Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 16, 19 April 1890 — MANAO AKEA. [ARTICLE]

MANAO AKEA.

[Kakau ia mal] O Keoni E Buki aiiei ke Kalaiaina a me ke alakai o ka Lahui Hawaii o keia mau la ? A i ole ia oke alakai anei o ka lih makawelawela 1 na makua o ka pono i hiamoe i ka lepo aloha o Hawaii ? A i ole la, o ka opu īno i na haole nana 1 imi a hookuonoono i ka lepo aloha ou e Hawaii ?

Eii no au ke hoomau nei i ke kamailto ana ma ka ninau mua o ko'u ma* nao hai, e pili ana i ko Keoni E Buki kupono i kalaiaina a i alakai no ka lahui Hawaii o keia mau la. E aui hou ae kakou ihope i kona mau la o ka hanohano nui, a hiki i kona haule ino loa ana i ka papaku o ka haahaa loa. Oiai o Keoni E Buki e lawelaweana i ka oihana hou o ke kalaiwa kaa f eia aku ke ao eia mai, anēane no paha mawaena o ka hora 3 a roe 4 o ka wanaao, a 0 kahi paleili no i ke kino, puka ino aku la a kahi o na lio a e ahu mokaki mai aoa na heana puulepo o na lio» « o na lima a oke kopala pau aku la ia mau ino, lalau i ke kope a me ka palaki lio, pau keia mau mea mamua o ka hiki ana mai o na kahu kalaiwa kaa. 1 ka hele ana aku o ko maki u poe 1 ke kakahiaka. eu ka pane a Ke-oni E Buki: "Eia keia la i ka lepo ia e luu neif akaaka mabe wale aku no ko m*

koo poe mc ka piha ike aioh*. Oka ke kueuu alakai o oa Uhui kan>;uno a pau. A ke hai mai ne* īa kikou, "o ka mea hookiekie lau tbo, e h »ohaahaa ia oia.** A ua hrn koia ia aieU> ma'una o Keoni E BukL Va kuai ia ke kin > o ka Haku e luda me na apuna <LU he kanakolu, a o ka uku hoopai no luda, ua k&me oia iara iho» peh. no h i o Ker Buki ea kuai u ka tv.h i hanoh.no K : aaina a Kihma o Keori E Bjki ee *e kikab a lemu (Lko, a «< ka h-.x jai no Keoiii E Buki he haule ino a haekae ni lirra i ka lfp<\ * ola'au mai nei ka waha a he pupule ka mai a enake aku.

E ka Uhui, o ke kanaka anei o keia ano ke kupono i kalaiaina a i alikai no ka lahui HawaiL E nana ikah< ike nui a kotkoi ma ko kakou aoao e ka lahui Haw«u; ke Alii ka Moiwahine Kap:olani, he mau la wa!e no kona noh 3 agena ana no ka Moiwehme. o ke ka ehu koke la ae nei no ia. E ntnau iho kakou, heaha ke kumu o ia kaiehu koVc ia ana, a hoonoho ia ae n=i o Mr. Uiukou ma ia wahi ? i—Ktla wahi keiki kamaaina i ko Honoiulu poe e hele oehaa ana oia o Nalimaapa, a o kela wahi keiki eepa ro hoi kekahi i kamaama no i ko Honolulu poe e hele papale ole ana oia o Pali, a i ke kaa loa ana aku e napoo ka ta, o Kaweloweloimpaktke. Auwe oe e Keom E Keom E Buki ! "Hoi luuluu ike ene o luhi.' 1 Iko makou poe e hui laura ana me Mrs Mereana Buki, eia ka olelo a ka wahine, ua hele no hoi ka aie o Keom E Buki (maua) aole o kana mai, oka make oia ka palena.* Ua ko la' olelo a ka wahine, ua make oia me ke kaa ole o ka aie o laua, a na ka poe a Keom E Buki i aie aku ai e heoia mai

i keia mea. Ake hoomanao īho oukou e ka poe noonoo maikai e htluhelu ana i na aoao oka kakou nupeua i kaulana no ka loihi o kona kukulu ia ana, ua hiki ke heoia me ka molaelae, ua like o Keoni E Buki me ke kanaka i poho i ka moana, ua hele ae ke kai a ka papa auwae, o ka waha me na lihia īa e paiauma nei i ka moana, e hoe puka nei i na huaoleio ino hailiili, kuamu amu 1 na poe hana pono a me na haole i noho kuonoono ia Hawaii, a ma ia inau pilikia he lehulehu, ke hoao nei o Keoni £ Buki e kau heu i kaupoku o Hanalei, o ka olelo a kahiko "o ka pehaku nui i kakaa mai luna mai o ka pali kiekie, aole e hiki ke kaikai hou aku iluna." Ika manawa hea la eao kanaka ae ai ka lehulehu, a hoomaopepo iho i na hana pono ole a Keoni E Buki ? A oia ka keia makapeni e kau leo aku nei i kou poe heluhelu; e maliu mai ikeia mau hoakaka ana, no ka pono a me ka pomaikai oka lahui Hawaii, a e hal.u aku a pale lea i na ao hoopunipuni ana a Keoni E Buki, a e hoomanao Iho i na hoakaka akea a ko oukou mea kakau no kana mau hana. Ke ku nei o Keoni E Buki e kalohea ana me kona manao, ua molaeke kona alanui he!e, me ka manaopaha aole he poe i ike i kona mau kee a kou mea kakau i puhi aku la l ka pu maluna ae, a me na helu i hala mua aku la, aole kou mea kakau he pilikana a pili hana* una i na kuhina, a me na mamo a na Misionari, a iTte na haole i imi a hookuonoono ia Hawaii nei, aka, he pili* kana makou no ke kokua i ka pono o ka lahui.

Ke ike nti oukou e ka lehulehu, ke pelu hou r.ei ke alelo a me ka lehelehe eueu o ka lokoino o Keoni E Buki i hope a hoomaikai i ka mea hanehano J W Kalua, ka mea ana i hoinoino ai i na po o ka halawai kue pake ma ka ha leholohau n ke alanui Kalepa me W A Kinney ma Honolulu, o na kenaka o keia ano, oia na ano kanaka-hiki ole ke hilinai ia, a oia ka na haole i olelo ai (two f-ce) elua maka, mahope o ke poo a mamua. £ ka mea hanohano J W Kalua, ka roea i kapaia ma na inoa kaulana a puni ka paraina, Ke Ahi o | Wailuku, a o ke Pani Wai o lao, ina e ku oe iluna e ka mea hanohano ma ka piko poo o ka pali kapu o Kakae, a nana iho i na kalai manao ana a Keoni E Buki, e loaa pono ana ia oe ka pula* kaumaka o ka heln ekahi o ka inaina makawelawela loa i ko kumu ak ha, ka Hon A F Judd ka mea nana i pu-a ia oe i ka ai u ka naauao roa ka oihana loio, a loaa mai ai ia oe keu mau inoa kaulana e o mau nei a puni ka paeaina Hawaii, ke Ahi o Wailuku a o ke Pani Wai o laa E huli aku auanei oe a hahai mawuli o na manao p£lo a Keoni E Buki a haalele aku i kou makua naoa i mahele mat i kekahi puu o kona waiwai e like ine ke keiki uhauha i hele auwaoa a pau kooa waiwai, a huli hoi hou i kona makua ? O ka pane a ka mea kakau ma kou hapa e ka mea hanohano, aole; oui, ua loaa ia oe ka naauao ma ke kula nui o Lahainahina, a na makua o ka pono i hahai ai i ka ike a piha ka puniu o kou poa A ma ke kula nui hea o Keoni E Buki i hoonaauao ia ai, e hiki ai i kou hanohano ke kulou aku ilalo i na kalaiaina apukofeeoheo o ka lokotno a Bu ki ? E like me ka hiki ole ia oe ke maiiu ako ma kaoa mau kalaiaioa ana, pela oo e noonoo iho ai ka lehulehu a e kapae ako iaia me kona mau maoao awahua o lokoino Ua kani ka aka a ka poe Hui Kalaiaina e koe ana i

keia Aa Hoomaemae a'a e kakoo nei. K ka mear hanehano ) W Kalua» ka mea i kapaia ke Ahi o Wailuku a o ke Pani Wai o lao, ua maopopo ta'u kou hok> pu ana me ka mea kaoohaoo Wilikokī hoala kipi i Wailuku, a hiki ioa ae !a ka pahu hopt> o ka oloa huakai i Lahaina. W*hi a ko'n lohe va!e mai i ka makani, i la«e pu ka oe ia Wilikoki i Wailuku i poka le iluramakaainana. Eka mea hanohano o Wailuku, ina ka manao o ka mea kakau, ae!e o Wilikoki ke kumu o kou poka i lunamakaainana no Wailuku, oka nui 0 ka naauao a ire ka pahee o ki waha e hke me ka noeli ono o Kanaana. Ua oklo kekahi haole naiaao, aole ue ka naka iloko u ke aupmi Hanaii aoa i ike ai i 01 aku ka pakika .a me ka p.v hee o kana olelo ana e like me oe e ka mea hanohano o Waileku. Ua paa kou inoa iloko ora nupepa, no ka aoao hoomaemae lahui oe, a ofa ka Keoni E Buki ma e hauoli loa nei, a me ka pohai o ka aoao nona ka Nupepa Elele e alakai ia nei e Dantela Laiana o Irelam. Eka mea hanohano o Wailuku, e kahea ana au i na inoa kaulana o koainahanau. aeo mai oe ke hea aku au. Eke keiki kaulana a Kalua, 1 kaulana i ke kui laflu a me ka 1 a kahili i ka wawae, a me ka makani o Lau Niu o Kawela. Eo i keu inoa a e hoouianao iho i ka uwalo a kou hoa'leha o ka ipukukui pio o!e 1 na kau a kau. O ka hae e welo haaheo la maluna o koli poo, he hae kanstiano ia, a ua kaei ia kou puhaka i ka aahu apo lunakahiko o ka ekalesia o Wailuku, a nt makua no oka uono karistiano a kakou i •alualu hke ai, a lakou la ma e hailuku mai nei rre ka hoino makawelawela loa. Ao'.e au i manaoio e kulou aku ana oe me na kuli imua o ka hupo nui a kani iki ka lakou la aka i ke kulou ana f»ku o kekahi o na moopuna a Hikikoki inakua malalo o ka lakou alakai ana. Eke keiki oka aina kaulana, "kiai paa ia ka makaha, o puka e ka i a pau mawaho." Eka mea han< hano ke Ahi o Wailuku, o ka Hon A F Judd ka Lunakunawai Nui, ma uua he kumu oia nau ma ke ao aki, i keia manawa, o kou hoaloha oiaio la ma ka oihana loio, kaikuaana a kaikaina ma ka olelo ana. Eka makamaka maikai e nana aku kaua i kela moolelo walohia ma ka buke a Hoonaueueiho, e pili ana ia lulio Kaisara a me kana aikane alohi Burukasa. Oiai e noho alii ana o lulio Kaisara maluna o ke aupuni o Roma mai ka akau a ka hema, a e noho mana ana ma Europa a pau a

hiki i Asia. Ala nae ke aikane Burukasa ke imi nei i mea e make ai o lu lio KaiSara, maloko o kekahi hale nui i kapaia he Aha Senate, a ua kauohaia mai o lulio Kaisara e hele aku ma kahi a kela aha 1 akoakoa ai me kana aikane aloha o ka hele pu ana e kaua i na aupuni o Europa. la lulio Kaisara i komo aku ai a hiki malalo o kekahi kii nui e kau ana maiuna pono o kona poo, ua lete like mai ia na enemi maluna ona a hoomaka ko lakou hakaka ana' e mokaki ana na enemi ihlo o ka papahele me na iima hao o lulio Kais>ra a i ka wa a lulio Kaisara i ike aku ai i kana Burukasa e lele mai ana e hou iaia ire ka pahi, pane aku ia oia i keia mau olelo : "O oe mai nei no ka kahi e Burukasa/' Ia manawa ua ku malie o lulio Kaisara a hiki i ke anuanu ana o ka pahi i ka puuwai o lulio Kaisara mai kana aikane aloha aku. O ka m-nao kuko ino iioko o ko Burukasa naau, e pepehi la lulio Kaisara a make, alaila, oja ke pani e iiio i ālii. Pehea la, ua loaa anei ia kulana la Burukasa ? Aole ioa. E iike me kana i hana ai no lulai KsHsara t pela i hanaia aku ai maluna ona a ua nui ke aloha 0 ka lahui o Roma ia lulio Kaisara a ui hoino loa ia ka inoa o Burukasa. A pehea oe e ka mea hanohano, e hana aku ana anei oe i kau kumu aloha A F Judd a me na makua o ka pono e like me ka Burukasa bana ana la lulio Kaisara? Nau ia e kaupaona. Aole \ manao kou mea kakau, e hui aku ana ka mea hanohano, ke Ahi o Waiiuku me Keōni E Buki laua me Wiiikoki, a kanu mai i ka hua awaawa o ka hoino maluna o na poe hana pono e ola nei, a hapai i ka hana iapuwale e like me ka Burukasa i hana ai ia luiio Kaisara. O keia ano hana a Burukasa i hana ai, oia no ka Keoni E Buki ma 1 hana iho i.ei me Wilikoki maioko o ka pa o ka haleaiii ma ka la 30 o lulai iBS<>, a m ke he 7 kanaka Hawaii me ka iana o ka manao e loaa ana na mea kaua a pau o ka b*kalii, a e kipu aku i ke kulanakauhaie, a e pau na haole kuonoono i ka make a me na poe e ae kekahi, a no ke ko ole ana o ia manao liii kipi 1 keia au hoomaemae, a ke kaiahea ieo nui nei me la manaoiana mi keia kau Ahaoleio e ko ai ka makemake. I ka mea hanohano o Wailuku, ina he ak ha oe i kou Moi, a me kou lahu», e hookaawaie ae oe ia oe iko mai ka hui pu ana me Keoni E Buki a me Wihkoki, na kepena huelo awa nana e lmi oei e hoohiolo i keu lahui i ka poino mau loa. A ke nenoi po aku nei au i kou hanohano, mai hoopoina i kela moolelo walohia o luiio Kaitara a Burukasa 1 kumakaia ai i kooa hoaloha 1 alo ai i na makaihe he mau tausani e lele mai »na maltna o laua. A e hoo poina boi i na ptk> a ka poe a pau e

ha«ars«rjna aku am ma m pahukani i> koe euu p«ptiio, ina i» mau haoa e <aiVjii i k < kulana Auna, a moUeLie k? ahnt >ou nauao e hek ai t no ka oooneo . . ika | r%o o kou aina aloha.

£ kk* ae ana au 1 Htlo e hala«ai me u hoai<>ra o'u o ka ulu kukui kauiana 0 Kaukaweh, ka aiea hanohano J Na* wahi. Ua kau'.ana kou inoa ina kau AHaelelo 1 kaa hope. no % .e kuokoa a me ke ku; e like me ka (K>hako. e haaheo nra" ana ka mokupuni o Hiwau īa o'ui me G. W. Pilipa Ke ninau nei kou hoa i ka poe heluhelu. !>lo*hca ia ka naauao i k>aa ia Hoo. J. Nawahi? A owai )i na kumu nana i hanai ia naauao iaia, a lilo ai he kalai aupunī naauao i na kau Ahaolelo i kaa hope ae? E pane mai ana kekahi pee 1 īke ole, o ke knia a Wilikoki ma i he'e a%u eei i liai a, a e pane mai ana hoi kekahi o ka lakou kuia iike i heie ai me Keoni E. Buki ma. Eka i»oe i ike ole, e noho maiie, a na'u e hai aku. Ma ke kuia hanai o Hiio kahi i hoonaauao la ai e Laimana makua, a mai laila mai a Lahainaiuna, ma ka hoonaauao ana a Pogue makua, Anaru, ame Ahola Eka Miā Hanuhano o ka ua Kamkhua, ua

ike au ma na nupepa. aia kuu ini a ma ka aoao e kue nei 1 keia au hi omaemae aupuni. M-lia paha e ko lakou manao koho waie no ia t aole peia ka noonoo a kou lunaikehala a na makua o ka pono i ao ai ia oe a papam ka ike noonoo i kou poo. E hooinanao iho oe eka Mea Hanohano, ua ao ia kaua i ka buke mooleio kahiko ma ke kula nui o Lahainaiuna, ua hoakakaia ma la buke mooieio na hana ino i hana ia e ia mau mana aiakai ma Eurepa hoiookoa a pau a hiki i Asia, ua kapaia ia wa o ka wa kepau, ka wa o ke kaua o na Kerusade. Heaha ke kumu oia inoa? Eia ka haina, no ka nui o ka pouliuli a me ka naaupo maoii ona alii a me na kanaka ia wa, e iike me ke au pouhuli a naaupo maoli o kekahi poe kanaka o ke kulanakauhale aiii o Honolulu, i hemhoni ai i na lima o Wilikoki i ka hookuu ia ana e na kiure hupo o Honolulu. Oia au kepau oka hooponoporo aupuni, oia au kahiko a ioaa mai nei o Buki mp, Kipikona ma, a hapala ia ae nei ko kakou Moi me na eiala kipe a Aki Pake, he $75,000, a ua pono no ke kaawale ana aku o Kipikone ma, Kapena ma, Aholo ma, he hapala i ke kepau i na maka o ko kakou Moi aloha me ka oluolu iauna ole. A heaha la kou manao e ka Mea Hanohano o ka ua Kanilehua o Hilo ke hoomanao ae ia mau hookele aupuni 0 ke au kahlko o Europa, a me ke au a &eoni E. Buki e paik&no nei, a ko kakou mau maka i ike pu iho ai? A heaha ia ka kou lunaikehala i haliu aku ai a

kuilima pu aku me ia poe e pai nei i ka Hui Kalaiaina? A heaha la kou noonoo no na hana hoino naaupo a Keoni E. Buki ika poe maikai e hana nei ina hana pnno o keia mau la? £ hui pu aku auanei oe me Keoni £. Buki a kuha mai 1 ko lakou mau maka, e iike me luda i kumakaia aku ai ia lesu kana kuniu aloha? Ke waiho aku nei au i keia mau mea na ke au o ka manawa e hoike mai i ka puana a ka moe. [E Hoomauia aku ana ]