi hoi ka hawanawana ana a kelahi mau wahine mawaho nei o ko makou keena, e hoopili ana na pepeiao i ka pa, nukee na waha a kuhi na lima i ka lani.

Mikioi no ka haiolelo a ka Moi i ke Sabati mua aku nei ma Kaumakapili. O na kakaolelo a Kamehameha a me B@sunaka o Geremania e hemahema ana ma ka hoopilipili olelo.

Ua kipa ae ina ka mokupuni o Tahiti, aupuni o Bolabola, i ka la 22 o Feberuari, ka mokukaua Amerika @rent n ma kona ala no samoa i ka hoopiha lanahu.

Pauhakaki ae ana hoi kekahi wahine me kona leo nui mai ka Hale Hookolokolo mai - "Maikai aole ino kela- he  hopu i kuu kane no ka mai lepera. E ike ana kela haole i kuu holo i Molokai e anaana ai iaia.'

Ua pau ae nei ka inoa o C.E. Wiliama i ka hale hana moe a me na mea kani o alanui Papu, a ua pani ia aku ka inoa o kana keiki no ka hoomau i ke ku ana o ka oihana ma ka inoa H. H. Wiliama.

Nui na loio kukahekahe a piha makani o ka moku lawe opiuma Baraiana imua o ka Aha Kiekie i ke kakahiaka Poaha nei. O na loio alelo pahee, o na loio hapa-kuku, a me na loio uu'u o ka olelo.

Ua hoahewa ia ae nei ka mokupea C.D. Broyant no ka opiuma, a e kudala ia aku ana no ka pomaikai o ke aupuni Hawaii. O E. Preston ka Lunakanawai nana i haawi mai ka olelo hooholo. Ua hoohalahala hou ia aku nei keia hihia imua o ka Aha Baneko.

Ma ka hora 2 wanaao o ka Poalua, ua hoopuiwa nui ia na ohana o ke alanui Alakea i kekahi leo kanaka ona e uwa ana @ua hiki iaia ke pepehi i na kanaka olelo e a pa loa. Ua hiki mai ka makai a loaa ua kanaka ona la iluna o ka pou telepone kahi i kau ai, ua lawe ia aku i ke puhi.

He mau pauaka iho nei ko na nupepa o ka Elele a me ka Makaainana i keia mau pule i hala iho nei, ua olelo ae kahi, e hookomo ia na wahine i ka puliki i keia kau koho balota ae. a ua olelo kahi, ina i hookomo mua ia na kane i ka holoku i kela kau aku nei ma ua pono loa.  Huro!Ke holomua mei ka hana i ka luawai mauka iho o ka hale kukui uwila i keia mau la, malalo o ke alakai ana a Mr. Walker i na kanaka ke kanaono. I ka wa e eli ia ana o kekahi aoao lepo ua hanee mai la ke kipapali a paa kekahi Pake malalo, a mamuli o ka nui o na limahana i ka hao ana i ka lepo, ua loaa aku ka Pake aole i make, koe wale iho no he mau wahi eha uuku no ka hina ana ilalo.

KE KANAKA MARE LEHULEHU.

O ka waiwai o ka hoopuka i na olelo hoolaha maloko o ka nupepa, oia ka Mr. levi D. Fuller i hai ai i ka moolelo o kona mare wahine ana he ehiku manawa iloko o 25 makahiki, e  hoomaka ana mai ka olelo hoolaha mua loa i hoopuka ia ma ka nupepa a hiki i keia wahine ana e noho pu mai nie ma Corland, Illinois

Ua loaa mai iaia o 25 makahiki, he 1.100 leta pane no na hoolaha ma ka nupepa mai na wahine he 1,100 mai. Ua kau leta aku oia ia 350 wahine, ua hooholo ia 119 wahine, ae ia 85 wahine, a hoole ia 34 wahine. Ua loaa pu mai iaia na kii hooleleaka o 400 wahine.

 

KA MANU IO.

   I ka wa i loaa ai ia Kapena Kuke ka mokupuni o Kauai, a ku na moku elua nona ma Waimea. hoike aku na kamaaina iaia i kekahi mau manu nui. Ke hoike nei ka moolelo o Kapena Kuke, ua ike maka oia i ka Pueo, ka Aukuu a me ke Io.

   Ma keia mau ia, ke ike nei no kakou i ka  Pueo a me ka Aukuu, aka, owai ka mea i ike i ka Io. O ka Io. he manu akamai i ka nopu i na moa a me na manu liihi.

   Ina be mea hiki i kekahi kamaaina ke loaa a hopu paha a paa kekahi Io. alaila, ua makaukau mau o kauka V. Knudsen o Waiawa, Mana, e uku mai no ke Io hookahi he $10, a no elua, he $15, no ekolu, he $20

   Ina he ola ka manu, e malama pono i na hulu mai hanaino a helelei. ina ua make. pela no. E ma aina pu nae hoi o piiau, e hookomo i mau kulu o ka aila honua iloko o ka nuku no ke pale ana aku ia mea ino.

_____

 EIA HOU NO UA MAKE I KE KAI.

______

E ke Kuokoa; Aloha oe:---

   Ma ka la 19 iho nei o keia mahina, ua loaa he poino mawaena o kekahi o na sela o ka moku kuna Moiwahine. oia hoi o John Kaipo. Iaia e lawe ana me kona mau hoa sela a me kona Malamamoku i ks ukana o ka halekuai o Akaka Pake ma Waipio, he keiki lalawai no ia mau pali.

   Penei ka molelo o kona make ana. Ua komo ka waapa iloko i ke one a hoolei i ka ukana a pau, alaila, holohou i ka moku a hoi hou iuka, pau ka hana o ia la. Eia nae ma ka hoopuka ka o ka waapa, ua hiki ole, ua poi ia ka waapa e kekahi nalu nui a poholo a hoolana i ka auwae i kahi uuku, pela i hna mau ia ai a hiki i ke emi ana o John Kaipo mahope o ka waapa, a paa inai la i ka laina i huki ai iwaho, a kii aku la na lima kokua ma ka wapa a huki iuka.

   Eia mae, ua haalele o John i ka laina a nee hou he wahi okoa, me ka manao ia aole e poino ana, ua hiki no la iaia ke au nona iho. Aole no hoi he kahea mai i ka poe o uka nei o kokua. Eia wale no ma ke emi iho ilalo a pii ae iluna, a emi iho ana a kii koke ia e na lima kokua, aole nae i loaa, ua nalowale loa kona kino a hiki i keia la.

   O keia keiki i make aku la, no ka moku o Manokalanipo.

E aloha auanei,

Sam. Pupulenui

   Waipio, Mar. 22, 1889

______

 

NA MAKA KIU

_____o_____

Amerika a me Europa.

______

HE KANAKA OPIO I HOOPUNIPUNI OIA KA HOOLINA O KEKAHI WAIWAI NUI HEWAHEWA I WAIHO IA IHO E KEKAHI KANANA MAKA HANOHANO MALUNA O KANA KEIKE

______

 

   I KEIA WA, ku ae la ua kaukaualii nei iluna a pane mai la: "He makemake anei kou e hele pu aku au me oe e huli ae?"

   "Ina oe e oluolu mai ana," wahi a'u.

   Ku ae ia maua a hele, me  ka hahai pu ai o ka Barona Vona Bucano ia maua, a i ko makou puka ana aku mailoko aku o ka hale a iwaho, halawai aku la makou me ko'u mau kokua___he mau makai laua a ielua.

   Ia manawa pane ae la ua kaukaualii nei, me ke ano huhu, a me ke kuhikuhi pu ana o kona lina ma ke kau wahi o ke kihapai a makou e hele nei: "Ma keia wahi kahi o ua sela nei i loaa mai ai ia'u e noho ana, e kali ana ro'u. Ina aole o'u manao aloha no ua sela nei, ina ua kauoha ia e a'u ka'u mau kauwa e kii mai e pipaku iaia iwaho; a ina i hana au pela, ina ua maikai loa."

   "A mai nei aku auanei olua i hele pu ai a hiki i ka puka e hamama ana mahope aku nei o ka paka?" wahi a'u i ninau aku ai i ua kaukaualii nei, me ko'u nana pu ana ae ma o a maanei no ka hoomaopopo pono ana i na ano a pau e pili kokoke mai ana ma kahi a ke sela i noho ai, a ua kaukaualii nei e kamailio mai nei.

   "Ae," wahi hou a ua kaukaualii la. "Ua hahai pu mai no hoi oia ia'u i kona kulana pilikia-ua olelo mai oia aole e hiki iaia ke manao aku e loaa mai ana iaia kekahi mea mai kona ohana mai, a aole no hoi ona makemake na Alice oia e hanai mai."

   "A ma ke ala hea olua i hele ai?"

   "Ma keia ala no a kakou e hele nei; o ke ala no keia e hele ai a puka pololei ma ua puka la mahope o ka paka."

   He wahi manawa pokole mahope iho o keia mau kamakamailio ana, hoea aku la makou ma ua puka la mahope o ka paka; he wahi puka uuku keia, a ma ia wahi aku e komo aku ai iloko o ka ululaau. I ko makou hoea ana aku e waiho hamama mai ana ua wahi puka la.

    I keia wa pane hou mai la ua kaukaualii nei: "Ma keia wahi au i haawi aku ai i ua sela nei i ke dala-he elua mau bila nona na huina he hookahi baneri tela (thaler0. I ka wa i loaa aku ai o ke dala iaia uhao iho la oia iloko o kekahi eke ili waiho dala, iaia lima iho la maua a hele aku laoia."

   "A nolaila, ma keia hele ana ana, ua komo aku anei oia iloko o ka ululaau?' wahi a'u.

   "Ae;" wahi a ua kaukaualii nei. "He hiki no iaia ke hoi i ke kulanakauhale ma keia alanui, aka, aole oia e hele e makaikai ia loko o ka uluaau."

   "Ke hoike ia mai nei ia'u aole oia i haalele i keia uluaau, a no ia kumu, he mea pono ia kakou e huli aki ia loko o laila," wahi a'u.

   "He mea hiki ole ia'u ke manaoio aku e loaa ana kekahi ulia nana e hoopoino mai iaia maloko o keia uluaau," wahi a ua kaukaualii nei, "a i ko'u manao ana, he oi aku ka maikai ia kakou e haalele i ka huli ana ia loko o ka uluaau a e huli aku kakou i ke dala a'u i haawi ai iaia. Ua kuni ia o hope o na bila dala a'u i haawi ai iaia me ka huaolele 'banekorupa.'"

   "Aohe mea e koe ana i ka hana ia, a e hana ia aku ana na mea a pau a loaa kau mea e kamailio mai nei, ke hiki mai ka manawa kupono," wahi a'u. Huli ae la au a haka pono aku la ko'u mau maka maluna o ua kaukaualii la, a ninau hou aku la au iaia: "Ina aole au i kuhihewa, aole anei he loko wai o loko o keia ululaau?"

   Ae  mai la ua kaukaualii nei i keia ninau a'u, me ka pane pu mai: "He mea hiki ole paha ia kakou ke manao ae ua hele ua sela nei e hoopiholo iaia iho iloko o ka loko wai."

   "He mea oiaio ia," wahi a ka Barona Vona Bucano, me ka hoomakeaka ana. "oiai e waiho ana iloko o ka pakeke o kekahi kanaka na tela (thalers) he elua haneri, e mamina loa ana oia i kona ola oiai keia huina dala me ia."

   Ma keia wahi, ninau hou aku la wau i ua kaukaualii nei: "He hiki no anei i ka wai o ua loko la ke hookuu ia?"

   Pane mai la ke kaukaualii: "O kuu kanaka kiki ka mea hiki ke hai aku i ka haina o kau ninau, oiai aole au i ike i ke kau wahi mea e pili ana no ia mea."

   Aohe no i mamao loa aku ka loko wai, a aole i emo ua hoea aku la makou ilaila, he wahi ala ololi e  mana ana mai ke alanui nui ae ko makou ala i hiki ai ilaila.

   I ko makou komo ana iloko o ua wahi ala ololi nei, houlolohi iho la au mahope, mo ka hoomaopopo ole mai o ko'u poe hoa e hele nei. Mai a wahi aku, komo aku la au iloko o na pu-ha laau e ulu kokoke mai ana, a oiai au pela hoea aku la ko'u mau hoa (o ke kaukaualii no kekahi mawaena o lakou) ma ke kae o ka loko wai, a lohe aku la wau i ka olelo ana ae o kekahi o lakou penei: "E nana mai paha oukou! Ano e maoli ka hoi! Eia ke waiho ne kekahi moali maluna o ke one, me he la ua hoomoe ia kelahi kino kanaka maanei!"

   I keia wa, wehe ae la ua kaukaualii nie i kona papale, a houhou aku la i kona mau manamana lima iloko o kona lauoho, me ka nana kunahihi ana ae ma o a maanei.

   Ia manawa puka mai la au mailoko mai o ka pu-ha laau. Ua loaa mai la ia'u ka meheu, a ua hookolo ia mai e a'u a hiki i kahi a lakou e ike nei i keia moali.

   "Ua loaa meheu mai la nooe?" wahi a ka baona.

   "Ae, ua loaa ia'u ka maheu, ina he oiaio ka ike a ko'u maka," wahi a'u. "Ua ike mai nei au me he la ua hoohina ia ke sea ilalo, pela ka'u ike ma ke kau wahi o ke ala ololi, he mau moali hou i loaa mai nei ia'u me he la ua kauakako ia oia a hiki ma keia wahi, a ina aole au i kuhihewa, ua kiola ia aku kona kino iloko o keia loko wai mai keia wahi aku a kakou e ku nei."

   "He manao koho wale no paha ia ou," wahi a ke kaukaualii, me ka holoi ana ae i ka hou e hiolo ana ma o a maaneio kona lae.

   "He oiaio paha he @manao koho wale no keia o'u," wahi a'u i pane aku ai "aka, ua hooiaia ia mai nae ia manao koho wale e na meheu a'u e manao nei ua loaa mai la ia'u. Ina oe e hahai mai ana ia'u mai keia wahi aku a loko o na pu-ha laau, e hoike aku no au ia oe i ua mau meheu la. E ike ana oe i na nahelehela i ulu ae ua pau i ka hakihaki, a o ka mauu hoi ua palaha ia-e hoike maopopo mai ana ua kaualako ia kekahi kino kaumaha maluna o lakou."

   "Aole ka i loaa mai nei ia oe kekahi mau kikohukohu koko?" wahi hou a ka barona i ninau mai ai.

   "Aole," wahi a'u "a he mea paakiki loa ka huli ana aku no ia mea. Ua manao wau he mea pono e huli mua kakou ia loko o keia loko," a i ka pau ana o keia mau olelo a'u, hoapono mai la kekahi poe e iho manao o'u.

   "A nolaila e huli lo ana no oe ia loko nei o ka loko?" wahi a ke kaukaualii i pane mai ai i keia wa. "Aole au e kaohi aku a na ia oe mai ka hana ana aku pela, aka, he manaoio ko'u he hiki ia'u ke hai e aku ia oe mamua ae o ka manawa-ke hooluhi makehewa nei oe ia oe iho ma ka hana ana pela. He kanaka ikaika loa kela sela, a he mea hiki ole no hoi iaia ke hookuu mai e kulai ia oia ilalo, a ina aole i loaa mai la ia oe iloko o na pu-ha laau na hiohiona o kekahi hakoko weliweli ana, alaila, o na meheu e ae a pau e like me keia e waiho nei he mea waiwai ole."

   "Aole no kakou e hahai ana ma ka noonoo wale iho no, aka, e hahai kakou mahope o ka meheu ma na wahi a pau e loaa ai," wahi a'u, me ke ano pakiki ana aku i ua kaukaualii la. "E huli ia ana ka loko, a ua manao wau aohe no he make hookuu o ka wai. E hiki anei ia'u ke kauoha aku i kou kiai e hoouna mai i mau kanaka kokua me na laau loloa?"

   "Ae, ae!" wahi a ua kaukaualii la, me ka hoeleeleu ana ae.

   I keia wa huli ae la la au i kekahi o ko'u mau kokua a kauoha aku la iaia e hele e huli i na kiai, a aole i emo huli hoi mai la oia me na kanaka eha me na laau, a oiai e lana kokoke mai ana malaila ke kau wahi waapa, ua hoomaka koke iho la makou e huli ia loko o ka loko wai. He loihi ko lakou manawa o ka noke ana mai i ka huli me ka loaa ole, a oiai e ano haalele mai ana kelahi poe i ka huli ana, pa-e mai ana ka leo o kekahi kanaka huli-"Eia la; ua loaa ia'u!"

   Pane aku la au iaia: "Huki malie ia ae!" Huli ae la au i kekahi kanaka e ku ana a kauoha aku la: "E holo koke oe i ke kulanakauhale a lawe mai i kauka."

   "Ei aku no kuu kaa mamua o ke kakela kahi i ku ai, a he hiki ia oe ke kauoha aku e lawe ia oe a hoi mai me ke kauka," wahi a ka Barona Bucano.

   I ka pau ana o keia mau huaolelo, holo aku la ke kanaka i kauoha ia aku la.

   I keia wa hapai ia mai la ke kino make o Tome a kau i kula. I ko makou huli ana iho, loaa aku la kekahi moku nui ina kona aoao hema, ma kahi e kokoke ana i ka puuwai, a me he la he moku i ka pahi. Oiai kekahi poe e nana wale ana no i ke kino, huli iho la au ia loko o kona pakeke, a aohe dala pepa i loaa ia'u maloko. I keia manawa, hele hou aku la wau iloko o ka pu-ha laau e huli hou aku ai, a ma keia hana ana a'u loaa aku la ia'u na moali koko maluna o la lepo, a aole hoi oia wale, maloko aku o kekahi pu-ha laau okoa a'u ka pahi i hou ia ai o Tome, ma na hua kumu "D.N." ua eli kuni ia maluna o ke kumu. Akahi no a maopopo lea loa na Dedarita Numana no (oia no hoi na kaukaualii hoomeamea nei) i hana i keia karaima i kumu e kaawale loa aku ai ke kanaka hookahi i ike i ke ano o ka loaa ana iaia o keia waiwai nui hewahewa ma kahi o ka ekolu miliona a oi o na dala.

   I keia manawa hele pololei aku la wau a i ua kaukaualii la, hapai ae la au i ko'u lima a kau iho la maluna o kona poohiwi, a pane ae la au me ka leo nui: "E Dedarita Numana, ke hopu nei au ia oe, ma ka inoa o ke kanawai, no ka hewa ai i hana ai-oia hoi, ka pepehi kanaka papalua a me ka aihue!"

   Haikea ae la na helehelena a puni o ua kaukaualii la i kona lohe ana i keia mau huaolelo a'u, kulou iho la ke poo ilalo, a me ka pane leo ole, hahai mai la oia ia'u a hiki i ke kakela, a mai ke kakela mai kau mai la au me ia maluna o ke kaa, a holo pololei aku la no ke keena o ka makai nui.

   _____________________________________________________________________________

AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI

Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.

Ma ka hooponopono Waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o HELENA 9w.) no Lahaina, Maui i make kauoha ole. Me ke keena.

   Ma ka helehelu a me ka waiho ia ana mai o ka palapala noi a Mariana Makua (w.) e hoike ana ua make kauoha ole o Helena (w.) no Lahaina, Maui, ma Lahaina Maui i ka la ---o---188@, a e noi ana e hooponopono ia kona waiwai a e hoonoho ia no Hooilina.

   Ua kauohaia o ka POAKOLU, ka la 10 o APERILA, M.H. 1889, ma ka hora 10 kakahiaka, oia ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la imua o ua Lunakanawai la, ma ke keena ma ka Hale Hookolokolo ma Lahaina, a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko lakou e ae ole ana i ua noi la. A o keia kauoha e hoolahaia ma ka olelo Hawaii, i ekolu pule maloko o ke KUOI OA nupepa ma Honolulu. Kakauia ma Waku@a, o Hawaii Pae Aina.

Feberuari 28, 1889.

GEO. E. EICHARDSON,

Lunakanawai Kaapuni Apana Elua.

2223-31

________________________________________________________________________________

AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI

Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.

Ma ka hooponopono Waiwai. Ma ka hana o ka malama i ka waiwai a me ke kino o S. KEKAHUKEIKI he keiki oo ole no Kaanapali, Maui, Ma ke keena.

   Ma ka heluhelu a me ka waiho ia ana mai o ka palapala noi a Daniel Nahaku he mea pili i ke keiki oo ole, e hoike ana he keiki oo ole o S, Kekahukeiki no Kaanapali, Maui nona no M.H. ne 12, a he waiwai lewa kona ma Kaanapali, a e noi ana e hoopuka ia ka Palapala Hookohu Kahu malama i ka waiwai a me ke kino o S. Kekahukeiki ia D. Nahaku.

   Ua kauoha ia o ka POAKOLU, ka la 10 o APERILA M.H. 1889 ma ka hora 10 kakahiaka, oia ka manawa i kohola no ka hoolohe ana i na noi la imua o ua Lunakanawai la, ma ke keena ma ka Hale Hookolokolo ma Lahaina, a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e koike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko lakou e ae ole ia ai ua noi la. A okeia kauoha e hoolahaia ma ka olelo Hawaii, i ekolu pule maloko o ke KUOKOA nupepa ma Honolulu.

Kakau ia ma Wailuku, ko Hawaii Pae Aina,

Feberuari 28, M.H. 1889.

GEO. E. RICHARDSON

Lunakanawai Kaapuni Apana Elua.

2223.31

 

Kau Lio Mazepa

---A I OLE IA. KA---

Noeau i ke Kii'na Kipuka-ili.

___

 

Ke Kamahele ma na Kula Laula o Nubarasaka.

 

----

 

KA HIKII IA ANA O KA WAHINE KAU LIO MAZEPA.

 

----

 

   "E Arita," wahi a Lusiana i pane aku ai i ka wahine me ka hai ana aku i kona uku hoopai. "Aia me oe i keia la, he lio keokeo i hoopunahela ia no kona nani, -a ua---

   Aohe i pau pono loa aku kana mau olelo, ua pane koke mai la ua wahine nei---

   "Pehea oe i ike ai i keia mea o Lusiana?'

   "Pehea au i ike ai i ka oukou mau hana kipi i keia hora, a maopopo ia'u ke ano o ko oukou noho ana? Aole loa i keia manawa e alakai huhewa ia au e kekahi mea, a ua kamaaina oe i ko'u ano mau e Arita."

   Aole i puai leo mai ka wahine no kekahi mau minute, oia ka Lusiana i pane hou aku ai---

   "Auhea kela lio keokeo holo loa ou e ka wahine kumakaia?'

   "Aia no i ke kula."

   "Ina pela, na kela hapa -Ilikini e kii aku iaia a lawe mai."

   "Aole oia e hoolohe mai iaia ke kii aku."

   "Ke kauoha nei au ia oe e kii aku iaia."

   "He hilinai no anei oe ia'u?"

   "Aole."

   "E hoomanao, ua like kona mama me ko ka makani, a o ka mea e kau ana ma kona kua, aole loa he mea hookahi e hiki ke alualu aku iaia mahope."

   "Aole ae e hiki ke lele iluna mai a'u aku, a nolaila, aia malaila ko'u hilinai ana nou. Aole au ma keia huakai o ke kukai i na kamailio ma ka hooponopono i ka oukou mau hana? E hooko i ka'u kauoha ano---e Arita?"

   Me ka hookaulua ole iho, ua ku io ae la ua wahine nei iluna a komo iloko o ka rumi, puka mai la iwaho me kekahi o-le iala, a hele no mamua o ke kahua a lakou e noho ana, puhi aku la me ka leo kapalili e pohapoha ana ma luna ae o ka punohu o na laulaau, a paiakuli ae la hoi ke awawa mai kela aoao a keia aoao o na kuahiwi elua me na leo wawalo o ke kupinai.

   He mau minute pokole ia a lakou nei o ke kali ana, ua lohe ia aku la ka halulu wawae kapuai lio ma kahi mamao, a he manawa ole, ua oili ae la ua lio nei mawaho o na opu-laau, a pii popolei mai la no ke kahua hoomaha me ka piha hoihoi.

   Ma kahi a ka wahine e ku ana, malaila ua lio nei o ka holo ana a ku mamua o ke alo. E like me ke ano mau o na lio punahele a i malama maikai ia, pela no kekahi holoholona e ike ai i ka makemake o kona haku iaia e hoohana ma kahi ana e kauoha ai.

   Ua paipai aku ka wahine i ke poo o ua lio nei, a na ia mea i hooku malie loa aku iaia me ka oni ole, oia ka Lusiana i pane kau ai---

   "He holoholona maikai loa kena e Arita, a ua loaa iaia he ikaika e lawe ai ia oe ma kona kua iloko o keia mau kuahiwi."

   Ua alawa mai la ka wahine ihope me kona helehelena o ka huhu nui, a ooia la Lusiana i pane aku i ka hapa-Ilikini---

   "E Sako---e hookomo oe i na lima o Ramese Pekekona iloko o keia mau apo hao."

   Ua wehe ae laoia i kekahi mauapohao mai kona ekeili ae, a kiola aku la imua o Sako.

   Me ke kue ole o ka hapa-Ilikini, ua lalau iho oia i na apo hao a hookomo i na lima o Ramese Pekekona kona hoaloha.

   "E hikii i kona kino me kela kaulaili a paa loa i ke kumulaau." wahi a Lusiana.

   Ua hoolohe hou no o Sako i ke kauoha, a hikii ia aku la o Ramese a paa loa i ke kumulaau.

   "E Arita," wahi hou a Lusiana i ka wahine. "I ko'u wa e hoouna ai ia oe ma kau huakai ma ke kua o kela lio oia ka wa a Ramese Pekekona e komo ai iloko o kona luakupapau me kona kino ola no kona hoopai o ka make."

   Ua hoopuiwa nui ia na ohana ekolu i ka uku hoopai mainoino e loaa ana ia lakou, i oi loa aku ka hanohano a me ka lanakila ina i kue mua ia ko Lusiana hili ana aku i kinohi. Aohe puai leo mai a Ramese Pekekona mai, aka, o ka wahine kai paneae i keia mau olelo---

   "E ke kanaka hoomauhala E kau mai na hoopai a me na hala a pau maluna o'u---a e hookoe i kona ola"

   "Ua kau ka hewa maluna like o olua, a nolaila, e loaa like ka ikaika o ka puupuu no ka hoopai ana ia olua."

   O ka hopena o na ohana ekolu, ua kokoke loa ia e hiki mai, oia ka Ramese Pekekona i pane mai ai.

   "E Sako---e Arita---e kokua mai ia'u, a e pepehi ae kakou i keia kanaka hoomauhala i ko kakou mau pono a me ko kakou noho oluolu ana. E kii mai ia'u a e wehe ae i keia mau kaula."

   "Ua lohi loa oe e Ramese Pekekona i ka wa au i hooholo ai i kela manao," wahi a Lusiana. "Aole he mea hiki ke hoopakele ia oe a me kela wahine no ka puupuu o ka make e kau aku ana maluna o olua i keia hora."

   Ua huli mai la ka wahine a pii no ke kumulaau kahi a Ramese e paa ana, oia ka Lusiana i kauoha ae ai i ka hapa-Ilikini.

   "E Sako,---e hopu oe i kela wahine a kulai iaia ilalo, me ka hikii pu ana iaia me kela kaula."

   Ua hooko koke aku lao Sako i ke kauoha ma kalele ana i ka wahine, a hoomaka iho la laua e hakoko a hiki i ka paa ana o ua wahine la ia Sako malalo, hikii ia iho la me ke kaula ili.

   Huli ae la o Lusiana i ka lio keokeo, a me hookahi kipuka ili ma kona poo, hei aku la oia a ku malie ino la me ka nana mai i kona haku wahine.

________________________________________________________________________________

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI

 

   Mamuli o ka mana kuai i heke ia maloko o kekahi palapala meraki i hana@a mawaena o D.F. Sandford, o Hamakua, Hawaii o ka aoao mua, a me C.M. Cooke, Pa@ka uo Pa nahou o ka aoao elua, ma ka la @ Aperila, 1887, i kakau kope ia ma ka @ke 104, aoao 100, a mamuli o ka uhai ia ana o na kumu ae like o keia moraki, eia hoi ka hookaa ole ana o ka ukupan@e, nolaila ke hoolaha ia aku nei e ka mea nona ka aoao elu@ o na moraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai.

   A ke hoolaha hou ia akunei, ua mahope aku o na pule ekolu mai keia la aku, alaila, o hoolaha ia aku na ama i hoike ia ma ia moraki no ke kudala ana, ma ke keena kudala o Jas. F. Morgan, ma Honolulu, ma ka la i o Aperila, 1889, hora 12 o ia la. oia ka Poakahi.

   Aia ma kahi o W. R. Kakela na olelo hoakaka no keia mea.

   Hanaia i keia la 5 o Maraki, 1889.

C.M. Cooke. Puuku @.

Mea Moraki Mai.

   Penei na aina i moraki ia: He apana pa hale ma Paapaanui, hamakua, Hawaii, ma hoi he i me K@ eka me na hale a pau maluna, (he mau hale maikai no hoi) na luawai a me na mea a pau e pili ana. O ka ama oia kela apana i hooliloia e G.W Waitong ia D. F.

Sanford ma ka palapala kuai i kope ia ma ka buke 77 aoao 434.                                                                2223.4@

 

 

   HOOLAHA HOOKO MORAKI.

_________

 

I kulike ai me kekahi mana kuai maloko @ kekahi moraki i hanaia e J.K. Spaulding a T.R. Foster, i ka la 23 o Feberuari, 1882, a i kopeia ma ke Keena Kope Palapala ma ka buke 73 ma na aoao 375 me 370

   Ke hoike nai keia hoolaha e hooko ia aku ana ia mana kuai e ka Mea Moraki Mai ma muli o ka uhai ia o na kumu aelike, ma ka uku ole ia o ke kumupaa a me ka ukupanee, a ma ia hooko ana e kuai kudala ia aka ana ma kahi a ma ka manawa e hoike ia aku ana, ka aina, na hale a me na pono a pau i hoakakaia ma ia moraki e like ma ia malalo iho. No @

mea i koe e loaa no ke moau ae ia T. R. Foster, a ia W.O. Smith, hao no ka moraki.

T.R. Foster

Mea Moraki Mai.

   O na aina e kuai ia ana, ma kela apana aina e waiho la ma alanui Lah@a. ma Kukamaka., Kona, Oahu, a oia ka aina i h@ak@kaia n@ kahi palapala kuai mai ia Kehik@a ia Mai ana kopeia ma ka buke 51 ma na aoao 477 @ 478 oia hoi kekahi hapa o ka ama i h@ak@aia n@ ka Palapala Sila nui helu 94 Kuleana h@l@ 1147. A i huiia me na hale, na pono, na k@ leana a me na pomaikai a pau @ pali. na @ luna iho.                                                                                          2223 @

 

Ka Waiwai o ka Ililinai

_______

 

Saseparila Ayer

A Ayer, Laau Saseparila, kai Kaulana a hilinai ou@a no ka hoomaemae koho, ma ne wan a pau o ka honua, he aneane 40  maka. hiki i hala ae nei, a ua iaweiawe @u, ia @ iwaena o na oihana lauaau. O keia LAAU SASAPARILA, @o @

aeia o ke aa Sasaparila lionedura maoli; ua loaa ka mana hoomaemae ma o ka hu: pu ia ana ae kekahi mau aa laaue ae, a me kekahi mau mea no loko o ka honua a me ka hao.

He koko inoino a nawahoali anei koa? @aa  wili pu anei me na ano mai ikaina@ A@a huipu anei me na wai awa@wa hoopeho Na keia

LAAU e hoomaemae ia mau mea ino a pau, a maikai. O na kauka lapaau a p@ Amerika ike ke ano o ka AYER SASAPARILA, ua olelo lakou, aole he mea maikai e ae no ka hoomaemae koko ana mai na wai Hawaii pu ia, aka o keia wale no. No ka

HOOMAEMAE ana i ke koko, a me hookahua pono ana i na mea a pau ma kekahi mau ano mau i keia, o ka AYER SASAPARILA wale no ka laau nana e hoomaemae hakalia ole mamua ae o kekahi ano laau eae O ke

KOKO ino hakuhaku, a na waliwali hoi kona holo pono ana ma kekino, e hoomaemae ia  a e hooikaika pu ia no hoi ma o ka ai ana i keia LAAU SASAPARILA A AYER. He maalahi a he MIAKAI loa hoi keia Laau, aole no ka hoomaemae wale ana noi ke koko, aka, no ka hookaawale pu ana kekahi i na ma'i, Hoom@mona hou ana i ke koko ino, a me ka hooikaika pu i kona holo pono ana ma na wahia pau o ke ao nei i hoohana m@ i keia laau mamua o kahi mau laaue ae.

A HILINAHA no ka ikaika kapono o ke ola kino, ma ka maemae ana o ke koko, ho@make pu ia na ma'i, a pelaaku. He nu@pa  laau hoomaemae koko i hoolaha wahah@e wale ia malolo o na inoalehulehu, aka, na hilinai a me na hooia wale no a ke a@ holo

okoa. maluna oka

 

Ayer Laau Sasaparila

I HOOMAKAUKAU IA

Kauka J.C. A@ & Co. Lowell Mass.

HOLLISTER & CO

Na A enama ka Paeaina Hawaii.

Helu 100. ---Alanui Papu, Honolulu

2086-tf