Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVIII, Number 31, 3 August 1889 — HE KAAO NO HAPAIKALA-Hapaikamahina KA HUA OHIA NANI I LOAA MA KA Piko Mauna o Farani Ka Ui nana i Kakele ke Aupuni o ka Lihilihi o na Manu. I Kokua ia e HULUPAINA kona Pokii. [ARTICLE]

HE KAAO NO HAPAIKALAHapaikamahina

KA HUA OHIA NANI I LOAA MA KA Piko Mauna o Farani

Ka Ui nana i Kakele ke Aupuni o ka Lihilihi o na Manu.

I Kokua ia e HULUPAINA kona Pokii.

Unuhi ia t Moss Ma'u A eia ka'u olelo ia oe, ina oe i hele i Perusia a 1 hiki oe iiaila, a i manao oe e hoi mai i keia po, mai hele oe no kekahi wahi okoa o loaa ia oe kekahi poino ina oe e hookuli 1 ka'u olelo. Pane mai la ua keikialii nei 1 ka ilio, 0 kaua pu no hoi ha ke hele i Perusia? Pane aku la ka īlio, owau o kaua ke noho e kiai i ka hale nei, oiai, mahope hoahewa mai kuu haku opio ia'u ke haalele i ka halealii nei, oiai, ua kauoha mai oia ia'u e noho e malama i keia wahi pahu uuku mahope aihue ia e kekahi poe. Oiai, ua nui ka poe e makemake nei e kii mai i keia wahi pahu e kaili aku mai ke alo aku o kuu haku opio, aka, aole e hiki ke kii mai, oiai, eia no wau kana kauwa hoolohe ke malama nei i kana wahi pahu. Nolaila, e hele oe i pau kou kuhihewa 1 ka'u mau olelo ia oe, Iloko o ia wa i heleaku ai keikialii a noho pono iho la iluna o ka noho pai* Dii a paa iho la kona mau lima ma ka aoao o ka noho a kahea iho la oia penei: E ka hueio o Bulionababela, ka mea hoi i Ulō 1 noho lele, e lawe oe ia'u r»o Perusia kahi hoi e noho ana kou haku opio a e lele malie kaua, a ua makema ke au e hui maua me kou haku i keia po. I ka pau ana o na olelo a ke keikialii o Inia, iioko 0 u wa i pii niahe ae ai ua noho nei a lele aku la i waho. I ka ike ana o ke keikialii o Inia i keia noho lele, ua nui loa kona makemake, no ka mea, akahi no oia a ike i keia mea ano hou. Ua lele aku la ke keikialu i ka iewa, iloko o ka pouli nui e aaki paa ana, a aole hoi i maopopo iaia kona wahi e hele nel Iloko • na hora elua, ua hiki aku la ke keikilii i ka haie kakela o ka kikou koa opio a e hoonanea aoa hoi oia i ka heluhelu nupepa uaaloko o kona rumi hookipa. Ia wa 1 hele aku ai ke keikialii a ku roa ka puka o ka rum: hookipa kahi a ke koa opio e noho ana. I ka wa a ke keikialii i ku aku ai ma ka ouka, ia wa koke no i īke oiai ai ke koa opio i keia keiki e ku ana me na kahiko alii a kahea mai la ua koa opio nei e komo aku. Komo aku la ke keikialii a hiki iio ko me kooa noho lek e paa ana ma kona lima a pane mai la ke koa opio* Ia wa, ua haawi mai la ke koa opio 1 kekahi noho no ke keikiaiii a akahi ao oia a ike pono mai o kona hoaloha no ka keia ke keikiaiii o Inia, a haawi mai la oia i kona aloha i ke keikialii a pela no hoi ke keikialii i panai mai ai i kooa aloha. A la wa no hoi i oaoe mai ai ke koa opio peoei: Mama hoi keia huakai au e kuu alii, heaha ka pilikia o ka hiki ana mai

\r.vcx o ke aio .» ntt. ir.a h; hi:a<ai no ka j>ilikia, aiai..», iia h;ki no 11 u kiuwa <e kokua aku a i.t m.i r.a mea a pau ioa au 1 nukemake ai. a ina no ho» aole he pili*u, o;a iho Sa r.o hoi aehe kamai-io hou ana aku. Ia wa 1 olelo aku ai ke kemahi 0 Inta, ai-he pihkia 1 hiki ae imua o'u, a no kv,'u niakeinake e ike pono i ka oia* i > 0 kau mau oleU» ia'u, a no U»la hoi au i hele mai la. N<>laila, ua ninau au 1 ka ilio keokeo a kaua i na mea e pili ana īa oe, a ua hoike maī oia rae ka oiaio no na mea a pau loa e pili ana ia oe, a he alii kiekie loa oe maluna ae o ko'u kulana alii, a nolaila, mai hoolilo mai oe ia oe i kauwa na u, a owau ke lilo 1 kauwa nau a mau loa aku, a i r,le, e lilo no oe i healeha no'u a hiki i ko kaua hopena na ka make e hookaawale ia kaua, oiai aole o'u makemake e lohe hou mai loko mai o kou waha e olelo ana, he kauwa oe a he alii wau, aole pela.

A no ko'u makemake e ike pono « kou kuiano, noiaila, ua noi aku au i ka 1 ilio a kaua e haawi mai 1 alanui n.»'u e | hiki mal ai imua o kou aio, a ua hooko 1 mai no ka ilio a kaua i ka'u noi laia, a oia kela noho e waiho mai la, o kana alanui ia i haawi mai nei ia'u e hele mai e ike ia oe a pehea no la oe i huna ai imua o'u ua hele ae oe e hooinahua ia'u me kou kahiko weluwelu, a e hoike ana hoi kou wahi kahiko weiu weiu imua 0 ko'u alo, he keiki oe na ka poe ilihune loa, pehea la oe i hana ai me ia, a ina paha he mau olelo )apuwale ka'u imua 0 kou alo, heaha Ia kau mea e hana mai ai maiuna o'u. I ka lohe ana o ka kakou koa opio 1 na olelo a Ke keikialii, ua pane aku la oia penei: Aole wau i manao e hana aku 1 kekaqi mea pono ole imua ou, oia kuu kumu i kouio ai i ka lole weluwelu o ka poe ilihune, a no kuu hilahila i kuu hoike aku i ko'u kulana imua ou, oiai, he alii oe, a no ia mea huna ai au i ko'u kulana imua ou. Iloko o la wa, akahi no a hoomaopo po ke keikialii o Inia i na olelo a ka ilio keokeo iaia maloko o kona halealii a ninau hou mai la ke koa opio i ua keikialii nei: 1 Auhea ka ilio keokeo a kaua me kahi pila ? Pane aku la ke keikialii, aia aku nei no laua a ielua i Inia, a o wau wale no kai hele mai nei e ike ia oe, no ko'u lohe ana i kou mooleio piha mai ka kaua ilio hoopono mai. Ia wa, ua noho iho nei laua hoona*' nea a hiki i ke kani ana o ka hora umi' uka po, a pane aku la ke keikialii 0 Inia ike koa opio i ka pane ana aku' penei; | E oluolu oe e hookuu mai ia'u e hoi j 1 ke aupuni o kaua, oiai, ua kani ka | hora 10 o ka po i keia manawa. | Ia wa no, ua ae mai la ke koa opio i ke noi a ke keikialii o Inia. | lloko o ia wa i haawi aku ai ke kei-' kialii Henry Omeda i kona aloha 1 ke koa opio, a pela no hoi ke koa opio i | naa wi mai ai 1 kona aloha i ke keikialii 0 Inia. ! I ka pau ana o ka laua kukai aloha | ana. ua kau ae la ua keikiaiii Henry j Omtda nei maluna 0 kona noho a pane iho la: { Ia oe 9 ka hueio 0 Balionabat>eb, e iawe oe ia'u a hiki i ke aupuni o Roma j 1 ike aku ai au i na makua 0 kuu wahine i nalowale, I ka pau ana no o kaaa olelo ana, ua hao aku la ka mana o ka huelo o ka llio kupua. a iloko o ka hora hookahi keia iele ana aku o laua, hiki aku la laua ma ka Unai o ka halealii o Roma.

Ma keia wahi e ka mea heluhelu, akahi no kakou a ike i ka hookuli o ke keikuiii o Inia i ka olelo kauoha a ka ilio iaia, oui oia e ana e hele no kana huakai 1 PerusU e like ine ka mea 1 hoike U ma ka helu mua e pili ana no kona poino ma oia e hele no kekahi wahi e aku, a na ke au hoi o ka manawa e hoike mai i kona hope na poina I ke ku ana o ua keikulii nei m« ka Unai o ka halealn, ua hele aku U oia a ku ma ka puka n ka halealii, a e *la no hoi kona mau makuahonowai a me ka ooana alu a pau. iloko o U wa 1 ike mai ai na mea a pau loa i ke keikUlii o InU e ku ana ma ka puka, a he mea haohao loa boi U ia Ukou.

ii wa, j <omo aku U ko keiku.u k- r.a noh-i iele a panee t:ui ia ko ru makuah^nowail kekahi noho no kana hunona a noho «ho la ua keikialii nei ma kona noho. I ka noho ana iho o ke keikiaiii. ua hele u\ai la ka ohana aiii e lulu hma pu me ke keikialii o Inu, * oia ka la kou 1 mnau mai ai: - i ka hora ehu ke ku «na mai nei o kou moku i ka uwapo ? Oleio aku la *e keikialii, aole o'u moku i holo mai nei. Ninau maī 2a ka moi 1 ke keikialii o laia, a pehea ka oe i hiki mai nei i Perusia nei ? Ia wa i kuhikuhi aku ai ke keikialii i ka noho paipai e waiho ana ma kona aoao, 1 ka i ana aku . Nlaluna wau o kela noho i hiki mai nei i keia po, a o kela noho, he noho iele, ua hiki iaia ke lele ma na aupuni a oau loa o ka honua i ka po hookahi, oiai, he elua o'u hora i lele ae nei mai Inia a i Perusia, a he hookahi o'u hora i lele mai nei mai Pemaia mai a hiki i Roma nei. No ia mau oleio a ke keikialii, ua kaulona pono aku la na maka o ka oha naalii maluna 0 ka noho lele, a ua nui ko lakou niahalo i ka nani o ka hana ia ana, a ua manao hoi na mea a pau, he hoopunipuni na olelo a ke keikialii o inia, oiai aole he eheu 0 ka noho e hiki ai iaia ke lele.

• Mai a wai mai i ioaa mai ai keia no ho ia oe, wahi aka nina i a ka ohana aiii. Ia wa ua hoike ak j la ke keikialii i na mea a pau e pili ana 1 ka noho a me kona loaa ana mai a me ka mooielo 0 ke koa opio mai ka mua a ka hope a me ka hiki ana aku o ke koa opio i Koma i ka po o laua i mare la ai a me ka mea nana i aihue kana wahine a me kahi i noho ai. I ka lohe ana o ka ohana alii i na oklo a ke keikialii, ua olelo aku la kekahi i kekahi: Ua pupule ia paha ke keikialii i keia wa no ke aloha 1 kana wahine, oiai, he mau huaoielo olaiau kana e hoopuka mai nei imua o kakou, ua like loa me ko Waoiani pOe. No ia mea, pane aku la ke keikialii o Inia, ina aole oukou i hiiinai i ka'u inau olelo i hoike aku nei imila o oukou, alaila, ewai iwaena o oukou e hele a kau iluna o kela noho lele. Iloko o ia wa i pane mai ai ka moi i ke l eikulii, kahaha, mai ko'u wa i hanau ia ai a hiki i keia wa, aole wau 1 ike i kekahi noho leie i hiki iaia ke lele me kona eheu ole. I ka lohe ana 0 ke keikialii i ka oleio a kona makuahonowai, ua pane koke aku la oia: E hele kekahi 0 oukou a noho maluna o kela noho a'u 1 hoike aku nei la oukou he noho lele, a e kauoha no wau iaia e iele kaapuni iloko o keia ha* le iloko 0 ria minuie eiima, a ina oukou e ike 1 ka hooko ia anao ka'u mau v lclo, alaila, e manaoio mai oukou i ka'u mau olela Iloko 0 ia wa i ku ae ai ke kaikunane ponoi o ka wahine a ke keikialii a noho iluna o ka noho a oia ka ke keikialii 0 Inia i pjne mu ai i kona kaikoeke j»enei. E paa e a paa ma ki aoao oka noho leie, o haule auanei oe Ua ae nui la kona kaikoeke a iloko o u wa 1 kahea aku ai ua keikialii nei i kona noho.

Ia oe e ka huelo o BuiionababeU, ka maua kauwa hoolohe hoi, ke kauoha aku nei wau ia oe e lele kaapuni oe o keia keena iloko o na minute elima a hoi nuu i pau ko lakou nei pohihihi nou, a e lele malie oe aole hoi e wikiwiki. lloko o keia manawa a ke anaina e noho nei, aohe wahi mea a puai wahi leo iki iwaena o iakou, a o ka leo oke keikialii ka mea lohe u, a e kali ana hoi lakou no ka oiaio o na uielo a ke keikia'ĪL I ka pau ana no o m oleio a ke keikialii, ia mauawa no t pu malie ae ai ua noho nei a lele kaapuni ae la ia lo ko o ke ket na oka haleahi a he mea pahaohao loa hoi ia i ka manao 0 ka ohana a!ii e noho ana. 1 ka ike ani o ka oha naalii i keia mea hou, ui hulo ae U likou no ko !akou ike aua i keia mea kupanaha a la* kou 1 ike ole ai mamua."

la manawa, akahi nc) lakou a maruo io 1 na o'c!o i kc keikialu o-Inia. I ka pau 9na o na aiinuee eiiau, u* hoi mai U ka noho lele a piU ma ka ao ao 0 ke keikulii o Inia la wa no 1 ku nui ai kona kaikoeke a kamailio mai la: oiaoli oe ika W.vu ana ia oe o keia noho lele, ua manao wau, ina h* oiaio ka mea i kohikuhi la mai la oe nui kou hoaloha mai e pili «na i kahi i noho ai o kau wahme. alaila, e p<"»no paha kaua e hele e nana i kahi o kau wahine i noho ai, a malia o ike aku ka ua iaia, ke hīki ho» kau» ke k*u maluna o ka noho. lloko ia vra i apono mai ai na mea a pau i na olelo a ke keikialii o Roma ke kaikoeke hoi o ke keikialii o Inia me ka lokahi. j Ika lohe ana oke keikialii o Inia i Ina olelo a kona kaikoeke, ua pane aku la oia; Aole }>aha kaua e hiki ana, aka, e hoao no paha kaua, ina he mea hiki, alaila o ka hooko ia ana no hoi ia o 'kou makenvike a mea'u kou kaikoeke |e ike i na helehelena o ka'u wahine, * ina hoi ha pela e hele oe e komo i loie nou a hele aku kaua. Iloko 0 ia wa i komo aku ai ke keikialii o Roma malokoo kona rumi komo kapa a kahiko iho la i kona mau kahiko alii a pau. I ka pau ana o kana kahiko ana, ua puka mai la oia a ku ana imua o kona kaikoeke, a pane mai la kona kaikoeke uia nei : Owau 0 kaua ke noho mua iluna o ka noho a maluna iho oe o ko'u mau uha e noho ai. Ae aku la kona kaikoeke a hele aku la laua a noho iho la iluna o ka noho, a ia manawa no hoi i kahea iho ai ke keikiartti i ka noho lele i ka • ana iho penei; £ ka huelo o Balionababela t ua inakemake au e lawe oe ia maua i ke kua hm o Roma nei i kahi o ka'u wahine e noho nei i keia wa. I ka pau ana o keia mau olelo a ke keikialii, ia wa no i oili aieu ai ka iiuho lele a lele aku la no ke kuahiwi. Iloko 0 ka bapafu hora wale no ke • ia lele ana aku o laua ua kokoke ak u la laua i ua wahi nei. la laua i hiki aku ai ma ka puka komo, ua ltle iho la laua ilalo a hooma ka aku la e hele a ku ma ka puka, a no ko laua ano makau ua emi hou mai la laua i hope a katn*ilio iho la pehea la laua e hana ai i komo ai iloko. Pane aku la ke keikialii o Koma i ke keikialii o Inia, o oe ke hele .iku e kikeke i ka puka o iru e hemo mai ka puka, alaila, e hele mai kaua e kau ilu* na o ka noho a lete aku. Ia wa i ae mai ke keikialii o Inia a pane mai la: 0 kaua pu no hoi ke hele a kokoke i ka puka, i hemo mai no ia o ka puka, kau koke iho no kana iluna o ka noho a lele aku kaua iloko, ina paha kaua e noho ana maanei, aole kaua e komo ana iloko, ike koke ia mai no kaua a o ke pani koke ia mai no la o ka puka ia kaua. 1 ka pau ana o keia mau olelo ake keikiaiii o Inia, ua ae mai la kona kokoolua. A keia pule ae e hoike aku ai ma kou i ke ku o ka lua huna o na powa. {Aolt i pau. )