Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 43, 25 October 1890 — Page 1

Page PDF (1.70 MB)

This text was transcribed by:  Ruth Iwata
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXIX,  HELU 43. HONOLULU, POAONO, OKATOBA 25, 1890  NA HELU A PAU, 2308

 

HOOLAHA LOIO-

 

NELLIE M. LOWREY.

 

Notari no ka Lehulehu,

 

-:A HE: -

 

            Luna Hooiaio Palapala a me na Palapala Hoehihi.

 

            Keena Hana me W. R. Kakela Loio ma ka aoao makai o ka Hale Leta, Honolulu.   2241-3y.

 

CECIL BROWN.

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI?

 

he Agena Hooiaio Palapala no ka Mohupuni e Oahu

 

KEK@NA HANA: Ma alanui Kalepa.

tf.

 

EG. HITCHCOCK

(AIKUE HIKIKOKI)

 

LOIO A KOKUA MA NA MEA A PAU E

PILI ANA MA KE KANAWAI.

E ohi ia me na Bila Aio, me ka awiwi

HILO, HAWAII

            2114. 1yr.

 

A. ROSA.

[AKONI]

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

 

Luna Hooiaio Palapala.

Keena hana, ma alanui Kaahumanu

 

GEORGE P. KAMAUOHA.

 

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

-A HE MEA-

 

ANA AINA.

 

E loaa no ma Kohala Akau, Hawaii.

20QI – 1y

 

WR. KAKELA.

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANWAI

He Luna Hooiaio Palapala

tf.

 

ENOCH JOHNSON,

(Enoka.)

He Loio a Kokua ma ke Kanawai,

 

Imua o na Ahahookolokolo a pau o keia Aupuni.

 

Luna Hooiaio Palapala Kope no ka apana o Kona, mokupuni o Oahu.

           

            Keena hana, helu 15 alanui Kaahumanu, ma ke keena mua iho nei o W C Achi.

            2263 1y

 

WILLIAM C. ACHI.

 

            Loio a he Kokua ma ke kanawai mua o na Aha a pau o keia Aupuni.

 

He Notari no ka Lehulehu a Boroka no na waiwai paa.

 

            Keena Oihana, Helu 36, Alanui Kalepa, Honolulu, Oahu.

2262 tf

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

 

Hoe huai papa a me na lahe huhulu hai o na ono a pau, a me na me na pono e pau he hale.

            Kihi Alaou Moiwahia me Papu

 

JAMES M. MONSARRAT.

            (MAUNAKEA.)

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

 

He Luna Hooioia Palapala.

 

            E hana ia ao na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e na ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na waiwai paa.

            KEENA HANA:  Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, Alanui Kalepa.

 

J. T. Waterhouse,

 

(WALAKAHAUKI.)

 

Halekuai o na Lolo Nani Panio

 

Lakohao.

 

Na Lako Hana Mahiko,

 

            A PELA AKU HE HUI WALE.

 

Alanui Moiwahine,   Honolulu

2262 1y

 

Gaberiela Lenoa

 

- O KA -

 

Puali Kahiko Imeperiela o Farani.

 

Koa Opio Iloko o na Ulia o ka Laki.

 

Kukala Kaua a Perusia no kekahi Wahine.

 

He Moolelo no ke Au-Wiliweli Nui o Europa

 

KE ALAHELE I KE KULANAKAUHALE O VIENA, - A ME KA HIKI ANA IMUA O  KA EMEPERA.

 

            Oiai na kamahele hoohui mare i hipuu paa loa ia mai la iloko o ka berita maemae o ka noho aloha he kane a me ka wahine, a e haulani ana hoi ko lakou kaa kaahele mai Burune mai ma ke alanui e hookokoke la i ke kulana kiai waho o ke kulanakauhale o Viena, ma ka hora 4 wanaao o ia kakahiaka, ua ike ia aku ka halelole kiai o na koa Farani ma ke kahua hoomaha e ku mai ana mamua pono, oia ka wa a ka Lede Madimosele i pane mai ai i kana kane Gaberiela no ka manawa mua, no ka hoomaopopo ana mai i kona kulana ma kahi o ka maluhia oiai lakou e komo aku ana iloko o ke kulanakauhale me keia mau olelo, -

            "E haalele mai ana oe ia'u e ka'u kane, i kahi a'u e kuhikuhi aku ai ia oe no ko'u wahi o ka maha a me ka maluhia.  No ke kane a kekahi wahine e like me a'u ke ano, aia he kula laula mamua o'u e halawai aku ai me na popilikia o ke kahua kaua no kau oihana o ke koa, a oia auanei ka'u e hoomanao mau ai i na la a pau a hiki i ka wa e loaa ai o ka lauakila i na lako kaua o Farani.  E hoomanao pu aku ana au ia oe i kou wa e ku aku ai imua o ka Emepera, e hai aku oe iaia me ka wiwo ole ua mare ia kaua i ke ahiahi nei, a e huna loa oe iaia mai hai aku i ko'u wahi e pee ai.  O ko'u mau hilinai ana a pau, aia maluna o ko'u Haku ka Emeperesa Iosepine, mai iaia mai e loaa ai ko kaua huikala ia ke hooluolu ae i na manao inaina o ka Emepera, ma keia uhaki kanawai i kana kauoha paa no kekahi pomaikai pili lahui."

            O keia ka wa a ke kaa kaahele i ma alo ae ai mamua o kekahi kahua hoomaha, a pa-e koke mai la ka leo kauoha a ke aliikoa me keia mau olelo' -

            "Ha-lo! E ku iho kela kaa kaahele ma-o!  Owai oukou?"

            O keia leo kauoha i pa-e mai la mai ke aliikoa mai o ke kahua kiai, a malalo hoi o ka olelo makuahine (Farani) o ka aina, na ia mea i hoohauoli ae ia Gaberiela a me kona mau hoahele, ua hiki mai lakou i kahi o ka palekana iloko hoi o ko lakou mau pualikaua ponoi malalo o ka hae kahakolu o Farani.  Ua lele koke aku la o Gaberiela ilalo a ku ana imua o ua aliikoa nei, pane aku la i keia mau olelo o ka hoolauna, -

            "E ke aliikoa kiekie o ke kulana kiai mua, - e ae mai ia'u ma ka hoolauna ana aku ia oe, owau o Kapena Gaberiela Lenoa o ka Puali Pale Umauma Kila Kuresia - a Kakauolelo hoi o ka Keena Kanikela Farani iloko o Berelina ma keia alahele no ka hoike ana aku ia'u iho imua o ka Emepera."

            I keia wa a Gaberiela e kamailio nei ua hoomaopopo koke ia mai la no kona ano e ke aliikoa, oia kana i haawi mai ai i kona lima akau no ke aloha me ka pane ana mai, -

            "Ha-lo, - e ke Kapena wiwo ole o ka Puali Kuresia!  Ua lawe ia mai he mau lono ano nui nou i ka la inehiaei, ua lawe pio ia aku oe no ke kipoka ia imua o na mana kaua o Rusia me Aoseturia.  Wahi a Ilamuku Ne i hai aku ai i ka Emepera, aia no he la no kela a me keia mea e pakele ai a pela paha oe i pakele mai nei mai waenakonu mai o na enemi.  Ae, ke ae aku nei au ia oe e komo me kou mau hoahele no ke kulanakauhale."

            I keia wa a ke aliikoa e kamailio nei ua kiei aku ka Lede Madimosele mawaho o ke kaa, a oia ka ke aliikoa i pane hou mai ai ia Gaberiela me ka leo malie, -

            "E hoopa aku ana au ia oe e ke kapena no keia lono, ua maalo ae ma keia alahele i ke kakahiaka onehinei, ke keikialii o Posetama me ka lede hoehanohano o ka Emeperesa Iosepine i holomalu mai ai mai ke kulanakauhale o Berelina, a ua lawe ia ae na lono iloko o ka puali, malalo ka ia o kau hoo mahuka ana i ua lede nei.  Owai kela lede iloko o ke kaa?"

            "E hamau oe e ke aliikoa," wahi a Gaberiela i pane aku ai.  "E lawe aku i ka'u mau hoomaikai nou ma o ua lede la, a e ku hoi ma kou kulaua o ke kupaa a me ka hanohano o ke kapa koa Farani.  O ke kanaka e hoole mai ana i keia - he hoopunipuni ino loa ia a me ka hohe wale, e like me na olelo wahahee a ke keikialii Perusia a ka laepaa nui wale.  Aloha kakahiaka oe."

            Ua haalele iho la lakou nei i ke kahua kiai mua o na koa Farani a holo pololei aku la i ka aoao komohana o ke kulanakauhale, kahi hoi a ka Lede Madimosele i kuhikuhi mai ai i kona wahi e noho ai o ka maluhia.

            He mau minute pokole wale no ia a lakou nei i holo aku la, a e  pahola mai ana ka malamalama o ke kakahiaka maluna o ka aina, oia ka wa a ka Lede Madimosele i haawi mai ai i ke kauoha no ke ku iho o ke kaa mawaho o kekahi halepohaku nui, lele iho la lakou a ku ana i ka ipuka, hookani ia aku la ka bele no na kiai o loko.

`           "O ka Home Hemolele keia o ka maluhia o ka Virigini Maragavina o Olemuza," wahi a ka Lede Madimosele i pane mai ai ia Gaberiela.  "Ua kamaaina au iaia, - a nana au e malama.  Ano, o kuu kane i alo mai nei i ke ehuehu o keia mau la elua, o ko kaua manawa keia o ke kaawale - a e honi mai oe ia'u e kuu ipo aloha no ka wa mua loa."

            Ua puili aku la o Gaberiela i kana wahine no ka wa mua, oiai laua e hookaawale ana ia minute me ka maopopo ole o ko laua wa e hui hou ai, ina he kipoka ia no ka make ka hoopai e loaa mai ana ia Gaberiela mai ka Emepera mai, ma keia uhaki kanawai i ka po maikai pili lahui o kanakolu miliona kanaka Farani.

            He hapalua minute mahope iho o ia manawa, ua puka mai la kekahi wahine Virigine aoo ma ka ipuka, a i kona ike ana mai i ka Lede Madimosele, ua kunou mai la oia ine ka haahaa loa, me he mea la, ua ike a kamaaina oia iaia mamua.  I ka pau ana o kana aloha, ua alakai aku la oia i ka Lede Madimosele me kona ukali, a huli ae la hoi o Gaberiela a kau maluna o kona lio, a me kona ukali Herekure Fotona, holo pololei aku la laua no ka halealii o Viena, kahi hoi a kela hae kalaunu o Napoliona e welo mai ana iluna o ka huini oioi o ka hale kakela alii no keia helu ae.

 

                        (Aole i pau.)

 

            O ka hihia laipila o ka lunahooponopono o ka Elele, Mr. A. Johnstone, ua hoopaiia oia he $200 me na koina.

 

            O na bila kanawai e hoololi ai i kekahi mau pauku o ke kumukanawai, ua hoike mai ke komite me kekahi mau hooponopono no ka aponoia aku.

 

            Mamuli o ka ulu nui ana ae o na hana hou e pili ana i ke alahao kaa ahi ilalo o Ewa, ua hoololi hou ia na ma@awa holo e ke kaamahu.

 

            A hiki mai i na la hana o keia pule, eia no ka Bila Haawina ma kona heluhelu ekolu; me he la i keia pule ae ka maopopo loa o kona hahani aku i ka @opena.

 

            Ua haule hope kekahi mau moolelo kumau o ka pepa nei i keia helu mamuli o ke kumumu o ka peni a ko lana mea kakau.  Ke alo hookahi aku nei o Gaberiela i ke ehuehu o nei kakahiaka Poaono.

            O ka wahine Virigini ma ka inoa o Rose Gateruda i noho iho nei ma ka pa mai o Kalihi, a i haalele iho nei mamuli o kekahi mau kumu kupono, ua lawe ae oia i ke kulana o ke kumu ao iwaena o kekahi ohana kuonoono o ke kulanakauhale nei malalo o ka inoa Miss Fowler.

 

HOIKE A KE

 

Komite Wae

 

- O KA -

 

Ahahui Euanelio

 

-O KO -

 

Hawaii Pae Aina,

 

E PILI ANA

 

I ka Ona, ka Opiuma, ka Awa, ka Piliwaiwai, ka Noho Huikau, ka Lapaau ana o na Kahuna Hawaii, a me ka Hoomanamana.

 

            Mamuli o ka hana i hooiliia mai maluna o lakou i ka halawai ana o keia aha i ka makahiki i hala, ua palapala aku ka lunahoomalu o ko oukouo komite i na kahu ekalesia a me kekahi poe makamaka maikai e ae, e noi ana ia lakou e hai mai i ka lakou i ike ai no ke kumuhana a oukou i waiho mai ai i ko oukou komite.

            He 42 poe i pane mai i ka ninau a ka lunahoomalu.  Mawaena o ia poe he 38 mau kahunapule; a o na palapala pane, ua hiki mai no mai na kihapai ekalesia a pau, a eia iho ka papahelu o na palapala i loaa mai:

1          Mai ka Mokupuni o Hawaii    16

2 -        "                "                "                    10

3 -        "                "             Oahu   5

4 -        "                "             Kauai              8

5 -        "                "             Molokai          3

                                            Huina        42

 

            Mailoko mai o keia mau palapala, ua wae ia na manao hoike penei:

            Ka Ona:  He nui ka waiona ma ka apana o Lihue nei i keia manawa, i ka wa e ku mai ai na moku, e ike ia no na pahu rama ma na uwapo, he mau pahu waina ka hapanui.  O na pukiki ka poe ikeia e lawe ana i na pahu waina, a o na haole Geremania kekahi; o na pake, he barani a me ke kamitu ko lakou.

            No ka hiki nui mai o na ano waiona he nui mai na moku mai, nolaila, ua ulu mai ke kua i waiona a me ka haunaele i kekahi wa mawaena o na kanaka no ka ona i ka waiona.  Ua hoopai ia kekahi poe pukiki a me kekahi poe pake i ke kuai waiona.

            Nolaila, i ka nana aku, me he la aia no ka hapanui o na kanaka Hawaii a me na lahui e ma ka makemake e inu i ka waiona, no ka mea, aole o lakou makemake e hai i ka poe kuai waiona i na kiai o ke aupuni, a oia ka mea e loaa ole nei ka hapanui o na pukiki e kuai malu mai nei i ka waiona, no ka huna o ka poe inu waiona.

            No Waimea, Kauai: - He nui no ka waiona ma ke kihapai nei, eia iwaena o na pukiki a me na pake, a me na kanaka Hawaii no keia hana ino.  Ua hopu ia kekahi mau pukiki no keia mea o ka waiona, ua ike maka ia aku na pahu o ka rama, a me ka ona ana mai o na kanaka.

`           No Haiku, Maui: - He mea no ia i kawiliia me na mea ano lehulehu i waihoia iloko o ka pahu a me na umeke maoli a ke kanaka Hawaii a hala he mau la, 3, 4, alaila, e loaa ne he waiona, e like me ka pia, uala, panini, maia ki a me kekahi mau mea e aku no, oia no na waiona i laha nui i na kanaka Hawaii.  Aia no maluna o ia mau waiona ka hana mau ana o na kanaka ma keia wahi.

            No Hilo: - No na makahiki loihi mai 1862 a 1884, ua hoomaopopo aku au he mahuahua ka laha ana o ka waiona iloko o keia apana, ua loaa kekahi poe iloko o ia ino i na lunahoomalu o ke aupuni.

            Mai ka 1884 a 1885, ua ano hoomaka ka emi ana, a mai 1885 a 1888 ka wa i kukuluia ai na hui hoole waiona ma keia kihapai, ua ike pono au ua emi loa ka ona iwaena o na kanaka maoli iloko o keia kulanakauhale a me ke kihapai ekalesia no hoi; koe no nae iwaena o na poe o na lahui e.  Ma keia makahiki 1889, mamuli o ko'u maa ma ko makou aha hookolokolo hoomalu o Hilo, a mamuli o na hoike o ka aha no io malama i hala iho nei, ua ike ia he 50 wale no poe i hoopii ia i pili i ka waiona; a mailoko ae o ia huina, he 26 no ka lahui Hawaii, a o ke koena he 24 no na lahui e.

Ka Opiuma.

            Ua nui ka laha ana o ia mea ino iloko o keia apana o Hilo, iwaena o na poe pake.  He poe Hawaii uuku kekahi ua lilo iloko o ia hana ino, a ua hiki ke hoomaopopo koke ia lakou ma na ano helehelena haikea, lena a mae, i loaa ia lakou e like me ko na apake maa i ka lawelawe ana i ka opiuma.  O keia poe Hawaii uuku i maa loa ia ino, aia no lakou ma ka mahiko o Pepeekeo.  O ko'u manao koho, ke oia mau nei ke komo ana mai o ia mea ino iloko nei o keia apana, a ua hooia ia mai keia manao o'u e kekahi poe e ae.

            He nui na hoike o neia ano i hiki mai imua o ke komite, a eia ka lakou mea i hoomaopopo ai no ke puhi opiuma o na kanaka Hawaii, aole i kaheawai keia hewa, e hiki aku ana nae ilaila ke ole e poi koke ia.  He wiliau ka opiuma, aole e pakele i ka make weliweli ka poe e ai nui ana ia mea.  E hooikaika na kahu ekalesia ma ke ao ana i na kanaka e waiho aku ia mea ino.  "Mai hoopa, mai hoao, mai lawelawe" i ka opiuma.

 

Ka Awa.

 

            Hoike ne Hilo, Hawaii: - O ko'u ho omaopopo, ua emi iho ka nui o ka poe Hawaii i inu ia mea i ko na makahiki mamua aku o 1887, a malia paha no ka make o kekahi poe ke kumu o keia emi ana.

            Mamuli o ka hoike ana mai o kekahi kanaka iaia he elua mau laikini awa no ka apana o Hilo nei iloko o ka A.D. 1887, penei kana:

            "He $600 ko'u lilo no elua laikini i ka 1887.  O ko'u loaa a pau, he $1000 a ma e laweia na lilo laikini he $400 kahi koena."

            O ka nui o na poe kanaka ia wa, i kuai mai i ka awa, me he la, he haneri hapa haneri, a i keia wa me he la he 66 hapa haneri wale no.

            Hoike no Kauai mai: - O ka awa, he mea punahele loa keia i ka lahui Hawaii mai kahiko loa mai, mai na 'lii me na makaainana.  E like me ka punahele o ka opiuma i ka pake a me ka ka waiona (rama) i ka haole, pela no ka awa i ke kanaka Hawaii, a o na kanaka Hawaii no ka mea ai nui i ka awa, a aole hoi au i ike i na lahui e ae e inu ana i ka awa.  Aole no paha e haalele ana na kanaka Hawaii i ka inu ana i ka awa, koe wale no ka poe kanaka Hawaii karistiano oiaio e lawelawe nei i na hana pono a Karisto.

            Hoike mai Maui mai: - He mea nui ka awa iwaena o na kanaka Hawaii, kakaikahi ka poe inu awa ole, e inu ana ka elemakule, ka poe ui, na keiki, na hoahanau me na luna ekalesia.  He inu kekahi no ka lapaau ana i na mai, a he inu no ka lealea ka nui.

            Hoike no kekahi apana o Oahu nei:  Ua nui ka inu ia o keia mea (awa) a ua hiki ke olelo ae, he wai e inu ia no ko onei poe.  I keia wa, ua lilo ka awa i pani no ka rama, o ka poe lipine bolu, ke lawe nei no i keia wai ekaeka i pani ma kahi o ka rama i haalele ia, a ke ninau nei au, he lipine bolu anei ia?  Manao maopopo loa no wau, aole oia i hemo mailoko mai o ka inu waiona.  He awa kanu maanei, a ua lilo ia i mea aloha no ko onei poe.

 

Ka Piliwaiwai.

 

            Hoike no Koolauloa, Oahu: - Eia ke laha nei ma ka apana o Koolauloa nei he piliwaiwai me ka pepa.  He pepa piliwaiwai ma na la a pau o ka pule, mai ka la Sabati a ka la Sabati.

            No Waimea, Kauai: - Eia iwaena o na pake keia hana ino a me na kanaka Hawaii no.  Ua hana no lakou i keia hana ma na la noa a me na la Sabati.

            No Kohala: - Me he la o keia ka ino nui e pahola nei maluna o ko'u kihapai.  Ua pau na malihini a me na kamaaina i ke komo iloko o keia poino na kane a me na wahine, a ua hui po no paha kekahi mau keiki.  Ma ko'u lohe, o na Pake a me na kanaka Hawaii ka poe e lawelawe nei ma keia hana piliwaiwai, a ua lohe no hoi au he nui ka poe i hopu ia no ka piliwaiwai, aole nae i pau ke hana nei no, ana ma na hui mahiko a me na hale o na pake kahi e hana ia nei keia mau hana ino.  Ke lohe wale mai nei au, ua komo kekahi mau hoahanau iloko o keia ino, nolaila, ua waiho aku au i kekahi mau luna na lakou e imi i ka oiaio.

            No Hilo: - Ua lahe nui keia mea he piliwaiwai iwaena o ka lahui pake iloko o na makahiki he nui mamua aku nei o ka 1887, a ua komo pu no me kekahi poe Hawaii maoli; aka, i keia wa, ua ano ike ole ia iwaena o na kanaka maoli, koe wale no iwaena o na poe pake, a i keia mau mahina i hala iho nei, ua oi ae ka holomua o ka poe Iapana ma ka piliwaiwai.

            Ke ikeia nei ma keia mau hoike, ua mahuahua ka hewa piliwaiwai no ka pakui ia ana o na hana a na lahui e i ko ka Hawaii.  He hana a na lahui e i ko ka Hawaii.  He hana hoilihune ka piliwaiwai.  E pono i na kahu ekalesia a me na kiai o ke aupuni e uwao i na kanaka ma keia mea, o kailiia ko lakou waiwai.

 

Ka Noho Huikau.

 

            He mea kue i ka maluhia ka noho huikau ana o na kane a me na wahine me ka mare ole ia.  He mea ino loa ka haalele ana o kekahi poe i ko lakou mau hoa mare a noho manuahi me na mea e.  He poe hoohiki wahahee lakou, he poe no hoi i kolohe maoli aku i ka oihana laa a ke Akua, a Iehova i hookumu ai i mea hoomalu i ka noho ohana ana o na lahuikanaka ma ka honua.

            No ka noho huikau ana, ulu ae la ka lili, mamuli o ka lili, loaa iho la ka hakaka a me ka pepehi kanaka ana.  Ua ike ia keia ma Hawaii nei a ma na wahi a pau.

            Penei na hoike mai na apana e pili ana i keia hewa.

            No Kaluaaha, Molokai: - O keia hewa ke ulu ae nei a mahuhua i keia wa, o ka nui o na paa manuahi i keia la a'u e kakau nei, he 20 i helu ia e a'u.

            No Hilo, Hawaii: - No keia kumu, aia no he poe Hawaii ke noho nei me ka huikau.  O ka hapa nui loa nae o ka noho huikau e nohe nei, aia maloko o na lahui e; aka, ke minamina nei au no kuu lahui ponoi no ka nele i ka noho ana home.

            No Paia, Maui: - Ua laha nui iwaena o ka lahui Hawaii keia noho ana i keia manawa; aole nae iwaena wale no o lakou, iwaena o na lahui e kekahi Ke haalele nei ke kanaka i kona noho ana mua, a ua loli ae e like me ko ka manu e lele ana ia wahi aku, ia wahi aku.

            No Lahaina, Maui: - O ka noho huikau, he hana ia ua kupa a kamaaina loa ma ka aina nei, e like no me ke kupuna mai ke au kahiko loa mai i hala aku la, a ke pauma mau nei no ka puu wai o na kupa Hawaii ia koko kahiko no mai mua mai.

            No Halawa mai: - He nui ia ano he noho huikau maanei.  Elua o'u apana o Halawa nei, a o na Honouli me Waialua.  O ka nui nae o ka poe noho huikau he 13 paa.  Ua komo pu ka poe naauao a me ka poe naaupo iloko o keia hana lapuwale.

            No Kohala, Hawaii: - Elua a'u mau mea e kamailio ai no keia.  (A).  Oia ka noho manuahi ana, he nui ka poe manuahi iwaena o keia kihapai.  Ke noho manuahi nei na haole me na wahine Hawaii, ke noho manuahi nei na kanaka Hawaii, ke noho manuahi nei na pake me na Hawaii, me he mea la, ma ka nana ana, me he poe la ua mare ia.

            (E).  O ka noho huikau ana o na hoahanau me ka poe e lawelawe ana i keia mau ino, oia kekahi pilikia.  Eia no ka makua he hoahanau; eia no na keiki ke hele nei i ka lalau, ke noho nei me ka manuahi, ke hele nei i ka piliwaiwai, ke lilo nei i ka ona.  Aia na hoaloha ke noho manuahi nei, ke pili pu nei no nae me na hoahanau.

            No Hamakua, Hawaii: - Ke mau nei no ia hana o ka noho huikau.  He mau makahiki ko lakou o ka noho ana ma ia punana no o ke diabolo e make ai; ua komo hapa mai paha oa aoo lahui e ae iloko o keia hana.

            No Lihue Kauai: - Eia no ma ka apa na o Lihue nei ke noho huikau nei kekahi poe Hawaii a me kekahi poe o na lahui e.  He mau kanaka Hawaii ua mare i ka wahine, a haalele i na wahine mare a noho pu me ka wahine okoa, a pela no hoi me kekahi poe wahine, ua mare i ke kane, a ua haalele i na kane mare a noho huikau me na kane okoa.  I ka nana aku iloko o keia apana, ma na pa wiliko a ma na wahi e ae, ua lehulehu loa ka poe e noho huikau nei a ua loihi loa hoi ko lakou noho ana, a ua nunui hoi na keiki a kekahi poe.

            Ua like ka noho ana o ka poe noho hui9kau ma keia apana me ka noho ana o ka poe mare pono ia ka lanakila, me ka manao ole ae he kanawai ko ka aina e papa ana i ka noho ana o ka poe ma ia ano noho huikau.

            E pono i na kahu ekalesia e ao aku i na hoahanau noho huikau e hoopau ia ano, a e hoomaemae i ko lakou kulana.  O ka poe hoolohe, e hoomau i ko lakou pili ana i ka ekalesia; a o ka poe hoolohe ole, e kapae aku no i maopopo ka palena mawaena o ka ekalesia o ke Akua a me ko ke ao nei poe.

Ka Lapaau ana o na Kahuna Hawaii.

            Ke ola no ka mea maikai

            No na kanaka a pau.

            Oia hei, ke imi ia ia ola iloko o na hana pono.

            Aole no he hewa ka lapaau ana o na kanaka Hawaii, ina me na laau wale no lakou e hana ai.  O ko lakou hookumu ana i ka oihana lapaau maluna o ka hoomana wahahee o keia ao, ka hewa.  Ina ma o Iehova la i imi ai lakou i ka makaukau a me ka lanakila o ka lakou hana maluna o ka mai, he polo lei ia, he pono.  Aka, no ka mea, ua hilinai lakou i na aumakua me ka pule aku ia lakou i ka wa e hoohainu ai lakou i ka poe mai i ka laau, pono ole iho la ka hana.  Ua kapae lakou ia Iehova mailoko aku o ko lakou noonoo ane he mea la, aohe ona mana maluna o ke kino kanaka.  He mau hana pepehi uhane ka na kahuna e hana mai nei.  "Heaha la ka pomaikai o ke kanaka ke loaa iaia ke ola kino a make kona uhane.

            Eia na hoike mai na apana mai e pili ana i keia kumumanao:

            No paia, Maui: - He ola mau ka lawelawe ana o ke kanaka Hawaii ma keia hana me ka hoomau i ko lakou imi ana i ke ola ma na laau, a me ka hoopili ana malalo o ka mana o na akua aumakua, a me na unihipili.

            No Hamakua-hikina, Hawaii. - Eia maanaei, aole paha e emi malalo o eono kanaka Hawaii e hana mau nei.  Ke lapaau mau nei lakou ma na ano hana Hawaii.

            No Hilo, Hawaii - He poe no e lapaau ana ma ka haawi ana i na laau Hawaii ma keia apana; he kahunapule kekahi ma ia ano, a he mau luna ekalesia, a ua kii no kekahi poe i keia mau kahuna nbo ka lawelawe ana i ka hana lapaau iwaena o ko lakou mau ohana; aka, aole no nae i nui loa ka poe a u i lohe ai ma keia ano hana.

            No Koolauloa, Oahu: - He nui ia poe e hana nei, he hoopunipuni nae ka hapanui o ia poe.  Ua lohe au, o na kahuna hoopunipuni oia no na kahuna e hoomana ana i na aumakua (oia na akua kii); aole nae au i ikemaka i ka hapanui o ia poe; he nui ko'u paio ana me kekahi kahuna e hoole ana i ka oiaio ole o ia mea.

            No Waimea, Kauai: - O kekahi hana nui keia iwaena o na kanaka Hawaii o keia kihapai.  Lehulehu wale o na kanaka e lapaau laikini ole nei; ua ikeia aku lakou ma na ipuka o na hale o ka poe mai.  Ina e hoomaka ana ka mai i kekahi kanaka, alaila, he kauka kanaka Hawaii ke kii mua ia ana; aia a nawaliwali ka mea mai, alaila, kii ia aku ke kauka haole.

 

Ka Hoomanamana.

 

            Iwaena o na palapala he 41 i loaa i ko oukou komite, ehiku wale no i hoike nui mai no ka hoomanamana, a ma ke koena o na palapala he uuku no na mea i hai ia mai.  I ka nana ana aku, me he mea la, o na alopeka liilii kai poiia, a o ke kapua ino e hoowalewale nei i na kanaka, ua hookuuu wale ia oia me ke kinai ole ia.

            Ka ona, ke puhi opiuma, ka inu awa ka piliwaiwai, ka noho huikau ana o na kane me na wahine, he mau hewa lakou i ulu ae mai na kuko ana o ka naau; aka, o ka hoomanamana, he hewa kipi ia i ke Akua ia Iehova; ka pakela keia o na hewa; he Akana oia iloko o ka ekalesia; he hewa keia a ke Akua a Iehova i lili mau ai, eia nae, ua kamaaina oia iloko o na ekalesia.  E ike ia ma ke kanawai elua ko Iehova manao no keia hewa.

 

Hoomania ma ka Apao Eha.