Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVIII, Number 47, 23 November 1889 — KA NINAU E PILI ANA I NA PAKE MA Hawaii Nei, Amerika Huipuia, Auseteralia, a me na Aina e ae. Pane a na Kuhina I KA Palapala Noi a Kekahi Poe o Honolulu. Aohe Ahaolelo Kuikawa! Apono ka Aha Kuhina i ke Kaupalenaia o ke Komo ana mai o na Pake. Na Olelo Kaupale Oolea a Sir Henry Parke's ia Enelani. Papahelu Ano Nui. [ARTICLE]

KA NINAU E PILI ANA I NA PAKE MA Hawaii Nei, Amerika Huipuia, Auseteralia, a me na Aina e ae.

Pane a na Kuhina I KA Palapala Noi a Kekahi Poe o Honolulu.

Aohe Ahaolelo Kuikawa!

Apono ka Aha Kuhina i ke Kaupalenaia o ke Komo ana mai o na Pake.

Na Olelo Kaupale Oolea a Sir Henry Parke's ia Enelani.

Papahelu Ano Nui.

\lessrs. Robert Lishman, M. A. (lonsalves, 1\ K. Kuras, a me J. K. Naone :

E na Keonimana —Ma ko oukou ano he Komite no kekahi halawai a kekahi poe kupa Hawaii a me kekahi poe e noho ana maanei, i malamaia ma ttonolulu nei ma ka 1a 230 Sepaten«aba i hala iho nei, ua noi mai oukou i ka Aha Kuhina e imi i kahi e hiki ai ke kahea ia a akoakoa ka Ahaolelo, no ka waiho ana'ku i kekahi hoololi no ke Kumukanawai, he mea hoi ina e hooholo ia, e hiki ai ke kau kanawai ia, ke kupilikii ka makeke limahana mamuli o ka nele, e ae ia na Pake e komo mai iloko nei o keia Aupuni ma ke ano pee limahana no na mahiko, a i hiki ai hoi ia poe Pake i ae ia e komo mai ma ia ano, a me ka poe Pake e noho lawelawe hana lirna nei i keia manawa, e kaupalena ia lakou ma ia ano hana wale no e lawelawe ai.

Ma ka manao o ka Aha Kuhina, o ke kumuhana o ka oukou noi, ua komo iloko o kekahi ninau ano nui i pili no keia mua aku o ka noho'na o keia Aupuni. Mamua aku, a mahope mai nei o ka loaa ana mai o ka oukou palapala noi, ua noonoo nui ia keia kumuhana a ua nowelo nui ia hoi e ka Aha Kuhina. O ke kono i hookomo ia iloko o ka oukou palapala noi, ua hoalaia mailoko o elua apana, a ua ulu ae.no hoi he elua niau kumu ninau penei : () ka mua.—Ma ke ano hea la e kau ia ai na kaupalena ma?una o na Pake e komo mai iloko nei 0 ka aina, a heaha hof na ano hoomalu e kau ia ai maluna o na Pake e noho nei a e komo mai ana paha ma keia mua aku ? O ka lua. —I ka manawa hea la e lawelawe ia ai keia hana ? Maju lawe ana a noonoo mua i ka ninau elua, e ulu mai ana na Jcumu no ke kumuhana penei: Ua kohoia ka Ahaolelo e ku nei iloko o Sepatemaba, 1887. kekahi mau halawai kakaikahi a kekahi o na apana, oia hoi o Honolulu, ua kukakukaia ka ninau e pili ana i na Pake, aka, o ke kumuhana nui nae imua 0 ka lahuikanaka ma ia manawa no ka apono ia o ke Kumukanawai hou a me na hana ikoai ia hopena. Ma ia kumuhana, o na hoa a pau o keia Ahaolelo e ku hei, koe wale no hookahi, ua koho ia.

Ma ke kau kuikawa o 1887, ua hoala ia mai ka ninau e pili ana i na Pake, a ua hooholoia he kanawai kaupale, a ua hoololiia ika 1888. Ika makamua 0 ke kau o 1888, u* waihoia ae he hoololi i ke Kumukanawai i kulike a i lawa hoi no ka hooko ana i na mea i hoakaka ia maloko o ka oukou palapala noi, a ua haawiia i kekahi Komite #V'ae, a ua apo lakou i ka ninau me ka huli pau pono i na mea e pili ana, a ua waiho mai ia i ka lakou hoike me kekahi bila kanawai hou i hoololi ia, a ua noonoo ia a haawiia i kekahi Komite hou, a ua hoike mai lakou me kekahi mau hoololi hou. Mahope oka hoea ana'e oka hila kanawai no eha manawa ma ia ano imua o ka Hale, ua hoopanee loa ia ma ke koho ana o 25 kue ia 17.

Alaila, o na kulana i ulu ae a makou e konoia mai nei e kahea i ka Ahaolelo e akoakoa no ka noonoo ana i keiakumuhana, penei no ia : O ka mua.—Aole i kohoia na hoa o ka Ahaolelo malalo o keia kumuhana, aole i manao na hoa ua hoopaaia lakou e kokua i na kau kanawai o keia nno. O ka lua. —O ka manao hookahi a me ia kumuhana hookahi, i ano e wale no ma kekahi mau4joakaka, ua noonoo a kukakuka piha ia e keia poe kanaka imua o lakou, ka poe hoi nana e noonoo hou aku i keia manawa, a i kela manawa mua hooholo lakou ma ke koho kanalua ole e kue ana i ua kumuhana nei. Malalo o keia mau kumu, ua manao mua ka Aha Kuhina, he malanai loa na *haawina e hiki ai ke hoololi ia ka olelo hooholo mua a ka Ahaolelo, aka, mahope nae c ka noonoo akahele loihi ana, ua hooholo iho lakou, ina he mau kumu kupono kekahi e pono ai, alaila e lawelawe ia kekahi hana i hiki ai ke waiho ia'ku ka ninau imua o ka lahui no ko lakou apono a apono ole paha i keia kau koho balota ae, o ka lakou hana ia o ka haawi ana ia manawa no ia mea. Aka, ina nae ma ia ano, aohe mau kumu kupono e hiki ai ke manao ia e hooko ia ia, alaila, ua manao ka \ha Kuhina aole lakou e apono ia ma ke kahea ana e akoakoa ka Ahaolelo.

Malalo o keia mau kumu, ua hapai ia kekahi mau hana e hiki ai ke hoomaopopo ika manao oka Hale. Oka hopena i ikeia aole e loaa kekahi hooko ma ke kau kanawai kupono no ka hoolawa ana i ka mea i makemake ia ma o ka Ahaolelo eku nei. Oka nui oka mannwa no ka hoomaopopo ana i keia mea a me ka hoonohonoho ana i na hoike%apahelu e hoike ia'ku nei ma. hope ae nei ke kumu ulolohi o ka waiho ia ana'ku o keia pane imua o oukou. No keia mau kumu i hoikeia ae la, ke manao nei ka Aha Kuhina he mea makehewa ke kahea hou ana i ka Ahaolelo nu ka noonoo ana i keia kumuhaiia.

Ma ka aoao o ka Ahaolelo, he mea pono ke olelo ae, o na kumu i hoikeia mai e ka hapanui o lakou, aole ia no ke kue aku i ke kahua o ka manao kaupale a me ka hooponopono ana. He hiki no ke hooki ia keia pane maanei. oiai, ua lawa no na mea a oukou e noi mai nei e hana ia; aka, ua manao makou, mamuli o ke ano nui o keia ninau, he mea ia e kono ana e haawiia i mau olelo. hoakaka kanalua ole no ke kahua hookele aupuni a na Kuh'na Akahi—O ka pakeu loa o ka heluna hoohalike o na Pake iloko nei o ke Aupuni, a me ko lakou hookeke emoole ma na ano oihana a me na hana lehulehu o ka aina nei, he mea ku i ka pono e lawelawe ia kekahi mau hana kupono no ke kinai a kapae koke ana i ke ano noho'na maīamalama o na lahui o ka poai Hikina maloko o keia Paeaina a e hookahua ia ma ia wahi e ke ano noho'na malamalama o na lahUi 0 ka poai Komohana, i ole e pani ia ka makalua o na kanaka Hawaii a me na lahui e ae e na Pake. Alua—O ka haomau a hoonipaa ana 1 ka noho'na malamilama o na ano lahui Anglo-Saxon, ka mea hoi i hookomo ia mai iloko o keia Paemoku a i apoia a laweia e ka lahui Hawaii i ka makamua 0 keia keneturia, he mea hiki ole ia ke pale ae no ka hoomau ia 0 ke kulana hooponopono lanakila a me ke kookoa o keia Aupuni; a e hiki ana ke hoonipaa ia ia ano noho'na malamalama ma ka malama a kaohi wale ana no i kekahi ano lah ii i hoonaauao ia iloko o ia ano, a i hoomaopopo hoi i ke ano o ka hookele ana a me na pomaikai o ke kulana aupuni. Akolu— Ke manaoio nei makou, o

ka nialama mua ia oe iho, ma ka aoao o na aupuni, elike la me nakanaka pakahi, he haawina ia i apono lokahi ia e ke ao holookoa.

I kumu e noonoo maopopo ia ai ke kulana iloko 0 keia aina, he mea pono e hoomaopopo ia owai la na aupuni a heaha hoi ka na lahui e aku e hana nei no keia kumuhana, a heaha hoi ke kulana o na aina e aku i ano like na haa wina e piii ana i keia ninau. I—Ma Amenka Huipuia, ua hoolilo ia keia ninau i mea e noonoo nui ia ai, a no kekahi mau makahiki lehulehu, o ke kaupalena aku i na Pake ka ninau hookahi a 0 ka ninau poo no hoi ma na palena aekai oka Pakipika. Iloko o na makahiki makamua, ua kuhi ia keia mau hoala nune maluna o ka "poai 0 na kanaka Ailiki," a meka poe ukolohe a hanaino" (hoodlums), aka, 0 ka lokahi 0 na ano kulana kanaka a pau, ka poe malama oihana a me na ano luhui like ole a me ka oihana papapai nuj>epa holookoa, oia ka mea nana i hoopiu ia mau manao he manawa loihi 1 hala ae nei, a ua ike kakou i ka makahiki i hala, i ka hapaiia ana o ke kumuhana e kaupale loa i na Pake ma na aekai o ka Pakipika a i apono a hoo holo ia e ke Aupuni o Amerika Huiia aia kona mau mahele a pau, ka Mana Kaukanawa», ka Mana Hooko a me ka Mana Hookolokolo, a ua hookoia me ka ikaika ma o na kau kanawai, me ke kue no i na olelo o kekahi kuikahi paa mawaena o Kina a me Amerika Hui-

puia. I ka helu kanaka hope loa ana iho nei, 1880, o ka heluna pau o ka lahuikanaka o Amerika Huipuia he 50,526,222; o ka huina nui o ka lahui Pake iloko olaila, he 105,613; a o ka huina o ka lahuikanaka ma Kaleponi, he 864,964, a o ka»huina o na Pake ma Kaleponi, he 75,132. Ia manawa ō ka mahele o na Pake he .002 pa keneta o ka huina holookoa o ka lahuikanaka o Amerika Huipuia, a he 8.6 pa-keneta hoio ka lahuikanaka 0 Kaleponi. O ka heluna i koho ia no ka lahuikanaka 0 Kaleponi iloko o 1887, he 1,400,000. oka huina 1 koho ia ona Pake iloko o Kaleponi iloko 0 ia manawa hookahi, he 102,000, oia hoi he 7.3 pa keneta. O na kau kanawai kamahao i ike mua ole ia kona ano 1 kau ia ma Amejrika Huipuia, ua hootnana ia i kumu e jhoopakele ai i kona poe kupa mai kekahi ano lahui o kekahi aina e i helu ia ma ka .002 pa keneta wale no o ka heluna holookoa o ka lahui, a ma Kaleponi hoi,,.kahi i oi aku ka akoakoa o na Pake, he 8 6 pa keneta wale no iloko o 1880, a i koho ia ma ka 7.3 pakeneta iloko o 1887.

2 —Kanada. Iloko o lulai, 1884, ua koho ke Aupuni o Kanaela he Komisina Alii " e ninaninau 1 na mea a )>au e pili ana i ka ninau holookoa o ni Pake limahana, na mea pili i ka lakou mau hana pili oihana a me ke ano o ke kue ia o ke kulana launa a noho'na inaemae mamuli o ke komo nui loa 0 na Pake iloko o Kanada." Ona kumu iuluaeaikeia Komisinauaolelo ia "Ua koi pinepine aku o Koluinehia Beritan»a ma o kona Ahaolelo iho a ma o kona Luna Elele Aupuni iloko o ka Ahaolelo Nui i ka Mana Hooko a me ka Ahaolelo o Kanada e kau ia i kanawai e papa ana i ke komo aku o na Pake iloko o Kolumehia Beritania."

Hc laulaha a pau pono ka hoike a ua Komisina la, no na aoao buke he 653, e hai ana i na mea t huli ia ma na ano j pau 0 keia kumuhana e iike roe na niea i manao ia ma ka hapanui o na aina i ulu mai ai keia ninau, me ka hoke pu ia o na olelo ike piha i waiho ia ae. M1 k* hoakaka ana a ka Lunahoomalu, ua pane mai oia 1 keia mau o'elo ku i ka ikaika : " He eha mau ala i hamama imua o ka hoopae limahana Pake, ma kahi i kaupalena ole ia :

«1 —Q ka hoomau ia o ke kouio kaheawai ana o na iimahana kane, he poe hoi i hiki ke ola malalo 0 kek ahi mau ano e hookupilikii ai i ka noho'na o ke kanaka ilikeokeo, :i o keia poe ma ko lakou ano kukulu, alakaamahu, ka mahiai a hooulu ana i na hua ai a me ka hoala ana i na hale oi hana hana lima, e loaa ana paha kekahi mau pomaikai, aka, iloko nae o ia manawa hookahi, e kau mai ana no i na ku-nu pilikia nui ma ka hoonele ana'ku i na limahana ilikeokeo a me ke paniku ana'ku i ke komo ana mai o na

limahana i maa a kamaaina i na hana ano mau o ke poola a me na h*na ano akamai. * * * ":2—Ma kahoolanakila ia mamulio ke kaahele mai ka weli o ke ano hoomana ona kupuna, x a i ole, ua hiki ole ke pale ae mamuli o ka nele, malia o lawe pu mai na limahana Pake i ka lakou mati wahine a nohopaa iho iloko o ka aina. Ma ia ano, me ka hiki la lakou ke ola mamuli o kahi mea ai uuku, e mahuahua hikiwawe ana ko lakou heluna ma ke ano e hoopilikia ai 1 ka heluna ona ilikeokeo. A iloko oia manawa, o ke kulana o na mea a pau i hoakalea mua ia, e hiki ole ai hoi i ka poe i helu iama ka papa waena ke ol i, e hoea mai ana, ameki hookauwakuapaa ole ia maoli, e loaa ana no nae na hopena. ino a pau oia ano noho'na. O ka huina uuku o ka poe hanohano, i nui launa ole ka waiwai, i maopopo e pau aku ana i ka make mamuli o ko lakou omali kohu wahine, mahope iho o ka pau ana o ko lakou au o ka hooka-

no ma na ano mana a pau e kue ana i ka noho'na lanakila a me na oihana kaokoa. * * *

"3 —A i ole, i ka wa e loaa ai he keehina noho'na i na Pake, malia e haawi ia'ku ana i mana koho. 'He mea hiki ole loa paha ia,' He oiaio ia mea. Aka, aole nae i lihi oi aku ka hiki o!e mamua o ka 1859 i ka ae ia ana 0 ka negero e koho balota. A heaha aku ka hopena ? O ka hopena, mahope iho o ka haunaele a me ka hookahe koko, he apo lenalena ma na aekai 0 ka Pakipika.

"O keia mau mea a pau he nanaina mamao imua. Aka, kc noi nei makou e hoomanao ia na olelo a ka poe i noho ma Kina. Oka poe i kamaaina ina Pake ua ike i ko lakou mau ano a pau. He mea oiaio, mawa|jo ae ona hana noeau 0 Europa, ke kaua, a me na hahma lima akamai o ke kulana loea, ua eo'ke ao holookoa ia lakou * * * a e ike auanei na ano lahui AngloSaxon i keia ano lahui 1 hoowahawaha ia e nee mua ana me ka awiwi iloko o na makahiki e hiki mai ana.

"Nolaila, he mea naauao no ka Aha-| olelo Congress o Amenka Huipuia ka hoala ana 1 kekahi hana e pili ana i ka hnopae hmahana Pake." Mahope o na hoakaka ana a ke Komisina i na olelo hoike, ua olelo ae penei : 14 Hookahi mea kuponoloa e hoomaopopo ia no keia mau hoike a Auseteraha—oia hoi, o ka like loa 0 na manao a me na kumu me ko na kanaka o Kapalakiko a me ko Kolumehia Beritania i keia la. Ua like wale no ke ano o ka Pake ma na wahi a pau, a o ka poe kokua 1 kona komo n a% a i ole i kona kauoalena la a i kona papa )oa ia paha, e hoopuka ana no lakou i na jano olelo hookahi ina i Melehona ko lakou wahi i noho ai, a 1 Ladana paha a i ole i Kapalakiko." Ua pakui mai ke Konmina i na olelo a kekahi o na lala o ka Ahaolelo o Queensland, ma kana kamailio ana ma na mea pili i ka holomua kuloko o Singanore mamuli o na limahana Pake, penei : " Ke ae nei.au, ma ka hookomo ana mai iloko o umi makahiki e hiki mai ana i kekahi heluna ano like o na P<ike iloko o Queensland, e hiki ana ke hooi ia aku' na kumu waiwa» o Auseteraha

me ka laula e hiki ole ai ke loaa ma kekahi ano e ae Uoko o kanalima makahiki. Aka, he mea pono anei ia kakou ke hoawiwi i ka holomua o Auseteralia mamuli o na kumu kuia o ke kulana noho'na aupuni o Austteraiia o keia mua aku ? He mea pono anei i wahi e loaa ai i kekahi poe ka - naka kakaikahi ka waiwai, a e heolilo ia ke ano a me ke kulana o ka lahui holookoa o ia aina nui i mea kaupaiena ia a paa no ka manawa mau loa ?" Ua hoike mai ke Komisina o Kanada he roea pono e kaupalena la, ala aole nae o ka hoohaiki a hookapu loa, malalo o na kumu, aole i hiki aku ka huina iloko o ka aina ia manawa e kupono ai ia mea. A mamuli o ia manao, ua hooholoia kekahi kanawai kaupalena a ke mana nei i keia manawa. O kona ikaika e hoomahuahua ia aku ana ma keia mua aku he mea maopopo ioa ia. 3 —Ua hoala ia na manao nune maloko o na Panalaau o AuBetera|ia mai kona loa a me ka laula mamuli o keia ninau hookahi. v > "O ka heluna o ka lahui o ia niau

•Panalaau i ka hopena 0 1887, nenei no ia : Pa kentta ona I o e* I Pdke I ~ ~ ' n n' ' ' I i o e 00 o M-» Pako i NOCO u-> O O O wn 1 atce 1 oe t Iula«, iSSB. o d -tOO vc ~ ' M M lO OO O O -00 oe | VC I- - ro N 1- OO 00 Huina 1 lanu 1 nau N o U->vO N N N an, 1888 ... *t *tvo «« +tI ao Oo — m w" r p • CJ • *.*».• i/i • • • W • O < '■ ' ' E * £ < «•••£•© < •«* •'O •5M • < £ ' J e.2 j 2 [/i'nN e a « a u°u w z v » *-? 9 w & & 35 <u <u 3 3 3 & > £ Q>< H <

u Ka heluna ona Pake iloko 0 188r, he 43,706, o ka oi iloko o 7 makahiki, he 7,624. Me keia uuku no nae oka heluna pa-keneta o na Pake, ua hooholo lokahi no nae na PanaUau i na kanawai e kaupalena ana i ke komo ana aku ona Pake limahana. Mamuli 0 ka holopono ole o keia, ua malamaia he halawai o na Elele mai na l'analaau mai a pau o Kikane īloko o 1888, a ua hanaia kekahi bila kanawai no ka waiho ana aku imua o ka Ahaolelo o kela ame keh Panalaau. Mimuli 0 keia, ua hooholo ka Ahaolelo o New S >uth Wales he hila a ua lilo 1 kanawai ma ka la 11 o lulai, 1888.

"iMamuli o keia mea, ua papa ia na moku aole e hookomo aku i na ohua Pake īloko o na Panalaau a oi aku i ka hookahi ohua Pake no kela a me keia 300 tona o ka moku; o na Pake e komo lele aku ana iuka e uku ana lakou he auhau kino he ($2,500), a o ia poe e lele ana iuka, ua papa ia ao!e e komo ma na hana eli gula a mau mea eae Me he la e lilo aku ana na hoohana īa ana o keia kanawai i mea e papa loa la ai ke komo ana aku o na Pake ma keia mua koke iho."

E nana ma ka buke " Wealth and Progress of New South \Vales," aoao 313-4, 1887-8.

Ua hoike ae ke Aupuni Beritania 1 kona apono ole iua kanawai nei, a ua upu ia e hoole ka mana hooko, a ia manawa o Sir Henry Parkes, ke Kuhina Nui o New South Wales i uwea telegarapa aku ai i kekahi mau olelo hoakaka kue ikaika ia Haku Salisbury, penei : u Ma na fnea e pili ana ika hoopae limahana Pake, a me na ninaninau a ka Marquis o Sdlisb\i ry, ke noi aku nei na hoakuka o ka Mea i Mahaloia e hoakaka pokole aku, o ke kanawai o keia Panalaau no kekahi mau makahiki i hala hope ae nei, ua kau iho he auhau kino he £10 ($5O), maluna 0 kela a me keia limahana, a ua hoohaiki ia hoi he hookahi no limahana no kela a me keia hookahi haneri tona o ka moku, aka, mamuli o kekahi mau mea i ulu ae, oia ke kunui e koiia nei na hoomalu oi aku o ka ikaika iloko o keia manawa a puni na Panalaau. Mamuli o ; keia mau mea, qa ulu ae kekahi mau Ikumu noonoo hou ma ka lawelawe ana |me kt ia kupilikii e kau m»i nei na he» lehelena oka poino. Oiai he mahele nui a koikoi keia mau Panalaau no ka Emepaea, ke waiho ia'ku nei ka manao ua lawa ke ano oui 0 ka makoA koi e kupono ai i ka Emepaea ke lawe ae a hoohana. Ina aole o makou leo ma ka hana ana i na Kuikahi, me he la he mea ku i ka pono no ka poe ia lakou ia mana e noonoo a malama hoi i ko makou mau pono. Ua hoomaopopoia mai ia makou ua hana Kuikahi iho nei ke Aupuni o Amerika Huipuia me ke Aupuni o Kina, a me ia mea ua hoopau ia ka ae ana i na limahana Pake e komo aku iloko 0 Amerika Huipuia. Ke hiki ole nei ia makou ke ike, ma kahi hea la e hiki ole ai ke malama ia na pono o Auseteralia e like me ia ano. Ke makemake nei makou e hoo ia aku i na LunAuka Imipcri.ila o ke A'ii ka Moiwahine i na mea oi ae 0 ke ano nui e pili ana i ka ninau Pake, oiai, ua pili loa a ua ano pau loa hoi na koikoi maluna o ka mahele Auseteralia o ka iahui Beritania.

<( i—He kokoke ke ala e holo ae ai i na awa 'o Auseteralia mai na awa mai o Kina. "2 —O ke ea, a me kekahi mau ano oihana a me na hanalima ma Auseteralia, oia hoi ka mahi ana i ka aina no na pono o ka noho'na a me ka eli ana i na

lua piula me ke gula, he mau hana aapo a i kupono hoi i na Pake. "3 —O ka poe limahana o ka lahuikanaka Beritania, ma na ano a pau e pili ana i ko lakou lahui, ua kue loa ia i na Pake no ke kumu paonioni. "4—Aole loa e lokahi, a ma keia mua aku, he mea e haupu ia ai, aole e loaa ka mali»hia mawaena o keia mau lahui. "5 —O ka heluna nui launa ole o ka lahui Pake he mea hoouluku ia i na noonoo a pau no keia ano limahana ma ka hoahalike ana me na limahana o na ano lahui a pau. "6—O ka manao paa e laulaha nei mawaena o na lehulehu a pau o Auseteralia oia ka hoonipaa i ka ewe Beritania iloke o ka lahui. "7 —Aole loa e kukai na noonoo ma na mea pili hoomana a kupa paha, a aole no hoi e male aku a male mai, a hui launa oluolu paha, mawaena o na Bcritania a me na Pake.

"Ke waiho ia'ku nei ka manao, ke nana a hooinaopopo ia keia mau kahua helehelenn o ka ninau, e loaa ana hookahi wale no haina—a oia keia, e kaupalena ia ke komo ana aku o na Pake iloko o kekahi wahi o Auseteralia. A oiai aole i pili loa keia ninau i ka lahui kanaka o ke Aupuni Hui o Beritania, ua pili nui nae i keia mau Panalaau ano nui, no lakou hoi na kulana koikoi ma na mea pili i ke aupuni a me na launa pili kalepa i loaa ai ia lakou ke kuleana e malama ia ko lakou mau p«no ma o na mana kaiai aupuni a me na mana kuikahi oka Emepnea. Me na hooia hou aku no ko makou makeealii no ka Moiwahine, ke kaukolo aku nei makou e lawelawe koke ia na keehina no ka hoomaka ana i na kuka me ka Emepera o Kina i loaa ai na hopena e maluhia na Panalaau o Anseteralia mai na hoouluku a na limahana Pake ma kekahi anp. • He mea nui a kukonukonu loa keia i hiki ole ke hooloihi ia'ku ka manawa. Ina no i makemake nui ia e pale ae i na kumu uluku a me na kuia o na pono e ulu mai ana mamuli o na hana kaukanawai kuloko o ke ano ikaika, ina aole e loaa ka maluhia e like me ia e imi ia'ku nei, alaila, e hana na Ahaolelo o Auseteralis mamuli o ka mana o ka manao o ka lehulehu ma ka hooholo ana i na kumuhana e hoopakele ai i na Panalaau mai na hopena i hiki ole ia lakou ke oiai e alo ae."

O keia mau hoakaka moakaka, oia I hoi, ina aole e ae o Beritania Nuie| paa kela maria kaukanawai, alaila e lawe ana na Panalaau i ka hana ma ko | iakou niau iima ponoi, oia ke kumu i hookoia ai ka hopena i makemake ia, a j e paa nei ka mana o ua kanawai la i keia manawa, he kanawai no New South Wales. ,0 keia keehina kupaa i laweia a me kela mau olelo ikaika i waiho ia'ku he mau hooia no ka paa a me ka oiaio o ka manao ke kumu i puka ae ai. IV. Na Okana Aina o Straits SetTLEMKNTS. O keia mau okana aina o Straits Settlements, oia no na okana o Ehelani e moe la maloko o ke Kaioki o Malaeea, ma ka Hema o Asia. A o kahi ano nui mawaena o lakou, oii no o Singapore, i hookahuaia maluna o kekahi mokupuni o ia inoa hookahi, he 27 mile ka loa ahe 14 mile ke akea. Ua olelo ae ka poe a pau i kamaaina no ka maikai 0 ke ea 0 keia mau okana aina. he "maikai no ke ola kino 0 ko Europa poe a me ka poe kupa ponoi 0 ka aina."

Ua hookahua mua loa ia o Singapore e kekahi huakai imi aina Beritania i hoounaia ae mai Inia i ka makahiki 1819, a he 200 ka heluna o ka lahui. f I ka 1823, o ka heluna lahui hc io r 683. I ka 1828, 0 ka heluna lahui he 17,664. I ka 1833, 0 ka heluna lahui he 20,978. Iloko o ka 1842, ua hoike ae ka buke Hoakaka o na Mea Loea (Encyclopedia Britanica) i ke paiia ana i ka 1842, penei: "O ka poe kalepa koikoi he poe Beiitania. * * 0 kfeklhi poe kalepa kuonoono he poe Pake, a pela no hoi me ka poe mahiai a ano limahana e ae." "Ua hoohanaia ka hapanui 0 ka poe Mahe ma ka lawaia, ke kua laau, a me ka lawe ana mai i na lako iloko 0 ke kulanakauhale mai na kuaaina mai; a o ka poe hoehoe waapa he poe no na aekai o Coromandel ka hapanui."

Ma ka ho.ikaka ana no na mea pili i ka oihana kalepa ma na moku, nn oleio ae jx:nei : "O ke ko ka waiwai ar.o nui loa o na piha moku, a ua lilo inau ka hapanui i ka poe Ruropa oihana kalepa. x * Ua oielo pu ia no hoi he lawe ac na moku mai C'nnton, Kina i kela a me keia makahiki, ho 2,000 na limahana Pake." Ma ka Kippincolt's ('.a/ctteer, i ka hoolahaia ana i ka 1865, ua oU-loia ma na mea e pili ana ia Singapon\ u .iia i ka 1836, o ka heluna o ka lahui he 30. 000, a i ka 1850, o ka heluna lahui he 52,891, mawaho ae o 1,548 poe paahao niai Inia ae, ame 670 poe koa. () ka heluna o na Pake he 53 pa keiu ta o ka lahui holookoa." Maloko o ka Stateman's Vear Hook, o 1889, he buke hiiinai ia hoi no ka poloiei, ua hoikeia, 0 ka heluna l.ihui o Singapore, ma ka helukanaka o iSBi, penei no ia Na haole kane, 2,207, wahine, 502 2»7 6< ) Na Inia 12,0^8 Na Malae 22,15^ Na Pake Huipa i23,7 6( » Ma ka buke Alemanaka a Whittaker o 1889, he buke no hoi i hilinai nui ia, ua oleloia, u ma na mea pili i kona mau aumoku, o Singapore kekahi o na awa ano nui o ke ao nei, o ka huina o na moku i kōmo aku ilaila i ka 1887. he 7,075, nona ka huina o na tona i hiki aku ika 4,312,901." + + "lle lehulehu na Pake kaiepa a ona »nt»ku waiwai a naauao ma ia Panalaau." + + u O ka oihana kaiepa waiona ame ka opiuma, ua hooliioia ma ka hoolimalima i na Pake," a ua loaa i ke Aupuni ma ia mea he $1,590,000 iloko o IXB9.

0 ka heluna waiwai i koho ia no na waiwai komo aku i ka 1887, he. $142,32^,900 Na waiwai puka aku 121,341,211 Na loaa Aupuni 4,500,000 NaliloAupuni 3»5 ,0 «545 O keia ae la mailoko nini no ia o kekahi mau papahelu, aole i hoakoakoaia no ka hoakaka ana i na mea pili maoh 1 ke kumuhana pili i na Pake. Mal<»ko oka buke i kapaia 'l'he (Joldcn Chersoncse," i kakauia e Miss Hird i ka 1883, he moulelo no kana huakai i keia mau okana aina, ua hoakaka piha a oi aku na mea e pili ana i keia kumuhana maniua o kekahi huke e ae i loaa ia makou, a ua oi aku ke koikoi 0 kana mau mea i kakau ai, oiai ua kamailio mau oia ma ke ano oluolu no na Pake. Ma ka aoao 114, lua olelo ae oia penei: "O ka l.ihui o | Knelani, he lahui ma ke ano niana ik iika, ma ka heluna nae aohe kulana, a |he mea oiaio, aohe mnkahehi ana a ka maka. O Tia Pake, no lakou ka helun* he 86,000 iloko o ka heluna lahui o 139,000, aole wale no lakou i laulaha, aka, ua waiwai a ua lawa ke koikoi o ke kulana e loaa ai ia Singapore ka ln ona kulanakauhale Pake me ke kahua o kekahi lahui okoa." * *

"O ka oi o ka lahui iloko o umi ma kahiki, mampa aku o 18Si, penei : Na lahui Kuropa Na Pake "0 ka poe Europa nohopia, mawaho ae o'na koa, he 1,283 wale no, a o keia me ka maopopo no o Smgap<>re ke k» ko waena 0 ku mana aupuni o na okana a pau 0 laila, iiaiia kahi noho o ke Kiaaina a me na Luna Aupuni e ae a pau." Ua olelo pu ae 0* Miss Hird "i ka onipaa, ka ikaika kaukolo a me ka han wina kahaha 0 ka Pake e hoolilo malie aku nei ia Singapore i kulanakauhale Pake." A penei kana mau hoakaka no ka mokuahi mai Singap >re a i ka aina nui. "O ka mokuahi Rainbow, oia n,j kekahi 0 na hoike lehulehu no ka lsulaha o ka mana 0 na Pake ma na Kaioki o \falacca. O na palapala ae e h >!o ma ka olelo Pake, a he Pake no ka ona a rae na luina. 0 ke kupakako nana i lawe aku kuu palapaia holo, he Pake opio maikai. He |>oe Pake wale no na ohua o hope. Ua piha hookeke ka ooeki me na limahana Pake. Owau hookahi wak no ka ohua Euroj>a." E pili ana i ke kulanakauhale e kokoke mai ana, oia o Malaeea, penei kana mau olelo : "E hoike aku au i kekahi mea oiaio kupanaha, 0 Malaeea, ma na ano a pau, he kulanakauhale Pake. * * * 0 ka poe Beritania, aohe o lakou kulawu kee wale iho no ma na eaea e pili ana i ka

hookele ana i ke aununi. * * * 0 ka lahuikanaki o ke kulanakauhale, he Pake ka ha|»anui, a ke hoomau nei no ka nee ana mai o na moku o lakou mamua o na kikiao makani Monsoon 1 hcltr a h<ekeke mi' r.a ka.iaka. "K like ine ka'u i olelo mua ae nei, a ka oihana kalti»a o na ack«ii o na okana kaw ki <. Malaeei aia no la il< ko oko lakou |>>-li .lima, ano ka pau loa u lakou i ke omo īa ka oihana kalepa <> keia nkana, ua hai la ni.a ia'n, i-ole hookihi kanaka Heritania kalepa e noho nei roa Malaeea. * * * No na I'ake wale no ka hapanui o na mahinaai o uka o ka aina; a ua lilo ae nei ia lakou ke kahun oi ae o ka maikai iluna o ka puu mahope aku o ke kulanakauhale no ko lakou mau ilim kupapau. Ina ahiah» a pau, e olokaa aku ana na huila o ko lakou mau kaa ma n» kualono, e lawe ana«ia la kou i ko lauou mau hale hooloana nui a nani, a ilaila e puhi paka ai a e pili waiwa» ai * * * He mau waiwai pahaohao ko lakou. * * * U ka poe kalepa o ke kulana kiekie mawaena o na Pake, he noho lakou iloko o na hale nunui i na ia me na pa kiekie me na mahinapua. Ua huna ia ka lakotf poe wahine me ka mehameha, inahope aku o ke kua ko lakou w»hi e noho ai, a aohe o lakou mau roahele # a me na hauoli ame na lealea 1 hoohala la ena kane. * * * Ma ka helukanaka o 1881, o ka heluna oka lahui o Malaeea he 03>57<)i a no loko o keia he 32 poe no Kuropa, a o ka poe kamaama o ka aina nui aku he 308 () ka nui o ka heluna o ka poe Europa e r.oho ana he 31.9 pa keneta.; a mawaena o ka poe Inia he 42 pa-kene-ta., a muwaena o na lahui e ae, he 4« 9 pa keneta. A ma kekahi aoao h ">l, ui mahiiahua-kahclur a o na Pake he 46 pa-keneta iloko o umi maka hiki. ♦ * #

"Maioko o Gcorgetowr>, kekahi o na | okana, o ka htluna o na Pake, he | 45,000, ma ke kulana pi!i kalepa, ke oi loa aku nei lakou mamua o na lahui | limahana c ae, oiai, he kahiko loa ka | mahuahua ana o ko lakou heluna a he ixie hooikaika hoi i ka hnna. Ma mawaho ae o ke kuai an* i ka lakou mau waiwai a mc na ano waiwai o na aina e mai no ke kumukuai haahaa maloko o na halekuai liil.i, he mau hale kalepa nui kekahi o lakou a e hke me na wahi e ac, ke pii mau nei ko lakou mana maluna oki oihan.' kalepa oia wahi. Tle mau kulana (i hana ano nui no hoi ka kekahi p >e o lakou iloko o na hale oihana o na hao le; a ina he hoole hana ke'.ahi mawae na o lakou mamuli o ke noi e hoomahuahua ia ka uku, alaila, e ku iralie ana na ano oihana a pau, me ke koe ole oka hale !eta. Ua komo aku au iloko o ka Haneko Merrantile, a ua loaa aku la he poe Pake wale no na Kakauolelo; a iloko 0 ka Hale Ltta, a oia like no; a i ko'u hele ana aku iloko o ke keena P.&0., e wae i ko'u keenu moku e holo ai i Ceylon, he Pake no."

s—Ua5 —Ua hoouna ia hc mau Komisina Pake he ekolu ko lakou nui e ke Aupuni o Kina iloko o Augate, 1886, e ninaninau .1 e hoike aku i ke kulana o na l'ake ma na aina e. Ua hala ia lakou he umikumamakolu m&hina ma ka lakou īmi a nieniele ana —a hoike ae la i S?patemaba, 1887. Ua hoike ia ke ano nui o ka lakou hoike iloko o ka nupepa Times o Ladana, a ke lawe mai nei makou i kekahi mau mea mai laila mai. Ma ke kamailio'ana no kela mau okana aina kaioki aku !a, penei na olelo : "Ma keia wahi, oka heluna u na Pake he 1 ;o,oco, a o lakou ka poe waiwai loa mawaena 0 ka poe e noho ana malaila. He eha-hapalima ona waiwai aina no lakou, a he heluna nui o na limahana Pake e kaalo mau ana maloko o ke awa i kela ,me keia eono makahiki. • * *

u O ka huina o na kupa Pake e noho oihana nei a e lawelawe hana nei mn na aina e, he mau miliona lehiHehu, a ! raa kekahi mau awakumoku ke pii nei ka mahuahua o na limahana komo aku a ua holemua hoi ka pomaikai 0 ko kakou poe kalepa. O ka holomua o ka pomaikai o ko kakou lahuikanaka, ua lilo u i mea e noonoo ia ai e na aupuni lehulehu, a ua ulu ae ko lakou lili no ia mea. Ua hooikaika iho nei na luna auuuni Olelo e e kipaku i na Pake mai ko lakou mau P.nalaau, a ua pinapinai na kuia kuee mawaena o na # Pake a me na kupa o ka aina." VI. Java. O ua hoakaka o ke kulana i keia manawe e pili ana i na Pake ma I «va, he Panalaau Olelo-e, aole i loaa mai, ua lawa no nae no ka olelo ae, he kumu hookuee a hoopilikia mau lakou maloko o ka aina. Ma ia awa, he elua mau kuee hookahe koko i ulu ae muwaena o na Pake a me na kupa, a ma ia mea, he mau tausani lehulehu o na Pake kai pau 1 ka luku ia. Me keia mau kuia no nae, ua pii mau no ka heluna o na Pake ma ia aina, e like la me keia malalo iho nei : 1853 130*940 iS6i *S*. 8 5S »871 181,732 1881 206,961 »»5073

A e like me keia maluna ae, ma 0 ka hoike o na Komisina o Kina, ke noonoo nei ke Aupuni Olelo-e i keia manawa i na keehina e kipaku ai i na Pake inailoko aku o ka aina VII. * Manila. Ua kau ia he kanawai hoohaiki iloko o Augate o keia makahiki ma Manila, ua ae ia he heluna uuku wale no o na Pake ke komo aku maluna o kekahi moku, oiai ua kau ia kekahi auhau kino koikoi maluna o kela me keia. VII. Samoa. He kanawai hookapu loa ko Sarnoa i na Pake He umikumamalua i holo aku ilaila mai Ilonolulu aku nei, a ua hooie loa ia ko lakou lele aku luka malalo o n& kumu a pap. IX. Tahiti He Panalaau 0 Tahiti no Farani e waiho ana ma kahi o 2,000 mile ma ka hema aku nei o kakou. O ka heluna ona Pake malaila, aia ma kahi o 800. He kanawai ko Tahiti i mana no keka'ni mau makahiki, lehulehu ae nei, e papa loa ana i ka lele ana aku o na Pake o na kulana a pau. Mamuli oka nele limahana ma na mahina kanu pulupulu, ua hooholo iho la ka Ahaolelo kuloko iloko o Augate o keia makahiki he kanawai kuikawa e ae ana i kekahi kanaka kanu pulupulu e hookomo aku iloko oka ama i 200 Pake malalo o keia mau kumu : I—E1 —E hele mai lakou malalo o na palapala aelike no 3 a i ole no 5 makahiki. 2—Oiai lakou maloko o ka aina. e hoopaa ia no lakou ma na hana mahiai wale np ma na mahinnaai kanu pulu pulu, aole loa malalo o kekahi kumu e hoohana ia ai lakeu ma kekahi aoo oihana e aē. ka pau ana oka manawa o ka aelike, e kepa hnu lakou a i ole e haalele iho i ka aina. E nana ma ka "Messenger de Tahiti" o Augate 10, 1889.

Ko Kakou Aina Ponoi. Oiai ua kii ia aku nei na hoakaka o ke kulana o ka ninau ma na aina e, ke kono ia aku nei na hoomaopopo ana i kekahi mau mea kakaikahi e pili ana ia Hawaii nei. O ka mahele mua loa e pili ana i na Pake maloko o ka papahelu kanaka, oia no ko ka 1866. Mai 1866 a 1884, ka mannwa hoi o ka helu kanaka hope loa iho nei, ua ike ia keia mau mea malalo iho nei : Huina Lahui. I'ake.. 1866—62,059.. r,206 1.94 1872—56,896.. 1,938 3.41 1878—57,985.. -5,916 10.20 1884—80,578.. 17,939 22.27 1889 —91,050...19,217 20.88* *Kohoia. O ka heluna i kohoia no 1889, ua lawe ia mailoko mai o na papahelu o ka Hale I)ute a me na moohelu o na hanau me na make i loaa mai. O na papahelu hoike o ka Oihana Dute, ua hoike mai, aia m.ii ka 1885 mai, 0 ka huilfa o na Pake i ku mai a i holo aku, penei no ia : Huina o na Pako e like me ka helu kanaka o 1884 *7>937 Ka oi o na Pakeku mai mamua o na Pake holo aku, 1885 .... 1,556 Ka oi o na Pake ku mai mamua o m Pake holo aku, 1886 ... 195 Ka oi 0 na Pake ku mai mamua o na Pake holo aku, 1887... 52 i9.740 Ka oi o na Pake holo aku mamua o na Pake i ku mai, 1888 3 Ka oi 0 na Pake holo aku inamua o na Pake komo mai, (9 malama) 1889.520 s*a Huina koho ia o na Pake, Sej patemaba 30, 1889 19.217 Ke hoike nēi keia mau helu maluna ae, ilgko o iwakalua-kumamakolu mau makahiki mai 1866 a i 1889, ua pii ka mahuahua o na Pake kokoke loa e pa 16 la ka huina īanei i kela makahiki mua, a i keia manawa, ua oi aku ko lakou heluna mamua o ka hookahi hapalima a ko kakou lahuikanaka holookoa. Ina kakou e hoolawe ana i k.l heluna o na lananā i keia manawa | mai ka heluna holookoa o ko kakou lahui, e hiki ana ka lahui Pake i ka pa-keneta, a i ole o ke koena holookoa. He huina nui o na lapana he hiki wale no ke helu ia ma ke ano he poe noho wale no, no ka manawa, oiai, he hapanui o ia poe i pau ka aelike limahana ua pau aku nei i ka hoi no ka home. A ke hoakaka ia aku nei hoi na mea e pili ana 1 na 'nana ano nui i laikini ia, I a o keia malalo iho nei, he mau houlu-j ulu ana h n*ai ka moohelu laikini iloko' o ke Keena Kalai.nn 1 mai Sepatcmal>a 1886 a Se;>atemaba 1889. NA HOOKF.I.F. KAA. . Pa keneta Huina. Pake. „ _ p , . o na rake. 1866 — o o o. 1869 — o o o. 1873 — 0 0 °* 1877 — o o o. iSBI— o o o. 1885 —39 4° 10 - 2 188l 88 9 —5 1 3 5 6 io-9

KAA KIKANE. lS66— O O O. 1869 — O O o.. 1873 — O O O. 1877— o o o. 1881— 41 2 49 iSS 5 — 33 7 .... 13 2 1889 — 55 10. 18.2 fcl;AI 151 Pl. l866 — 9 I I I• I 1H69— 15 2 13 3 187;, — 17 2 II.8 1877— 35 2 5-7 1881— 41 7 17. 1885 — 72 12 16.6 1889 — 97 20 20.60 KALF.PA KL'KAA. 1866-- 33 4 121 1869 — 32 2 6.2 1873— *3 2 8 6 1877— 24 3 12.5 1881— 37 5 i3.5 1885—49 13 26.s I839— 51 12 23.5 KAA HOOLIMALIMA. 1866— o o.l o. 1869 — o 0 0. 1873 O. ....... . o o. 1877 — ' o o. 1881—193 47 242 1885—144 29 20.1 1889 —129 36 27,9 LIO HOOLIMALIMA. 1866— 55 O O. 1869— 65 2 O. 1873— 5 2 » ; 2 3-8 1877—105 3 2.8 I88J— 303 50 24.6 1885—135 31 22.9 1889— 34 13 38.2 KALEPA KUKAA WAIŌNA. 1866— 5 0 0. 1869 — 5 0 0. 1873— 5 O O. 1877 — 4 0 0. 1881— 4 o o. 1885— II v .. 5 451889- 7 4 57KUAI I IILII. iS66—196 54 27.5 1869—251 §7 34.6 <873—243 98 -40-3 1877—268 143 53 3 1881—468 281 60. 1885—643 378 58.8 1889 —626 393 62.7

HALE PAINA. 1866— 33 19 57'5 1869 — 20 II 55. 1873— 32 24 75. 1877— 42 32. . . 76.2 1881 —125 100 80. 1885 —166 116 69 8 1889 —*3 8 li 7 **4-7 K.UAI PUAA. 1866— O O O. 1869 — O . . O O. 1873 — O O e. 1877 — 0 0 lBBl— 31 27 87. I 1835— 44 35 81.8 1889— 49 45 91.8 PIEPIELE MEAONO. 1866— O O O. 1869 — O O O. 1873 — 0 0 °* 1877— 15 15 100. 1881— 26 26 100. 1885 — 24 /4 100. 1889 — 29 29 100. Ua hoike ia ma na papahelu o na laikini ona ano hana, iloko o 23 niakahiki, maj 1886 a i 1889, ua pii mai ka Pake me ka emoole mai ka nele mai, a i keia manawa ke paa nei lakou he # 10 9 pakeneta a i ole 1-9 o na laikini hookele kaa.

18.2 pa-keneta a i ole he wahi enn iki malalo o 15 o na laikini kaa kikane. 20.6 pa-keneta, a i ole he wahi 01 iki 1-5 o ka laikini kuai bipi. 23.5 pa keneta, a i ole he wahi emi iki malalo 0 % 0 na laikini kukaa. 27.9 pa-keneta, a i ole he wahi oi maluna o o na laikini hookele kaa. 38.2 pa-keneta, a i ole he oi maluna o l /s ona laikini lio hoolimalinia. 57 pa-keneta, a i ole he oi malunao y 2 o na laikini kuai waiona kukaa. 62 pa keneta, a i ole he ona laikini kuai liilii.

84.7 pa-keneta, a i ole he 7 8 o na laikini hale paina. 91.8 pa-keneta, a i ole he g-io o ka laikini kuai puaa. iop, pa-keneta o na laikini piepielemeaono a pau. Ua hooikaikaika ia iho nei e hoomaopopo i ka huina o kela me keia ano lahui e lawelawe nei i na oihana hana lima akamai iloko nei o ka aina. A oiai aole i hoike ia keia mea maloko o ka papahelu kanaka hope loa iho nei, nolaila, ua kaukai ia iloko 0 ka papa hoike o na inoa 0 ka poe koho balota o 1887, a me na palapala i hoouna ia aku i na haku hana lehulehu o Honolulu nei. Aole no i piha loa na mea i loaa mai e hiki ai ke hilinai piha ia, aka, ua lawa no nae ka maopopo e hiki ai ke oleloia eia i keia manawa ma Honolulu nei ma kahi o ka 700 poe limahana akamni Haw.iii a me na ano lahui e ae aku o na Pake, a ma kahi o 600 Pake i hoohana ia ma ia mau ano oihana like. - Mj ka hoomaopopo ana i ka moolelo, me na kumu ao mamuli 0 na mea i hoea ae a e ike la nei i keia manawa ma na aupuni e, ua manao na kuhina ua kupono no la lakou ke olelo ae, ina aole e hooholo ia kekahi mau kumuha j na 1 lawa no ke kue ana aku, alaila, e | kinai ana ka noho'na malamalama o na

ano lahui o ka Hikina i kt ano noho'na malamalama o na ano lahui o ke komohana, ke ano malamalama hoi i hoo kahua la ai keia aina, a e lilo ko ka Hikina i pani hakahaka. O ka lua o na manao i hoike ia maluna ae, oia hoi, 44 j ka hoomau a hoonipaa ia o ka noh'>'nj malamalan a o na ano laljuf o ke Komohana (AngloS .xon), he mea ia i piiipaa a hiki ole ke kapae ia ae no Ka hoomau la o kekahi aupuni lanakila a me ke kulana kuokoa o keia aupuni." Ma kekani inahele ano q.ui, u& kaukai pu no na hilinai ana o ka holomua pili kalepa o ka aina maluna o ia kumu hookahi. O ko kakou kulana holomua i keia wa, mamuli wale no ka hapanui o ia mea ma o ko kakou launa kuikahi.me Amenka Huipuia Ke hoomaka nei makou ī keia manawa e hooloihi aku a e hooi aku hoi i ka pilipaa ikaika o ia mau launa ana. Me na manao ikaika i hoike ia ma Amerika Huipuia no ka ninau pili i na Pake, a i oi loa aku hoi ma na palena aekai o ka Pakipika, he mea kaoalua jna paha e ae mai ana ia aupuni e hoakea a i ole e hoomau aku paha i keia mau launa kuikahi, ina e hoomaopopo ia ana e haule aku ana o Hawaii a lilo Panalaau Pake me ka hoao ole e kue aku i wahi e pale ia ae ai ia mea. Aohe o kakou kahua aina ikjyka e like la me Singapore, a o ka lilo a nele ana me na pomaikai ano nui ma o ke kur kahi me Amerika Huipu la, he kumu ia e kuia ai a p-iin >na p)no pili kalepa iloko o keia aupuni, a he mea 1 hakalia ke ala a ola hou ana mai ia haawina kupilikii mai. 0 ka hopena o keia manao maluna ae i waiho la ma», oia no —he hiki no ke hoanipaa ia ka noho'na malamalama 0 na ano lahui o ke Komohana (AngloSa\on) iloko nei o keia aupuni " ma ke kaohi a paa wale ana no i kekahi lahui 1 hoonaauao ia.iloko o ka aina a i hoemaopopo i ke ano o ka hooktle a me na nomaikai o ke kulana aupuni kuonoono a lokahi."

He manao i maopopo nona iho aole e loaa he aupuni kuonoono a lokahi ina o ke ano o ka lahui he mau wahi heluna kakaikahi o ka poe waiwai me kekahi heluna nui o ka poe kupa ole, naaupo a mana koho ole. O ke kaa o ka mana aupuni holo okoa iloko oka piholima o kekahi poe kakaikahi ka hopena maopopo me ia ano lahuikanaka, me na helehelena kuio e kaalo aku ana keia Paemoku malalo 0 ka noho mana ana o kekahi aupuni e. Oke ano»*mahele poai kuwaena o ka lehulehu ilokookekahilahui i makemake e loaa ona kulana aupuni lnjiakila he mea nui a maikai ia no na aina a pau. Me na paonioni i hoike ia ma na huahelu maluna ae la, e pili ana 1 na kuia i ka poe o ka mahele poai kuwaena iloko o keia aina, eia hou aku no he heluna'nui o kekahi mahele iloko o keia aina mawaena o na Hawaii a me ko na aina e ma ka hanau ana. He nui na kalaiolelo i hapai ia mai e ka poe kue i ke kaupalena a me ka hooponopono ia o na Pake. 0 kekahi o keia, oia no "o ka hookelakela oia no ke ola oka hana;" a "e. loaa ana i ka lehulehu na pomaikai o ka hookelakela," a pela aku.

O ka pane no keia, oia no nei : Aole e uluanaka "hookelakela" mawaena o ka Pake a me ka haole limahana oihana akamai. He ano loli wale no e "panihakahaka" ana i ka mea mua no ka mea hope. He hiki no i ka Pake ke ola, a ke ola nei no, ma kona ano noho'na o ka Hikina (Oriental), me ka uku e hiki ole ai i ke kanaka i kaukai mamuir o ke ano noho'na malamahmaoke Komohana (Anglo-Saxon) ke ola, 01 loa aku hoi ka hiki ole ke malama a hoonaauao i ka ohana ma ke ano Karistiano.

O ka hopena maloko o keia aina, a i oi lo'a aku hoi maloko o na kulanakauhale a me Honolulu, oia hoi, ma ka loli malie a.na o ke ano panihakartaka ua lilo ae nei na kulana ā me na makalua i na Pake, a ke 'lawelawe nei i na ano hana —ina i hiki ole mai lakou īna ua hoopiha ia a ke lawelawe ia nei e na haole a me na kanaka maoli. He oiaio no,, he uuku wale no ke emi o na paahana oihana mawaena o na haole a me na kanaka maoli, aka,' o ka heluna pakui oi o na Pake ua hao ae nei a pau a oi aku mamua o ka huina mahuahua ona ano hana. A ina aole no kela poe paahana Pake he 600 iloko nei o Honolulu, ina la aole e emi iho malalo o 400 a me 500 poe haole me kanaka maoli ma na oihana. A ina aole e hooholo ia a hoohana ia kekahi kumuhana kaupale, alaila, e maa ana no keia ano nee ana me ka pii mahuahua mau. Eia kakou ma ke ala o na kapuai o Singapore i hehi ai, a o ke kahua hana i ano like me ia ka rnea nana e kau mai i na hopena like, ma rta mea pii a lanakila o na Pake.

He mea oiaio a hiki ole ke kanalua ia, ina e mau ko kakou mau hui launa ana malalo o na kuikahi me kahoololi ole ia, e mau aku ana no ka holomua a Aie na pili kalepa, a e oi i'm ana ma keia Paeaina, me ka la.welawe ole ia o na hana kaupalena.

Pe'a no ma Singapdre. Aka, aia nae ma ke kumukuai e like me ka Singapore i uku ai—ke pani ia o na Pake ma kahi o na ano lahui e ae.

O kekahi olelo kue no ka hana houj aku i kekahi mau mea e kaupalena; ai, oia keia : "Ua lawa no na kau kanawai o keia nianawa no ka hoopau ana i ka pilikia." Ua olelo ia mai, mamuli o ke enu 0 ka heluna o na Pake iloko o na| mahina hope i hala iho nei, ua kaalo ae ka kahi o ka pilikia, a me ke kanawai kaupalena a hoohaiki e kau nei, e pau wale ana no ke kumu ino. O ke kanawai kaupalena e paa nei 1 keia manawa, ua like no ia me ka ole, a ina he mea hikl ke hoomau ia kona mana a pau loa, —a o ka hapanui paha o na Pake e noho nei i keia manawa, ke pau i ka make, a i ole, liele aku ma kahi e, alaila, e hooko ia auanei ka mea i makemake ia no ua kanuwai la; aka, iloko o ia manawa, e pau loa ana, a i ole, o ka hapanui paha o na ano kanaka o na lahui o ae 1 ka make a hele paha ma kahi e 'dkv, a oiai no paha o ke kumuhana e loaa ai i ka kakou niau mamo ka palekana he mea'ku i ka mahalo ia a he mea maikai, aole nae la o ka palekana holookoa e ake ia nei a 1 manao ia hoi he mea hiki ole ke pale ie. O ke kanawai kaupalena e kau nei i keia manawa, ua lawa ole no na kumu elna : Ka mua, no ka mea ua lawa mua no na l } ake ianei i keia manawa no ka hoopiha ana i na wahi a pau a o ka hapanui paha o na ano hana i makeniake ia no ke kokua ana i na ano kanaka i ake ia'i e paa ia la'-eou iloko nei o ka aina. O ka lua, no ka mea ua makemake nui ia mamuli o ka nele i na limahana uia na mahiko ame na mahi raiki, a e hoolawa ia ina e mau aku ana ka holomua pomaikai o ka aina.

No 'keia manawa koke īho ua hiki no ke loaa i na mahiko na limahana o na ano lahui e aku, aka, ina e lawa ole ia mau ano lahui e a<?, e kau koke ia mai ana na koi ikaika e ae ia ke komo hou ana mai ona limahana Pake. Ke koho e ia nei no na kahoaka no keia mau koi ikaika, a eh mawaena o ko kakou poe khulehu kekahi poe e nana nei i keia mea me ka manao he hana kue ia lakou ka ae ole aku e loaa ona mau limahana Pake hou me ka nui no 0 na ano limahana e ae e lawa ai lakou. He mea maopopo loa o ka emi malie ana o ka heluna o na Pake mamuli o ke kanawai kaupalena, lie mea waiwai ole, ina kakou e ae wale ana i kekahi • manawa e hoolilo i mea ole na hana kaupalena no ka makahiki holookoa |ma ka hookomo ana mai i kekahi mojku hookahi i piha me na Pake,'me ke kau kanawai ole no ke kaupale ana'ku 1 ka lawelawe ana o ka poe komo hou mai ma kekahi ano hana a ma na ano oihana no a pau.' Mamuli o na kumu i hoikeia ae la maluna, o ka Aha Kuhina, me ka manaoio o ka malama ia o ka noho'na malamalama o na ano lahui o kc Komohana (Anglo-Saxon) iloko o keia aina, he mea pono e lawelawe ia na ha na o ia ano, ke hapai a ke kokua nei ia mea e hana ia ma ke kaukanawai, ina paha ma ka hoololi Kumukanawai a ma kekahi ano e ae paha, i mea e ko ai na kahua malalo iho penei:

I—Aole1 —Aole c ae ia na Pake, mawaho ae 0 na kumukula a me na Luna Aupuni e komo mai iloko 0 keia aina, koe wale no ma ke ano limahana. 2—Aole e ae ia na Pake e koino tnai ma ke ano limahana aia wale no a makemake ia mamuli o ka nele o ka oihana mahiai 0 ka aina, a aole no hoi, aia wale no a hcfohoto ia ke kaukanawai i hoikeia malalo iho nei : 3 —O na Pake aote e noho ana ma kekahi ano hana a ma na kulana oihana akamai paha i keia manawa, e papa ia mai ke komo a lawelawe ana ma ia niau hana ma keia hope aku. Ua manao makou o ke kaukanawai ma o na mea i hoikeia āe la ma keia he mea hiki ole ke pale ae a he ku i ka pono maluna 0 ke kahua kaupale ia oe iho mai na poino a e malama hoī ia oe iho, a ua kokua a apono piha ia ma na kahua mamuli o na mea i ike niua ia i hoikeia mamua ae nei. Ua hoikeia maloko o na moolelo ka lehulehu wale 0 ke komo pakaha wale ia ana aku o kekahi aina e na kanaka o keka|)i aina okoa, a ua hoopioia ka poe 1 koino pakaha ia'ku a holoiia a nalo ma ke ano he aupuni. Iloko 0 ia mau au, ua hele mai ka mea pakaha me ke ahi a me ka pahikaua, a i ka halawai ana me na kuia ano like, aole lakou i ohi i na pemaikai o ka aina i lawe pio ia me ka nile ole i na haawina 0 ke kupilikii a jne na popilikia o ke kahua kaua a me ka poino o na ola. Ua paio a hakaka ka poe i koino ia'ku e pakaha no ke kokua a hoopakele ana ia lakou iho, a aohe mea manao puunaue a hiki mai i keia au, i oleiio ae ua pono ole lakou ma ke ano noho'na a malalo hoi o na ano a pau ma ke kue ana aku i ka enemi me ka ikaika a pau i loaa ia lakou. Iloko o 20 makahiki i liala ae, ua hoomau ka Pake i ke komo pakaha ana mai iloko 0 keia aina, a aole no ka

maluhia o ko lakou hele ana mai oia ka mea i kau ole inai ai ke kaumaha e like me na pakaha o na au o ka wa kahiko mamuli o ka lima ikaika. Ke ohi nei a ke loaa nei ia lakou na pono me na pomaikai a pau o ka hopona o kekahi kaua a lakou i lanakila ai, »ne ke kuia ole nae me na kumu poino a popilikia o ia mea. Me ka meha, aka, rau ka oiaio nae, i kela a me keia makahiki e kaalo ae-ana, me kela me keia imua, ke poipu nei lakou, a ke nei a lilo a aneane e pau loa na wahi pono e loaa ai ke ola ana iloko o keia aina, a ke pani nei ia lakou ma ka makalua o ke kanaka Hawaii a me ka poe e ae o ka noho'na malamalama o na lahui o ke Komohana.

Me keia mau hooia imua o kakou, hookahi no ahnui o ka palekana a me ka hana pono. O ka noho malie ine ka mumule a hana o\e i kekahi mea, he hohe wale ia ahe kaawe ana. Alaila, e paio aku kakou i keia pakaha nefe malie me na hana e like me ia, malie me ka maluhia, aka, me ka lawa pono nae e loaa aku ai kahi o ka ino a kapae ae a onou iho ka ma&ai. 0 ka poe e kue nei i na kaukanawai kaupalena a me ka hoopalekana ana ma na mea e pili ana i na Pake, ua mahele ia iloko o elua kulana : Ka mua, oia ka poe e nana nei i keia ninau ma ke ano nui a pili i ka io o ke kumuhana a i makemake i na limahana haahaa o ka uku. Alua, o ka poe j noonoo i ka uinau ma ke ano pilikino o ka noho'na, a i manao u he kanaka ke kanaka," a he kuleana ko ka Pake iloko nei o ka aina elike me ko kekahi mea e ae, a he ha na ku ole i ka pono kaulike ka hoonele a kaupale ana i kekahi kanaka mauiuli 0 kona lahui a aupuni paha. 1 kela poe e koi nei ma o ke ano nui 1 pili i ke kumuhana, ke olelo aku nei ka Aha Kuhina ua hoomaopopo piha lakou, o ke ko %me ka raiki na waiwai ano nui olea aina nei, a malalo o kekahi mau kumu, he mea pono no e loaa na limahana makepono i mea e hiki ai ke hooulu i keia mau waiwai paonioni me ko na aina e aku e hooulu nei ia mau ano waiwai like me na limahana haahaa loa o ka uku ma kā honua nt>i. Aole i makemake ka Aha Kuhina, a' aole no hoi makou i ike i mea hookahi e makemake ana e kaupale aku i na limahana ku|)ono no ka hoolawa ana i na niahiko i hiki ai ke hoohana aku. Aka, ma kekahi aoao, oka mea i makemake ia oia ka noho aku o na Pake ma na mahiko, aole hoi o ke komo a hana ma na ano oihana e ae, kahi hoi e hoolawa ia ai ke ola o kela poe o na lahui malamalama o ke Komohana (Anglo Saxon) ina e noho iho ana kekahi o ia poe ianei.

Eia no hoi kekahi, mamuli o na papahelu o na limahana Pake ma na mahiko, ua ikeia, aole loa i loaa kekahi wahi pomaikai i na mahiko, a ina i loaa alaila, he wahi mahele uuku loa, niainuli o ke komo nui nuii o na Pake me ka hooponopono ole ia.

Ua laweia mai keia 111.1» hoike huahelu malalo iho nui ntailc>Uo ntai o na Hoike a ka Papa Hoopae Limaliana, a mai ka Papa Hwike Helukanaka a me na Papahelu o ka Hale l)ute: O ka huina o na limahanJa me na Pake ma na mahiko ua loaa mailoko mai o na papahelu kanaka, penei: | Huinao Na l'ako Huina l.iuih- ! na l'uke. •»<! n:i luii.'i uia iii« | Mal.ik.i. Maiiiko. 1878— 5,916 "... I lBBo—*l 1,065..... •••» I^BB2— * 14,545 5,037 .... 10.243 11884— - • | ,886— * 19,688 5,605 14.51 S 19,737 *5»57« 1889—*i9,217 16,375 j *Kohoia. Ua pii ae ka heluna o na limahana ma na mahiko ilok® o lanuan', 1888, 'mai ka 15,578 a i ka 18,375 iloko o lanuari, 1889, he heluna oi hoi o 797. Aka, iloko nae o keia manawa, ua komo mai la iloko nei o ka aina na limahana lapana a me na Pukiki, a ua hele aku la i ka hana maloko o na mahiko, no lakou kaf huina he 4,877; nolaila iloko 0 ia manawa, he 4,080 poe kanaka e hana ana iloko o lanuari, 1888, i haalele aku hoi i na mahiko mamua ae 0 lanuari, 1889. Oka hapanui 0 keia emi mamuli no ia o na Pake a me na Pukiki. 0 ka huina like aole i loaa na huahelu e hiki afke hoikeia, aka, aole 1 emi malalo o 1,000 Pake i haalele aku a malia ua oi aku no paha. Alaila, e loaa ana nia ke koho vf!ile aku, he 4,700 Pake ma na mahiko i keia manawa.

O ke ano o keia mau huahi-lu e hoike ana o ke komo ana mai o na Pake iloko nei o ka aina me ka hoohaiki ole ia ma na hana a lakou e lawelawe ai, aole no i loaa mahuahua na pomaikai i ka poe mahiko, a malia he ole loa no, no ka mea, iloko o 1882, me na Pake he I4is°° iloko nei o ka aina, he 5,000 wale no iloko o nar mahiko, a i ka 1889 nei hoi, me 19,000 Pake iloko nei o ka aina, ua emi iho malalo o 5,000 Pake ma na mahiko. Klike me ka mau o ka loaa o na ano hana e ae i na Pake aole e hana ana ka Pake ma na mahiko,"a i ole, e hoolilo wale ana no lakou ia hana i keehina e loaa ai kekahi ano hana okoa e aku. j Ma ke kahua pili ma ka hooniaopo-!

po atia, ua ikeia ina o ka nek .! V ■.?. kii o na mahiko i na limahana » . Ul makemake ia i mau limahana e hiki,.'. ai ke hoolawa ia a mai Kina w,, !r , v no, alaila, aole waiwai o ka law c r , u,a Lkou ianei aia wa!c no a k«i ; ' kou inai ke komo a Uiwll.uu , ano oihana e ae. Okeki | ,i Pake ua ane pau loa, a a«.L- : hiohana hou ia ke ole kekahi ponopono e ae. Ona lauwi'i , ole ke hoomanpopo a Ihkimi.u., ;u helehelena, a me na makauk.i ai ia lakou ke mahuka inai k.» h, ua hooia ia keia mau mea nie k o ka waihona o kekahi p»n- n,,! hulehu. Ma ka pane ana i ka |><k i k i , mai nei i ke kahua pili i ke 1 kunaka a me ka noho'na m.uk,,! i... ke, ke pane aku nei makon. a kekahi kahua e like me ka lak, ; ,» _ ho mai nei, i aponoia a i ho» k, ,i . ; kahi aupuni hookahi eku nu 1 me keia, ua haawi pau o Haw.u, ; , aoao o Ameiika a kapae ia l.i.e Kelemania a me na aupuni e a. ina ka 'ae ana e konu> wale in.u • > v.. v wai AlTierika iloko ona awa «» k 1; me ka nku ilule ole, a o ko iu e aeo ]>au, ua koi ia lakou e i.l •,, ; . , dule koikoi. Aole keia no U , >~ Atnerika a hoowahawaha hoi ia I ni, aka, no ka mea he kuinu j. , K . ; 110 kakou ka hana ana pela a < k< k leana o kekahi aupuni e la\u kekahi pomaikai e loaa ana m < ,< na kuikahi panailike, ina no n,t > , . opopo he mau kunni kuia i iu e ae, he mea i ikeia a kuluma a i ; ; kahua paa ia, a ke ike nei k A Knelani e ae ana i keia ano h.»,nk., kona poe paahana a me ka i>o< li > ~i 'ima akamai. O kekahi ni.ui : i hanaia he mau hoike ia ua h<»« ua aponoia-keia ,mea, a ua li.uun -n, keleahi mau aupuni okoa aoi 1,.,i ,ik; mamua o na mea i hanaia ma H.<», nei. Ma. ke Kanawai aka (Congress) o Amenka, aule e ai m mkahi kanaka o waW mai e ona n i.i maloko o ka Apana Mokuaina o K. -ii; mehia, a he lehulehu wale aku na M u kuaina be mau kanawai ano like k*> ~i kou me keia. Ua hana lakou i keu no ka m§a ua manao lakou he knn, pomaikai no lakou; a aohe mea i < i<; > ae lie hana kapakahi a kaulike o!c, .1 i ole, no ka mea "he kanaka ke kanaka nolaila e loaa like iaia keia inau | Ilokoo na makahiki |H>kole i hal.i i!h. nei ua ike kakou ia Keleniania a i< - Rusia e kipaku ana mai ko laua m.»n l'analnau aku i ka poe kupa a | a .> kekahi niau aupuni a laua i mai i > .u he kumu hoohaiki i na pono o ka am.i kahi a lakou e nuho ana. A eia h«»u Ua hoohaiki o Hawaii no kapon<>.i me ka pomaikai o kona poe kupa |><> noi ma ke kaupale ana aku i ko k< a<> a pau ma kekahi mau ano oihana U ln. lehu. Aole iae ia kekuhi mea koe < no he kupa Ilawaii e noho ona n<> l< kahi moku Hawaii, a aole e ae 11 k< kahi ano moku e lawelawe i ka oilui t holomoku kuloko kct wale no ina l.i moku Uawaii. Aka, oke Kuimik.u wai o i<StJ7 ka hoike ikaika loa no ku.i mea. Ma ia mea, ua hookapu a «> • loa ia na Pake ma na ano a p.ui no ki koho ano 'na hoa o ka Aha«.lel'\ n<>.ii Ja, ma ke ano o ko lakon lahui, ua li<> haiki a kaupale ia na l'ake ma k< a kekahi hoi o na kulenna kiekie e ! >a ana ike kanaka. A l;e kali nei mak<"i 0 ka lohe aku i kekahi i loaa ine ka ik me ka riftauao no ka hoomaopopo j,< : . 1 ke kulana oka aina a i noonoo | r. • hoi i keia kumuhana, e hoole ana i ka pono a ine ka hiki ole ke pale ia k> u inahele iloko oke Kumukanawai. lo kanaka io no paha ke kanaka, akn. i ' oia wale iho no ka mea nana e haa»i iaia i na pono a pau i loaa i kekal.i; < e e ae, iloko o Hawa!i nei, a i kt k.i! i aina e ae paha, koe wale np aia ni iu.': li o kekahi kuikahi me ka aina o ia n< j ua haawiia ieia a i na kupa o ia ama a mau pono la, a i ole, mamnli •> ka i. > na koho e haawi aku ana kakou iai.i i mau pono me ka hana kuikahi •> < < me kona aupuni.

Ke hele mai kakou a nana a houma opopo heaha la pomaikai kuiik 1 loaa i ;na kanaka Hawaii n»al«»k" Kina, e ike ana kakou, aole loa i 1 '• nakanaka Hawaii kekahi walii liln ; 1 maikaHiiai ia Kina ina|, e like nu W ano o ka mea i ikeia mawaena o n IVI naka naauao oka hon\ia nei. Hc -n a makehewa ka helupapa ana aku 1 1 » ano oihana lehulehu i ia na k.m - ka Hawaii ma Kina, no ka mea, u.i) < ole ia ke kuleana nui o ke kanaka ii -k■» o keia aina. O ka poe wale 110 0 ko na aina r 1 haawiia na pono iloko 0 Kina, oia -•' pee knpa o rta aupuni i han* 1 Kuik > 1 pu me ia aupuni, a oia mau kuleana.' • hoohaikiia aia wale no maloko o k< k.iin mau kulanakauhale kakaikahi e | i!i k koke ana ma na aekai. O ko kakou ae ana a haawi ana 1 na {*ake maloko o keia aiua e noho lahi a e i-hi i na pomaikai me ka 1« -aa ole o ia mau haawina i na kannka II) waii ma Kina, aole ia he kumu n> Pake e manao iho ai he kuleana ko a kou e koi niai ai ia mau haawina i ki-ia manawa'ma ke ano he kulana pili|»" 3 he mana paha no lakou. £ nana ma ka Aoao 'Maloko.