Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 24, 14 June 1890 — Pane a ka Loio Kuhina. [ARTICLE]

Pane a ka Loio Kuhina.

A'i>//*a mai ka Aoao Elua. Ma la U. ioaa mai ia'u he palaoala na ka MOl ma o koiu py«iku la, e ninau inai ana ike kahua ouio o keia h-»|/f)hoj/o o ke kaua iwaena o'u mau hoj; ua pane koke aku au : "E oluol i la mai au--aohe he mau kahua 0 la houpuup'i 1 loaa ia'u —aohe no hoi he manaoio iloko o'u he hana kahi o u ano; o ko'u mau hoa kai maopopo. No'u iho, ua Uwa ole he hoike ana'ku ma ke ala [oiolei." Nolaila, a hiki 1 ka wa 1 kakauia'i ka palapala inamua ae i ka puuku o ka Moi, ua hoole paa mai ka Ihmuku n>e o f u mau hoa ika hoomaikeike ana mai 1 ka mea oiaio o keia hoopuiwaiwa no kekahi hana limaikaika e lawelawe koke ia ana.

Ma ka po ana o ia 1«, ua lohe au raa ke ano paukwa la rnai, (oiai, ua hoonele loa mai ka I amuku ia'u) aia he puali kanaka i lako rae na pono kaua ma ka Halewai, hc 40 a oi aku~pah.i, mawaho ac ona makai kumau. I.ohe iho la au, ua hkoakoa aku keia poe ma ke kauoha aka Ilamuku. Ika waenakonu po, hoike u n>ai la, aia he puali kanaka me na pono kaua ma kahi kokoke mai i manao e lele kaua a lawe pio ae Ika Halewai. Ua hoouna awiwi ae ka Ilamuku i ke kauoha a ua hiki ae he haluna nui o na makaainana me ka huipu ia ina keia akoakoa ana he hookahi a oi ae paha hoa oka aha kuhina. Kia nae, ua poina loa ia paha ka Ilamuku 1 Vc kauoha ana i kekahi o kona mau hope ma ka oihana, a i kekahi hoi o na luna poo ma ka oihana makai, oia ka LOlO Kuhina me kona hope no keia hoao la e lele kaua aku. O ke Kuhina Kalaiaina kekahi malaila; hai aku oia 1 ka lohe me ke kau«ha i ke aliikoa o na koa kiai Moi e ku makaukau. O na pukuniahi wili ((iatlirg) e waiho nei ma ka Halewai, ua inakaukau; lehulehu loa no na poe i akoakoa ae uu ke kauoha a ka Ilamuku; ua ho-

ouna ia na kiu mu o a niaanei, a ua ki;ii ia ka halepaikau o na Kaipela ma Nl>naniana; o ka pou kiu keia e poalo hele ana, ua nele me na kuleana e heoiaio ai i keia houpuupu, koe nae ma ko lakou uianao ponoi ana iho no, he hana kahi o u ano. He hana naauao ole, kujx>no o\e, a he hoopioloke kiekre keia i ka maluhia o ka lehulehu, oia hoi ka hana i hooko ia e ke Ilamuku mamuli o na ao ana a kekahi poe e hana oia pela. Aole loa he irau hoike i loaa mai ia'u ma ia po, koe na lonolono alanui i hai ia mai ia'u i ka auina la o kahi la ae. Ua lawa olt ia'u oa hooiaio pololei ana n > keia hana a ka Ilamuku mo ka poe i ao aku a i kokua laia. K pili ana hoi i ka po o Apcrila a», ua lawa hou ole no ia'u ka hoike ana aku, ina paha he poe kahi i akoakoaae Rie na lako kaua ma ka Halewai; koe nae, ko'u iohe mau ana, ua makaukau mau ka Halewai me ia poe i kela me keia po aiai na la waena aku paha o Ap«ri)a a hala loa iloko o Mei. Ma keknhi o ia mau po, haiia mai la, ua hoomaikeike ae ua poe la me na oono kaua a Duni ka Halewai.

K pili ana 1 ka ahahui i kapaia ka •'Ahahui o ke Kanawai a me ka Malu hia," he lohe pipa alanui mai ko'u. Mai kela wa o ke kuee o na hoa o ka aha kuhina i na m?a pili kuikahi, ua waiho loa mai ka liamuku ia'u iloko o ka pouii no na hana e hookoia ana iioko oka poai Makai. Ua ninnninau au a ua uuku kahi hua i loaa mai no la mea, oia hoi ko'u manaoio ana he ahahui no kahi o ia ano, ua hookumuia ma Honolulu nei raa na la hope paha o Aoeriia. Ua kukuluia ena poe kokua nui 1 k* hapanoi o ka aha kuhina, a he poe koikoi kai komo ma na poai oihana aupuni, kalepa a pela wale aku. Ua heoikaika ia oa paahana e hui po ma ui ahahui, e kokua a e kakoo ike aupuni me na mea kaua. Lehuleha na halawai malu i malama ia e keia ahahui mai ka la 15 aku o Apenla.

Mamuli o ka hoonuu ana o ka Ilamuku e hoolohe ole a e pale mai i ka'u mau kauoha, ua loaa koke ia'u ka maoao ana e kapae iaia mai ka oihana aku. Nolaila, iloko o Apenla 21, ua kono aku au i o'u mau hoa kuhina e hui pu mai me ko'u apono e hoopau i ka llamuku Mr J. H. Soper mai kooa oihana, aka, ua kapae ae o'u mau hoa i keia kooo oluolu a'u me he la ua hili nai ale lakou i ko'u mau noonoo ana pela, a e kokua ana 1 ka hana i hooko ia e ka lUnauku, ua hoole mau mai lakou re!a a hiki 1 ko'u hoouna palapala aaa 1 ka Ilamuku penei:

J. H. S>per, lUmoku: Mamuliokoo paie kaaoha me kekahi hoikeike ana o ke ku'aaa naauao ole i kekahi ooe i Lako me na pono kaua, ooUiU. ua leaa ia'a ka hanohaoo e waiho aku i ko'u nanao e kapae uiaoe mai ka oihana imoa o'a mao hoa kehma, aka ua kau maha au i ko Ukou kapae ana ae e hoopaa ana U oe ma ia oihana. C W. Ashford, Lcū> Kukina. Ma kekahi ta mai ApenU 22, oa hoouna paUpaU aku au 1 o'u mau hoa kuhini, e hoohaUhaU ana me ke kue ikaika i ka Ukou i hana mai ai maluna 0 ka'u kumuhana me keia mau oielo: 1 na Mea MahaloU JOJfATHAN AvsTll*, I Kuhina oko na Aina E, j I- A. THURSTO3fl f j Kuhina KalaUina, j S. M. I)amo.h, j Kuhina W'aiwai

Ena Keonimana : Ma keU auina U, ua loaa ia'u ka hanohano o ka waiho ana aku imua o oukou no ka hoapono ana malalo o na olelo o ka Pauku 2 o ka Mokuna VIII o na Kanawai o iBSB, he palapaU e kauoha ana e hoopauia o Mr. John H. Soper mai ke Keena Ilamuku ae oke Aupuni. Ua loaa pu ia'u ka hanohano o ka hoike ana ma ua palapala la i na hoouio me na mea i ikeia nana i kono mai ia'u e hoopau aku iaia, 1 huipu ia me ke pakike hewa loa ma ka aoao o ka Ilamuku a me kona aa ana e kue mai i ka'u mau olelo a'o, e pili ana no ke hoomalu ana 1 na Makai. a oiai ua heakaka ia ma ke kanawai, (Pauku 1 o ke kanawai i hoikeia maluna,) "aia malalo o ka Loio Kuhina ka malama, hooponopon<> a me ka hooinalu ana 1 na Puali Makai a pau o ke Aupuni, i kulike ai me na olelo o keia Kanawai," a maloko oka Pauku 2 o keia Kanawai ua oleloia, "e hookohu ia i Ilamuku no ke Aupuni, a e kapa ia kona inoa ka Ilamuku, oia ka Makai Nui o ke Aupuni, a e ku 1 ka hookolokoloia kana mau hana • ka Loio Kuhina."

Ua hoike hou ia aku ia oukou e na keonimana, a ua maopopo no hoi ia oukou, ke ala a me ka hana 1 lawelawe ia ano koke iho nei e ka Ilamuku, oia na hoomakaukau i makemake ole ia a me na hookahakahaia ana o kekahi puulu kanaka me na pu, ma ke alo a ma na wahi a pau o ka Halewai, malalo o na kumu he hana ia e hoopakele ana i ka lele kaua ia aku o ka Halewai no ka lawe ana i na pu, a peb aku, i waihoia malaila, e kekahi poe a mau poe paha i hoakaka ole ia ko lakou ano, a me ke ala kahi a lakou e heea mai ai, ua keia mau hana, ua hoouluku 19 ka mananao o ka lehulehu, me kona hooiaio

pu ana mai i kona manao oiai oia e noho ana ma ka oihana, eia he omamalu kuloko ma oka ikaika o na mea kaua ke aneane nei e ikeia. Ua tnmamina au i ka hoike ae, e like me ia a oukou i hoike mai ai, eia ka Ilamuku, me na kumu kupono ole. ke hoomau nei no i ka hoooaakiki ma na hana ana e hana nei, a 1 hookonokonoia e hana pela, a'u hoi e oielo wale aenei, (he kumu no ko ia hana ana pela,) e kekahi poe e ake nei e hoouluku 1 ka manao o ka lehulehu, i kumu no ka lehulehu e ku mai ai a hoomakaukau no ka hoomalu ana i ka haunaele ina e ulu ae. Ke manai paa nei au, he makehewa ka hookolo ana aku a loaa ka manao a me ka makemake o keia poe a'o hewa, ka poe hoi a'u e manao nei ke lawelawe nei lakou i ka hana e manaoia aku ai he poe aK ha aina.

la'u e manao nei, o keia hana a ka Ilamuku a me ka poe e ao nei iaia e haule wale ana a e hooko ole ia ana ko lakou inanao, he mea ua maopopo lea ua ulu ae he manao ooloku o ka hoo naukiuki iloko o ka lehulehu no ka hookupikipikioia o ka noho'na maluhia, malia e hooko io ia ana ina e mau ke kulana eku nei 1 keia wa. No keia mau kumu, pela au i makemake ai e hoopau ae la Mr. Soper mai ka oihana. Ua hoohoka ia au ma o ko oukou apo no ole ana i ke'u manaa Nulaila, ua loaa hou ia'u ka hanohano, e kue ikaika aku i ka oukou mau hana, a e hookau aku maluna o ko oukou mau h«kua 1 keia wa, na ahewa a pau e puka ae ana e hoopoino ana i ka pono o ka lehulehu. C. W. As»iroßD. Loio Knhina. NA NlNAl' A KA LOIO KI'HINA I KA ILAM UKU. i —He poe anei kekahi me na lako kaua ma ka Halewai ma na po o na la 17 me 22 o Aperila a ma kekahi rr.au po e ae piha o ia malama.

2- He kumu anei kekahi ma ia iuanawa, e hiki ai ke hoohuoi la aia he mau hana e hoook>oi ia ai ka maluhia a me ka lana malie o ka manao o ka lehuleho ma Honolulu; a ina pela, ma ka hoike hea i hookahuaia ai ia hoohuoi ana ? 3—Ma ke kauoha anei a kekahi hoa o ka aha kuhina i hoakoakoa ia ai kela poe kiai hou ma ka Halewai f lna pe> la, oawai ? 4<- Owai na inoa o ua poe la i hoohuoi ia ? s—Ui5 —Ui hai ta mai anei īa'u be )ono ma kekahi o na pu i hoike ia ae la mamui no fce ano o keia upu kaua ia mai o ka Hakwai ?

6 —Ua kīi aku «nei oc i kekah» p<>e e bele mai e kiii i ki Hak*ii no ke pale ana aku i nei heopuupu kiua, a ina peia. ehu ko lakou nui ?

! 7 —Ua hoike aku anei ee i keia mea i ka Loio Kuhiaa. a i kora bcp« |aha Ima ka oihaoa; a i ole ua kaeeha aku paka oe i knu mau h«p« ma ka oihaoa e akoakoa ae ma ka Haiewai ma ia po? A ina aole oe i haoa peia, oo ke aha ? B—Ua hoike aku are« oe i ka iohe i kekahi uuu hoa e iho o ka aha kukina no keia lele kaua ia oui, a ina paha ua hiki ae kekahi o laki.<u malaiia. a owai? 9 —Ua lele kaoa ia mai anei ka Halewai iloko o ka'maiama o Ajenla ? 10—Aia io aoei ma oa ; laoui o Honoluiu he heiuna nui o ea kanaka i ka manawa i oieloia mamua ae, i manao e lele kaua mai i ka Hakwai e iike me na hoohuoi la ? 11 —He poe anei k?hi mawaho ae o na makai kumau i hookrhu ia e uku ia nei, a i hooooho iaeoee kiai i ka Halewai iioko o oa maiama elua i hala ae nei ? 12—Heaha ka mea i maopopo ia oe 00 ka Ahahui Hoomaiu a MaUma Maiuhia o ka Aina i kukuiu ia ma Honolu'u iioko ona malama e ; ua i haia ae nei ? 13 —Ua ae anei kekahi hea o ka aha kuhina no keia mea, a ua hele anei ia kou ma ia mau haiawai ? { Ua kauoha au ma ka palapala i ka liaumuku e waiho mai i kekahi mau hoakaka no na mnau a na 'lii hanohano 1 waiho mai ia'u. No ka hooko ana o ka liamuku 1 keia, ua hauie hope ioa mahope o ka manawa a'u i ake ai e loaa mai. Eia ka paiapaia aka Ila muku:

C. W. Ashford, Loio Kuhina. Me ka makalo: —Ua loaa ia'u ka hanohano e hoike aku ma o kau paiapala oka la 28, e pili ana no ka malama a me ka hoomalu ana i ka Halewai. O kau ninau mua, ke hoike nei au, ua hoonohoia ma ka Halewai ma ka hui pu ana me ka uwati kumau, mai kn 5 a 1 ka 8 poe, he poe hoi 1 ae e ha awi i ko lakou mau kokua no ka hoomalu ana i ka hale, mimuii o ka'u noi. 0 na pu i hoahu ia ma ka Halewai, ua noa lakou no ka hoohana ia e ka uwati kumau a me na kiai kuikawa, ina e ulu an» kekahi hana e hiki ai ke hoohanai?. O kau ninau elua, ke hoike nei au, ua loaa ma ia manawa he kumu kupono e hiki ai ke hoohuoi la aia no he mau hoao ana e hookupikipikio r ka noho'na maluhia o ka lehiilehu. Ua hookahuaia keia manao hoehuoi mnluna o na olelo hoike 1 hiki ke hihnai la 1 loaa mai ia'u 1 ka hana a me ka ma nao o kekahi poe o keia kulanakauhale, a maluna pu no hui o ko'u ike ponoi. () kau ninau ekolu, ke olelo nei au, 0 keia lawelawe ana ua hookahuaia ia maluna i kulike ai me kau kauoha pa?, 1 kakau u ma ka ia 28 o Al lg.lt e, 1889, me ka maopopo pono a me lea ho tp >- no ia e na lala e ae o ka Aha Kuhina.

O kau ninau eha, e hoike aku i na inoa o «a poe la i hoohuoi wale ia, a me ke kuleana o ua mau manao hoohuoi nei, ke olelo nei au, o ka inoa o ua mau mea la a'u i manao ai na laua e hoao nei e hookupikipiki o i ka ma luhia, o V. V. Ashford a me Robert W. Wilcox.

O ka olelo ike i hoikeia mai ia'u, he ike la i hoikeia mai ia'u ma ke ano malu. He mea kupono ole ia'u ka he ike ana aku ia oe, ma ke kumu aole he mea hoike wale ia kahi a me ke aLnui i loaa mai ai i na poo o ka Oihana Ma kai na olelo ike e hke me keia ke ann, 1 līke loa me na hana i iawelawe mau ia ma na aha hookolokulo, a maluna o keia i hookahua ia ai keia pono pih i ka lehulehu e like me ka maa mau. No <eia mea, ke hoole aku nei au me ka haahaa i ka hoilee ana aku i na inoa o ka poe nana i hoike mai i keia ike la'u. O kau ninau elima, ke olelo nei au, aole loa au i hana pela. I ko'u hiki ana i ka Halewai, ua haiia mai la ia'u, o ka lono i hoounaia ae u'u ua hoike pu la aku i kekahi poe e ae # aua hiki ae he eha pee i ka Halewal

O kau nioau ehiku, ke olelo nei iu, aole au i hoike i kekahi mea e piii ana no ke kumu, he pilikoko o V. V. Ash ford nou, a no ko'u ike pu he kue loa oe i Mekahi oiau lala o kc Aupunī. Ao le hoi i kou hope, no ka mea, ua uili ou ia oe malaio o ka oihana.

Aole au i kauoha aku i ko'u enau hrpe i i kahi mea e ae f (koe hookahi), i ka Haiewai ma la po, no ka mea. o ka poe e kiai ana ma ka Halewai nta it> po, ua lawa Ukou no ke kiai a hooma lu ana, aoie hoi o'u makemake e btle i ke akea oa lohe ana o ka lehulehu ina he mea hikL

O kau ninau ewalu, ke olelo nei »u, aoie tu i hoike aku i ka lohe i kekahi laia e iho o ka Aba Kuhina. I ko'u hiki ana i ka Halewai, ua hiki mui ke Kuhina Kala'iaina ilaila, o k<»na hiki ana ihw no la he mau minute mamua o'o. O kau ninau eiwa, ke ok\o nei au, aole loa i hanaia pela. O kau ninau umi, ke olelo nei au, aole i ioaa ia'u he ike n®'u ponoi iho no keia poe. O ka ike i hoikeia malu-

na e ptli ana enaluoa o keta mea. ua b»a u ike no'u e ku at aa« ka wakiukau.

0 kau ninau umikumamakahl ke ole!o ntt at», aok i hana >a pe'a m*wa ho i? o oa rora i hoike mui ia u»a ka'u paee muaO kau niniu umikumamalua, ke oielo nei au, ao?e ioa au i >ke i kekahi ahahui oia ana Ca hai ia mai nae ia*u, o kekahi poe kaiepa kuonoono o ke kuUnakauhale rei a me kekahi poe e ae, ua ma aaia ?akcu he hookahi a oi aku paha mau anaina Ka'a«ai ma ka mamwa i hoUeia rran ua ae, no ka nooooo ana i ke kulana a me ka haawi pu ana nui i na kokua i na luna aupu 01 kupono, ina i niakimuke ia i kumu e miu ai ka maluhu a n e kalo^ahl O kau ninau umikunumakolu, ke olelo nei au. aule lea au i ike no ia niea a no na mea e nin nina • ia ne« maluna o keia kumuhana, ma ke ano ike ponoi a ike e ae paha Kau kauwa hoolohe, J. H. S ver, Hamuku. Ma ka nuhalo |w;ko!e ana i keia pa la(>a!a a ka l amuku, ke o!elo nei au aole oia i hoike pau mai i na haina o na ninau a pau i waīhoia aku uia, ua hoo[»alaieha oia i kekahi inau ninau i waihoia aku, no lakou hoi aa haina i manaoia e loaa mai ana he waiwai a he mau koaiai ano nui maluna o keta kumuhana. Ma keia onhele hoi o ka pane a ka Ilainuku i ok-lo ai "o ka inoa o keh

poe ana i mamo wale ai. o hkou ke boao nei e hookupikiiākio i ka noho maluhia, oia o V. V. Ashtord a me R bert \Vi!r. x," ua makeioake au v hoike ae maanei, ma kekahi kukai kamailio ana maw.iem u'u a me ka Ilamuku maloko o ko'u keena oihana, e like me ia a'u i hoike mua ae nei, ua hoike mai ka liamuku ua hoohuoi wale oia eia ke hoao ia nei e hookupikipikio i ka maluhia, a iaia i houie ai i ka hoike mai i ka inoa o ua poe ia ana i lohe wale ai na lakou e hoohaunaele ka noho ana maluhia i manao wale ia, a i kahi hoi i ioaa ai iaia i.i ike. ua ni nau poiolei aku au i keia ninau iaia, pen«i : "Ma ka ike 1 loaa ia oe he ike ariei. ia e kaualako ana a e kuhi pololei ana o V. V. Ashf-)rd kekahi o ua poe ia nana e hoala na mau hana hoo haunaele i manao wa'eia ?" Ika Ha-

inuku i pane mai ai i keia ninau oiai o ko'u hope kekahi e noho ana, oia o Mt. Crcijjhton, ua hoike moakaka mai oia 1 mea no'u e hoomaopopo aku ai, o kona iiee maluna o keia aoleloa ia ina na ano a pau e kuhi pololei aku ana la V. V. Ashf"rd, oia kekahi I manaoia maluna ona e puka mai ai keiā mau hana. O ke kumu o ko'u uinau ana pela 1 ka liamuku, mamuli no ia o na lawe'na olelo i iohe ia e alako ana i ka inoa o V. V. Ashford a hoohui pu me kekaiii pihkia i upu Male la.

No keia mea, a mamuli o ka hoole {>a.<kiki o ka Ilamuku e hoike ana i ke ala a me kahi o keia ike malu i loaa

iaia, n.e na kuinu i hai mai ai no ia hoo!e ana ona t ke oklo nei au, oka liamuku, he Kina aupuni niaUlo o ka Lvio Kuhina, eia oia ke ku nti ma ke anuu o ka pakike kiekie oiai oia ma ka oihana, mamuli o kona lawe ana i ka mana a me ka hoike pu ana i Kona manao; o kona mau luna kiekie ma ka oi hana oia ka Loio Kuhina a me ka Ho pe Loio Kuhina, aole lea he hiki a ku |x no ke hilinai ia laua me na ike e likt me kfia ke ano, oia hoi ka ike i oleloi.: e pili ana no ka le!e kaua ia o ka Hālewai, a me ke ala kahi i loaa ai iaia o ia ike. A o na olelo i eleloia e pili ana no ko Mr Robcrt W. Wilcox hui pu ana rne keia mau pritkia i oleloia, eia oia he hoa no keia Hale Hanohano, a nana no e ku t*ale nona iho no keia ahewa e kiu nei maluna ona, e like me ia i hoikeia ma ka palapala pane a ka Ila muku mamua ae. C. W. ASRFORD a