Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 25, 21 June 1890 — HAIOLELO A KE Kuhina Kalaiaina, Ma ka Poalima, Iune 6, 1890. [ARTICLE]

HAIOLELO A KE Kuhina Kalaiaina, Ma ka [Illegible] Iune 6, 1890.

E KA PERESII>£.HA : Ua makaukao au e- kamailio no ka mea i pili ia'u, a'u i ooi ai i nwnaw» e pane ai i na a ka Loio Kuhina ma kona pane ana i na oinau a ka Mea Hanohaoo mai Honolulu Mr. Mutter a Mr. Crabbe. E iike no me ka'u % botkaka ai i kela U aku nei o ke ano nui oka pane aka Loio Kuhina oīa no kona kuhi ana aku ma ke ano nui i na UUt aeo ka Aha Kuhina ike keakea 1 kana mao hana pili oihana a me na hana kue i ka pooo o ka lehuiehu. Ma! ka hoomaopopo ana ae i kana mau kuma hoopii ma e wae U ae na mea pili ote, oia no keU : Ekahi : Iloko o ApenU i hala iho nei, ua malama ka Ilamuku nie'ka apono o ka hapanui o ka Aha Kuhina« i kekahi poe kiai me na Uko kaui ma ka Halewai, me ka apono ole o ka Loio Kuhina. Elua : O U hana ana pela, he naauao oU, aole he kumu kupono a ua kuleana ole no hoi. Ekolu : Ina he kumu 10 no kekahi e manao ai e ulu ae ana he haunaele, o na mea i hana ia oia no ka mea nana e hooulu la haunaele, aole he mea e pale aku ai. E Mr. P€residena, ke ae aku ne: au i ke kumu hoopii mua; oia hoi, iloko o Aperi)a i hala iho nei, ua maiama no ka Ilamuku, me ka apono ia e ka hapanui o ka Aha Kuhina i kekahi poe

kiai me na lako kaua ma ka Halewai me ka apono ole ia mai e ka Loio Kuhina. Ake ae nei au eka Peresidena, ua hana no makou i keia me ka apono ole mai o ka Loio Kuhina, a ua hana ia ma ke ano kue moakaka i kona makemake kekahi, ua hana oia 1 na mea a pau i hiki iaīa e hana i mea e pale aku ai ika hana ia ana. Oka mea wale no a'u i ike ai aole oia i hele kino aku ma ka Halewai a hoomaopopo i na mea e hanaia ana malaila. E ka Peresidena, ma kahi * o ke kupono e hoahewa ia ka llamuku e ka lehulehu ke manao nei au he kupono loa e haawi la aku iaia na hoomaikai a me na mahalo ana o ka lehulehu no ka loaa ana iaia ka manao kuokoa, ka hoopono a me ka wiwo ole i ka nana ole i na kauoha o kekahi luna maluna ae ona, mahope o kona ike ana mea i hana ia ma ka la 30 o lulai 1 hala, e hana i ia hana a'u e manaoio nei, nana i pale aku ka hiki hou ana mai o ia mau h?na.

Oiai, ua ae aku nei au, ua pololei ke kumu hoopu mua e ka Peresidena, oia hoi, ua hana ka Ilamuku ma ke ano kue maoli i ka luna maluna ae ona, a ua hana ina mea kue toa i kana mau kauoha, a o na lala e ae o ka Aha Kubina i hoohiki iaehooko i ke Kanawai ua apono aku i kana hana ana pela, a aole oia wale no, aka, ua ao inaoli aku no, a apono i kana mau hana, he mea akaka loa aia wale no a loaa na kumu kupono loa no ia hana ana pela, alaila, pili oie ka hewa i na lala e ae o ka Aha Kuhina, a ina aole au e hoike aku ana i na kumu kupono e hiki ai i keia hale ke manaoio ua loaa no he kumu e ho apono ia ai ka Aha Kuhina ma ka lakou mea i hana ai, ke noi nei au e hoahewa ia iakou, no ka mea, ua kupono ia ina aole i loaa na kumu kupono no ka lakou mea i hana ai.

Oke kumu pale a ka hapanui o ka Aha Kuhina, oia no keia, ma ia manawa ua loaa ia lakou he mau kumu kupono c manaoio ai na V. V. Asbford a me*R. W. Wilikoki e hoala i haunaele kaua mi keia kulanakauhale, a ina aole i komo maoli ka Loio Kuhina iloko o ia hana me ke kokua ana ua ike no oia aua apono aku la hana. Ano, eka Feresidena, ke olelo nei au, aole i kaa maluna o'u k« hooiaio ana a maopopo loa e like me ka hooiaio aaa i kekahi m& imua o kc jute, a hiki e hoahewa ia keia mau keonimana no ia hana ana, aka, ina ua loaa ia makou na kumu kupono e manaoio maoli ai e hana ia ana pela, alaila, ua kupono no ka makou i hana al

Nolaila, e ka Peresidena, aole au i manao e komo aku iloko o na haiolelo akamai ana, aole no hoi au e lawe mai ana i na olelo hailiiii, ke makemake nei au e hoike aku me ka moakaka i na mea a'u i ike ai oia ka oiaio maoli o na mea i hoikeia mai ia'u, a na keia poe keonimana i akoakoa mai nei maanei e hoomaopopo ia mau mea a hooholo i ko I.ikou m.inio no lakou ponoi iho.

O na kiimu o ko makou hana ana, a i kono ia makou ma keia mea, ua pili nui no la i ka moolelo o Hawaii nei iioko o na makahiki ekolu i hala iho neL Aole au i manao e boi aku i hope Ioa ( a i ole ia e hoakaka i na mea i hanaia a oi aku mamua o na mea a'u i manao ai ui lawa no ka hooponopono ana i ka'u e hoike aku nei He nui na mea a'u i manao ai ua pili i keia mea e nooouo la ne< a be n?au mea no ua maopopo e makemake ana ka hale e lohe, aka ua kapae aku au ia mau me* aole e kamailio» no ka mea, ua manao au ualawanoina mea- a'u e kamailio ai e hiki aieike ia na kumu o ka hooko

la ioa o n* hini i latcl**t whoooohonoho U keia boakaka/na o m mea i hani ia roa ke ano e hoike ia ai keU a me keia kuma pakahi.

O ka moa au e hoike aku ai i keia hale, eia keia, na kumo i loaa ai ia makou oa hooheoi ana ia ilikoki, emanaoanaoia e kue i ka maluhia o keu kuUnakaohale. E like me ka mea i ike ia e oukou no kekahi mau maka* hiki, he hanai oK. Wilikoki na keia Aupuni roa lulia. Ua hei mai oii iloke oka hapa o iSSj. O kekahi mea i ike nai ole ia iwaena o ka | lehulehu, oia no keia, mahope koke; iho o kona hoi ana mai maanei iloko o Dekemaba, iBS7, ka hapa pahao ! Noremaba, a i ole ka hapa mua paha o I)ekemaba, iSSy, oiai e noho ana ke kau kuikawa o ka Ahaolek>, ua hoaU no oia no ka manawa mua i kekahi ohumu e hoopau 1 ka Moi a e koi aku iaia e haalele i kona noho Moi ana, a hookahuli i ke aupuni a kukala i kuniukanawai hou. O kekahi ona kanaka i kokua Uia i ka hoomakaukau ana > kumukanaw%> hou eia no oia iloko nei o keia keena i keia wa, a eia no kekahi o kona mau hoa ohumu ke noho mai nei iloko o keia keena. Ua hele loa kela hana ohumu imua a hiki i ke kakaupoepoe ia ana oua kumakanawai )a a makaukau no ke kakauinoa la eka MoL Ua hele lua keia hana

imua a hiki 1 ko R. W. Wilikoki hele ana 1 kekahi po me kekahi mau hoa ona eiua, a komo iloko o Ka Hale Alii a koi ak«i i ka Moi e haalele oia 1 ka noho Moi ana a e kukala ae 1 kona kaikuahuie oia ka Moiwahine. Ina paha aole na hana maikai a Robert ratker ma ia po ina la paha ua hoea mai na hana o ka la 30 o lulai iloko o ka ha* pa mua o lanuari, 1888. O <e ano o ka hana ia manawa, ua hke loa me na hana i hookoia maanei iloko o lulai i hala, koe wale. no keia, ua oi aku ka maalea o kana hana-ana, ina ka hooikaika ana aku i na kanaka Hawaii e komo iloko o keia hana ma ka olelo ana e hooponopono hou ia a oi ae ke kulana maikai 0 na Pualikoa Puaiu Hawaii mamuli o kona akamai nui ma ka eihana koa. Mamuli o keia mau olelo ua komo pit me ia kekahi poe kanaka i loaa ole he manao okoa 1 kinohi, a me kahi poe hewa ole, aua hoopihapiha malie oia ia lakou a hiki 1 ka manawa i hiki ole ai ia lakou ke unuhi aku ia lakou iho mai keia hana aku, ao ka mea i ike ai makou i keia hana, ua inha kekahi oua poe la i ka makau aua hele mai e hoike. I ko'u manawa i lohe ai i keia hana, ua kauo-

ha au i na mea ano nui iwaena o ia poe hoohaunaele, ma ka hoouna pakahi ana, a ua kuhi pololei aku au ia lakou no keia mea a ua ae mai no lakou ia'u, a ua kakau au i ka lakou mau olelo a pau, a ua kakauinoa iakou malalo o ia mau olelo a lakou, a eia no ia'u ia mau olelo a hiki i keia wa. Oka manao wale no oia h ala ana, oia ke koi ana aku Ika Moi e haalele ika Noho Alii, aole i ae ia kekahi mau hooko hapa ana e like me ka mea 1 olelo wale la ma ka mahina o lulai 1 hala, aka ua manao ia e koi maoli aku a hana aku i haalele oia ika noho Moi ana, a oia ka lakou i olelo aku ai iaia, a ua hoomakaukauria no e lakou ki palapala e haalele ana i ka Noho Moi a ua koi aku e kau mai i kona inoa. Iloko o hookahi a elua paha la mahope o kuu iohe ana i keia mea ua aneane pau ioa ka poe ohumu i ka ike ua lohe au i ka lakou mau hana i hani ai. Ua hele mai ka wahine a R. W. Wilikoki ma ko'u keena nei, me ka olelo ua hele mai oia ma ke kauoha a kana kane, a me na waimaka ame ke kaumaha

nui o ka naau, ua noi mai oia no kana kane e ae ia oia e hele mai keia Aupum aku, a n.ina no e koi iaia ma kona ikaika a pau e hoopau i kana mau hana pono ote, a e hoi iaua i liaha.

Malia oaha o oleloia, ua j>ono e hoa* hewa ia ka Aha Kuhina no ka hoike ole ana i ua hana nei i ke akea a hoopii i keia poe, a ma ka hana ana pela e pale ia aku ai ka ulu- ana mai o na hana o ka la 30 o lulai, a me ka poino a poho © keia Aupuni mamuli o ia hana. Malia paba aole i hana pono ka Aha Kuhina—malia paha ua hana ponp no, he hana ia ka ooe noonoo. Ma kela wa u* ike no ka Aha Kuhina i na mea a pau f aole nae i ike ka lehuiehu. Oke aro pau ana ae no ia oke ano pioo o ko kakou inoa maikai ma na mea pili dala i hoemi ia kena hilinii ia ana no na hana i ulu ae iloko o

na mahina eono mamua aku, ua maikai hou, a ua manao makou, o ka haiwioui loa o na kanaka ua hookomo wale ia iloko o keia hana me ka hoomaopopo mua ole i ke ano, a oka poe i maopopo pono \ ke ano, ua hoike mai i ko lakou mihi me ka ae ponoi mai aole lakou e hana hou i kekahi o keia ano; ama ka la mahope iho oka hele ana mai o ka wahine a R. W. Wilikoki ua hele ponei mai oia ia'u a a« mai i na hana a pau. Aole oia i hai mai ina mea a pau toa e pili ana i keia hana, aka ua hai mai oia ia'u i kona kuhihe-" wa a ua ae mai aole e hana hou pela. Olek) mai, ua huhu oia i ka Moi no ka hooko ole i kaoa olelo e haawi iaia kekahi oihana, oiai e noho ana oia mala lo ka lok»maikai o kekahi mea e aku, a ua uluku kona manaa [£ Mo—unu* aku «««.]