Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 27, 5 July 1890 — Page 2

Page PDF (1.97 MB)

This text was transcribed by:  PohaiKealoha Pau?ole
This work is dedicated to:  Ka Lāhui Hawaiʻi

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ma Ke Kauoha.

Hoolaha Keena Kalaiaina

@

 

NUPEPA KUOKOA

NO KA MAKAHIKI             $2.00

NO EONO MAHINA            1.00

KUIKE KA RULA.

Poaono, Iulai 5, 1890.

 

I ko Makou Poe Heluhelu:

 

            E a ke @ ma ko makou k@ na he mau koena o na Ku Makani @ haawi mua ia i ka poe i lawe i keia nu-pepa, o ia hoi ke ku o ka OHANA A@ o Enelani, a me ke ki@ o KENE@ KA-LANI, ke A@ih@kaua ka @na o Amerika Huipuia. A in a ua makemake hou ke-kahi o ko makou poe n@ alamaka i @ mau makana la, e @aa n@ ma keia ke-ena ma ka hookaa mua ana mai i ke @ o ka pepa no ka hapa hope o keia ma-kahiki e hele nei.

           

            No ka piha e o ko kakou pepa, ua hoopanee ia kekahi mau mea i manao ia no keia helu a pule ae.

 

            Maikai na hana o ka la k@la@ A@merika inehinei. He anaina mahuahua kai akoakoa ae maloko o ka Hale Mele o hoolohe i ka haiolelo a ke Kuhina noho o Amerika. Ua ki ia na pu he umikumamakolu i ke kakahiaka nui, a pela no hoi i ke awakea a me ke ahiahi i ka napoo ana o ka la. I ka auina la na @paani lealea ma Kul@aokahua. Ua maluhia na  lea-lea ana o ka la, a he nui ka hauoli iwa-ena o ka lehulehu.

 

KA MEA PONO E HANA AI.

 

            "I ka hina ana o kekahi lio e kau@o ana i ke kaa kaumaha mahope, a paa iho la malalo o ka hihia a me ke koikoi o kona mau pono kauo, ua ku wale aku kekahi poe e nana me ka noonoo no ka mea pono e hana ai. Aka, ma-@nio ae ia kekahi kanaka, ua @nia mau i ka hana kokua me ka pinepine loa, no laila, ua wehewehe oia i na kaula huki-huki aku i ka wawae akau mua a hoo-nee no ka akau, a i ka wawae hema mua a hoonee i ka hema, a ma ia hana ana ua ku koke ae ka lio iluna o kona mau wawae." Wahi ana, " o ka lio e hoomaka ana e ku, kukulu mua oia i kona mau wawae mua, a o ka pipi hoi maluna o kona mau wawae hope." He kui@nnao maikai keia no ka poe i lawe a hoomaopopo iho, a i hoonaauao pu aku ia hai. E alakai ana hoi ia ka-kou no ka mea pono e hana aku ai ma ke kokua ana. Aole hoi e ku wale a nana no kekahi pilikia me na hoonai-kola a pela aku.

 

KAKAUOLELO KAKAU POKOLE.

 

Pehea la in a e komo ana ka hooma-nao iloko o na hoa o ka hale ahaolelo no kela mekini @mo olelo a kamaiho mai ke makemake ia, ua oi anei ka waiwai o ka hoolilo ana i ka $6,000 no ia mea, a i ole no kekahi kakauolelo kakau pokole paha i hoomau ia ai ka pii ana o kona uku i kela me keia elua makahiki? Ua oi anei ka waiwai o ka  lohe ana i ka leo ponoi o kekahi kino uhane i omo ia e ke la mekini, a i ole o ka lima kakau paha a me ka leo o ka mea e? He hoaiai wale no nei.

 

HAIOLELO

A KE

Kuhina Kalaiaina,

Ma ka Poalima, Iune 6, 1890.

 

[HOOPAU ANA]

(Mai ka @ Ekahi mai.)

 

Mahope o ka halawai a kuka pu ana ma ka olelo waha me ke komite a hoa-kaka piha ana aku ia lakou i ka makou mea i hana ai a me na mea a makou i manao ai e hana a me ka pane ana i ka lakou mau ninau a pau; ia manawa ua ae like ia e kakau kela a me keia lala o ka Aha Kuhina i ka hoakaka pololei ana i mea e loaa ai he pane i kakau ia e ke komite. Ua hana ia he hoakaka ana e ke Kuhina o ko na Aina F., e ka Loio Kuhina a me aʻu, ua hana kaawale no kela a me keia o makou i hana, a ua halawai makou i kana hoakaka ana i hoomakaukau ia e ia, kona pane i ke komite, a ua lawe ia ae kekahi mau mahele mailoko ae o ka hoakaka ana o keia a me keia, a hoohui ia ae i hookahi a hoopua@pono hou ia a lilo i hookahi, oia keia a ua komo na mea ekolu iloko o keia pane. Ua maopopo ma ke  poo a me ka hoo@ ana o ka olelo pane. @na ka Aha Kuhina piha no keia olelo pane. Ua kau ia ma ke poo maluna "Pane a ka Aha Kuhina," a penei na olelo mua loa. "No ko makou hoomaopopo he kuleana ko na maia@nana e ike i ke kumuhana a na Luna Hooko@ ke Au-@ ua i la i mea hauoli i na Kuhina ka @hoike ana aku ia @oukou," a pela aku. Ua @ a ia keia pane e ke Kuhina @ A na F., no ka mea, he hana keia e @ ana i ko@na keena. A ke makemake nei a@ e heluhelu aku i keia mau @maʻele elua maloko mai o ka @pane @ike mai ana me ia mao-popo @ kekahi @ e ai ka @manao o na Ku-hina. "Ua @ai ia  @ e ka make-make @ ae i ka ikaika @ hoa@ea ak@u i na @ ana nana e kokua nei i ka makou p@ kai lahui, a e h@oopaa l@a ah@omau loa aku i ko kakou noho Aupuni Kuokoa ana mama@ o ka hana ana i kekahi pono like e loaa mai ai ka @hoola mao-popo a akaka ana i kekahi h@aʻioha i@ e kue mai, aole hoi ke-kahi mea e ae e koe mai i ko kakou noho akoakoa ana, me ko kakou ko@kua a me ko kakou mana e hana a hooponopono ia kakou, a@ kauoha aku makou i ko kakou Luna ma Wasinetona, e hoomaopopo aku in a paha a ae mai ana ke Aupuni o America Huipu-ia e hana i k@uikahi, i meae @ ai keia mau mea mahope iho nei;" Alaila ua hoakaka ia na mea i manao ia e hina, i hoakaka pinepine ia imua o ka lehulehu, a ua pau na hoa kuka ana la me keia mau huaolelo : "Ua oi ae mamua o hookahi maka-hiki ka @ o ka manawa i noonoo akahele @ na Kuhina i na kumu lehu-lehu e kokua ana a e kue i na i na kumu i wai@ e noonoo ia, a ua kuka p@ me kekahi poe e aku, i p@ a @ "e ke Aupuni, a ua noonoo ia na mea i waiho ia mai, a ua apono ia kekahi a ua apono ole ia kekahi. "O na hoakaka ana i na kumu a manao paha; a me na kope o kekahi kuikah i olelo ia oia ke kuikahi i oi ae na mea i hoakaka @ maluna o na mea i hoike ia maluna i @pai ia he @laio a @ e he pololei. "Ke manaopaa a lokahi nei na Ku-hina in a e ko ana na mea i hoike ia maluna ae nei, he mea ia e hoomahua-hua nui loa a@ i ka @waiwai o ka aina, a e hoomau loa aku ai i ke kuokoa o Hawaii, a me ka hana hooponopono aupuni kuokoa ana o ka Moi me kona mau hope ma ka noho alii maluna o keia Aupuni." Ua haalele o Mr Akepoka ia nei ma ka la 16 o Novemaba, me ka launa maikai loa o na manao mawaena a me na lala e ae o ka Aha Kuhina. E holo ana oia no ka imi ana i ke ola kino, pela kana olelo, a ua manao ia e hoi mai ana no ma kekahi mokuahi ae n@. Aole nae oia i hoi mai a hiki i ka la 8 o Maraki. Mahope iho o kona holo ana aku ua loaa ia Mr. Damon he pala-pala mai @ia mai ma Kapalakiko,i kona wa i hiki mua aku ai malaila, e hoike mai ana no kona ola kino. Ua loaa no ia Mr. Austin he palapala o ia ano no hookahi mahina mahope iho mai Bosetona mai, a oia wale no na lohe i loaa ia makou mai ia Mr. Ake-poka ponoi mai, koe na mea i ike ia ma na nupepa, a hiki i kona hoi ana mai i ka aina nei ma ka la 8 o Maraki,1890. Aole i loaa ia makou na olelo mai iaia mai, aka, ua ike makou i kona mau manao i hoike ae ai iloko o na nupepa, mai kekahi aoao o Amerika a Kanada a hiki i kekahi aoao. e pili ana i ka hana kuikahi, e pili ana ia Ameri-ka Huipuia a e pili ana ia Kanada, e pili ana i na telegarapa mai Kanada aku, he mau mea ano nui loa e pili ana i ka pono o keia Aupuni, a i kupono e hana ia e ia a e kekahi mea e ae paha i pili me keia Aupuni ma ke ano oiha-na, ma ke ano wale no a me ka ae pu ana o ka Aha Kuhina he hana pili Au-puni. Ua hele oia ma Kanada a ua noho malaila no kekahi hapanui o ka manawa; o kana mea i hana ai malaila a me na mea i loaa ma kona niau hana malaila, aole kakou i ike. I kona hoi ana mai ua hoike uuku loa mai oia i kahi ana i hele ai a me kana mea i hana ai, a o kaʻu mau mea wale no i ike ma kona mau olelo ua kamailio oia me ke Kuhina Nui o Kanada, e pili ana i na mea o Hawaii nei, a me ka hiki ana e hoopili loa ia na launa ana me Kanada; he malihini oia i hookipa ia e ka hui Alahao Pakipika o Kanada, e holo ana ma kekahi kaa i hoo-kaawale ia nona ma ia alanui. Ke i mai nei oia iaʻu aole kaa hookaawale ia nona, in a pela ua loaa iaʻu ia lono mai kahi e mai  he malihini oia na ma ia hui kaaahi ma kona loa a me kona laula, a i keia la, aole i ike ia heaha la kona mau manao, a heaha la ke kumu o kona manao ana, a heaha ka mea ana i manao ai e loaa iaia. O ka ninau mua i hiki imua o ka Aha Kuhina mahope o ko Mr. Ake-poka hoi ana mai, oia no ka hookohu ana i kona hoahanau V.V. Akepoka i Konela, oiai ua hoi mai oia mamua koke iho o ke koho elua ia ana. Ua waiho ia mai ka inoa no ka lua o ka manawa mahope o ke koho elua ana i ke Konela, a ua kue koke mai O Mr. C W. Akepoka i na lala e ae o ka Aha Kuhina, e olelo ana e hoololi lakou i ka lakou mea i hooholo mua ai, oia hoi he kanaka kupono ole oia no ia wahi, a e hoike aku makou i kona inoa i ka Mei, a nana e @hookoho iaia. He mea makehewa iaʻu, e ka Peresidena, ka hai aku aole i hana ka Aha Kuhina ina ka lakou i hooholo mua ai mahope iho o ka noonoo pono ana, aua hoole i ka ae akui kana mea i koi @mua ai. Hoakaka mai o Mr Akepoka ua manao oia i keia hana e kue ana i kona hoahanau he mau hana i @ ia e kekahi poe iwaena o ka lehulehue @hoopilikia i ka ohana Ake-poka a aole oia e ae ana pela e hana ia ai. Ua makemake ia e hooholo ia a pau keia mea ma ia manawa, a ua ninau ia aku o Mr. Akepoka in a paha ua manao oia e aʻo aku i ka Moi e hoole aole e lawe i na aʻo ana a na lala e ae o ka Aha Kuhina. Ua hoole mai oia i ka hoopaa ana iaia iho na kekahi pane, e aʻo aku ana paha ia i ka M i peʻa aole paha. Olelo aku au iaia: "E ae mai ana oe e Mr. Akepoka, he mea keia i ike mua ole ia ma keia Aha Kuhina, a me na Aha Kuhina no a pau, ma kau hoomaopopo ana, e hele aku imua o ka Moi ma ke ano he Aha ua mahae; o ka pono e hele aku kakou imua on a ma ke ano lokahi, a i ole aole e hele." Ae mai oia he ano e io no, a he mina-mina ka loaa ana o ia kulana, aka aole oia i manao ua hiki iaia e hoololi i kana mea i hana ai no ia kumu, e noonoo no nae oia, a hoike mai ia makou mahope aku in a paha oia e aʻo aku ana i ka Moi e kue aole paha. Ua hoo-paneeia ka makou halawai, a ua hala-wai hou iloko o hookahi a elua la ma-hope iho. @ wa hai mai oia ua hoole loa oia i ka haimai ia makou e aʻo aku ana paha oia i ka Moi e kakau inoa i ua hookohu la aole paha, a i ole ia e noho malie wale no paha; aole oia i manao e hoohaiki i kona mau mana i haawi ia e ke kanawai iaia, a e hele pu ana no oia me makou imua o ka Moi, a e aʻo aku ana iaia e like me kona ike he mea pono. Nolaila ua malama ma-kou i kekahi halawai Aha Kuhina me ka Moi ma ka la 21 o Maraki i hala iho nei, a ma ia halawai ua aʻo aku ekolu lala o ka Aha Kuhina, owau a me na Kuhina o ko na Aina E a me ke Ku-hina Waiwai, i ka Moi aole makou i manao he kanaka kupono o Mr. V. V. Akepoka e noho ma na Puali Pualu, a ua aʻo aku ka lala i koe iaia e hooko aku e like me ke koho ana o na aliikoa, alaila e like me ke Kanawai e kau ana maluna o ke Aha Kuhina ke kaumaha o ke koho ana i kekahi luna in a aole makou i hoapono i ke koho elua ana o na aliikoa. Ua waiho aku makou imua o ka Moi i ka inoa o Mr. H. H. Hevvard i Konela. Ia manawa, aʻo aku nei ka Loio Kuhina i ka Moi aole e hoapono a hana e like me ke aʻo ana o ka hapanui o ka Aha Kuhina; aka, e hoole aole e hookohu ia Mr. Hevard no elua mau kumu; ka mua, aole he mau kumu e koho ole ia ai o Mr. V. V. Akepoka i Konela, elua, no ka mea aole i pau kona manawa i koho mua ia ai. Hoakaka mai ka Moi he makemake kona e hana i ka mea pono e pili ana i keia hana, a noi mai i ko makou mau manao i kakau ia,----a ua waiho ia aku ia mea i mua on a, a ua haawi mai oia i kana pane iloko o hookahi a elua piha la mahope mai, a ua hoakaka mai oia aole oia e hana ana i kekahi hana i kauoha ia oia e hana e ke Kumukana-wai a me na kanawai i kauoha ai iaia e hana, aia no a makemake oia e hana, a i ole ua ao i aku oia e hana e ka Aha Kuhina a pau loa. Oiai ua hoala ia mai e keia manao he ninau ano nui loa, e kue ana i ka hooponopono Aupuni maikai ana ma o na luna i koho ia in a aole i lokahi loa ma na ano a pau, ua manao ka Aha Kuhina o ka mea pono wale no, oia ka waiho koke aku i ka ninau, oia hoi kona hoakaka ana, aole oia e hana i kekahi mea i aʻo ia aku e ka Aha Ku-hina, aia wale no a lokahi alaila oia hana, imua o ka Aha Kiekie, a ua hana ia pela mahope iho o ka waiho ia ana aku o ia ninau e nana mua ka Loio Kuhina a ua ae mai no oia ua pololei ua pololei ka hoakaka ia ana o ka ni-nau. Ua hoopuka mai ka Aha Kiekie i ka lakou olelo hooholo e apono ana i na hoakaka ana o ia ninau e ka hapanui o ka Aha Kuhina, oia hoi na ka hapanui o ka Aha Kuhina, e like no me ka hapanui o na mea e ae, in a aole i hoakaka okoa ia iloko o ke kanawai e hoonoho ana ia lakou, ka mana, e like mno me ka mea e ike ia nei iloko o na Papa a me na Mana Hooko iloko o keia Aupuni o ka hapanui ka mana. Ua hooholo ka Aha Kiekie ua pololei ia hoakaka ana. Ua lilo ka manawa i keia mau hana a hiki i ka la 10 o Aperila, a ma ia la ua halawai hou makou me ka Moi iloko o ka Aha Kuhina e pili ana i keia mea. He elua mau kumuhana e kamailio ia ana ma ia halawai o ka Aha Kuhina ma ka la 10 o Aperila, o ke koho ana i Konela no na Laipela, a me ka hana ana i hookohu ia Mr. Kaaka e hooma-ka aku i na kuka mua ana no ke kui-kahi i hoike mua ia aku nei. Ua aʻo aku ka hapanui o na Kuhina i ka Moi e hana aku i ka hana a lakou i waiho aku ai imua on a no ka mea oia ka mea kupono iaia e hana ai, me ka hoike pu aku iaia ia manawa no i ka manao o ka Aha Kiekie o ka mea i aʻo ia aku iaia e ka hapanui o ka Aha Kuhina oia no ka hana kupono ana e hana ai, a he mea pono e hana oia pela. Ia wa ua @o aku ka Loio Kuhina i ka Moi me keia mau huaolelo i kakau pono ia i ka manawa i olelo ia ai: "O ka manao o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie aole ia he mea papa iki, a aole no i oi ae kona mana mamua o kekahi mau ka-naka okoa aku ekolu i like ko lakou makaukau me ko na Lunakanawai. Ke aʻo aku nei au ia oe e ka Moi e hoole i ka hahai ana i na aʻo o ka hapanui o ka Aha Kuhina a me ka manao o ka Aha Kiekie." O ia ka pau ana o ia halawai. Oia keia, in a oukou e hoomaopopo mai ana e na keonimana, ma ka la 10 o Aperila, a ua hiki mai la lakou i ka manawa i malama ia ai kekahi poe kiai ma ka Halewai me na lako kaua ma ka @. Ano, e nee iki ae kakou imua a hiki i ka manawa e hoopu ia nei, oia hoi ua malama ia ua poe kiai la malai-la ma ke ano e hoopilikia aku i ka lehulehu, a ma kahi o ka lilo ana i mea hoomalu a e malana ia ai ka pono o ka pono o ka lehulehu a kinai i na haunaele, he mea ka ia nana e hooulu ae i ka haunaele. Ua hoakaka ka Loio Kuhina me ke oolea @la ma ke akea a mana wahi e ae, a maanei iloko o kana olelo pane; ma kona manao ma ka la 17 o Aperila a iloko o ka mahina o Aperila, he mea kupono ole loa, a he mea kue loa i ka pono o ka lehulehu, a he mea hooulu-ulu kiekie loa i ka mea i manao ia e kinai; oia ka ulu ana ae o kekahi hau-naele, ka malama ana i ka poe i hoike ia mai e ka @Ilamuku ma ke ano o kana oihana, a i hoole ole ia hoi e ka Loio Kuhina, he @elima a hiki aku i ka ewalu poe mai waena mai o na kanaka e no-ho ana ma keia kulanakauhale i hele ae ma ko lakou manao ponoi e kiai i ka Halewai i ka po, a o na olelo wale no e pili ana i na lako kaua, oia keia, he mau lako kaua no ma ka Halewai i hiki ia lakou ke lawelawe io ke loaa he kumu e hana ai pela, e na makai ku-mau a me ua poe kokua la. He manawa keia e Mr. Peresidena, aia o Mr. R. W. Wilikoki e hele lana-kila ana mawaho, he manawa hoi e ka-mailio ia ana na olelo ma na huina alanui no ko Mr V. V. Akepoka pili i na hana o keia ano, wahi a ka Loio Kuhina iloko o kana pane, i ka mana-wa ua piha ke kulanakauhale i na olelo e pili ana i kekahi hoohaunaele i ma-naoia, a ua lilo ia i mea na na poo o na halekalepa i aneane e pau loa e ku-ka pu ai kekahi me kekahi i na mea e hana ia no ka malama ana i ke ola a me ka waiwai. A ke olelo nei nae i keia wa i keia mau hana he mea hewa loa, e hoike aku au ia oukou i kona manao ma keia mea iloko o Augate i hala aku nei, ka manawa hoi aia o Mr. Wilikoki a me kona poe hoa ohumu iloko o ka halepaahao kahi i paa ai, a ua makaala keia kulanakauhale, a e kiai ana i na mea o keia ano. Ma ka la 25 o Augate, 1889, ua ka-kau aku ka Loio Kuhina i keia pala-pala malalo iho nei i ka Ilamuku:

 

KEENA O KA LOIO KUHINA,

HONOLULU, Augate 28, 1889.

                                                            J.H. SOPER, ESQ, Ilamuku,

                                                                        ALOHA OE: -----E pili ana i ka mala-ma ana i na pu a me na lako kaua e ae e waiho nei malalo o kou malu ma ka Halewai ma keia Kulanakauhale, ua kuka na Kuhina no keia mea, a o ka manao o ka Aha Kuhina kaʻu e hoo-paa nei ma ka pepa ma ke ano he mau kuhikuhi ia oe, i mea e loaa ole ai na hoomaopopo ole ana a kuhihewa ana paha in a e haawi ia na kauoha ma na olelo waha, a i mea hoi e maopopo loa ai ke kulana. Ua manao ka Aha Kuhina he mea nui ke kiai a malama pono loa ia ana o kela mau pono kaua, a o na mea e ae iloko o kou Keena, i ike ia, a i loaa paha he mau kumu e manao ia e hiki mai ana e lilo ia mau mea malalo iho o keia mea nui, oia hoi ka malama pono ia ana o ka Halewai, ka poe maloko a me na mea e waiho ana malaila. Ke hoomaopopo nei au ua hooma-kaukau no oe a ke hoohana nei i ke kiaia ana i kela hale me na makai haole eono (elua mai kela a me keia uwati mai) mawaho ae o ka poe e noho ana malaila ma ke ano he mau Kapena uwati a me na Wiliki a pela aku. O keia i hui ia me D. H. Hikikoke opio, aʻu e hoomaopopo nei ua hoonoho ia no malaila a hiki i keia wa ma ke ano he kiai kuikawa ma ka po ma kou Ke-ena ponoi, e loaa ana he kiai o ehiku haole, a in a he makaala lakou ua lawa, no ka mea ua kokua ia mamuli o ke ano o ke ku ana o kela hale a me ka hiki e kahea koke aku i ka poe kokua ma ke telefona. Aka i mea e makaukau loa ai ua mau kiai nei he mea pono e noho no lakou malalo o ka malama ana a me na kauoha o kekahi luna i hoonoho ia ma-luna o lakou, a e hoolala ia me ka mo-akaka kahi e noho ai a me na hana o kela me keia o lakou. Mawaho ae o keia he mea pono e hana ia kekahi rula maopopo e pili ana i ka poe e ae ia e komo iloko o kela hale i ka po, a oia rula e hooko ia aku no me ka hoopololei loa. O ke kumu i kupono ai keia, ua ho-ike ia mai no ia, a e hai aku no wau i kekahi mau mea i ikemaka ia iloko no o keia mahina, i ke ao, a pela no iloko o na hora o ke ahiahi ana iho, owau no kekahi i ike i kekahi o keia mau mea. Eia iloko nei o ke kulanakauha-le he mau haole i maopopo ole ko la-kou kulana e pili ana i ko lakou kokua i na hana o keia wa, a ua hoohuio ia ua kokua lakou ma na manao i ka hoo-haunaele ana iho nei. Mawaho ae o lakou aia no he poe hapa haole a he mau kanaka he mau lala no ka papa @loio i ano kanalua ole ia ko lakou mau manao kue ma keia mea. Eia nae he mea mau ka ike pinepine ia ana o keia poe i olelo mua ia ae nei i kekahi wa he nui no o lakou, e komo ana iloko o ka Halewai, a me ka ninau ole ia mai, a hele aku ma kela a ma keia wahi o loko o ka hale. E like me keia ua ike ia lakou e hele ana, me he poe la ua kuleana iloko o ke kuono mahope iho o kou Keena hana, a oia no hoi ke ala-nui e hiki aku ai i kahi i waiho ia ai o na pu ma kekahi keena i hoopaa ole ia i ka hapanui o ka manawa e ke ki a i ole ia e kekahi kanaka kiai. Eia no hoi keia o ke ki kahi waiho pu he hiki wale no ke lalau aku mai kela kuono aku. Ke hoike aku nei au i keia mau mea aole ma ke ano e hoahewa, aka, ma ke ano e hoakaka aku ana he mea hiki wale no i kekahi poe he hapa ka-kini i lako pono i na lako kaua e komo aku e like me ke komo ana aku o keia poe i hai ia ae @la, i ke ao a i ole ia i ka po, a hoopoino aku ma ka hopu ana a i ole ma ke ki ana  a hoomakaʻukaʻu ana i na kiai e noho nanea ana, a ma ia ano lawe pio i ka hale. Ina ua ma-naoia aole paha e ulu mai ana ia mea, eia ka pane malaila ua makaukau ma-kou e kiai aku i na mea a pau i manao ole ia e ulu mai ana a me na mea i manao wale ia e ulu mai ana paha. Nolaila, ke kauoha aku nei au i kou kiai makaala loa ana me ka hooko ana aku i keia mau mea i hoolala ia no ke kiai ana aku i ua hale nei, a ua hiki no e pakui hou ia keia mau mea e like me kau i manao ai he pono, oia keia: O ka puka nui a me na puka komo e ae a pau e komo ai iloko o ua ha-le nei, koe wale no ka puka o kahi ho-opaa lawehala, e pani ia a paa a e ki ia (koe wale no na manawa hana nui) ao-le e hala mahope o ka hora 8 o ka po e hana ia ai keia, a ke manao nei au in a no mamua ae o ia manawa e hana ia ai pela ua oi aku ka maikai. E ho-onoho ia iwaena o na kiai ku i ka wa he luna kiai, a o kana kauoha ka lakou e hoolohe ai, a maluna o ia luna ka hooko pono ia ana o na kauoha a pau loa a ua poe kiai nei a oia no ka mea mana ma ka hale maluna o na makai a me na mea a pau malaila i na wa e hele ai ke Kapena Wati, a luna nui e ae paha. No kona noho ana malaila i na po a pau e kiai ai, aole hoi he huli o kana wati e like me na mea e ae, ke manao nei au (in a ua kupono oia ma na mea e ae) he kanaka kupono oia ma na mea e ae) he kanaka kupono no o Mr. Hikikoki ma ia wahi. He mea pono e hoolako ia na kiai me na newa a me na pu panapana, a e loaa i kela a me keia kanaka kona pu laipela a me na kahei poka ma kahi hiki ke lalau iho, aole nae iloko o na wahi hoopaa lawehala. I hookahi a elua paha kiai e malama mau mawaena o alanui Ka-ahumanu a me alanui Nuuanu ma ala-nui Kalepa a pela hoi ma alanui Bete-la, e nana ana i na mea e hana ia ana malaila no ka manawa he elua hora o kela a me keia kiai e malama ai ia wa-hi, o kekahi no nae o na kiai maloko o ka hale, e nana pono ana i na mea a pau e hoea mai ana. E kaapuni i kela huina maka Halewai i na hapalua ho-ra a pau, mai alanui Moiwahine loa ae a hoi mai. E noho na kiai i koe me ka makaala loa i na wahi a pau o ka hale in a paha he pilikia e hiki mai ana ilaila, i hookahi o lakou e noho mau ai ma kahi hookomo lawehala, malaila ae he hiki no e komo aku iloko o ka pa a me na wahi hoopaa lawehala. E hoike koke koke ae na kiai e holoholo ana in a he kanaka a mea e ae paha e hana ia ana malaila, pela e makaala ai na ki-ai a e pale aku i ka poe a pau e kue mai ana. Maanei e ae mai i kaʻu ao ia oe i ka pono ole i kekahi kiai ke waiho i kona wahi i hoonoho ia e kiai ma ka Halewai a wahi e ae paha, aia wale no a he hana ano nui in a paha he pepehi kanaka ke kumu e hiki ai e hana pela. Ina e kii ia mai e kaua e pono e hui mua me ia ma ka ala hele wawae, ma ka puka, a i ole iloko o ka hale, hoo-paa i ka puka, pale aku ia lakou mai na puka aniani, e like me ka mea e ike ia ana he pono ma ka hoomaopopo aku i ke ano o ka poe e kue mai ana, a e telefona koke aku i ka Ilamuku a i ko-na mau hope paha. Ua hiki no i ni kanaka kupono a manao wiwo ole, i lako i na pu a me na poka e paa i kela hale no kekahi mau hora mai kekahi poe e kue mai ana ma ke alo.  Ua maopopo no @u o na hora e kiai mau ia nei, mai ka hora 8 o ke ahiahi a hiki i ka hora 6 o ke kakahiaka nui. Aole wau i manao he mea waiwai ka hooloihi ana i keia mau hora, eia nae, he mea pono i na kapena wati e me-kaala loa wa ke kiai ana i ka Halewai iloko o na hora mamua iho a mahope aku o ka hoi ana i ke kakahiaka a me ka hele ana mai i ke ahiahi o na kiai kuikawa, O keia kiai ana iloko o ho-okahi hora pakahi o kela a me keia o na wati, he mea pono e hana ia ma ke ano he poe hoole e hele e nana hele ma kela a me keia wahi. Ano, e pili ana i ka hookomo wale ia o kela me keia mea mai ana iloko o na keena o loko o keia hale. He mea pono e pale ia aku keia ano hana i ke ao ma ke kau ia ana o kekahi rula ku-pono e hiki ai e hana ia na hana me ke kupono, eia nae e malama ia ai ka maluhia o ia mau wahi o ka hale. Ma-hope iho o na hora hana o ke ahiahi aole e ae ia kekahi mea e komo maloko koe wale no na makai kumau a me na makai kuikawa, a me na luna e ae o ke aupuni, a me na lioi a me kekahi poe e ae i hele mai ma kekahi hana kupo-no, e hai mua ia nae ia hana i ka luna e malama ana i ka Halewai. e hooko pololei ia keia rula. O ka mea oi loa aku nae aʻu i ake ai e hoomaopopo mai oe, oia ka hele mau o na mea a pau loa mai kou keena aku iloko o na hora hana niau o ka la, a ma ia hana ana, ua loaa he mau manawa kupono ioa e hoao ia ai na hana e ka-mailio iaʻku nei, he mea pono ole keia. Ua pinepine koʻu hoao ana e hookani aku i kekahi mea e noho ana ka kou keena ma ka hoao ana i na telepone a elua, ua maopopo no aole mea e noho ana malaila. Makehewa iaʻu ke hoike aku ia oe he mea pono ole loa keia, a i oi loa aku hoi i keia wa pilikia, ke ake nei au e ike aku i ka hoopau ia o kela ano hana. No koʻu ake ole e hoopilikia wale aku ia oe ma ka helupapa ana @mau mea pono e hanaia ʻno ka hooko aku i na olelo kauoha mamua ae nei, ke wai-ho aku nei i ka hapanui nau e noonoo, a hana aku. O ka manao nui wale no o ke kakau ana i keia palapala loihi oia no ke ake e loaa ka malama pono loa ia o keia hale i kupono e hanaia mamuli o kona ano nui.

[E nana ma ka aoao Ekolu.]

 

            No ke ake nui ia e puka pau aku ka haiolelo a Kakina ma keia helu, nolai-la ua waiho ia kekahi hapa mahuahua o ka moolelo o ka ahaolelo.

 

[Olelo Kauoha e hoolaha ia ka Palapala Nui no ka apono ana i ka Papa Hoike, @hookeu, a me ka mahele ana i ka Waiwai.]

 

            AHA Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka @hooponopono wai-wai. Ma ka hana o ka waiwai o Kihakapu, o Waialua, Oahu, i make @ ole. Ma @he Keena, imua o ka Lunakanawai Nui @. Ma ka heluhelu a me ka wai@hua ana @ i o ka Palapala Noi a me ka Papa Hoike a F. S. Timoteo, Lunahooponopono o ka wa@ o Kihakapu o Waialua, Oahu, i make kauoha ole, e noi ana e aponoia na hoolilo he $105.57 a o na mea i loaa mai iaia he $119.00, a e noi ana e nana a aponoia kela mau mea, a e @kau-oha ia e mahele na waiwai e waiho nei ma @luna lima i ka poe i kulenan malaila, a hookuu iaia a me kona mau hope mai ko lakou noho ana ma ia ano. Ua kauohaia, o ka

Poaha, Iulai 24, 1890,

ma ka hora 10 kakahiaka, imua o ua Lunaka-nawai la, ma ke Keena, ma ka Hale Hookolo-kolo ma Honolulu, oia kahi a me ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua Noi la a me ka Papa Hoike, a o ka poe a pau i kuleana ma ia waiwai, ma laila e hoike ai i na kumu, in a he mau kumu kekahi a lakou e ae ole ia ai ua noi la, a malaila e waiho mai ai na hoike i na poe i kuleana ma ia waiwai. Hanaia ma Honolulu, Pae Aina Hawaii ma keia la 14 o Iune, 1890.

            NA KA AHA.

J.H. REIST, Hope Kakauolelo.

2290-31

 

Hoolaha Hooko Moraki.

 

            Mamuli o kekahi mana kuai i hoikeia maloko o kekahi palapala moraki i hanaia mawaena o Mrs. Maria Davis o Honolulu, mokupuni o Oahu, o ka aoao mua, a me B. D. Bond o Kohala, mokupuni o Hawaii, o ka aoao elua, ma ka la 7 o Mei, 1887, i kakau kopeia ma ka buke 103, aoao 345, a mamuli o ka @uhalia ana o na kumu aeli@ka o kela moraki, oiai @ no ka uku ole ia mai o ka ukupan@e, nolaila, ke hoo-laha ia aku nei e ka mea nona ka aoao elua o ua moraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai. A ke hoolaha hou ia aku nei, aia mahope aku o na pule ekolu mai keia la aku, alaila, e hoolaha ia aku na aina i hoikeia ma ia moraki no ke kudala ana, ma ke keena kudala o Jas. F. Morgan, ma Honolulu, ma ka la

7 o Iulai, 1890.

hora 12 o ia la. Aia ma kahi o W. R. Kakela na olelo hoakaka no keia mea. Hanaia i keia la 10 o Iune, 1890.

B.D BOND,

Mea Moraki mai.

Penei na aina i morakiia: O kela mau apa-na aina a pau e waiho la ma Kapalama, Honolulu, mokupuni o Oahu, i hoakaka piha ia maloko o ke Kuleana 4034, oiai na hapa 1 me 2 no laua @ka ili he 356-100 a me 2 eka, a oia hoi na aina i lilo ia Maria Davis i oleloia ma o ka palapala a R. H. Stanley, i kopeia maloko o ka buke 39 aoao 237.

2280-41

 

 

Hoolaha Kuai o ka Moraki

 

            Mamuli o kekahi hooʻaha o ka hooko mora-ki i hoopukaia ma na nupepa KUOKOA me ka Hawaiian Gazette no kekahi moraki i hanaia mawaena o Kalani a me Kane o ka aoao mua, a me S. J. Shaw o ka aoao elua, i hoopukaia iloko o ka malama o Ianuari, 1890; a no ka mea, ua hoopaneeia ka hookoia ana o ua mo-raki la mamuli o ke noi a na Mea Moraki, no-laila, ke hoike nei keia hoolaha, o na aina i hoikeia ma ia moraki, e kuai ia aku ana ma ke kudala ma ke keena kudala o Jas. F. Morgan, Honolulu, ma ka

Poakahi, Iune 30, 1890,

ma ka hora 12 awakea o ia la. No na mea koe, e ninau ia W.R. Castle.

            Haoaia ma Honolulu, Iune 10, 1889.

            S.J. SHAW, Mea Moraki mai.

            Penei na aina ma ia moraki:

            1---O kela aina ma Makawao, Maui, hapa o kahi i hoikeia ma ka Palapala Sila nui 964, ia Kekaha, lilo ia Kalani i oleloia ma ka pala-pala a Wm. Koa, nona ka ili he 10 eka. 2---O kela mau wahi a pau ma Kalihi, mo-kupuni o Oahu, i hoakakaia ma ka palapala a Kaweha (k) me Kapeha (w) kana wahine, ia Pahaa (k), i kopeia ma ka buke 51 aoao 278, a i hoakakaia no hoi ma ka apana me 1/2 Apana III iloko o ka Palapala Sila nui 1501 a me ke Kuleana 1397, nona ka ili he 1 eka a me 4 11-100 kaulahao.

2289-41

 

 

HOOLAHA HOU

 

Ma ka Hana o ka Hui Ma-hiko o Halawa.

 

Keena Kalaiaina, Honolulu @

 

            NO KA MEA, i kulike @ i hanaia, ua waiho mai @ o Halawa i ka mea nona ka inoa @ he palapala nonoi no ka hoopa@ la  a me ko lakou palapala ho@ kanawai. Nolaila, ke kauoha ia nei @ o ka poe a pau he mau @pomaikai na ano a pau iloko o ia Hui @ ana aku i ua palapala nonoi @ keena o ka mea nona ka inoa. @ la 3 o Sepatemaba, 1890, a @ma @ Ahiolani Hale, Honolulu, i ka @kaka-hiaka o ia la, e akoakoa ai na @ ka hoolohe a me ka hoike ana e ae ole ia ai ua noi la.

C.N. SPEN@

KUHINA K@

2292-91

 

            AHA Kaapuni Apana Eha@ Pae Aina. Ma ka hoo@panee @ wai o Pane (w), no Lawai K@ Imua o Lunakanawai Kaa@puni @ na. No ka mea, ma ka la 20 o Iune, @ waihoia mai imua o ka Aha ke@ , oia no ke Kauoha Hope @Loa @ i make aku la; a me ka Palapala H@ ana e hooiaia ia kela Palapala K@ hoopuka hoi ka Palapala Luna H@ William Puaoi, ua waihoia mai e ia @. Nolaila, ua kauohaia, o ka POAONO, ma ka la 2 o Augate, 1890, ma ka hola @1 o ke kaka-hiaka, ma ka @rumi hookolokolo o ia @Aina Koloa, Kauai, @oia ka la me ka h@ ia ai kela Palapala Kauoha, a e hoo@ noi ana mai, a me ka poe a pau i@ ana ia Palapala Kauoha, me ka h@ ia e hoolaha no ia mea nona pule e@ "Kuokoa" he nupepa i paiiaa h@ Honolulu. Kakauia ma Koloa, ko Hawaii @ Iune 27, 1890.

JACOB HARDY.

Lunakanawai Kaapuni Apana @

2292-31.

 

            AHA Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka hooponopono @ wai-wai. Ma ka hana o ka waiwai o @ W. WAHA, o Hookena, Kona, Hawaii @ make kauoha ole. Ma ka waihoia ana mai o ka palapala @nui me ka papa hoike a Kaumu Waha, @ Hoo-ponopono, e noi ana e aponoia na @ ------, a e hoike ana, o na mea i loaa mai  iaia he ------, a e noi na e nana a e @ kela mau mea, a e @kauoha ia e make@ wa wai e waiho ana ma kona limai na @poe kuleana malaila, a e hookuu ia oia mai kona noho ana ma ia ano. Ua kauoha ia, o ka POAKAHI, la 28 o IULAI, 1890, ma ka hora 10 kakahiaka, ma ke Keena Hookolokolo ma Aliiolani Hale, Honolulu, oia kahi a me ka manawa i @ no ka hoolohe ana i ua noi la, a me ka papa hoike i oleloia, a o ka poe a pau i pili malaila e hele mai a e hoike i ke kumu, in a he kumu io ko lakou e ae ole ia ai ua noi la. Kakauia ma Honolulu, Iune 18, 1890.

NA KA AHA:

HENRY SMITH, Kakauolelo.

2290-31

 

 

Hoolaha no ke Kuai aku.

 

Ma ka mana i haawiia mai i ka @mua nona ka inoa ma lalo o Hon. S. B. Dole, Lunaka-nawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 19 o 1890, ma ka hana o ka hihia o Bihopa @ v Manuel de Gonveia, a i kulike ai me ia ma-na, e kuai ia aku ana ma ke kudala @akea ma ka

POAONO, AUGATE 9, 1890.

hora 12 awakea, ma ke keena @ J. F. Mornan, Honolulu, @na kuleana @ pomaikai a pau o Gonveia me Bihopa @ iloko o kekahi mau apana aina me na @ m@lima o kekahi mau wahi e waiho la @ Apana o Kona Akau, Hawaii, eia hoi @  i hoakakaia ma ka palapala moraki @ Gonveia me Bihopa & Co., @oleloia, ana no ka huina o Iwakalua Tausani @ ($20,000) i kakau ia ma ka la 19 o Sepatema-ba, 1890. 1 - O ka hapa mauka a pau o ke A@ o Kaawaloa, he 1,000 eka oi aku a e@ i hooliloia ia Gonveia ma kekahi palapala o D. Paris, Jr., i hanaia ma ka la 11o Augate @ 1889, a kopeia ma ka Buke 114 aoao 4@. 2 - O kela wahi a pau e waiho la @ Akau nona ka @iihe 3-10 o ka eka , @  ia ia Gonveia ma kekahi palapala a@ laualelo i hanaia ma ka la 15 o Iune, @ kopeia ma ka Buke 116, aoao 210, @ hi i hoakakaia ma ka Palapala Sila @ e@ 4274, Kuleana 10531 ia Nahula. 3 - O kela mau wahi a pau loa e w@ Kona Akau, i hoakakaia ma ke K@ 6107 ia N@ai, a me 5922 ia Puuloa, @ ia Gouveia ma ka palapala a Leopai@ kauia ma ka la 28 o Iune, 1889, a @ ka Buke 117, aoao 142. 4 - O kela mau mahele elua iloko o @ o Holualoa.

 

NA HOOLIMALIMA

            1 - Hoolimalima mai ia W. R. @ Manuel de Gonveia i hanaia ma ka la @ aoao 120 o na wahi ma Holualoa, Kona, Hawaii. oia na apana helu 1 me 2, @ i i he 7000 eka, no ka manawa he 20 @ ki. Ua hoolimalima houia ia H@ Coe@ o 1000 eka. i hanaia iloko o @ Maraki 28,1888, a kopeia ma ka Buke @113, aoao 83, a he hoolimalima hou ia C@ Stranch o 2000 eka, a kopeia ma ka Buke @, aoao 66. O ka auhau hoolimalima @ hope. he $8000 no ka makahii mai @ o ka la 1 o Iulai, 1891. 2 - Hoolimalima mai ia H. N. @ A. P. Maranha no na wahi ma @Holualoa @ ka helu 3 a nona ka ili o 151 eka, i h@ Iulai 1, 1886, no ka manawa he @30 @ kauia ma ka la 21 o Aperila, 1887, a @ ka Buke 104 aoao 160-161. 3 - Hoolimalima mai ia Kapiolani @Gouveia, o na wahi ma Holualoa, oia ka @ nona ka ili he 900 eka i hanaia i Mei 16, 1887 a kopeia ma ka Buke 116, aoao 117. @ manawa he 15 makahiki. 4 - Hoolimalima mai ia @Aylee ia @ o na wahi ma Kaumalumalu, Kona, @ na ka ili he 2000 eka paha, i hanaia i @ 1889, a kopeia ma ka Buke 118, aoao 75 @ ka manawa he 15 makahiki. 5 - Hoolimalima ai ia Thompson a Gonveia, o ka aina ma Holualoa nona ka @ 200 eka, i hoakakaia ma ka Palapala Sila nui helu 3, i hanaia ma ka la 30 o Maraki, @1889 a kopeia ma ka Buke 111, aoao 35@ no ka manawa he 20 makahiki. 6 - Hoolimalima mai na hooilinao Sheldon ia Gonvia, o kahi ma Kaohia, Holualoa, ha-na ia ma ka la 24 o Mei, 1889, a i kopeia ma ka Buke 114, aoao 469 no ka manawa he @20 makahiki. 7 - Moraki mai ia J. M. Pedro no @$800. 8 - Aelike me V.S. Cabral a he kuleana @ ko Gonveia iloko o 100 pipi pale waiu.9 - Aelike me J. M. Pedro a he kuleana he palua ko Gonveia iloko o kela me keia 50 poo pipi e holo la ma ka aina o Gonveia. 10 - Aelike me Paris a he kuleana hapalua ko Gonveia iloko o kela me keia 80 poo pipi e holo la i ka aina o Gonveia. Kuike ke Dala; me ka mea kuai na lilo @ na palapala. J.D. PARIS, Receiver.

2292-41

 

Hoolaha lunahooponopono

 

Ke kauoha ia aku nei na poe a pau he mau koina ka lakou i ka waiwai o Malia Kaniho i make, o Hanamaulu, Kauai, e hoike mai i ka mea nona ka inoa malalo iho, iloko o na ma-lama eono mai ka la o keia hoolaha ana, a ke ole pela, e hoole mau loa ia lakou.

WILLIAM @KAMAILAI.

Lunahooponopono Waiwai me ka Hooilina o Malia Kaniho. Hanamaulu, Iulai, 1890.

2292-41