Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 41, 11 October 1890 — KA AHAOLELO [ARTICLE]

KA AHAOLELO

KAU O 1890.

LA HANA 9».

Waiho mai o Kahookano he palapaia hoopii mai ka Hui Alahao kaalio e noi mai ana e ae ia lakou e hoohana ia ka uwila tna na kaa alahao; haawiia na kekahi komite wae e ooonoo. Heluhelu o Wiliooana no na manawa elua he bita kanawai e hoololi ai i ke kanawai koho balota oke aupuni; ua haawiia i kekahi koraite wae 7 lala. Olelo hooholo na Makuisa e hookohu ia i komite elima lala e noonoo no ka ninau e pili ana 1 ka apana o Ho* nolulu a hoike onai 1 ke kau ahaolelo o ka 1892. Aponoia. Noi o Paehaole e hoike koke mai ke komite <a lakou ka noonoo ona kanawai lunakanawaf hoomilu; ae ia. Noi o Kahookano 1 ka hoike a ke komite ia lakou kekahi koi a Meekapu ike aupuni e pili ana ika lapaiu māi leper.i 7 ae ia. Noi o Temaseke e waiho koke it «ku ka hoikt a ke komite Kalawao; paneia wai, o» aneane e makaukau. Ua heluhelu bila kanawai mai o Lu ka no elua manawa e pili aoa i ka hakilo pono ia o na ipuhao mahu, a haawi ia ikt komite wae. Ua heluhelu ekolu ia no hoi ka bila e piliana 00 na aina leialii; hoopaapaa īki na hoa a ua hoopanee loa ia. Mahope o keia, he ®aii hookohu koaiite na ka Ptre*kJena; he man hoolaha halawai komitt, he mao hoohuakeeo na kekahi mau hoa, a ua hoopanee ka haiawai ahaelelo. LA HAN* . O ka hoikt a ke ko»»te kaiepa t ta bila kanawai o ke kuai ia o na lako «aiwainoke aoponi malwko nei oka aioa ena luna aupuni, «a waihoia iwi e Mola me ke qoī e hoopanee toa 1 ka hila; aponoia. Na MakapoWna o ke ko»«e ****•■ e hoihoi hoo ia ako ka koina 0 15 bt koi aa kekahi pake; apooo».

Na WAimanai ka hoīkeoka hila hoopooopooo i oa waiooa; ua noi mai e hoohoio ia.me kekahi mau a ke ko«tte i hana ai Na ka Loio Kuhina i na bila lonakanawai koomalo 00 na apona a paa o ke aopuni, enoi ana eae aku ia Ha m *k°*t Hawaii, a e hoole ia na apana t ae; wiihoia a n«oooo pu me na bila. NOOOOO ia ka bila kanawai e huikala ai i na aie o ka Moi mai ka waihona o ke aopuoi; hooholo pakahiu na pauku me na hoopooopooo, a haawiia no ke kakau poepoe me ka heiuhelu ekolu. Heluhelu ekolu ia ka bt!a e kukulu ai i oihana wai no Kohala Akao, Ha waii, a ua hooholoia me na hoololiloli. O ka bila kanawai e keakea ai i ke kukulu ia o na pa uwea ooi, ua hoopanee loa ia ma kooa heluhelu ekolo. Noonoo ia ka bila oihana kivila o ke aupuni, hoopaapaa nui ia, a hoopanee ka hale me ka pau ole o ia bi!a. LA HANA 94. O ka bila kana«ai keakea i ka hoolaha la • na iole rabiu iloko o ke aupuni ua hoike mai ke komite i ko lakou apono e hooholo ia ka bi!a mawaho ae o na rabita i laweia i milimilL O ke noi a na pake kalepa o ka aina ; e hoopau ia na kanawai hoohaiki a pau ina pake, ua waiho ae ke koraite hookolokolo he bila kanawai ma kahi o ia mau noi, e hoololi ai i ka mokuaa 16 o na kanawai o 1888, a ua noi k: komite e hooholo ia; waihoia a hoike mai kekahi hapa o ke komite. 0 ka palapala noi t $5000 no ka hana ana i alanui mai Iwilei a Puuhale, ua hoole ke komite waiwai 1 ke kupono ole o ke koi no keia manawa a no ka oi aku o na lilo mamua o ke noi. Hoemau ia ka noonoo ana i ke koena o ka bila oihana kinla o ke aupuni a ua holopono ole no a hoopanee wale ka ahaolelo roa keia !a. LA HANA Q 5 . 1 ka aponoia ana o ka moolelo o ka la hana i hala, ua waiho mai o Rikada he olelo hooholo e noi ana e hoopanee ka ahaolelo 1 ka hora 10 kakahiaka o keia la, mamuli o ka malama ia ana o ka halawai nui a na poe mahiko o ka aina, he poe alakai ma na hana hooholomua o ke aupuni, a oiai no hoi he lehulehu wale o na hoa o ka ahaolelo he poe lala no ia ahahui nui o ka aina i kupono e akoakoa pu ma ia halawai.

Hoololi o Balauwina e hoopanee ma ka hora 10 kakahiaka 0 kahi la ae, oia ka Poakolu, Okt 8; a oiai no hoi ua weheia ke kau kiure o ka aha kiekie a aia malaila na hoa loio o ka ahaolelo nei no ka lakou mau hihia, pono no e hoopanee keia hale.

Noi o Waipuilani e waiho ka olelo hooholo ma ka papa; o ka ae wale ana penei, he alakai ana īa i kahi mau hoa e noi mai e hoopanee keia hale no na ahahui euanelio a pela aku. Kokua o Kanealii i ka hoopanee ma ka Poakolu i akoakoa hke na poe mahiko e kohokoho a lawa ke dala e hookaa ai ika aie oka Moi; no na hoa loio hoi, ua ku nui ae no a hele aku i ka lakou mau hihia me ka ae ole ia; a ke ae nei au e hookuu ia lakou i hookahi pule. Kue o lsenabaga, a wahi ana, o ka hana a keia hale ka mea nui imua o ua halawai mahiko la; na ka ahaolelo e ae aku ke kanawai e ioaa ai na limahana a lakou. Oka poe a pau e ake ana ia halawai, nonoi mua mai i keia hale a ae ia aku; no keaha ko lakou malama ole i na halawai ahiahi. ' Aponoia, e waiho ka olelo hooholo ma ka papa. Mai ia Laiki he palapala hoopii mai ia 500 poe kamalii hele kula o Honolulu e noi ana e hana ia kekahi kanawai papa i ke kuai ia o ka paka i na keiki malalo o 16 makahiki. Mai ia Pua he palapala .hoopii oa 450 poe mai lepera o Kalawao e nonoi mai ana e hoopau ia ka luna nui Mr Evans a me kona hope mai ko laua ku!ana hana malaila. Elima kanawai bou i kakau inoa ia e ka Moi, ua hoikeia mai e ke Kuhina o na aina e.

O ke noi a ka hui kaalio alahao no ka hoohana ia o ka uwila roa ia mau kia, ua apooo ke komite la lakou ka ooonoo. Pela hoi roe ka hoike ake kuinite «rae no ka oihana wai o ka apaoa o Wiiluku. Na Mula i ka hoike o ka biU kanawai hoomoe waea t«legarapa moana, e no< ana e aponoia me na hooponopono « ke komite. Na \Vhite i heluhelo mai he h#ike e noi ana e hoopanee toa ia ka bfla 136, pili opiuma; ha lo wale iho no i na b»U93 roe 147, P ill opiuma; hookomo hou i keia pauku iloko oka biU 98, pili opiuma. HeluheluU ka pauku. Otcto hoohoio na Apiki • waiho koke aku ke komite waiwai i ka Ukoa hoike 00 ka biU kanawai auhau lioko o ekolu U. Apoooia. Heiuhalu ekolu ia ka biU kanawai e huikaU aaa i ka aie o ka Moi, a boohoioia me na hoopooopooo. HoomauU ka nooooo o ka bOa Oi kaoa KmU; hoopaapaa iki. a ma ka oioau ana, ua hoopanee loa ia ka b»U, 18 kue U 14. Hdobdu elua U ka biU hooWi i ka paaku (»463 o ke KmU, e ae ao« i na poe be 18 makahiki e hana i *a ptb* p«U hooilina. Apoooea e kakaapoepot me ka heiohelu «kolu-

Hdakda eloa ia b biU kioavti laoknahi mawieoa o Hooolola mt T*hiti; hoopupiiu a nahope koohoioū aoke kakMpoepoe me ki heiuhelu ekolo. Heiohelo eiua ia ka btla hoololi i ka Mok. 31 o ke KmLa; hooholou na paoka moa eha a hoopaoee ka hale. LA HANA 96. Oka bla hooheNhoi kano paka i «aiho koke ia mai e ke komūe pu, ua heluheloia «a kona poo a baawi*a 1 ke komhe wae mamoii o ke noi a Koou weia. OIe!o hooholo na \VKitc i $5,000 bo ka hoohoihoi kaou hala kahiki e hookomoia ilokq o ka BiU Haawina. U'aihoia ma ka papa a uooooo pu me ka Bila Haawina. Oleio hoehoio oa Waipuilaoi e uku hoomau ia ka wahine a ka ho[< makai 0 Kona, T. N. Simeona i make ike kipu ia. Kamailio iki na hoa a haawi ia i kekahi komite wae. Heluhelu o Rikadi no na inanawa elua i ka bila oihana wai o Haiuakua a haawiia i kekahi komite wae. Heluhelu eloa ia ka bila kanawai e pili ana i na hui 1 hoohui ia tna ke kanawai. Noonoo pakahi ia na pauku a hooholoia no ke kakaup >epoe iue ka heluhelu ekolu. O na hoopii e kukuluia i mau kula Olelo Beritania n»a Waihee, Maui, a me Waialua, Molokai, oia ka hana o ka la; noonooia na huike maheielua o ke komite ia lakou ka noonoo. Nonoi la e aponoia ka waiho ana aku na ka Papa e noonoo e like me ka hoike a ka hapanui oke komite. Nonoi o Ka nealn e ?pono i ka hoike a ka hapa uuku 0 ke komke e hiawi ana na ka Ahaolelo e noonoo ka mea pono, oiai, lehulehu na manawa mai ka 1886 i noi ia no na kula, aohe hooko ia. Waiho ia ka hoike a ka hapa uuku na ka papa. Heluhelu elua ia ka hila hooponopo no ina alanui, a pela aku. Noonoo pakahi ia na pauku, aole nae i pau pono, noi ia e hoopanee loa i ka bila. Aponoia. Heluhelu elua ia ka bila o ka unuhi ana i na kiure ma kona poo a haawi ia 1 kekahi komite wae. Heluhelu elua īa ka bila hoololi i ka mokuna 27 o na kanawai o iSB6, a haawiia i ke komite waiwai. Heluhelu elua ia ka bila hoololi i ka pauku 68 o ke kaiuwai no na auhau kuloko a haawi ia i ke komite waiwai. Heluhelu elua ia ka bila o na aina maopopo ole o na kuleana a haawi la 1 kekahi komite wae. Heluhelu elua ia ka bila hoololi i ka mokuna 35 o na kanawai o iSSB e pili ana i na pa aupuni heopaa holoholona, na holoholona helehewa, na kuni a me na hoailona, a pela aku. Noonoo pakahi ia n a pauku me na hoopaapaa a me na hooponopono ana, a hooholoia no ke kakaupoepoe a me ka heluheiu ekolu. LA HANA 97. Na Kahookano o ke komite hookolokolo, e hooholo loa aku 1 ka bila e mahele ai i elua lunakanawai no Hana; waihoia a noonoo pu me ka bila. Na Waipuilani o ka hapanui o ke komite kiaaina, e hooholo aku i ka bila e kukulu hou ai i na kiaaina me kekahi mau hoololi; waiho īa a noonoo pu me ka bila.

Na Makapolena o ke komiie wae no ke koi a Hon. H. G. Crabbe no kona uku kiai hale lawthala no na maiama ekolu oiai oia e bele makaikai ana ma Amenka, na ka hale e noonoo. Waiho ia a aoonoo pu me ka bila haawina. Na Pilipi o ke komite maiama ola no na hoopii a na mai o Kahhi e aua ana ia Kaikuahine Rose, he hana maikai ole a ku oie i ka hanohano no keia ke komo ana aku e keakea i na hana a !ka Papa Ola* oia ka hoolimalima, hoopaa i na kanaka i piii i kela buro ma ke ano kanaka hana, a oiai ua haalele kela lede me kona manao ponoi ka okoa, aole no hoi kekahi kuniu i hoike ia mai he manao ko Kaikuahine Rose e noho hou, noiaila, e waihoia na palapala hoopii i ke Kuhina Kalaiaiaa no ka waiho ana aku i ka Papa Ola.

Pane o Nawahi, ina he mea ku ole i ka haoohano o ka hale ke komo ana aku e keakea ma keia nea o Kaikua hine Rose» alaila, e like pu ana no ko Dr. LuU peU. Ua loaa i ke komāe «ae o ka hoopii hope kekahi hooia; o kekahi kumu e noho ai o Dr. LuU o ka aua ia Kaikuahme Rose i mea malamA mai, nolaila, e «aiho i keia hoike ma ka papa a waiho mai ke komite a Dr. Lou ika lakou hoike. Aponoia. Ni Makapoleoa o ke komite waiwai 00 ke koi a ka Papa Kuaahau no na malama o Augite, Scpataßib3, Okato» ba, a me 21 la o Novtmaba, 1887, e uku ia o Poooaikelani i $614,10; la J. Liwai i $159; ia Maou Kahunaaiole i $259; e hookaawaW ā ka huina o $i t * i3a«M> no ka uku ana aku i keia mau koe

Paae o Kanealii, ma ka inoa o m lonamakaainana o Wailoko ke kue lo« nei a» 1 ka oku ana i keia koi; nolaiU, ke ooi oei ao e koopaaee loa i keta hoike.

Paae • Makate, oa like 00 ko'u manao me ko ka lona o Wailoko, ua k« koa pap« oulalo o ke kanawai a boo-

p«u ta i Novetnaba ai, 1&87. Ua oku ia ke« poe a hiki i lolai 31, maK pe ako aole oko hou ia. Ua )eta pu aku ke Kuhina, aohe dala o ka waihooa e uku hou aku at i ka pap*. Pane o IL W_ Wilikokī, he koe ia i ka oko ako t kekahi dala. Auhea ka mooieio a keia papa ? Heaha ka waiwai oka hoolilou ana oea daU be 30,000 a 40.000 paha ? | Pane ke Kuhina Waiwai, aohe wahi moolelo iki ma ka waiheaa heahu o ke aoponi. Pane o Paehaoie, he poeio ke waiho u raa ka paiu n~> ka ana aku. He hana naaupo no kesa Papa Koauhae, t-ki na ke k>nawai nae 1 kukulu. Paoe o Makapoleaa, ua like no ko ke komite manao me ko na hoa i kamaiiio iho nei, aka t ua ku keia papa malalo o na kanawai o ka aina. Wilimana—Ua hana anei iakou i kekahi hana, o ka hoao wale no i>aha t ohi ma, i na uku mahope aku o lulai 3' f Makipoleoa—Ma ka paiapala lo:hi a ka papa. ua haawi mai lakou i ka lakou mau moolelo i ke aupuni, aole nae 1 lawe ia. Isenebaga—Pono e ukuia lakou a hiki 1 ka wa i hoikeia aku ai lakoo ua pau. Heiuhelu mai o Makate i na palapala elua a ke Kuhina Kalaiaina; oka mua e houie ana aohe dala o ka wai hona e uku ai i na b»la; a o ka elua he pane i ka palapala a ka Papa, aohe ona kue i ko lakou hoomau aku »n ko lakou mau uku ponoi. Isenebagi—E ukuia lakou a hiki i ka wa o ka palapala mua. Kuhina Waiwai—Ua hanaia no jk?la. Wilimana —Maopopo ole maoli ia'u ko na hoa manao .10 keia mea, aka, no'u iho, aole au e kohoana no ka uku aku i keia koi. Waihoia ka hoike ma ka papa a-noo-noo pu me ka bila hiawina. Na Nawahi he olelo hooholo e hookomo la ma ka hila haawina 1 $24.000 no ka Laina Mokuahl o Sana Diego, a e uku ia keia laina i $1,000 no ka malama e like me ka aelike e hanaia aku ana me ke Kuhina Kalaiaina. Ku ke Kuhina Waiwai malalo o na ruia a olelo aole e hiki ke laweia mai ma ka olelo hooholo ka manao hookahi i hoopanee loa ia ma ka bila kanawai. Kokua o Kanealii i ka olelohooholo e noonoo pu ia nie ka Biia Haawina, oiai ua ae ia ke kokua i ko Tahiti laina mokumahu, pono e hanaia keia pela. Mahope o na kamailio, ua noonooia ka rula a ka Peresidena, a ua hoikeia mai ka halahu o ka olelo hooholo; hoopii la keia rula ana a ua hoopaa ia no ma o ke koho ana o 17 ia 12 kue. Heluhelu elua ia ka bila kanawai keakea i na ino mai ka hookamakama a haawiia 1 ke komite ola. Heiuhelu elua ia ka bila kanawai e hoopaa ana i na luna aupuni aie; noonoo pakahi la na pauku a aponoia no ke kakaupoepoe me ka heluhelu ekolu. Nana ae 1 ko makou mau hoolaha hou e puka aku nei he nui. Hookahi wale no moho lunamakaai nana o ke balota kuikawa o Wailuku i hoomaopopo loa la, a me he la e ia ana no ke puka mai, ke ole e pahemo mai ina he hoa paonioni kahi.