Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVIII, Number 15, 13 April 1889 — NA MAKAI KIU o Amerika a me Europa. Ke Kanaka Hoopukapuka Dala a Ka Emepera. [ARTICLE]

NA MAKAI KIU o Amerika a me Europa.

Ke Kanaka Hoopukapuka Dala a Ka Emepera.

IK ko o ka nui makaala a me ke akao na uukai ku maioko o ke kulanakauhale o Pansa ma ka huli ana i na poe hakihaki kar.awai t e mau ana no nae iea hana ia o na karaima mal ko īa kuianakauhale me ka ike ole la. a i kekahi manawa, ine ka ike no o na !una aupuni i ka hana ia o kekahi mau karaima, ua nana maka waie ia aku no a ua apoipoi ia a hiki i ka nalowale loa ana. O kekahi o keia mau karaima i apoi poi ia. oia noka powa ia ana o Paniela Pereira i ka arakahiki iS6i. Ua hana ia keia powa a'a me ke akamai loa. Ano wale iho nei no ka ike ia ana o na ano a pau o ua karaima la, a o ia mau mea i ike ia ua huike mai lakou i na hana ino i hoomanawanui \a e kekahi poe. mai ka ilihune a ka waiwai, me ka hiki ole ke pale ae, niai na poe i loaa ka mana nui a me ka ikaika—oia hoi ka pakūha wale ia, ka lima nui ana, a me ka holapu wale i ka pono o Ka aoao nawaliwali. 0 keia I)aniela Pereira i olelo ia ae Ia, he kanaka Iudaio oia, a ua hiki aku jkona mau makahiki ma kahi o ke kanahiku. He kanaka oia aole i mare wahine, a o kona wahi noho aia maloko o kekahi hale kahiko ma ke a?anui i kapaia Sana Quenecina. Ua lohe wale ia he kanaka waiwai loa oia, a aohe no i ike ia na kuniu e h'ki ai ke kanaluaia lohe. No namakahiki loihi i kaa hope aku, oia kekahi o na kanak? hoopukapukn daimana kaulana loa maluko o ke kulanakauhale o Parisa, a mawaena o ka poe e hele naau ana i ona la no ke kuai i mau ir,ea hoonani kino o lakou na kanaka makamua a koikoi loa o ka ama, mai na 'lii a ka poe haahaa. Ua hoolilo oia i rumi hookipa mahope o kona hale noho i wahi e lawelawe ia ai kana oihana, a aia iloko o ia rumi kahi i ku ai o kekahi pahu hao nui i hoopiha ia me na mea hoonani kumukuai kiekie loa o na ano a pau, oia hoi na kiaha puaniki gula inakamae loa a me na ano e ae no lakou na moolelo kamnhao e pih ana — a na keia mau moolelo kamahao e pili pakahi ana maluna o ua mau mea makamae nei i hookiekie loa aku i ko lakou mau kumukuai. No na makahiki loihi wale mamua aku kona houluulu

ana i keia mau mea hoomanao o na au i hala aku, a ua hiipoi nui ia hi mau mea e ua lu-daio nei, Jme kona hoole pu aku i na kumukuai nui hewahewa i haawi ia mai iaia no ka hoolilo ana aku ia lakou.

No ka ike o ua ludaio nei i ka nui o na mea makauiae maloko o kona hale, a he mau mea hoi ia e ulu ai na kuko ia mai na poe hakihaki kanawai mai, ua kukulu mau uia ma kona ipuka hale i ka po a me ke ao he mau kiai ana i hilinai loa ai—oia hoi, i ke ae, he kanaka oiwi ikaika i hoolako ia me na mea eha; a ma ka po, he mau kiai makaukau a i hilinai nui ia. Ua hoao mau ia keia mau kiai e ka po e kipe me na huma dala nui i kumu eae ai laua e hao wale ia ka waiwai o ko iaua haku, aka. ua hiki ole ia laua ke kipe ia, a no na man.iwa lehulehu waie ua mahunehune aku ka pakele o na powa i hoao mai e iuku ia iaua.

Ma ke kakahiaka 0 ka la 20 o Au-j g«»te, 1862, holo aku la kekahi kaa a ku ma ka puka o ua Oaniela Pereira nei, a i ka wa i ku ai leie iho ia kekahi keonimana mailuna iho 0 ua kaa la, e paa ana i kekahi paiki ma kona l:ma. Pii aku la ua keonimana nei iiuna o ke alapii o ka haie, a i kona hiki ana ma ka puka ninau aku la oia i Ke kiai : 4, Eia no anei o Mr. Pereira maloko ?" "Ae," wahi a ke ktai. "Owai kou inoa, a heaha keu makemake ?" Hue ae la ua keonimana nei mailoko ae o kona pakeke i kekahi palapala i pai ia ka īnoa, maluna a pane aku la : "Eia ko'u palapala hoolauna," a me ka houuku ana iho i ka leo, }>ane hou aku U: "Na ka Emepera • <a i hoouna mai nei." Kuiou iuahaa mai la ke kiai i ka lohe aoa i keia mau huaolelo, a hooko- ; mo afcu la i ua keonimana nei iloko o ka puka o «aho o ke ala ololi o loko o 1 ka hale e hele aku ai a komo iloko o Ika mmi oihana 0 ua ludaio nei I ka | wa o keia mau mea e hana la ana holo ! hou mai ia kekahi kaa a ku mawaho, a mailoko mai o laila he elua mau kanaka » 011; mai a pii ana iiuna o ke aiapii o ka hale. ia Uua no a ku tna ka puka wehe ia mai la ua puka nei maloko mai e ke kanaka i komo mua ai. K.omo aku la keia oiau kanaka hvu me ka awiwi !oa, a pani koke ia mai la ka puka. Ua komo aku ke kiai ma kekahi rumi okoa no kekahi mau «ekona po-

kois U-u, a mamua o koaa hoī hou ana m.n \ ka puki ua k jioo e aiu U na ka rak •. hou i hoea mii la. Hele nihi a poe o«i miioko ok« ala OIOU .1 ha a i ko Ukou hoea ant aku ma ka »o ka rumi oihana oua luda?o ia kukuiu ia ihi> !a tta fcanaka 1 hiki enai ai nu ka ipuka e ku kiai r. oiai ke kinaka enua e hoomakaukau ana no kahemo mai o ka puka oloka I ka *a o ke kui i komo mai a« m*- ! ok«> o ka p. ka o waho ana e kta: ani, 0 ko;.a wa iho la no īa i hopu ia au puni u aku !a kona wahu a paa me ka puka ieo oie, a hauhoa la ihe la a paa, 1 keu *a, iohe aku ia ua luiiaio ia i ka haiulo. a heie mai la ou e wehe t kona puka. I keia *a, (e'e aku !a ke kanaka i heKkomo mua ia mai ai e ke k:ai a hopu aku la 1 ka puana i o ua ludai« nei, 'me ka huki pu ana ae mailoko ae 0 kona paktke i kekahi hainaka a hooaku la 1 kona s ludaio) ihu. Maule iho la ua ludaio nei a hovkuu maiie la iho Ia kona kmo iiuna o ka papaheie. I keii wa, hui: aku ia ua mau po*a nei la ioko o ka oahu hao, e ho o ana 1 na mea nani makamae iioko o ko b kou mau pikeke t a me ka h«opiha ana 1 ka paiki n»e na kiaha guia a rae n.i mea e ae i ku|>or.o ole i ka iawe ana ma ka pakeke. Ika piha ana oka tki, puka aku ia ke kanaka mua me ua paiki nei a nau iiuna o ke kaa, me kt kuiou hoohaahaa ana aku 0 kekahi o

na powa e!ua i koe iho iaia nn» ka ipuka me he la oia ke kiai o ka hale, a i ka pau nna, nalowaie hou aku la oia iloko oka hale. Ika w:i i kau aku ai o ke kanaka mua me ka paiki iluna o ke kaa, o ka holo koke aku la no ia. He mau minute mahope iho, oili mai !a ka lua o na powa mailoko mai o ka hale, (i alakai ia e ke kolu u Lkou a hiki i ka puka i kumu e manao ia aku ai e ka poe e hele ae ana mawaho o ke kiai ia), a i kona hiki ana i ke alanui, hele malie aku la oia me he mea hana hewa ele la. He wahi nianawa jx)kole mahope mai, oili aku la ke kolu o na powa, a huii aku la oia a heie ma ke a!a okoa mai ko kela mau mea mua i haia e aku.

O ka poe mawaho e nana mai ana, ua manao lakou he la hana nui keia no ua ludaio la, no ka ike mai i ke kuku o na kaa a me ka nui o keia poe e ko mo nei a pau puka aku ana, me ko lakou manao ole he mau hana powa kai hana ia maloko o ka hale o ka ludaio, a eia ka olelo a ka mea nona ka halekuai waiona e ku ana ma kekahi aoao mai o ke alanui a e huli pono ana i ka hale o ua ludaio nei, 1 kona ike ana i keia poe i ke komo ana a me ka puka ana : "E ! waiwai loa ua ludaio nei i keia kakahiaka ! Nui mai nei ka hoi ka poe kuai e hele nei iaia !"

I ka hora 8 o ke ahiahi o ua la nei, i ka wa a na kiai po i hiki mai ai iiaila, ua pouli na wahi a pau a aohe mea nana i pane mai ka laua kikeke ana. Mahope o kekahi mau hoololoiahili ana, wehe laua i ka pukaaniani a kemo iloko. Ikawa i loaa ai la laua kekahi hoomaamaama ana, ike koke iho la laua ua hana ia kekahi mau hana anoe maloko. Loaa aku la ke kiai oke ao ia laua m.iloko oke ala ololi o ka hale, ua hauhoa ia a paa a ua pani la ka waha i hiki ole ke kanaailio. lioko o ka rumi oihana ua loaa aku ka lu daio e waiho niai ana iluna o kekaiii punee—ua aiake. Ona pahu ume-

kahi waiho o na mea hoo»uni maka mae i aihue ia—a me naiii wahi, emo kaki mai ana ma o a maanei. Iko laua wa i wehewehe ae ai i na hauhoa maluna o ke kanaka kiai a hemo, e

mau ana no kona ano kunewanewa mamuli oka hoohoni ia ana i ke kalorafoma (chloroform), aka, he wahi wa pokole mahope iho ua pohala ae oia a hahai mai la i na mea a pau 1 hana ia. 0 ka lud?io hoi, ua pau kona pono, a na ka moali o na mananiana lima i hoike maopopo mai ua kuko mua ia kona make, oiai oke kalorafoma ona i hf>ohoni ia ai ua lawa ole ia no ka hooholo ponoana i ka hana a na powa. Mamuli o na kauoha a ke poo o ka oihana makai, ua huna ia keia mea a hikt i ka wa o ka Emepera e hiki ai ke kamailio īa ni ia mea, a he mea hiki no ke koho ia aku o ka Emepera pu r»o kekahi i komo iloko o keia hihia, oiai aole i ae iki īa kekahi niea e hoike imua 0 ku lehulehu no ua mau hana powa la. Ua hoolala ia kekahi mau hana no ka nieniele ana i ua hihia nei aka, ua oi loa aku ka hooikaika ana < na hooilina o ua ludaio nei fhe mau keiki elua na kona hoahanau) ma ka hoao ana e iroi wale no a leaa a hoihoi mai ia laua 1 na wiiwai \ aihue ia mamua ae o ka hooikaika am e holi 9 loaa, a i ole la, e kau aku i kekahi hoo pai weiiweii o ko laua huhu nialuna o ka mea a mau mea paha nana i powa ko lau* t>iiikoko ;x.»noi. i ,-fcne i fau.)