Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVIII, Number 20, 18 May 1889 — HAIOLELO A CHAS WILLIAMS. [ARTICLE]

HAIOLELO A CHAS WILLIAMS.

Ua akeakoa kakou i keia la e mala ma me na hoohanohano i ko kakou la hoomanau, ka la i piha ai ka n»akalukj mua o ke kukulu la ana o ka Ahahui Lipine Holu Hoole Waiona maloko o keia apana. O keui ahahui hoole waiona, ua hookunui ia ma Pelekane, a mai laila mai ka hele ana a i keia manawa ua puui ka honua. Mamuli o ka hooikaika nui ana o ka hooikaika nui ana o Miss Mary E. Green ko kakou makua'nine ma keia hana maikai, ua laha nui ma na kapakai o Hawaii, a i keia inanawa, aole wa hi o ka aina i ike ole ia ka Lipine Holu. Ma keia hikiwawe o ka iaha ana o keia hana. me he la, ua kali ka aina i keia mea waiwai nui, a e like me ke ka! nu ana o na anoano maikai ma kahi momona o ka lepo, ua ikaika ka ulu ana, ua nui ka hua ana, a ke ohi la nei ka pa-umi, pa*haneri ka pomaikai. Ke kumuhana o ka Ahahui Lioine oolu oia keia: E hoopakele i na lahui kanaka, na kane, na wahine me na keiki, mai ka noho kaua ana nialalo o ke diabolo Alokoha, e kuhikuhi la lakou i ka hewa o ka rama e kokua i na poe a pau e hauie ana iloko o ka lua mimilo o ka ona, a e haj>ai ia lukou a kau hou ma ka honua paa o ka hoole waiona Ina au a pau i hala ma na aina a pau ua ike ia, o ka rama, o ka waiona, he hewa nui, he enemi ikaika, he mea make no ka lahui kanaka. Oka waiona, oia ka uwikua o ka hewa, na karaima, o ka ilihune, o ka hilahi'.a oka ehaeha oka naau. Aole ma luna wale no o ka poe ona ko lakou hewa, aka, ua kau nui ka poino, ka pi« likia maluna o na mea lawelawe ole. Ka wahine a ke kaniika inu rama, na keiki, aia maluna o lakou ka hoouai kaumaha o na hana uhauiu a ke kane, ka hanar lapuwale a ka makua. He hoomawanui lakou i na hoahele a ka waiona, ka ilihune, ka poloii, ka inoa hau mia, ka hilahila a me na olelo lioohene hene. Ao!e o lakou wale no, aka, e komo pu ana na hoalauna ma keia haawina. Ina e nana ana kakou u kakou iho i ka vva e noho ana kakou īloko o na hana uhauha a ka waiona, ua hiki no ia kakou ke ike me ka hoehewahewa e ie, ua oi aku na hana lapuwale, ua ano e ka noonoo maikai o ke kanaka, a n<> la kumu, hana aku ia ia me ka ike ole i

kana mea i hana ai Ua maopopo no keia i na mta a pau ua nui ka poe i pomo no ka ino i hana ia e ka waiona, a ulu mai na karaima he lehulehu wale iwaena o ka poe i ma lama i na manao kuko hewa a ka waio na i hoohana ai iloko o ke poo o ke ka naka, ka mea nam i hoopupule iaia 01 ai e nohoalii ana ka rama. Aole e loaa ana īa kakou kekahi kanaka makua i inu ole i ka rama, e oleio mai ana ua minamina ia i kona hoo maaa ole ana i ka inu i ka wa oj>io. Aole I aka, e lohe pinepine ana kakou i na mea inu ratna i ka olelo mai, ua makemake lakou e hoopau, ua ike lakou i ka hewa o ia hana. E heluhelu ana au i kekahi kaao i! ioaa ia'u ma kekahi nupepa, oia keia: "Ka moolelo o na kiaha/' "Maluna o |kc pakaukau o ka ona miliona, elua kiaha e ku pili ana, ua piha i kae t hookahi he wai ulaula e like me ke koko. a hookahi he wai huaka." Olelo kc kiaha waina i ke kiaha wai: "K helu kaua i na kahiko o kaua. Hiki ia'u ke helu i na ahaaina hanohano, na ahiaina uhauha, na lea* lea, he mae na poe haaheo, na poe kiekie kc hoopa aku tu; ma kahi a'u e noho moi ana, ua hoomalu au me ke oolea, mai ke poo o m moi ua kaiii au i

! . ' ke ka;a-:r.u, mai ni z c I kaulana. ua va au ira «anaka ; a-.0. !ua iehu'ehu na ir.oa bar. :Ka* >« r.3-K:a lia e a'u. ua la»e au i*i r i, *r«> 2 1:5 !*i au i ka mea hs ih: r i. • a '' :ie au : na o:.;o e hoao t iK » »a. I kgu manawa -a s;o i *a .apuj waie, ua -i ko u ma'nua •<a ui•.">». nu [ 'una o kekahi ;.ui u.,-a n«? oka hunua i ua hcor i-ar j:rvi.; 3., 'unao ta ho»Dke'e kaa, a ua :c'.e ke x:>aabi au; ke aiah*o Ua au i na n.oku maiieai ma ka mc»ar.a, a r * <2 u-e "» ka poe ke he !e--» naher..>?w ia sa'j. r.o ka mea. he olelo 13, auwe ' ua mana uia ee ka pr>e hanohano. ka ikai'ea, ka pK?e wamai, ka poe naauao, he mea o!e imua o'u. no ka ::iea. 0 ko u i'<aika a me ko'u mana, aia niaiuna ae o na mea a pau. "l'ehea hoahanau aiai. h'.ki anei :a oe ke kaena 1 na hana kaulana e 'ike me ka'u , y ' wah; ake kiaha wama Olelo ke kiana wai. "Aole e hiki ia'u ke kaena ua kii.-aku au : kekahi moi, a ua j;«r;»thi au 1 kekahi :nca i hookij>a u''.u aki. hik 1 u'u ke h-iu ina naau kaunuiha 1 honsna:na ia a i h;>o

hauo'.i īa e na ku'u wai aiai <>'j, na .na kewai i kena 'm ;., aa lae 1 hou'.uoiu ta. na kino 1 auau i.i, na uha:;e t huola u. Ua lele ūu tna na awawu, ja kahe nui au mai n.i kuah;wi, i-a i.oho au ina t;a muiiwai, ua j>aan: ai; n.a r.a wai puai, ua lana n.a'.ie aj ma ka n alamala'na ua haule uu nuii ka iam mai, a n<a na wahi a pau, ua hoonini 1 ka nanaina o ka aina. ua hooluwlu au 1 na kmo 1 loohia ka mai n-e ka eha, ua hooulu au 1 na lau nahele me na mea ai ma na aina panoa, hiki au ke helu i na kulana 0 na kanaka 1 hoohaahaa ia e oe, a 1 hapai ia e a'u a kau hou lakou i ka lei makainae, he'hoo!ana au. he kokua au he hooikaika au, he hoohauoli au 1 ka puuwai o ke kane a. ine ka wahine, he hookuu no au i na pio o ka waiona. a ua nui na pomaikai i loaa i na mea a pau i launa me a'u. U keia na moolelo 1 olelo ia e ke kia ha waina a me ke kiahu wai. Ma ko'u noonoo a ma ko'u ike maoli, ua oiaio na mooielo o na kiaha i ole loia, o ka waina, he hov>haahaa i ke kulana 0 ke kanaka, a o ka wai. he kokua he hooikaika, a he hapai hou iluna, he mea pono a he niea maikai ka hoole waiona, he hana naauao «a. 0 ka poe i haaleie maoli i ka inu ana i ka rama, ke ike la nei iakou ua kanaka makua me ka noho ana, a ke noho nei iioko 0 ka maiuhia. Hookahi wale 110 makahiki i hala ae nei, ua hiki mai 0 Miss Mary E. r.reen 1 o kakou nei, mamuli o keia hana mai f!ai ana e hooliHj nei iaia iho iloko 0 ka hooikaika, a maloko o na uaia o keia hale ua kukulu i keia ahahui, ua kanu ia i ke kiunulaau o ka Lipine Holu ; Hoole aiona. ! Ua ikaika ka ulu ana 0 keia kumula-' au, a i keia manawa, ke nana kakou ua lilo i kuinulaau nui loa, ua uhola kona 1 mau lala mai na pali uliuli o Waimanu a hiki i na kula momona o Kaala, o ka o keia kumulaau ke ike nei au ma na helehelena hoihoi 0 oukou, ma na aahu maemae ma ka nakeke o na keni keni, ua ai oukou, a ua ike oukou he maikai, he waiwai nui ka hoole waiona. Ke noho nei malalo 0 ka inalu o keia ahahui ka hapanui 0 na kanaka Hawaii noonoo, naauao o keia apana, aole no i uuku ka helunao na haole. Iloko o keia inanawa pokole ua ike kakou i ka pii mahuahua ana o keia hana o ka j>ono iwaena o kakou, a nolaila, e hooikaika mau kakou, e hooma nawanui, e hoohuli i ka naau o na ka- j naka, a ke hiki hou mai keia la hooina-1 nao o kakou, ua hiki la kakou ke Jlelo ae, ua kau na kanaka a pau ioa o keia [apana i ko lakuii hae ka lipine bolu, ka ! hoailona o ka hooie waiona, ina ko lakou umauma, o ka manao o ia hae, ua paa me ko lakou naau. Heaha ke ano o ka lipine bolu ? K.o kakou hae ia T ke kau kekahi niea i ke la hae, ua hoike la, ua kukala la ua haa leie la i ka waiona. La haāleie ia no kekahi manawa pa- •' ha ? Aole La haalele ia no ka manawa pau ole. No ka mea, oke boiu, oia ka haawina 0 ka loii oie, o ka mau, a mau loa, ke nana kakou 1 na lani, ina kuahiwi, i ka moana he boiu, a e hoike mai ana i ka ioii oie o ka mau !oa, e like me ko iakeu ano 1 kinohi, peia no a hiki 1 keia ;a, a peia no a hiki i ka

| pau ana o ka honua. j Nolaiia ena hoa oka ahahui c ku* paa kakou maluna o ko kakou kahua, e kau i ko nakou hae iluna, e Uwe kakou i na oleio oka Baiba!a hia ko kakou puuwai, aiaila, ke hiki mai na hoo-: walewale, c ianakila ana kakou no kaj mea ua Kukulu la ko kakou ahahui rua-| lana o kj . • paa, ka p<ihaku o ke ola. ka Hemoleie. i'ri\k;K> U'ILLiAV>. i