Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 40, 4 October 1890 — KA AHAOLELO KAU O 1890. [ARTICLE]

KA AHAOLELO

KAU O 1890.

(KoeiM l-a H*n® S; ] Heīuheiu o Makui» oo oa oMoawa eiua i ka hua kanawu c hoepau ai i na ohi auhau, a hia*ua i ke kofT'T? n -a b: a kanaw>: ksaaina. Ua eiua ui ka b*ia kanawai < ho <naopop>i ana i ka eoaeu o ka aha kuhma roa o ka apoeo *bi a ka hapaa v i O ke "a Sixnuela Paka ka ®ci nana ka t>ra. a nana no i nonoi »e no ka fcoohol> a e kakau poepoe i me ka hdute.u ekoiii. Mahope o kekahi mau hoopoeopooo b<m ana mai kekahi mau hoa, * ®e oa ooi e ho<?f«nce ioa, ua haawiia aku oa ke koiniie hc»okolv>kolo e noonoo hou Heluhelu elua u ka bila e kukulu ai l oihana no Kohaia, aponoia oo ka he'uhelu ekelu raa ka Poalua, Sept 30. Heluhel'i elua la ka bila e hoomahuahua aku ai 1 ra hani a na komiiina 0 ka oihana inahiai a haawiia i ke kotr.ite ka!c |'i r.o ka noonoo hou ana. Heiuheiu tiua ia ka bila e hoopau ai 1 na \ur.i alanui nui a haawiia i ke koia iako'» e m/ono« nei ka bila kanawai ho pau i na papa alanul Hduhc!u «iua ia ka bt»a keakea i ka la o na iote rabati eua keia aupum a iiaawiia i ke koroite wae.

I.A HANA SS. O ka hoopii paho a Mr. Rawlins i ke »uj uni ma o ka akaolelo la no ka poino i i kona aina mamuli o ka noohaih»a u ana o ke alanui, ra« Leleo, h<* im« he ike mahele lua ka ke komite i waiho m,i na ka hapanui me ka hapa uuku —e apoiui ana ka mua e kue ana ku hrjc--a ua waiheia na hoike elui i ka pipi i hana nu ka IYakahi. Aole i hanaia no ku tilo i ka hoopaapaa no ka bila kunawai ahaelele. Hekhelu tkolu ia a hooholoia ka b<la hooloii i ka pauku 3 0 ka mokuna 45 o na kanawūi o 1884. Heiuhelu elua ia ka bila e hoomao|K)jx> ana no ka hana ana a ine ke kuai wanna, a haawiia i kekahi komite wae. LA HANAB9. O ka olelo hooholo a ke 'lii Konuwela i lawe mai ai e hookaa ia kekahi mahele aie 0 ka Moi mai ka Waihona •e o ka lehulehu, ua hoike mai ke komite ma ke ano he b:la kanawai, a ua haawiia no ke pai ana O ka hoike a ka hapa uuku o ke komitc wae o na hoololi kumukanawai a ine ka bila kanawai ahaelele, ua waiho ia mai ma ke kaknu inoa ana a Makuiss me \Wlimina.

Mahope o ka hoakaka manao ana a Kahookano e pili ana no na hoike elua a ke komite i kakauinoa ole ia e ia, a me kona manao kuokoa e pi\i ana no ia ir.e.i, a me kekahi mau hoapaapa no ke kulana kupono e noonoo ai i ka bila ahaelele ma keia la, ua hooholoia e komite ka hale ma ka hoomalu ana a ke 'lii Masadena. Nonoi o Balaunu—l ka wa e pau ai ke:a konute, e hoike aku i ka hale, ua •ponoia ka hoike a ka hapanui oke komite, a uahoopanee loa la ka bila kanawai kahea ahaeleie hana kumukanawai. Konuweia —(kekahi hoa ma ka hapa nui oke komite.) Ke hooia nei au t o ka lini o na hoa a pau o keia halt», aia maiuna ona pumaikai oka ainx Ua iraopo(>o ka poino o oa pomaikai o ka aina ke hooluli holookoa u ke kumukanawai. Ona haawina pilikia ī loāa i

i na kanaka, e noopau ia no ma o na hooponopono an3 a ka ahaolelo, a malaila ka'u koho ana no ka hopeoa. Ke manaoio nei hoi au, e apono ana keia hale i na hoololi kumukanawai i waiho ia mai, a oia hoi kekahi kumu e maa lahi ai na koho balota hou ana aku. Noi o Wilikoki—l ka wa e pau ai keia kotaite, e hoike aku i ka hale ua hoopanee loa la ka hoike a ka hapanui 0 ke komite, a ua hooholoia>a bila kanawai ahaelele hana kumukanawai. O ke kumukanawai e ku nei, ua onouia aku mt ka ikaika imua o ka Moi ma ka oi o ka elau, a ua hookikina ia oia e kakau inoa iloke o 24 hora no kona kipaku ia mai ka nohoalii ke hookoole. Oiaio, na ka Moi t kuahaua mai mala* lo o ka hooweliweli ia, a e pono no ke hoopau ia. Lehulehu na aupuni Europa i onou limaikaika ia na kumukanawai, aka, mai ka lahui aku ia. He okoa nae koonei i ka makahiki 1887 — ka wa i laweia mai ai keia kumukaoawai e kekahi piha peholima o na haole. Ua oleloia mai au he hookahe k&ko, e ka P. C Adrertiser; he palauaielo loa kela mau olelo. Makemake au e hoopaa iho ka mea kakau o ia nupepa i keia mau olelo. o na haole kai hookahe koko i ka la 30 0 lulai, 1889. O ka ainau aoo—ina paha e loaa i oa kaoaka na pomaikai ma ke kolana maluhia 1 makemake 'u, a i ole e hana paha ma ka ikaika e Uke meko oa aina e ae. Pehea la ka manao o oa hoa haoie o ka hale oei ke hooliloia ko lakou alii i kii olohek>be ? O ka haoa mua 1 kekahi Moi haoa lalao, oia ke ao aku a hoopololei ae iaia, a ke hoopaakiki, e kaooha aku e ku a he)e pela. Makebewa ka hoohalike aoa me HenUnia oul Ua maopopo ia lakou be oi ae ka mana i lom i ka Perestdeoa o Amerika, oiai nae ka Moi Hawaii ua lilo ia

( mea paiale** «!« «* r « luh ' M - '* ukoo t kaooh» *>>«*« Ut,u ,00 * "" kek*ht kacu««u ♦ Iwoko eo o«* Aclt por,c peUe han* āi, » ui ml * oao e o» bo* * P* a ' u nOl, W«t{R.iUo-— U* heehikwi w ho* »! paoe «Mlama t kokoa « ke kamuka | Mwai e ku oei. 01 *e ii i ko na Kx>hi ki i» Peie me ke ikua mauo oki« kahiko. Oke kuwohana, oia ka hana i kanam ahaekie hana kumOkinawai, a ua kaealua a U mina e hiki ke haoa ia ano kanawai mahope o ka hoohiki •naooa hoa e maUma i ke kumukaeavai e kii net Oke ku ana o keia kuooukanawai, aia no he alanui o kooa hiki e hoopooopooo hou ia. Ua oiuo oi mea i oleloia iho nei no ke ano o k« loaa ana niai o ke kuenukanawai, a ua apono ole ko'u manao, a ua kanalua no-hoi ina ua hooko k> ia kela mau han* a pau. Mahope O kena kuahaua ia aoi, ua hoohikiia e malima, a ua kuhihewa ole ia hana ana pela imui oka iakou e kue nei. Oka wa pono e kue ai, oia ka wa oke kukalaia ana, a ua oiaio ole no hoi ke apono ana o ka Moi mamuli okt hooweliweli la. Ma hope mai ua hiki aku kekahi anaina o na Hawaii imua o ka Moi a koi aku la e hoopau ia ke kumukanawai, aka nae, ua nane ia mai lakou ma ke ano he kamaa lau-ki i ka wa kahiko, a pela wale aku. Hc manaoio no ko na Hawaii e hoob\i i ke kumukanawai, aka nae, o na inoa i hoopaaia ma na palapala noi i ahaelele, he 4,800 wale no, a he huina haahaa loa ia mail.'ko o 40,000 ka heluna nui o na kanaka, a mailoko ae hoi o 16,000 poe kupono i ke koho. O kahi mau inoa mai Kona, he poe kupono ole ike koho. Ua hoopaa iho la na aoao kalai aupuni e hoololi hou ia ke kumukanawai, a pela au i kohoia ai. No'u iho, ka luua mai Kona mai t e ko ho kue ana au i keia bi!a.

Ku'nina Waiwai—Mahope koke iho o keia kulana oihana hou, ua hoopaaia makou e malama'i ke kuokoa o ke au« puni. O keia ka manawa 1 hoea mai e hooko aku. Ma ka oalapala aina oka Pakipika, o keia wale no ka paemoku i aneane e kaokoa loa mai ka noho hoomalu ia ana mai t kekahi mana nu». Ke hakilo la mai nei paha kakou e na mana aupuni e ae me na maka lili a ua lilo ii i kumu no kakou e makaala ai i ko kakou mau kulana kupono mai ke kapae ana ae mai ke ala o ka nee mua o na hana lehulehu, o lilo ke kuokoa o ka aina i mea ole. Ua oleloia iho ma keia papahele ke komo ana mai o kekahi luna aupuni kiekie o na aina e, a hooniom i ka mana hooko ma keia ku muhana —he oiaio ole nae ia. He mana kaokoa ko lakou malalo o na kuikahi a me na kanawai lahui, a ua oiaio nae ko lakou nana ana mai me na maka hakilo ma ke kuleana i loaa ia lakou. Ua noho mai lakou e kiai i na pomaikai o na kanaka o ko lakou mau aupuni maanei ma na ano a pau.

Nawahi—O ka ninau imua oka hala e hooko anei kakou i ke koi a ka lehu lehu. Oka leo oka lehulehu, oia ka leo oke Akua. lia mai nei eke kuhina ke hakilo ia nei kakou, a pela aku aole anei īa he mea hilahila no ka aha kuhina. Ua kanalua ole ia na hoike i pahola ae o ke kumu i noho ai keīa poe moku maanei—eia nae he maluhia ka mea i ikeia iwaena o na Hawaii, e like me ko lakou niau. Ahe mea hilahiia 10 no keia ina kuhina. I mai nei hoi ka luna mai Kona ua hoounaia mai oia e hoololi i ke kumukanawai aole e hoopau, a no ke aha hoi i hooko ole ia ai pela ika 1887. He mea pono io no ke hoololiloli ae, aole nae e loaa ia kakou he kumukanawai hou ma ia ano. Ina he koho balota i ka la apopo i kumukanawai hou, huliamahi ka hapanui malaila Ika noho ana ae o keia aha kuhina kaheaia he halawai ma ke kee na kalaiaina e na kuhina, a ua pane nui mai no ka lahui lakou,' oia hoi keia aoao; pane aku au, o kekahi ntea a makou i ake ai, i kumukanawai hou, a ua paoe mai ka ftio kuhina e kokua ana I Ano, aole i loaa ia'u he hilinai ia lakou a me ka lakou mau hoakaka. I ka 1887 aole loa i haoa mai na kanaka e like me keia a kakou e hana nei, aka ua malamaia oa halamai malu, paa i na lako kaua a hooweliweli aku i ka Moi. Mamuli o ke kumukanawai hou elua kuleana koho o ke kanaka waiwai i» hookahi oke kanaka ilihune. Ao ke kahi hoi ua haawiia na kuleana koho i na Pukiki. Aole no hoi i keakea ia ka hooholo ana aku o kekahi kanawai o keia ano eke kumukanawai. Ina aia he poino e hoea mai ana, na ka haole 00 e hoala, aole na ka Hawaii

Kiuhane—Nui na mea i hoikeii ae nei a ua i 11 mai o keu koioa i kumukanawai boo, ka leo oka lahui Hawaii. 0 ke kuaiu. ua hoopilikia la na kanaka aole nae au i ike pela. Manao au ua pooo maoli na kanaka i keia kumuka nawai; noi lakou i mau alanui me ru alahaka, a ua haawiia ma ka fiila Haa«ina, koe nae ka loaa ana. Ua nui ka mana iloko o ka lima o ka Moi a uuku 1 ka lahuL Ua alakou aku ke aupuni i kahi o ka pilikia, aole nae an e awiwi ke oieio ae ina paha i hookuu wale ia aku na hana pela, aole he kuokoa no Hawaii i koe mamua o ka noho ana o ke kao ahaoklo o lAole no au i ap*no i ke ala i hookou ai keu koUna aopuni hoo, aka oa maikai ka hopena i

aina hov» "'T k °r/ 0 o\"n, k ho 0 h«*»hi»r» u ' utr " .. H .„i, oonak.n»k» H»«« - C«*«—»"- i, i b, r I sir, ho, „ . kel» mc k<» k.nak» H»w»n e EL*« .0« »..»»:» kji«n» ni' k» h<x»fe»n» »ku- ' 4h«l t :c, hc lilo aupuni hoo m» kon »o»o o $jc,ooo * me $40.°°° hou »ku la? nok*h»n» »n» 1 kek»hi nuu sa liUii k»k»ik»hi lo» 1 hiki no i» kakou ke h»ni ae i kei» man»*»- lnl k»kou e ipono i kei» bil», e hook»hu» »u*nei k» piliki» e »l»ko i» »ku »i k»-k->u 1 kthi m»opopo ole *a r u. Ba!auwma—O ka uiaaoa i ala ae i ka iSSt rocka hopena o keia kumu ieanawai. maoiuli ia o ka hopena ino o ia au ka mea i alako i na kanaka e ab a kue. Ua ikeia ka hiki ole ke hoano hou ke oie e hoohma la keiu alanui. Oia wale no ke ala no na kaumaha i hiki ole ke kali ia a ke lapaau ia nu kekahi ano okoa, a pela īho la ko i? au. ' Hookahi mea i maopopo—ua hoohiki ka Moi i ke kumukanawai, pela hoi me kakou a me ka lehulehu. Ia kikwu i hoohiki ai, ua ae pu kakou e hooponopono ia na mea a pau ma ke kuhikuhi a ke kuuiukanawai. Ke olelo ia nei e hana kakou i mau hoololi, aole nae au i ike i ka hoopilikia ia o kanaka, ole loa hoi kauwahi lihi o ia haawma. Aole he mea ninau ia ka ma nao ana o kekahi poai Hawaii ua hana

hewa ia aku lakou, a o keia mau nao, mamuli ia o na paipai la. Uu maopojx) ia'u, oka poe e kaheā nei i aha elele hana kumukanawai, aole lo: i akaka ke ano o keia kumukanawai, aka ua alakai la lakou ma ka mana. ana ua loaa na pono i na lahui e a ua nele na Hawaii, a ua ike kakou i ka polole» ole 0 ia. Ehia mau luna o keia haie i ao ia mai e ka poe koho e apono i ka aha elele, a ehia h»i i hooiiaauao ta mai, na ka hapanui a na ka poe koikoi keia makemake ? Aole hookah: leo o u ano mai ko'u poe mai nana i koho, a pela me kekahi hoa o ke komite mai Molokai, wahi ana. Oka like o'e mawaena o keia mau kumuka nawai, oia ka haawi ia 0 ka mana i na kuhina ma ka hooponopono ana a ka lahui, a ua hana ia keia i ku kaaw.ik ai na hoino ia maluna o ka īhiihi o k nohoalii. O keia ke alahele ona au puni holomua. A o keia no hoi ka hoao mua ana o ka aha >le)o wale no e loaa ona kumukanawai hou. I hea aku ka hopena o nei hana ke kukulu ia ? E ala mai auanei na ahaolelo 0 keia mua aku a hana e like me keia. O keia mau paewaewa i maopupo, ua hiki ke hooponopono la i kuhke ai me ka pauku 82 o ke kumukanawai, a na keia kau ae e hooiaio lua mai ia kakou. He Hawaii au, no Hawau kuu hanau ana, kuu mau pomaikai, .1 ua manao e make maLiu o lepo; 0 ka poino e loaa i ka aina, o ko'u poino pu ana ia—ke olelo nei au ma ke ano he Hawaii oiaio, aoie loa ka aina e hoomanawanui i ke ku ana malalo o

keia hana. Hoopanee na haoa o keia la. LA HANA 90. Wihkoki —Ua hoolohe aku nei au i na hoakaka manao, aole nae he wahi kumu e hiki ai ke keakea ia keia koi a ka lehulehu. Oiaio e like me ka ke Kuhina Waiwai i pane ai, eia iho no iloko nei na enemi. Ina eae wale ia na luna aupuni o na aina e ae e alakai i na kuhina a hali mai 1 na mokukaua maanei, o lakou na enemi, a he mea pono e kapae ia ko lakou kulana. lna owau ke poo o ka aha kuhina aole e haule hope ka'u hoike i na aupuni o Enelani me Amerika no ka maluhia a e papa pu aku i na hoonioni wale ana a ko waho. Ina aia he hooulu uluaoa, e kinai no au iloko 0 ka manawa pokole. E pili ana ika pauku 20 o ke kumukanawai, e olelo ae au aohe o'u ake i kekahi oihana, aole loa hoi e noho malalo 0 keia aha kuhina. Ina he oihana ka'u, na ka lihui au e hoo* noho ae malailau Papau loa na hoakaka a Balauwina, a ua pUi wale no i na paahana oka mahiko o Paia. Ina he heluhelu moolelo ko na kuhina, ae ia lakou e kuokoa mai ka huki ia ana ma ka ihu. No ka Kauhane hoakaka, makehewa e pau ka manawa ma kana. Owai la kana 1 wae ai i kohu ai oia. Maiia 0 luda konainoa. Aole no boi au i ike ma ke komu hea la e hooholo ole ai keia hale 00 keia hila. Make j make oa kanaka i kumukanawai hou, ano ke aha eae ole ia tl E aho kv hoohui aina mamua o keia mau ano e hooko ia nel Ab, aohe o'u manaoio ma ia mea, a e ao aku no au 1 na Hawaii • kue ikaika no ka hopena awaawa, a no ka nalohia o na mea a pau. Oia ke aloha aina ta

Kahookano—Xa Kalua keia bila, aka, he makehewa ke kuekaa ana i na hana o IM7. O ke kuamkanawai ke kumu ona kaoawai; malaila wale no ka ahaolelo aole maluna hou ae. Ina 00 ka hoololi ae ka makemake, hana 00 e like me kana kuhikuhi. O keia ka aeUke mawaena o ka Moi a me na kaoaka, a ua hiki ke hooponopono hou ia. Aka, ina kakou e ae wale i

>oic o b heluiu o 4,Soo ke kuletoa hiki kc kei mai i ab* eieie» oui b« lehuleha o iakou i kopooo ole i ke koha O ka boolob ae kai hoikeia mai aole o ka hana hou i kumukiaaiwai, a o na boao aoa e loaa ia ano, he kae maopopo loa ia. O ka poe e ake oei t ihaeieie ma ke ano aohe i papa ia e ke kumokanawai, aole ioa e hiki pela- He oiaio ua holooono keia ano hana ma na aina e, aka aole ioa ia i kupono ma keia wahi oui he haawi ana ia i ka mana kaokanawai o ka aha* oleio iloko o ka ahaeieie. Pono anei pela e hana ai ? Haawi wa!e anei i ka mana kaukanawai mawaho ? h'u i hakiio ai i ka bi!a t lehulehu na pauka i kue maopopo i ke kumukanawal O ka kakau e ooonoo ai. ma ke kahua bea la e lana hke ai na maoao iloko o ka aiea. Ua kue na kanaka i ka loaa o na kuieana koho i na malihini ma o ke anawaiwai—ma ko'u manao pono e hoemi ia. £ pili ana i ka pauku 20, ma ko'u manao oia kekabt maheie waiwai loa ileko o ke kumukanawai. O ka mana *vtto, oia kahi mea maikai ioa. He ano hou keia mai ka pepehi wale ia o ka makemake o na kanaka i ka wa i hala a i ka lanakila i keia au. Oia ka mana hookahi i ka Moiwahine o Eneiani, aole nae oia 1 hoohana mau. A oiai ua lilo i mea hoowahawaha ioa ia keia mana akea o ka Moi, o ka hana ia ana 0 kekahi hooponopono hou ma keia kumukanawai, oia kahi

hana naauao loa. Kanealii —Aole no ka uuku a no ke kulana haahaa paha o ka poe noi ke kumu e kapae ia ai ka hoolohe ia 0 ka iakou koi. Ika halawai kipi i malama ia i ka 1887, hooiaha na nupepa he elu% tausani wale no na poe i akoakoa. A ina ua hooko ia ko lakou makemake, no ke aha hoi e hooko ole ia ai ka keia poe he 4,800 ? Ua hoolohe aku nei au i ka ke kuhina hoakaka ma ko lakou ano he poe alakai, aole nae i ho īke mai 1 kekahi kumu e hookaulike ia ai na noonoo uiuku mai o a o, aka, ua ku« mai nei i ko ka lahui makemake. Ke hoike nei ka pauku 3 1 he elua Moi maopopo, Aole pono e komo pu na kuhina iioko oka mana hooko. E pili ana 1 ka vito, ua haahaa iho la ka MOl ke apono ia kekahi kanawai e ka elua-hapakoiu. Ano kekahi mau mana e ae 1 kaili ia mai ka Moi, ua liio i mea hoohaahaa i ka MOl.

J. M. Hona—Aole no i noonoo pono kahi mau hoa i keia mea. Ua apono io no ke kumukanawai 1 na noi o | keia ano imua o ka Moi a i keia hale paha, aka, aole i ku i ke kumukanawai | na n'oi kue i kahi e loaa mai ai. Ua hiki no na kanaka ke koi, aole nae e i hooko ia ana na koi a pau loa. Ina 1 koi mai keia 4,800 poe e hoololi ae i | ke kuniukanawai aole no ka hookahuli, 1 aole e kuia ko lakou makemake aole hoi na hoonui olelo. £ koi kakou ma kahi kupono o ka loaa mai, a e loaa no. Ua kuleana kakou e hana Ina kanawai a pau ke kue ole i ke kumu. No keia bila, ua kue anei i ke kumukanawai ? Pela io no ma ka nana aku, oiai he kuekaa pau ktia mai kona iku ana. Ua kue ia keu kumukanawai no ka mea na kekahi mau ioio eKa i hookumu. Aka, o ke Kuahaua Kuokoa o Amerika, na ke kanaka hookahi ia i kakau, a oia kekahi hana pookela 1 kakauia eke kanaka. O ka hopena o īa hana, he kumukanawai ko Amerika a e hoomalu nei ia 64,000,000 kanaka malalo ona. He oiaio ua lawelawe ia keia ano ma na aina e, aka, he kulaoa kaokoa ko lakou i ko kakou. Ua haawi mai ke kumukanawai i ka mana hoololi ma ko kakou lima wale no. Plnepine ko'u ike ma ka Buki nupepa i ke kaili ia o na pono 0 kanaka. Ano, ina he hiki iaia ke hoike mai i ua mau pono la i kaili ia, ua oluolu au e hoolohe aku.

Buki —Ia oukou i hookahuli ai i ke kumukanawai o Kamehameha V ma ka ikaika, ua kaili oe i kekahi o kona mau pona O oe kekahi o lakou. J. M. Hona—Ua hoakea ia aku na pono koho o na Hawaii no na lunamakaainana a ua haawi ia ia kuleana no na alii, i loaa ole ia lakou mamua. He kumu hooikaika keia i kanaka e huli ikaika ma ka hana i loaa keia kuleana. Ua haahaa 10 no ka mana o ka Moi Hawaii 1 ko ka Peresiden a o Amenka, aka, ua pinepme ia oia ma ke koho i kela me keia makahikl Boki—He hana pooo maoh no ke kukulu ana i ahaelele, ou wale no ke ala hoololi i ke kumukanawai ke ake ia no ia hana. Ua loaa i keia hale ka mana e hana pela, no ka mea, o kakou ka Uhoi a na ka Uhui e hana na kanawai. He huoahuna wale iho no ka manao ana ua kupooo o\t keia kumukaoawai Olelo ia mai oei eia na mo kukaua ke hakilo oei ia kakou, ao)e pela ka oiaio—ke k'm neī kahi t keka hl O keia b<la i haoa ia, na kekahi o ka aha kuhina, a he aaea pooo ole ka |hele mai iloko o keia hale a hookau aku i ke koikoi maluna o kekahi poe kakaikahl Ua kuka pa au me na ku* hina ma keia mea, a o ka btla i waiho | ia mai e ka Hon. J. W. Kalua, na ka [Loio Kuhina ia i hana. A na Kalua i

i hooiaka nai, oo ka tnca, hopoboj*> oa Kuhina i ko Ukou mau kubnj otbaru. l'a maopopo u'u eia na mokukaua ua makaukau i ka ?eS< mai i ka «aoawa pokol« oa ke kauoha a na Ku bina. ke ala mai krkahi ul'ia-a. He aaa noonoo kaaulii «ale no keb. oiai be maiuhia oa mea a pau. He oiak) ua uluku iwaeoa o na Hawaii; mamu T i wale t>o o ko lakou «au kuleana ma ke komukanavai. Ko keaha hoi kakoo e lusu o!e at i na pohihihi o keia «a a nee aku imua o ka iahui ma ke koho balota e hoopon<«pono i na mea a pao ? LA HANA9I.

Na ke Kuhina 0 ko na Ama E i hoike ae kekahi mau bila kanawai i kākau inoa la e ka Moi, he eha ka nui o keia ouo kanawai no ka h«.x>poka aku i keia pule ae \Vaibc mai o Nawahi ; ka hoike a kekahi hapa oke kowue hookolokolo no ka biia kanawai ho< niana i ka hapaoui o na kuhina nu na hana aupuni, e koi mai ana e hovpar.ee !oa ia ua-bīla nei no ke kue o ke kino i kona poo; •ia kakau inoa ia ka hoiVe e Nawahi me White He ht»kc okoa Holuke no ia bila kanawai hookah ; a nana i waiho mai he biia hou; waihoia anoonoo mahope. Na Kahookano o Ve komite hix>kolokolo no ka bi'a e kauoha ana i ke pat ia o na olelo hoohoio o ka Aha Kiekie ma na olelo Hawaii me Beritania; ua kupono ia i ka manao o ke komiie. O ke koena oka bita kanawai aha elele, oia ka hana o keia manawa, ua wehe pokole mai o Balaunu penei:

Balaunu—he mea i noonoo lokahiia o ke kumukanawai o ke aupuni Moi, oia ke kumu n na kanawai a pau a me na mana e hooa mai ai. Oke kumu* kanawai o ka aina nei. ua hoomaopopo ta ka lahui mao ka Ahaolelo la a oka Moi ma ona Kuhina la. Oka ahaolelo e haawi ana i ke kaukauawai i kekahi ahaēlele. he hoi haahaa ana ia i kona mana. Ona hoa a pau he 48 o ka lehulehu, ua hoohiki e malama i ke kumukanawai, a ma 0 ke kumukanawai e hana ia ai na kanawai a pau. Ona oleloia no ka loaa ana mai o keia kumukanawai ma ke ano hewa i ka 1887, aole ia he kumu e keehi ai ka ahaelele mawaho o kona palena 1 ae ia. Aole i ku kaokoa loa ae keia mai ke kumukanawai o 1864, koe mn kahi mau hke ule uuku e laa ka niana vīt*"» f ka papa ia o na luna aupuni mai kahi kau kanawai, ke kohoia o na 'lii mai ka hookohu maoli ia e like me mamua. Uaoieloia kē kailiia o na pono o na Hawaii; aole nae au i ike Ika like o(e oka nohona me ka hauoli o na Hawaii ma o ke kumukanawai !a. Ua hai maopopo īa ke ala hoololi i ke kuinukanawai ma o ka apono ana a ka ahaolelo iloko o elua kau. Ke aponoia i ke kau mua ua loaa he ikaika i ka lahui e koho hou ai i poe apono ia hooloh no kahi kau hou aku. Ua makaukau au no ke apono i ka [hoololi e pili ana i ka hoemi ana waiwai o na 'lii, a i poe kupa ponoi ka poe koho.

Wilimana —Ua ae au e Ji!o i moho no ka hanohano o ka aha<-lelo mamuli o na kumuhana i waihoia mai e ka aouo hoomaemae iahui, a mu ia mau kumuhana ko'u kohe ia ana. Mamua ae 0 ka la koho aohe mau kumuhana hou 1 lawe ia mai No keia kumuhana, ano ae nei i utu ai t a he hookahi a e'<aa wale no paha mau hoa i maopopo keia mamua oke koho ana. O keia ahaeiele, aole loi la i komo iloko oke poo 0 ka lahui, ua oili mai nae ma '<e ala okoa. O ka'u 1 hooln'ki ai, e kokua i ke kumu a me na kanawai o ke aupuni Hawaii, a e hooko kaulike i ka'u hand ma ke ano he luna kau kanawai ro ka lahui. Oka hila 125 i lawe ta tnai no ka hana hou i kumukanawai, ua kue Ike kumukanawai eku nei. Ma ko'u noonoo maikai, aole e hiki ia'u ke koho kue i ke kumukanawai malalo o ka hoohiki a'u i hooia ai e kokua.

Paehaoie—(Kekahi hol o ka hapa nui o ke komile ) Ke koi mai nei na poe hoopii i ahaelele, no ka mea, ua kailiia kekahi mau peno mua o ka Moi. O ka hewa i hanaia a ka lahui e noho ana malalo, oti kana hana o ka hooponopono ia mau hewa ma kona ano he poo kiekie no ka lahul £ hahai aneilakou i ke kuhikuhi a ke kumukanawai a e hoomana paha i ahaelele e eki pa-hu-pu ae i keia kunaukanawai a ku aku ke aupuni 1 kahi hea la i maopopo ole t kekahi mea ? Ua maopopo i ke komite ko lakou kahua o ka hoole mamuli o ke kue o keia btla i ke kumukanawaL Oka hamau ana o ke kumuka nawai ma kahi mau mea i hoikeia ae he hiki ke bana ia, ke kue ole nae 1 ke kumukanawai O ka hok> ana o keia bila, he hopena pohihihi kona. Ua K»iia «nii ke aia t loaa ai keia kumuka* nawaī i ka 1887, aoie 00 i lokahi ko'u manao ma ia ala, ji he hana ia oa hala « aUkai ole ia ai keia kumuhana maniuli o ia aUhele O keia ke aUhele o ka naokuaina o R< deaiUna a ua hanaia ke kumukanawai; he uloaoa a he hauoaeie mahope iho, a o ka hopena, ua puana mai na lunakanawai kiekie etwa o Amerika, he kue maopopo ia h*na ana i ke kumu. Maiia, eia Uke ke ala me keia. a ulu mai na uluaoa, a hiki mai ka hopena n ka liio o ke kuokoa. Ke i ia nei bc leo keia

no ke Akoa, a heaha aku ka hepena ma e poana mai ko kakoa Aha Kiekie ua aana oie keia him. Pooo e hx> paoee k» ia keu b»U. Crabbe—He kumuhana hoo ae oei keia mai ka papa komuhana i'u 1 boo> paa ai ma ka aoao o ka lahoī e hooko» maoiua o ke kobo bal< ta ina. Aole hiki uia ke kokoa i kekahi kanawai kue i koni kumo, ame kana hoohiku Ko na hooioii, ua makaukau oia e kokoa. Ia Whiie ka bak>tek> hope a knhi no bou a ma ka panina, oa noooī oia e hoopau 1 ke kcmite a ua apono ia pela. N noi o Nawahi e aponoia ka hotke. Nonoi hoi o Makapolena e iraiboia na hoike ma ka papa me ka bi!a pu. Hai manao kue o Makapolena i ka bila a me ke kokua i ka hoolol. kumukana «rau A nana i noi ka Ninau Ano; aponoia. Oke noi e waiho o>a ka papa i ka biU a me na hoike a kekonn te, ua hoohoio'a nie keia mau K*>ho iike ana ma ka ae e waiho ma ka papa, o na Kuhina B*launu, Pitesona, Kaauki, na 'iii Wilimana, Biga, NUkapokna. Mula, Makate. Pil:p», Crabbe, ne, j. M. Hona, Hind. Masadena, Balauwma, N. V Hona, Konuwela, U'a Übalaki, Ancsona, Tamaseke, G. N. Wilikokl. Isenabaga; na lunamakaainana Rosa me Afiki. Ma ka aoao kue, o na 'lii Pua, Paka, Kanoa; na lunamakaainana BaUunu, R. W. Wiiikoki, Kauhi, Nawahi, Beka, A. Hona, Rikada, Kaho«kano v Kanealii, Holoke me Kanuka. Me keia niau koho ana, ua hoopanee na hana o keia la.