Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVIII, Number 47, 23 November 1889 — HE KAAO NO HAPAIKALA-Hapaikamahina KA HUA OHIA NANI I LOAA MA KA Piko Mauna o Farani Ka Ui nana i Kakele ke Aupuni o ka Lihilihi o na Manu. I Kokua ia e HULUPAINA kona Pokii. [ARTICLE]

HE KAAO NO HAPAIKALAHapaikamahina

KA HUA OHIA NANI I LOAA MA KA Piko Mauna o Farani

Ka Ui nana i Kakele ke Aupuni o ka Lihilihi o na Manu.

I Kokua ia e HULUPAINA kona Pokii.

Unuhi ia e Moss Ma'u Iloko oia wa i pane aku ai ke koa opio i kona lio *. E lele ka'i'aila i ike aku ai au īa aupuni. Ae akn la ka lio a lele aku la laua ilaila Ia laua i hiki aku ai, ua ike aku la ke koa opio i keia huina kanaka nui e puuluulu ana nia kahi kokoke i ko laua nei wahi i haule iho ai, a oia kana i ninau iho ai i koaa lio i ka i ana iho : HeaM ka hana a kela poe kanaka ma kela wahi ? Pane ae la kona lio, o ke kumu e piha ia mai la kela wahi mamuli no ia o ka li ana i ke kanaka nana e malama ka hale kamaa o Kinikeoki, ka mpi o Pelekane nei, no ka lilo mau o ke kamaa o ua haie kamaa la, a oia ke kumu e make mau nei kanaka o keia aina. Pane aku la ke koa opio, e hele hoi ha kaua malaila i ike aku ai au i ke kanaka e li la ana iluna o ka amana li kanaka ? Ae aku la kona lio a hoomaka aku la laua e hele. la iaua i hiki aku ai ma kahi o na kanaka e piha ana, ike aku la ke koa opio i ke kanaka e hoomakaukau ia ana e li, a oia no hoi kona wa i pane aku ai me ka leo moakaka i hiki ke lohe ia e na mea a pan, 1 ka i ana aku '• E hookuu i kela kanaka ! I ka iohe ana o na mea a pau i keia ieo, ua nuli like ae la lakou e nanaika mea nona keia leo, a ia wa i ike mai a' lakou i keia opio ui e ku aku ana imua o lakou, a ia wa i pane mai ai ka moi : Heaha kou kuleana, a heaha kou mana maluna o ka'u mea e hana nei ? Pane aku la ke koa opio, ke noi aku nei au i kou oluoiu e ka moi, e hookuu ia ae ke kanaka a na'u e malama ko hale kamaa. Ae mai la ka moi ika manao o ke koa opio, a hookuu ia ae la ke kanika e hoomakaukau ia ana I e li. «

Iloko o keia wa i pane mat «i ka enoi imua oke koa opio : Ia oe eke keiki oona na helehelena i haiamu ia e ka nani a'u e ike nei, eia ke kauoha ia oe. e malama ee t kuu hale kamaa, a ina e loaa u ee ke kolohe nana e aihue mau nei i\a kamaa, alaila, o kuu aupuni ne l nou ia, a o oe ka nioi, a o kuu kaika mahine o kau wahme la, o na poe a pau maialo aku ou, aooe ka mana aluna ona mea a pau. Aka, ina e lilo hou na kamaa o kuu hale kamaa mai kou manawa /ku e malama ai a loaa ole ii oe ke kolohe nana i aihue, alaila, o kou ola wale no ke pani no ia mau kamaa, oia hoi, e make oe maluna o ka amana li kanaka.

I ka lohe ana o ke koa opio i na oleU> a ka moi, ua ae aku la oia, a ia wa ua hoi aku U oia me ka moi a noho ma ka halealii a hiki i ka wa e hoihoi u aku ai no ka haie kama* o ka mol A i ke kokoke ana mai o ka manawa i oklo ia ai no ke koa opio, ua hoihoi ia aku U keia a noho iloko o ka ha!e kamia I ka uhi ana mai o ka po, a oi&i ke koa opio e nanea ana iloko o kona niroi, ua hiki aku U te kaikamahioe alii a paoe aku U imua o ke koa opio i k* i ana aku : la oe e ke keiki nana e maUma nei ka hale kamia o kuu makuakane, e o<uoltt anei ot e iou waina pu me a'u ?

Tane aku la ke k'.\j opio. he o'.uolu nuu au 1 na wa a pau. Iloko o keia wa, unuhi ae U ua kai kamahine nei i kekahi nui'.oko ae 0 kena poJj a ninmi iho la iloko o ke kiaha, a haawi mai !a i ke koa opio e inu, a inu ae la no hoi keia, a peia mau ka haiu a ua kaikamahine nei me ka manao e ona ke koa opio. 1 keia wa ua ike iho la ke koa opto 1 ke ano luhi o ke kaikamahine alii, nolaila, hoohaule iho la keia iaia mai luna mai o ka noho a waiho ana ilalo o ka papahele. I ka ike ana o ke kaikamahine alii i ka haule ana o ke koa opio. manao iho la oia ua ona loa ia la i ka waina, (eia ka e makemake ana e ike i ka hana a keia kolohe), nolaila, i>ane iho la ua kaikamahine nei : Apopo make oe, a 0 ko ona no kena e moe ai a hiki mii ia manawa. I ka pau ana o keia mau olelo a ua kaikamahine nei, ku ae la oia a hele aku la no ka rumi kamaa o kona makuakane a hue mai la a ku ka paila hana ka haawe o ua mea o ke kamaa, a eia no ke koa opio ke ike aku nei no 1 keia mau hana a ke kaikamahine aln.

Iloko o keia wa i uina mai ai ka puka a komo mai la he 5 poe nika, a haawi aku la ua kaiknmahine nei i ua poe kamaa nei ia lakou, a puka aku la ua poe nika nei me ke kaikamahine alii a kau aku la niaiuna 0 ke kaa a holo aku la.

Maanei e ka mea heluhelu e hoike! aku kou mea kakau no keia poe paele. O keia poe paele i hoike ia ae nei, he poe kauwa lakou na ka ipo a ke kaikamahine alii, he paele no, a ia \akou mau no e lilo nei na kamaa o ka moi, mamuli o ke komo ou ana o ke knikamahine aln, a aole nae lakou i !oaa iki a hiki wale i keia wa a ke koa opio e kiai nei iua hale kamaa la. Nolaila, ua maopopo aku la paha la oe ke ano o keia poe paeie, nolaila, e huli ae ka ua a nana eku no ke koa opio.

I ka hoomaka ana aku o kc kaika mahine alii a me na paele e puka iwa ho mai ka rumi aku a ke koa opio e moe nei, ua ala ae la oia a ukali aku la mahope o lakou. A i ka hoomaka ana aku o ko lakou kaa e holo, ua kau aku la keia mahope 0 ke kaa me ko lakou la ike ole mai, a pela iho la keia e pupue nei mahope a hiki wale i kahi o ke kaa i ku iho ai, a 1 nana ae ko la hana eia ka iloko o ka ululaau, a hoomaopopo iho la keia eia lakou i uka o ke kuahiw\ Lele iho la ke kaikamahine alii i lalo me ua poe paele nei a hele aku la, a aole i liuliu iho, ike aku la ke koa opio i ka a mai o ke kukui, nolaila, hele aku la keia a kokoke ike iho la keia he ha* le, a ua paa ka pukn, a hele hou aku la keia a ma ka pukaaniani a kiei aku la iloko, a iloko o ke ia wa ua ike aku la

oia i ua poe paele nei e komo ana i ua poe kamaa nei. I ka paa ana o na paa kamaa o ua poe nei, ua hoomaka iho la lakou e huiahula, a o ke kaikamahine alii boi ua hala ae ka ikena a na maka o ke koa opio iaia ma ia manawa. 1 Oiai ua poe nei e hoomau ana ika hula, a e hoomau ana r.o hoi ke koa oj io i ka nana, a i ke kokoke ana ae i kauwahi o ke ao, ua ike aku la ke koa | opio i ka uuka ana mai o ke kaikamahine alii a me kekahi mau paeie a he!c aku la a kau iluna o ke kaa. Oiai iakou e hoomaka ak#ana e hoi no kai o ke kulanakauhale, ua kau aku la ke koa opio mahepe, a i ke kokoke aoa i ka hale kamaa o ka moi, ua lele iho la oia ilalo a holo aku U me ka mama nui a komo iloko i moe kho la ma kona wahi i moe mua ai. Aule i liuliu iho, komo ana ke kaikamahine aM, a ike iho la i ka rooe no o ke koa opio, noiaila, pane iho la oia me ke ano hoohenehene i keia mau huaolelo : Hoomanawanui e ke kanaka opio, he mau hc ra helu w»ie no koe, alaila, hiki mai kou manawa.

I ka pau ana o keia mau huaolelo a ua kaikamahine b, ua puka aku la oia a hoi aku la no kona «ahl 1 ka hala ana aku o ke katkamahtnc alii» ua ala ae la ke koa opio a nina ae la i ka uwaū o ka hora 4 ponoi ta» a nalu wale iho ta no oia iloko ooa no keia mau hana. I ka hala ana ae o kekahi mau mt< nute, ua wehe ae la oia i kana buke punahele a pane iho la:

Ia oe e BuUooababelii, kuu iiio kupua hoolohe o na ululaau o Lelanona;

ua makenuKe aj u 1 'eeu I ka pau anu no o keu nu", x ke keu opio, ku ana u.i ilm vx\ :nv.. \ koiu haku a pane iiu: !.i Hoiha ka nuKenuke 0 kvui h.u i kai oiu ae nei i kana kauw.i r.cs 3 r hai nui x e hooko m no r»"ko o Va na nawa jx)kolc. Tane aku U ke koa o{ io, u.i m.u, make au uoe e kii aku \ keU } v <.• .1 ele na lakou e a»hue nuu n<M »u * 1 maa oka moi o Pcltkane n<?i 1.1 \ - aku a hoo|*aa ia lakou maloko o k.% r mi helu ekahi o ka o l\ < knne nei. I Uwa no a pau keu nuu hiu» ' t 1 ke koa opio, o ka wa no u 1 iuti a's m ai ua ilio la, a i ka hala atu ae o krk.» hi mau minute» ku hou ana ou unua o kona haku a mai !a : 0 kou makemake e kuu tuki\ hooko ia. Ai ka pau an.\ no o ktu nuu huaolelo, ua nalo aku l.\i i.ii > kona wahi mau. | Ika nalo ana aku oka ilio, ua noh • jiho la no ke koa opio maloko o \\.\ : : mi la, a pela wale iho la no <na 1 ala .u a hiki wale i ke ao ann. 1 ka oili ana mai o ka malanulam.i o ka U 1 ke kakahiaka, a oiai no ko koa opio e nanea an.i nialoko o k. n.i rumi, aia hoi ua hemo mai U k,i puka a komo mai la ka moi a ike m.u la i.\ ianei, haawi mai la i kona aloha a pe'.i no hoi keia i haawi aku ai i ko ianoi aloha, a hele loa aku la no ka mm n.> kona rumi kamaa.

I ka hiki ana aku o ka moi ma rumi kamaa, he mea hookahaha i k» na manao ka ike ana iho ua lilo hoii no kekahi mau paa kamaa, nolaila, huli jc la oia a hoi aku la no ka nimi ake a opio e noho ana, a pane aku la : •imua ou e ke keiki nona na helohe lena maikai, hele kaua no kalu a k.i lehulehu e kah mai la, oiai, ua ike iho nei au ua lilo hou no kekahi »uau p.ia kamaa o'u, a iiaila oe e hoike mai ai i kau mau mea i ike i ka po nei, ina ua ike oe, a me na mea a pau e pili ana i kahi e loaa aku ai o ke kuluhe.

I ka lohe ana o ke koa opio i kci;i ? mau olelo a ka moi, ua ae aku la oia, puka aku la laua iw.iho a kau oku l.« maluna o ke kaa, a lu lo aku )a no kahi 1 a ka lehulehu e kali mai ana. Ia laua nei i hiki aku ai nu kahi a ka 1 e kali mai ana, ua lele ih«> l.i 1 laua nei ilalo a hele aku la a n<>}w ih•» la ma kahi i hoomakaukau ii im i.hm. / ka hala ana ae o kckai)i m.iii tni nutc, ua ku ae la ka inoi iluna a mai la imua o ke koa opio : la oe e ka inalihini, ua nnkem.ike au a me ka lehulehu hulooko.i no i.* oe e hoike mai i ka mea nana e .uhue mau nei kuu hale. I ka pau ana o keia mau olelo .i \.i moi, ua noho iho la oia ilalo, a iloko <> ia wa i ku ae ai ke koa opio ilnn.i ,i 'haawi mai la i kona aluha iuhm o ke anaina, a pane mai la imua o k.i in<>i Imua ou e ka moi, ke hai aku i.u au, aole he mea e ae nana e aihue na ko hale kamaa, aka, nau no.

Pane aku la ka moi, i>chca hoi iu <: aihue ai, oiai no'u no hoi ia f

I Pane aku la ke koa opio, at% nau n--. na kau kaikamahme ponoi no v n■»ii• > mai nei imua o ko kakou alo i kc<a w.i, nana {xmoi i hani i keia mea, a nuke ma'uwale ana ia mau uukaamana ou e ka moi. Pane hou aku la ke koa opio, o ke kumu o ka hana ana o kau kaikauuh ne i keia mea, mamuii no ia o eona aloha ana i kekahi mea, a oia ka ipo aloha a kau kaikamahine, he mka oi;i, a ina ua kanalua oe no ka oiaio o k*'u mau olelo, alaila, o ka hoike wale no ma ku'u aoao, e hele aku or a me ka lehulehu holo<jkoa nei no ka rutt i helu ekahi o ko oukou halepaahao a e ioaa ivo ia oukmi ua ij-o nika l> a ke kaikamahme alii a n.e kona [x>c kauwa mka malaila kahi i paa ai. Iloko o keia wa i hoike aku ai ke koa opio i ka moolelo piha o keia ai hue ia ana, mai ka hiki ana aku o ke kaikamahine alu imua ona a hiki i ka paa am o ka poe paele i kalialepaahao. I ka lohe ana o na mea a pau i na olelo i ke koa opio, ua nune iho la ke (a a roc keia. a iloko ota wa i ike ia aku ai na helehelena o ke kaikamahine alii ua hele i haikea a i; kulou ana ko< na poo ilalo, a me he mea la e hoike mai ana ua oiaio na olelo a ke koa opio t a ua hu'e ia ae h hoi kana mea huna a ahuwale imua o oa maka o ka lehulehu.