Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 25, 21 June 1890 — Page 2
| This text was transcribed by: | Austin Rodriguez |
| This work is dedicated to: | To all Kanaka Maoli |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Hoolaha Keena Kalaiaina
Ua hookohuia i keia la ka poe no lakou na inoa malaio iho i mau Agena Hooino Palapala Aelike Paahana no na wahi penei.
Geo. P. Talloch Talloch Esp. o Kohala Akau, no ka Apana o Kohala Akau, Hawaii.
Thos. M Starkey Esq. no ka Apana o Honolulu mokupuni o Oahu.
L A THURSTON,
Kuhina Kalaiaina
Keena Kalaiaina Iune 13, 1893
2289-3t
_____________________________________________________________________________________
NUPEPA KUOKOA
NO KA MAKAHIKI.........................$3.00
NO EONO MAHINA........................1.00
KUIKE KA RULA.
Poaono, Iune 21, 1890.
_____________________________________________________________________________________
KA AHAOLELO
---------
No elua pule i hala ae nei aohe mea ano nui i hanaia Hoko o ka Hale Aha olelo, ke ole e lawera ka waiho ana aku o na Kuhina i ko lakou mau hookohu oihana. Hoko o na la hope o kela pule aku nei, maloko o ka haiolelo ana a ka Loio Kuhina i pau iho nei, ua hoike oia i kekahi mau manao e hoahewa ana i kona poe hoa kuhina ma na hana e pili ana i ka o ihana. Ua hoikeike aku ke Kuokoa o ka Poaono i hala no kela haiolelo a ka Loio Kuhina imua o ko makou poe heluhelu, a ua ike moa lakou i ke ano nui o na mea i oleloia. I ka wa i pau ai ka haiolelo, ku koke aku la ke Kuhina Kalaiaina, a hoike aku la he makemake kona e pane i na olelo a kona hoa, a ua ae ia e ka Hale. A ma ia pule no, ua pane aku ke Kuhina Kalaiaina i na olelo hoahewa a pau a ka Loio Kuhina. Hoko o keia helu o ko kakou pepa, ke hoomaka nei makou e hoopuka ia haiolelo. Ua ho ole ia aku na kumu hoahewa i hooiliia mai maluna o ka hapanui o ka aha kuhina.
Pane hou aku la ka Loio Kuhina, a ua hele ka hana i ka loa a me ka laula, me ka pono ole o na hana a me na olelo nia ka aoao o kekahi mau hoa o ka Hale.
Hoko o ia mau la uluaoa o ka Hale me ka mokuahana o ka Aha Kuhina, ike iho la ka poe i kue mua i ka Aha Kuhina o ko lakou manawa kupono kela, oiai ua mokuahana ka papa kuhina, a he kumu ia e hoahewa ai wahi a ko lakou noonoo. No ka mea, ua imi inoa ia ka hewa o ua poe kuhina nei, aohe nae lona, a akahi no a ikea oia ka hemahema la, ua mokuahana lakou. A he kumu io no ia e kanalua ai, aohe e hiki pono na hapa i ka Aha Kuhina i mokuahana.
Ia wa ua hoopuka mai la kekahi hoa i kana olelo hooholo e hilinai ole ia na Kuhina mamuli o ka mokuahana iwaena o lakou iho. Oia wale no ke kumu hoahewa, aole kumu e ae i hoikela Hoko o ka olelo hoololo.
La wa, hoopukaia mai la he olelo pakui i ka olelo hooholo hilinai ole, me kela ke ano, e hoahewa ia ka hapa uuku o ka Aha Kuhina no kona kue i na hana a ka hapanui o lakou, a me kona ao aku ia hai e hoole i na hana a ka hapanui me kona ao pu ana aku i na luna aupuni kiekie e ae. He mea nui keia; no ka mea, o kekahi kumu paa o na papaku o na hana aupuni kanawai, a me na hana lahui, oia no ka lilo ana o ka hapanui i mea hoike no ka mea holookoa. O ka hapanui o ka Aha Kuhina, o ka hoike no ia o ka Aha Kuhina. O ka hapanui o na Lunakanawai o ka Aha, o ka hoike otaio no ia o ua Aha la. O ka hapanui o kekahi ahahui, o ke ahahui no ia.
He mea nui keia Hoko o na lahui malamalama. Aka, i ka waihoia ana aku o keia manao a me keia ninau imua o ka Hale, ua kanalua lakou i ka ae aku i keia kumumanao. Aohe lakou i ae e hooholo. A i ka ike ana o ka hapanui o ka Aha Kuhina aohe e nana ia e ka Hale ke kuleana o ka hapanui, alaila waiho aku la lakou i na oihana, no ka mea, aohe alanui kupono e ae e hele ai.
I kela pule ka hoihoi ana aku o na Kuhina i ko lakou mau hookohu. A i ka Poalua nei ua hookohuia mai he Aha Kuhina hou e ka Moi.
Ua hoopaka mai o Balauwina i kana hoike o ka hapa uuku o ke komite no ko na aina e, e pili ana i ka ninau no ke kuikahi i kaulana mua i ke kamailio nui ia. He hoike loihi a hohonu na wehewehe ana no na hana pili kalepa mawaena o kakou a me Amerika Huipuis. Aohe no he kuikhahi i hanaia, aohe no i kou ia aku ka Moi e kakau inoa i kekahi kuikahi. O ka mea wale no a ka hapanui o ka Aha Kuhina i makemake ai, oia ka loaa pono o kekahi mau manao maopopo no kekahi kuikahi kalepa, i kahua e waiho aku ai ka hana imua o ka Hale Ahaolelo.
Ua hoomaha ka Ahaolelo a hiki i ka la 30 o kela malama.
=====================================================================================
KA AHA KUHINA HOU
______
Ua wae ia ka Aha Kuhina hou a ua hookohuia ma ko lakou mau oihana. O ka Hon Jno Cummins, ( Keoni Kamaki) Kuhina o ko na Aina E. Godfrey Brown, Esq., (Kope Balaunu) Kuhina Waiwai; Chas. N. Spencer, Esq. Kuhina Kalaiaina; A P. Peterson, Esq. Loio Kuhina. Hookahi o lakou i lawelawe’mua i ka oihana, oia o Mr. Balaunu. O ke kulana Kuhina o ko na Aina E. Kana i hoopiha ai he ekolu makahiki i hala ae nei. No Mr. Peterson he hope Loio Kuhina kona kulana i lawelawe ai a waiho koke iho nei. No Mr. Cummins a me Mr. Spencer, o ka manawa mua kela o ko laua lawelawe kino ana.
O na hoa a pau o ka Aha Kuhina i hoikela ae la, ua loaa ia lakou pakahi na hilinai ia ma ko lakou mau oihana ponoi iho, a oiai he hikimua ka hapanui o lakou ma ka lawelawe oihana no ka pono laula, a me lakou no hoi a pau ma kela au o ka nee hou ana o na hooponopono pili aupuni, e haule hope ole ko makou inanailana no ka hahai ia e ka holomua a me ka hilinai ia ku e ka lehulehu, ko lakou mau keehina a pau o kela mua aku. Na ka hana e hoike maopopo mai no lakou iho.
No ka hoolauna a hookamaaina ana aku ia lakou ma na keena oihana pakahi, ua hoomaha ka Ahaolelo no omi a oi na la mai ka la o lakou ihookohuia’i.
________
PANE A KE KUHINA KALAIAINA.
____
Ma kekahi mau kolamu o kela helo, ke hoopuka aku nei makou i ka haiolelo a ke Kuhina Kalaiaina I. A. Kakina. He haiolelo loihi kela, a ua lawa ole ke kowa no ka pepa e hoopuka pau pono aku ai, nolaila kela e puka hapa aku nei. E hoomaopopo ia no hoi, o ka pane kela a ke kuhina i hookahuaia maluna o ka pane a ka Loio Kuhina i puka aku ma ka helu i hala, a ma ka heluhelu akahele ana me ka hoohalike like pu ana i na kuinu a me na kahua o ka pane ma na hailelo a elua, e maopopo ana ka manao nui. E hoopuka aku ana makou a hiki i ka hopena o ia haiolelo, alaila, he pane hou aku na ka Loio Kuhina, a na ka Hon. R. W. Wilikeki
_________
ALIA NA KUAHALAHALA
____
Ua nui ka hoohalahala o kahi poe no ka Aha Kuhina hou. Ua hoomaopopo makou, aia ka hapa mauahua o ia ano ma ka aoao o ka ka poe i kokua nui i ka poai Hooipaemae Lahui. Ua lohe ia ka lakou mau olelo, akea, a ua kohu ole nae ia mau haawina i loaa ia lakou, oiai aole i hoohalahala. He hoike ana anei kela i ka hilinai ole ia o ka manao apono a hilinai o ka Moi malu na o kekahi kanaka Hawaii oiaio e wae i mau kuhina nona ma kahi o na noho i hoohakahaka ia?
Ina aole no ka hilinai ia o kekahi kanaka e wae i ka aha kuhina, a no ke aha hoi? Kohu ole no ina ua hoala la na manao hoohalahala ma ka lawe ana i na hoino pilikino i kahua, no ka mea aole o ia kulana ka ka lehulehu e ake aku nei e ike. Ua ku kaawale ka pilikino mawaho o ka hana o ka lehulehu, a o ka pono me ka hewa i lawelawe ia no na kuleana pili laula, malaila ka wae ana. Eia nae, ke hoike mua nei kela mau hana i ka manao hilinai ole ma ke ano nui o na hakilo ia’ku.
A no ke aha hoi i hoohalahala ai? Ia makou e hoonianao ana aia no he enemi no kela me kela ma ke kino a ma kana hana ponoi, aole ia haawina i nele no na hana pili laula. Ia makou e hoomaopopo ana, aia no he hau kuhihewa ma na hana ponoi iho i loaa na hoopololei ana, he loina lawa like ia maloko o na lawelawe pili laula ana. A ia kakou a pau e ike ai i ka pono a apono aku, a i ka hewa hoi e ahewa aku, oia ka kakou e kali aku iloko o ko lakou komo hohonu ana ma ka hana. No ko lakou mau la opio ma oihana, he kahua palahalaha ko lakou e makaikai ia aku ai O ka nee pono ana o ka moku aupuni mai na aumimilo ae o ka manawa, a loaa he hilinai ia o ka hele palekana, oia ko lakou kakoo a me ko lakou iwi kuamoo. Maluna o ka holomua, ke kaulike a me ke kuokoa, ko kakou mau manao hoolana, i mau ke kilohana pookela na ka lehulehu.
__________
KOHO BALOTA KUIKAWA.
______
Ua kukala koke mai nei ke Kuhina Kalaiaina hou, o ka Poakolu, ka la 9 0 Iulai ae nei, oia kia manawa e malama ia ai ke koho balota alii o ka mokupuni o Oahu nei, no ka noho o ka Hon. J. A. Cummins i hoopiha iho nei, a i hoohakahaka ia ma kona lilo ana i hoa no ka aha kuhina hou. Lehulehu na lohe e lawe hele ia nei no na moho e holo ana ma ia kulana. O na wahi koho mua o kela koho balota aku nei kai hoopaa ia no keia koho kuikawa.
Me he la ma ka hoomaopopo ana, o ka la hope o kela mahina e hui hou ai ka ahaolelo, aole e lawelawe ia ana he mau hana imua o ka Hale ma ia mau la aku a mamua ae hoi o ke koho balota e hoolaha ia nei O ke kauoha a ke kumukanawai, i kanaha-kumama-walu poe i kohoia no ka Hale Ahaolelo mawaho ae o na kuhina.
_____________
HOKUAO NO MAIKONISIA.
_______
Ma ka la io o lulai, a oi aku a omi mai paha, e holo aku ai ka mokumahu Hokuao no na paeaina o Maikonisia, malalo no o kona hookele moa, kapena Garland; he kauwa eleu oia a makaala ma kana hana o ka hookele ia Hokuao mai na poino o na au mimiki mawaena o na mokupuni iilii, zoai na puku’a wawahi moku, a me na awa haiki. Ua loaa iaia na mahaio he nui.
______________
KE KULA HANAI O HILO.
______
Ua kamaaina no ka hapanui o ka poe heluhelu o ke KUOKOA i ka moolelo o kela kula a me ka mea nana i hookumu kela kula kaulana, oa ike maopopoia ka pomaikai nui o kela lahui kanaka no kela kula Eia na haumana i puka mai kela kula mai ke lawelawe nei i na hana like ole Hoko o kela paeaina. he mau lunakanawai, he mau loio, ana aina, kumukula, lunamakaainana, kahunapule a ke hoomanao nei no lakou o ko lakou pomaikai, mai kela makuahine mai o ka ike.
He mau makahiki ae nei, ua loli ae keia kula mai ka olelo Hawaii a i ka olelo Enelani, a i na makahiki mua, ua holomua loa keia kula malalo o na hookele ana a Rev. Olesona, a ma kona hoi ana i kumuluna no ke kula Kamehameha, ua hahai pu aku kekahi hapa o na haumana me ia; ua pani ia kona hakahaka w Rev. A. W. Burt a ua waiho mai hoi oia i ke kula i keia makahiki a ua hooikaika nui na kahu o ke kula e imi i mau kumu makaukau hou.
Mamuli o ka mare ana o ke kumu poo o ke kula pokii o Kamehameha me Mr. Terry, ua noi aku na kahu o ke kula ia laua e lawe i ke kula ana ma ka poho o ko laua lima, a e hooma ka hou ana keia kula malalo o ka laua hookele ana i ka pule mua o Sept. He mau kumu keia i kaulana no ka eleu a me ka makaukau, a e hapai ia aku ana na keehina e hooholomua ai i ke kula. E mahele ia ana Hoko o na mahele ekolu na mea e ao ia ai ma keia kula. I---Ka haawina ao palapala, oia hoi ka pili olelo Enelani, ka Arimatika, Palapala Aina, Ao Kakaulima, Malama Buke Kalepa, Kaha Kii a me ke ao ana i na huamele. 2---Ka mahele ao hana, e ao ia ana malalo o keia hana na hana lima akamai, oia hoi ke kamana, hoonohonoho hua kepau, humuhumu a me ke ao amara ana, ua loaa na mea hana kupono no ka hoomaa ana ma keia hana. 3---Ka mahele mahiai e kanu ia ana ma ke kula ke kalo, uala hala kahiki a me ka maia, a ina e holo ana he laina mokuahi mawaena o Hilo a me Kapalakiko, alaila, e loaa ana he mau kahua no na haumana ma ka hoouna ia ana o na mea a lakou i kanu ai ma ka aina o ke kula i kapalakiko. O ka makemake o na kumu hou, o ka piha mai o ke kula i na haumana.
E hooikaika ana na kumu ma ka ma lama ana i ke ola o na haumana a me ka malama maikai ana, ua hiki no ke hoouna ia mai na keiki i oi maluna o ka eono makahiki a e hooikaika ana ke kumu poo e malama pono ia lakou me he mau keiki ponoi la, a ua maa oia i keia hana ma ke kula o na keiki liilii ma Kamehameha, a o ka iini nui o na kahu waiwai e hoopiha ia na kula me na haumana.
Aole anei he mea kupono i na haumana mua o keia kula i puka aku, e hoouna mai i ka lakou mau keiki i keia kula i hor mau ia ai keia kula makua o kakou, o ka auhau no keia kula he $25.00 o ka makahiki, a o ko Kamehameha he $60.00 o na keiki liilii, a o na keiki nui he $40.00, aka, ua ano like no na haawina e ao ia ana, a ina he mau makua i hiki ole e uku i ka lakou mau keiki no ka ilihune e oluolu lakou e palapala ae ia Hon. F. S. Lyman, a i ole ia Mrs Reamer Terry ma Hilo, a e ninau paha no na mea i koe; e hoouna mai i na keiki a e hooikaika ia ana lakou ma ke kulana maikai, e hoouna mai e na kahunapule i ka oukou mau keiki a e hoomanao kakou he kula keia i kukuluia e na makua kahiko o ka pono, mai poina na baumana mua a Lyman i ka hoouna mai i ka oukou mau keiki no ka hoomau ana aku i keia makuahine o ka naauao nana i pu a ia oukou i ka ai o ka naauao.
___________________
KAI MALINO A EHU.
______
Ke haawi nei au i ko’u mahalo piha i ka aoao hoomaemae aupuni no na alanui hou e hana ia nei. Ke holomua nei ka holomua nei ka hana o ke alanui mai Holualoa a hiki aku i Kailua.
Ma Kailua, Kona Akau, ua pepehi ia iho la kekahi pake na kekahi pake no, a pakele mai ke ola o ka mea i pepehiia, a ke huli ia nei ka mea pepehi kanaka, aohe nae he loaa iki.
Ma ka la 31 o Mei, ma Kaumalumalu, Kona Akau, ua haalele mai i keia ola ana he wahi bebe uuku hou loa na Kekualo k., a me Mrs. Ane Kekoi.
Aloha ino ia kama.
Aarona Kanae.
=====================================================================================
HAIOLELO
A KE
Kuhina Kalaiaina,
Ma Ka Poalima, Iune 6, 1890.
_____________
E KA PERESIDENA:
Ua makaukau au e kamailio no ka mea i pili ia’u, a’ u i noi ai i manawa e pane ai i na olelo a ka Loio Kuhina ma kona pane ana i na ninau a ka Mea Hanohano mai Honolulu Mr. Muller a Mr. Crabbe. E like no me ka’u i boakaka ai i kela la aku nei o ke ano nui o ka pane a ka Loio Kuhin oia no kona kuhi ana aku ma ke ano nui i na lala e ae o ka Aha Kuhina i ke Keakea i kane mau hanapili oihana a me na hana kue i ka pono o ka lehulehu. Ma ka hoomaopopo ana ae i kana mau kumu hoopii ma e wae ia ae mea pili ole, oia no keia:
Ekahi: Hoko o Aperila i hala iho nei, ua malama ka Hamuku me’ka apono o ka hapanui o ka Aha Kuhina, i kekahi poe kiai me na lako kaua ma ka Halewai, me ka apono ole o ka Loio Kuhina.
Elua: O ia hana ana pela, he naauo ole, aole he kumu kupono a ua kuleana ole no hoi.
Ekolu: Ina he kumu io no kekahi e manao ai e ulu ae ana he haunaele, o na mea i hana ia oia no ka mea nana e hooulu ia haunaele, aole he mea e pale aku ai.
E Mr. Peresidena, ke ae aku nei au i ke kumu hoopii mua; oia hoi, iloko o Aperila i hala iho nei, ua malama no ka Hamuku, me ka apono ia e ka hapanui o ka Aha Kuhina i kekahi poe kiai me na lako kaua ma ka Hale wai me ka apono ole ia mai e ka Loio Kuhina A ke ae nei au e ka Peresidena, ua hana no makou i keia me ka apono ole mai o ka Loio Kuhina, a ua hana ia ma ke ano kue moakaka i kona makemake kekahi, ua hana oia i na mea a pau i hiki iaia e hana i mea e pale aku ai i ka hana ia ana. O ka mea wale no a;u i ike ai aole oia i hele kino aku ma ka Halewai a hoomaopopo i na mea e hanaia ana malaila. E ka Peresidena, ma kahi o ke kupono e hoahewa ia ka Hamuku e ka lehulehu ke manao nei au he kupono loa e haawi ia aku iaia na hoomaikai a me na mahalo ana o ka lehulehu no ka loaa ana iaia ka manao kuokoa, ka hoopono a me ka wiwo ole i ka nana ole i na kauoha o kekahi luna maluna ae ona, mahope o kona ike ana i na mea i hana ia ma ka la 300 Iulai i hala, e hana i oa hana a’u e manaoio nei, nana i pale aku ka hiki hou ana mai o ia mau hana.
Oiai, ua ae aku nei au, ua pololei ke kumu hoopii mua e ka Peresidena, oia hoi, ua hana ka Hamuku ma ke ano kue maoli i ka luna maluna ae ona, a ua hana i na mea kue loa i kana mau kauoha, a o na lala e ae o ka Aha Kuhina i hoohiki ia e hooko i ke Kanawai ua apono aku i kana hana ana pela, a aole oia wale no, aka, ua ao maoli aku no, a apono i kana mau hana, he mea akaka loa aia wale no a loaa na kumu kupono loa no ia hana ana pela, alaila, pili ole ka hewa i na lala e ae o ka Aha Kuhina, a ina aole au e hoike aku ana i na kumu kupono e hiki ai i keia hale ke manaoio ua loaa no he kumu e ho apono ia ai ka Aha Kuhina ma ka lakou mea i hana ai, ke noi nei au e hoahewa ia lakou, no ka mea, ua kupono ia ina aole i loaa na kumu kupono no ka lakou mea i hana ai.
O ke kumu pale a ka hapanui o ka Aha Kuhina, oia no keia, ma ia manawa ua loaa ia lakou he mau kumu kupono e manaoio ai na V. V. Ashford a me: R.W. Wilikoki e hoala i haunaele kaua ma keia kulanakauhale, a ina aole i komo maoli ka Loio Kuhina iloko o ia hana me ke kokua ana ua ike no oia a ua apono aku ia hana. Ano, e ka Peresidena, ke olelo nei au, aole i kaa maluna o’u ka hooiaio ana a maopopo loa e like me ka hooiaio ana i kekahi mea imua o ke jure, a hiki e hoahewa ia keia mau keonimana no ia hana ana, aka, ina ua loaa ia makou na kumu kupono e manaoio maoli ai e hana ia ana pela, alaila, ua kupono no ka makou i hana ai.
Nolaila, e ka Peresidena, aole au i manao e komo aku iloko o na haiolelo akamai ana, aole no hoi au e lawe mai ana i na olelo hailili, ke makemake nei au e hoike aku me ka moakaka i na mea a’u i ike ai oia ka oiaio maoli o na mea i hoikeia mai ia’u, a na keia poe keonimana i akoakoa mai nei maanei e hoomaopopo ia mau mea a hooholo i ko lakou manao no lakou ponoi iho.
O na kumu o ko makou hana ana, a i kono ia makou ma keia mea, ua pili nui no ia i ka moolelo o Hawaii nei iloko o na makahiki ekolu i hala iho nei. Aole au i manao e hoi aku i hope loa, a i ole ia e hoakaka i na mea i hanaia a oi aku mamua o na mea a’u i manao ai ua lawa no ka hooponopono ana i ka’u e hoike aku nei. He nui na mea a’u i manao ai ua pili i keia mea e noonoo ia nei a he mau mea no ua maopopo e makemake ana ka hale e lohe, aka ua kapae aku au ia mau mea aole e kamailio, no ka mea, ua manao au ua lawa no i na mea a’u e kamailio ai e hiki ai e ike ia na kumu o ka hooko
=====================================================================================
Ia ana o na hana i lawelawe ia. Ua hoonohonoho ia keia hoakaka ana o na mea i hana ia ma ke ano e hoike ia ai kela a me keia kumu pakahi.
O ka mua a’u e hoike aku ai i keia hale, oia keia, na kumu i loaa ai ia makou na hoohuoi ana ia R.w. Wilikoki, e manao ana oia e kue i ka maluhia o keia kulanakauhale. E like me ka mea i ike ia e oukou no kekahi mau makahiki, he hanai o R.W. Wilikoki na keia Aupuni ma Italia. Ua hoi mai oia iloko o ka hapa hope o 1887. O kekahi mea i ike nui ole ia iwaena o ka lehulehu, oia no keia, mahope koke iho o kona hoi ana nai maanei iloko o Dekemaba, 1887, ka hapa hope paha o Novemaba, a i ole ka hapa mua paha o Dekemaba, 1887, oiai e noho ana ke kau kuikawa oka Ahaolelo, ua hoala no oia no ka manawa mua i kekahi ohumu e hoopau i ka Moi a e koi aku iaia e haalele i kona noho Moi ana, a hookahuli i ke aupuni a kukala i kumukanawai hou. O kekahi o na kanaka i kokua iaia i ka hoomakaukau ana i kumukanawai hou eia no oia iloko nei o keia keena i keia wa, a eia no kekahi o kona mau hoa ohumu ke noho mai nei Hoko o keia keena. Ua hele loa kela hana ohumu imua a hiki i ke kakaupoepoe ia ana o ua kumakanawai la a makaukau no ke kakauinoa ia e ka Moi. Ua hele loa keia hana imua a hiki i ko R.W. Wilikoki hele ana i kekahi po me kekahi mau hoa ona elua, a komo ilokoo ka Hale Alii a koi aku i ka Moi e haalele oia i ka noho Moi ana a e kukala ae i kona kaikuahine oia ka Moiwahine. Ina paha aole na hana maikai a Robert Parker ma ia po ina la paha ua hoea mai na hana o ka la 30 o Iulai iloko o ka hapa mua o Ianuari, 1888.
O ke ano o ka hana ia manawa, ua like loa me na hana i hookoia maanei iloko o Iulai i hala, koe wale no keia, ua oi aku ka maalea o kana hana-ana, ma ka hooikaika ana aku i na kanaka Hawaii e komo iloko o keia hana ma ka olelo ana e hooponopono hou ia a oi ae ke kulana maikai o na Pualikoa Pualu Hawaii mamuli o kona akamai nui ma ka oihana koa. Mamuli o keia mau olelo ua komp pu me ia kekahi poe kanaka i loaa ole he manao okoa i kinohi, a me kahi poe hewa ole, a ua hoopihapiha malie oia ia lakou a hiki i ka manawa i hiki ole ai ia lakou ke unuhi aku ia lakou iho mai keia hana aku, a o ka mea i ike ai makou i keia hana, ua piha kekahi o ua poe la i ka makau a ua hele mai e hoike. I ko’u manawa i lohe ai i keia hana, ua kauoha au i na mea ano nui iwaena o ia poe hoohaunaele, ma ka hoouna pakahi no keika mea a ua ae mai no lakou ia’u, a ua kakau au i ka lakou mau olelo a pau, a ua kakauinoa lakou malalo o ia mau olelo a lakou, a eia no ia’u ia mau olelo a hiki i keia wa. O ka manao wale no o ia hoala ana, oia kekoi ana aku i ka Moi e haalele i ka Noho Alii, aole i ae ia kekahi mau hooko hapa ana e like me ka mea i olelo wale ia ma ka mahina o Iolai i hala, aka ua manao ia e koi maoli aku a hana aku i haalele oia i ka noho Moi ana, a oia ka lakou i olelo aku ai iaia, a ua hoomakaukau, ia no e lakou ka palapala e haalele ana i ka Noho Moi a ua koi aku e kau mai i kona inoa. Iloko o hookahi a elua paha la mahope o kuu lobe ana i keia mea ua aneane pau loa ka poe ohumu i ka ike ua lohe au i ka lakou mau hana i hana ai. Ua hele mai ka wahine a R.w. Wilikoki ma ko’u keena nei, me ka olelo ua hele mai oia ma ke kauoha a kana kane, a me na waimaka a me ke kaumaha nui o ka naau, ua noi mai oia no kana kane e ae ia oia e hele mai keia Aupuni aku, a nana no e koi iaia me kona ikaika a pau e hoopau i kana mau hana pono ole, a e hoi laua i Italia.
Malia paha o oleloia, ua pono e hoahewa ia ka Aha Kuhina no ka hoike ole ana i ua hana nei i ke akea a hoopii i keia poe, a ma ka hana ana pela e pale ia aku ai ka ulu ana mai o na hana o ka la 30 o Iulani, a me ka poino a poho o keia Aupuni mamuli o ia hana. Malia paha aole i hana pono ka Aha Kuhina-malia paha ua hana pono no, he hana ia ka poe noonoo Ma kela wa ua ike no ka Aha Kuhina i na mea a pau, aole nae i ike ka lehulehu. O ke ano pau ana ae no ia o ke ano pioo o ko kakou inoa maikai ma na mea pili dala i hoemi ia kona hilinai ia ana no na hana i ulu ae iloko o na mahina eono mamua aku, ua maikai hou, a ua manao makou, o ka hapanui loa o na kanaka ua hookomo wale ia iloko o keia hana me ka hoomaopopo mua ole i ke ano, a o ka poe i maopopo pono i ke ano, ua hoike mai i ko lakou mihi me ka ae ponoi mai aole lakou e hana hou i kekahi o keia ano; a ma ka la mahope iho o ka hele ana mai o ka wahine a R.W. Wilikoki ua hele ponoi mai oia ia’u a ae mai i na hana a pau. Aole oia i hai mai i na mea a pau loa e pili ana i keia hana, aka ua hai mai aole e hana hou pela. Olelo mai, ua huhu oia ia’u i kona kuhihewa a ua ae mai aole e hana hou pela. Olelo mai, ua huhu oia i ka Moi no kahooko ole i kana olelo e haawi iaia kekahi oihana, oiai e noho ana oia malalo ka lokomaikai o kekahi mea e aku, a ua uluku kona manao.
[E Hoomania aku ana]
=====================================================================================
HE MAU MEA HOU.
_________
Ma ka la 13 d Mei, ua hoohui ia ma ka mare o Mr. me Ellen Kahinau, ua weheia he papaains imua o ka lehulehu, ua ai a ua inu i ka lokomaikai o na mare. A eia ka me kupanaha, ua nui ka ona o kahi poe e hika hele ana i o a ienei i hiki ole i kou me kakau ke hoomaopopo iho ua kupono ka poe o waho mai me ko lakou ona me ka nana ole ia o ka maluhia o ka papaaina.
Ua hamama ka puka o na hale kuai rama o Kaupo, ekolu hale kuai rama, elua no ka pake, a hookahi no ke kanaka. Ua kahe awai ka rama o keia mau hale mai ka makahiki 1889 mai a hiki i keia la. Ua loaa keia puka liu ma o ka malama ole ia o ka maluhia o ka apana me ke komo poo ana o ke kanaka o ke aupuni nana e malama keia apana E i mai paha auanei kahi poe, heaha no kou mea hele ole e hoopii? Haina, o na hewa e pili ana ia’u, ko’u ohana, aina, hale a pela aku, aia malai la ko’u kuleana, a no ka malama ana i ka maluhia o ka apana, aole ia mea me a’u, he kanaka ko ke aupuni i hoonoho ia ma ia wahi a heaha hana hana? Ua paumaele pu na aakoko o kona puuwai me ka waiona, he mau boa’loha oiaio iloko o ke kiaha amani o ka lealea. Nolaila, ua loaa keia lua mimilo i wahi e lulumi ai na kane me na wahine.
Ma ia po iho no ua wehe aku o Kaolanialii i ka pili aloha he kane, no ia po a ao. Ua hele huli aku ke kane me ka manao e loaa, he ole nae ka loaa, hiu aku la ka manu o Kaula ua ahiahi, a no kahi la ae hoi mai ana.
Ma ka po o ka la 24, ua hoi aku o J.E. Lyons me ka manao e hiki pono i Kauiki mai Kipahulu mai, a no ka nui o ka nawaliwali o kona kino oiale nohoaiii ana ke sahio maluna o kona kino i huipuia me ka pouli o ka po, ua kipa ae oia i kekahi hale kanaka ole a moe aku la, a oiai oia e moe ana me Niolopua me ka manao ole ae he mau poino e hiki mai ana. Ma kona puoho ana ae mai ka hiamoe ma ia kakahiaka ua ike iho la oia i kona lole wawae a me ka puliki ua okioki ia i ka pahi. Ua lilo pu aku he uwati pakeke me kekahi man kala, ua pomaikai nae i kalawe ole ia o kona ola.
Ke hoohana ia nei na Iapana i loaa i ka mai ma Kipahulu. Pehea keia mau hana a keia O. Unna e malama ole nei i ka poe mai? E nana mai ke Kanikela i keia mau hana ku i ka pepehi kanaka.
He nui ka poino o ka poe kanu paka ma o ka pau i ka peelua, kakani a me ka ponalo, aole i ka wa mamua, i nei makahiki wale no.
John Kaupo
[O ka uhuki ae i na kuaiu paka po nalo a pupuhi i ke ahi, oia ka laau laau lapaau ola koke. Eia he bila kanawai iloko o ka Ahaolelo no ke kinai ana i na ponalo.---L.H.
_____________________________________________________________________________________
HOOLAHA HOU.
Aha Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o PETERO W. WAHA, o Hookena, Kona, Hawa, i make kauoha ole.
Ma ka waihoia ana mai o ka palpala noi a me ka papa hoike a Kaumu Waha, Lunahooponopono, e noi ana e aponoia na hoolilo he ------, a e hoike ana, o na mea i loaa mai iaia he -------, a e noi ana e nana a e aponoia kela mau mea, a e kauoha ia e mahele ia ka waiwai e waiho ana ma kona lima i na poe i kuleana malaila, a e hookuu ia oia mai kona noho ana ma ia ano.
Ua kauoha ia, o ka POAKAHI, la 28 o IULAI, 1890, ma ka hora io kakahiaka, ma ke Keena Hookolokolo ma Aliiolani Hale. Honolulu, oia kahi ame ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la, a me ka papa hoike i oleloia, a o ka poe a pau i pili malaila e hele mai a e hoike i ke kumu, ina he kumu io ko lakou e ae ole ia ai ua noi la.
Kakauia ma Honolulu, Iune 18, 1896.
NA KA AHA:
HENRY SMITH, Kakauolelo.
2290-3t
_____________________________________________________________________________________
[Olelo Kauoha e hoolaha ia ka Palapala Noi no ka apono ana i ka Papa Hoike, hookua, a me ka mahele ana i ka waiwai.]
Aha Hook Iokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o Kihakapu, o Waialua, Ohau, i make kauoha ole. Ma ke Keena, imua o ka Lunakanawai Nui Judd.
Ma ka heluhelu a me ka waihoia ana mai o ka Palapala Moi a me ka Papa Hoike aE.S. Timoteo, Lunahooponopono o ka waiwai o Kihakapu o Waialua, Oahu, i make kauoha ole, e noi ana e aponoia na hoolilo he $105.57 a o na mea i loaa mai iaia he $119.00, a e noi ana e nana a aponoia kela mau mea, a e kauoha ia e mahele na waiwai e waiho nei ma kona lima i ka poe i kuleana malaila, a hookuu iaia a me kona mau hope mai ko lakou noho ana ma ia ano. Ua kauohaia, o ka
Poaha, Iulai 24, 1890,
Ma ka hora to kakahiaka, imua of ua lunakanawai la, ma ke keena, ma ka Hale hookolokolo ma Honolulu, oia kahi a me ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua Noi la a me ka Papa Hoike, a o ke poe a pau i kuleana ma ia waiwai, malaila e hoike ai i na kumu, ina he mau kumu kekahi a lakou e ae ole ia ai ua noi la, a malaila e waiho mai ai na hoike i na poe i kuleana ma ia waiwai.
Hanaia ma Honolulu, Pae Aina Hawaii ma keia la 14 o Iune, 1890.
NA KA AHA.
J.H. Reist, Hope Kakauolelo.
2290-3t
_____________________________________________________________________________________
Hoolaha Hooko Moraki.
_____
Mamuli o kekahi mana kuai i hoikela maloko o kekahi palapala moraki i hanaia mawaena o J.W. Makanui (k) a me Kealoha (w) kana wahine mare o Punahou, Honolulu, Ohau, o ka aoao mua, a me Robert Grieve o Honolulu,Ohau, o ka aoao elua, ma ka la 8 o Ianuari 1884, i kakau kope ia ma ka buke 83, aoao 287, a mamuli o ka uhai ia ana o oa kumu aelike o kela moraki, oia hoi, no ka hookaa ole ia o ka ukupanee, nolaila, ke hoolaha ia aku nei e ka mea nona ka aoao elua o ua moraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai.
A ke hoolaha hou ia aku nei, aia mahope aku o na pule ekolu mai keia la aku, alaila, e hoolahaia aku na aina i hoikeia ma ia moraki no ke kudala ana, ma ke keena kudaia o Jas. F. Morgan ma Honolulu, ma ka la
30 o iune, 1890,
Bora 12 o ia la.
Aia ma kahi o W.R.Kakela na olelo hoakaka no keia mea.
Hanaia i keia la 17 o Mei, 1890.
ROBERT GRIEVE,
Mea Moraki mai.
Penei na aina i moraki ia:
O keia mau wahi a pau i hoikeia maloko o ka Palapala Sila 2270 ia Moku i hooliloia aku ia Makanui i oleloia ma kekahi palapala i kope ia ma ka buke 59 aoao i, aoao ka ili he 56-100 o ka eka, a pela pu hoi me na halelaau maluna o ua wahi la.
2290-3t
=====================================================================================
Hoolaha Hou.
---------------------------------------------------
OIHANA HOONAAUAO
______
E malamaia ana ka hoike m****Kula Aupuni o ka Apana o Honolulu**Me keia homaopopo ana mala***
NA KULA MA KA OLELO *****
I ka Poakahi, la 7 o Iulai, ma M*** kiki-kai a me Moanalua.
I ka Poalua, la 8 o Iolai, ma K**** Marquesville.
I ka Poakolu, la 9 o Iulai ma k****** kaina a me ke kula o Kalilua
I ka Poaha, la 10 o Iulai ma**** Pa-pu a me ke kula o Kaulua****
I ka Poalima, la 11 o Iulai, makau****** hehuna a me kula o Kalihauhi*
NA KULA MA KA OLELO HAWAII
I ka Poakahi, la 14 o Iolai, ma*****
Aupuni o Kawaiahao, na******
Pili, Kawaiahao, Pauoa a me****
MA NA APANA O EWA,**** ME KOOLAUPONO
Ma Makua, Waianae, Poakah****
“ Pokai, “ Poaloa “
“ Waiawa, Ewa, Poaha ”
“ Waiahole, Koolaup. “ “
“ Kaneohe, “ Poalima “
“ Hakipuu, “ Poakahi ”
E hoomaka ana na hoike i ka ****Kakahiaka o kela me keia la i ****A e hele ana ka hoomaha o na kula****Na la hoike a hiki i ka Poakahi, ***** maba e hiki mai ana.
W. JAS. KAMIKA
K. K. H
2289-3t
_____________________________________________________________________________________
[Olelo Kauoha e hoolaha ia ko**** apono ana i ka Papa Hoike, ***** me ka mahele ana i ka Waiwai.]
Aha HOOKOLOKOLO KIEKIE ko Hawaii Pae Aina. Ma hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o INOA KIRKWOOD o Lahaina, Maui, i mokua ke Keena imua o ka Lunakanawai.**
Ma ka heluhelu a me la waihoia **** ka palapala noi a me ka papa hoike *** Smith o Honolulu, Ohau, Lunahooponopono o ka waiwai o John C. Kirkwood *** ina, Maui, i make e noi ana *** ia na hoolilo he $3,013.85, e hoike **** mea i loaa mai iaia he $19,713.19, ***** oaoa a aponoia kela mau mea, a e kau**** mahele i na waiwai e waiho ana ma **** ma i na mea i kuleana malaila, a ***** ana iaia me kona mau hope mai ko lakou *** ho ana ma ia ano.
Poakolu, Iulai 15, 1890,
Ma ka hora 10 o kakahiaka, imua ***** kanawai la, ma ke Keena, ma ka ***** kolokolo ma Honolulu, oia kahi a me ka **** wa i koho ia no ka hoolohe ***** Noi la, a me ka Papa Hoike i oleloia *** poe a pau i pili malaila, e hele mai ***** ke kumu, ina he kumu io ko lakou*** ai ua noi la; a malaila e hoike mai **** ike o na mea i kuleana maloko o ia **** A o keia kauoha ma ka olelo Hawaii **** ritania e pai ia maloko o ke Kuokua me Hawaiian Gazeete, he mau nupepa i pai *** ia ma Honolulu, I ekolu pule, ma**** ka manawa i oleloia no ka hoolohe ***** Kaukau ia ma Honolulu, Ko Hawaii Pa Aina, Iune 7, M. H. 1890.
Na Ka Mea
ALFRED W. CAR***
Hope Kakauolehu Aha
2289-3t
_____________________________________________________________________________________
AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE Ko Hawaii Pae Aina. Ma Ka hooponopono ho waiwai, Ma ka hana o ka waiwai o MALIA KANIHO (w) o Hanamaulu, Kuupo make. Olelo Kauoha e kohoia i la e **** ana.
O kekahi Palapala i olelo ia oia ke **** hope loa a Malia Kaniho (w) i make, **** hoia mai imua o keia Aha ma ka la 2 o *** A.D. 1890, a e noi ana e hoopuka ia ka Palapala Luna Hooko Kauoha ia William Kamahiai, i waioia mai e ua William kamahiai i oleloia.
Ua kauohaia, o ka
Poalua, Iune 24, 1890,
Maka hora 10 kakahiaka o ia la, ma ke Keena, ma ka Hale Hookolokolo ma h**** mokupuni o Oahu, oia kahi a me ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua *** a malaila hoi e hele mai ai na poe a ***** hoike mai i ke kumu, ina he kumu ***** kou e ae ole ia ai ka ho puka i ka Palapala Luna Hooko Kauoha.
Hanaia ma Honolulu, H. I., Iune 2, 1890 na ka Aha:
J. H. K***
Hope Kakauo**
2288-3t
_____________________________________________________________________________________
Hoolaha Hooko Moraki
_____
Mamuli o kekahi mana kuai i noikeia moku o kekahi palapala moraki i hanaia *** Mrs. Maria Davis o Honolulu, **** Oahu, o ka aoao mua, a me R. O. **** Kohala, mokupuni o Hawaii, o ka *** ma ka la 7 o Mei, 1887, i kakau **** buke 103, aoao 34, a mamuli o ka ***** o na kumu aelika o kela moraki, oia *** uku ole ia mai o ka ukupaneo, nolaila*** laha ia aku nei e ka mea nona ka aoao ** ua moraki nei, e hooko ana oia ia mana **
A ke hoolaha hou ia aku nei, aia *** aku o na pule ekolu mai keia la aku *** hoolaha ia aku na aina i hoikeia ma *** no ke kudala ana, ma ke keena kudala *** F. Morgan, ma Honolulu, ma ka la
7 o Iulai, 1890.
Hora 12 o ia la. Aia ma kahi o W.R. ****na olelo boakaka no keia mea.
Hanaia i keia la 10 o Iune, 1890.
B. D. BOND
Mea Moraki ma.
Penei na aina i morakiia: O kela **** na aina a pau e waiho la ma kapalama Honolulu, mokupuni o Oahu, i hoakaka **** maloko o ke Kuleana 4034, oia na hapa ** 2 ao laua ka iii he 3 56-100, a me 2 *** hoi na aina i lilo ia Maria Davis i oleloia ma ka palapala a R. H. Stanley, i kope a moku o ka buke 29 aoao 237.
2289-4t
_____________________________________________________________________________________
Hoolaha Kuai o ka Moraki
____
Mamuli o kekahi hoolaha o ka hooko ***ki i hoopokaia ma na nupepa Koukoa me la Hawaiian Gazette no kekahi moraki i *** mawaena o Kalani a me Kane o ka aoao mea a me S. J. Shaw o ka aoao elua, i **** iloko o ka malama o Ianuari, 1890: *** mea, na hoi paneeia ka hookoia ana *** raki la mamuli o ke noi a na Mea M**** laila, ke hoike nei keia hoolaha, o **** hoikeia ma ia moraki, e kuai ia aku ****** kudala make keena kudala o Jas. F. M*** Honolulu, ma ka
Poakahi, Iune 30, 1890,
Ma ka hora ia awakea o ia la. No oa *** koe, e ninau ia W. R. Castle.
Hanaia ma Honolulu, Iune 10, 1889.
S. J. SHAW, Mea Moraki ***
Penei na aina ma ia moraki:
1—O kela aina ma Makawao, Maui, hapa o kahi i hoikeia ma ka Palapala Sila nui *** ia Kekaha, lilo ia Kalani i oleloia ma ha palapala aWm. Koa, nona ka ili he 10 ehu.
2—O kela mau wahi a pau ma Kalihi, moku kupuni o Oahu, i hoakakaia ma ka palapala a Kewaha (k) me Kapeha (w) kana wahine,** Pahaa (k), i kopeia ma ka buke 51 *** 278. A i hoakakaia no hoi ma ka apana i me la Apana III iloko o ka Palapala Sila nui 1501 a me ke Kuleana 1397, nona ka ili he i eka * me 4 11-100 kaulahao.
2289-4t