Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 44, 1 November 1890 — KA AHAOLELO. [ARTICLE]

KA AHAOLELO.

I,A HANA 114. Waiho mai o Tamaseke i ka hoike a ka hapanui o na )ala o ke komite o Ka lawao, e pili ana 1 ka lakou mau mea i ike, lohe, a hoomaopopo wale i ke kulana o ka malamaia ana o na mai lepera, a penei ke ano nui : "Kipa mua makou ma Waikolu, ike i ka aina kalo nui e ulu mohaha ana, a he kahua palahalaha hou aku kahi malalo o na hoolala ia no ka mahi aku, a he kokua nui keia i ke aupuni mai na j haawina dala kokua ina lepera. Kipa |ma ka halemai o Damiena a ike i ka | malama maikai ia o ka noho ana o na I keiki malaila. He hoohalahala kai pa-

ne ia mai e na lepera me na kokua mai, oia ko lakou manao ana e uku ia lakou no ka hana alanui no ke 50 keneta o ka la, aole nae ia he kumu pono oiai e lawelawe ina lakou i ka hana 0 hookahi la ika hebedoma. No ke pai ai me ka io pipi, pono e hoonui aku ka Papa Ola, aole nae ma ke kopaa me ka laiki. Aole i noi mai i haawina dala no na aeiki malalo o 14 makahiki, aole hoi he kumu kupono e hoopau ia ai ka luna nui Mr. Evan», a ua mahalo ia kana mau hoike a pau imua o ka Papa. No ka hoopau ana i ka hope luna nui W. F. Jerome, pono na kona poo ae e hooponopono ia. (Kue o WUi Laiki, — pono e hoopau ia oia ke hoomau oi» i lu malama hale inu kope.) No ka hoonoho ana i lunakan&wai malaila, pono

loa ina he hope luna makai nui. £ pili ana i ka hoonee ia o na bale roai Kalawao a Kalaupapa, na ka Papa ka hana ma ia wahi E pili i !•* kou hoolakoia me ka wahie, ua maikai no ktia manawa ine kekahi mau hoomaopopo hou ole ana aku. E pili ana no na mai ohana ole e hoihoi hou |a ma Kalihi e lapaau pono ia, he naauao ole ia hana o ka hana. E pili ana i ka hoopau ia o na auhau ukana o na mai maluna o ke kaa oka Papa, na ka luna nui tt hkiuu E pili ana ikaaeia o oā kokua mai e hele ma na wahi e ae me ke keakea ole ia e ka Papa Oi». a pela iku, aole pono eae ia pela. Kipa ma Pauahi Home a mahalo i ka maUmaia o na kaikamahine malalo o na Kaikuahine oke Alona. Ke olelo nei ke komite ona hiohiona a pau o ka panalaau, ke ano mahani mai o ka mai maluni om kanaka i like ole me ko na makahiki mua i hala, pono e hoomau aku pela na laweUwe ana e loaa ai he maha a he pomaikai no ke Aupuni a me ka Papa Ola." Kakakauinoaia keia hoike e Makate, Makapolena, Tamaseke, Masadena, Pilipl ame WiU Laikl Ua»oioTa»a seke e waihoia ke» hoike ma ka p*pa t hoike maikahapa oukuonalalao ke komite i ka Ukoo.

Kue o Paehaole i keia hana malu a ka hapaoui o ke komite me ka hoike moa ole aku iaia e waiho noi mai ana i ka lakoa hoike ma uli Mahope o kekahi mau kamaiiio pokole oa heiuhelu o Paehaole i ka lakou hoike penei:

"Ua maopopo i ke komite he eiwa tka aina i mahi kak> u, 35 poe mai e hana nei malaila ma ke 50 keneia aka la; ua koi nui aai e hoopii la i hookahi dala o ka la, a ua manao ke komite na ka Papa Ola e hoopooopono ia noi a lakoa He oluolu na lapaau ana ona keiki mai ma ka halemai o Damiena. Halawai me na mai ma Kalawao. lehu iehu na hoohalahala i waihoia mai; noi nui mai e uku ia na kokua mai i 50 keneu o ka la ma ka hana alanui, e heomahuahua la na paooa pipi mai ka 7 a ka 10 paona; aole e ae ia ka hoomahuahua ana ike pai ai mai ka 21 paona a1 ka 25; eae ole ia ka loaa ana o na biia alualu 1 na keiki; e hoopau ia ka iuna nui, no ka mea t he haunaeie kai u!u ae mawaena ona a me na mai a pakeie kona oia; a no ka mea hoi, ua ulu mai ia haunaele mamuii o ka laweiawe kupono ole o ua luna nui la; a no ka mea hoi, ina e hoomau ia ua luna la pela, e mau ana no ke kuee a me ka haunaele; a no ka mea hoi, ua koikoi ioa ke ahewaia nona mai na kumu apono aku, a no keia mau kumu ke noi nei komite e hoopau ia ua Mr. Evans nei ma ka noonoo pono ana o ka Papa Ola." Ua kakauinoaia keia hoike e Paeha--Ble, R. W, Wilikoki, Pua me Kanealii. Noi • Tamaseke, e aponoia ka hoike a ka hapanui o ke komite. Noi hr>i o Pa ehaole e unuhi ia na hoike a pai ia me ka hookaawaie ana i Ia hana okoa no ka noonoo ana i keia mau hoike. Noi o, J. M. Hona e haawi ia aku keia mau hoike i ka Papa Ola, oiai, no ka papa ka hapanui ona koi iloko o keia mau hoike elua. He waiwai ole ke pai ana. Noi o Nawahi e liio keia mau hoike i hana no ka la ma ka Poalima, Okato ba 31, Ninauia a hooleia, ao ke noi e haawi ana 1 ua mau hoike la i ka Pa pa Ola, ua aponoia. Waiho mai o Wilimana heolelo hoohoio e kohoia i komite eiima lala maiwaena ae o na hoa o ka hale nana e hoomaopopo i ka pono oka lave ana mai i na kanaka o Inia Hikina i mau limahana. Aponoia ka olelo hooholo a kohoia ke komite, oia o Wilimana, Makuisa, Walahaiaki, Buki me ke Kuihina Kalaiaina.

Nonoi o Kenuwela ma kekahi olelo hooholo, e haawiia i $2,400 uku no ke pai ia ana o na inoa o na lunaaupunio keia aupuni maloko o ka nupepa Paredaiso o ka Pakipika, ma ka $100 0 ka malama, a e hookomoia keia haawina dala maloko oka bila haawina me ka mana piha no elua makahiki. Oiai e kue ana o Wilimana 1 keia noi i like loa me kekahi noi o keia ano hookahi 1 hoopanee ia mamua, ua hoomaha ka hale; a 1 ka akoakoa hou ana i ka auwina ta, ua kamailio kokua o Konuwela i keia olelo hooholo. Hoomau ia ka hoopaapaa mawaena o kahi niau hoa a ua ninauia ke noi e hoopanee loa a haule. Nolaila ua waihoia ma ka papa a noonoo pu me ka bila haawina. Ma ke noi a Waipuilani, ua ae ia ka hapai hou ana i ka noonoo no ke koi a J. N. Kaiaikawaha 1 haule ika la mamua iho, a ma ke noi a Paehaole, ua hoaponoia ua kei la e hookomo ma ka bi : a haawina e22 hoa ia 20 kue. Noonoo ia keia mau haawina dala o ka bila haawina a hooholoia penei: Kakauolelo o ka llamuku, Kakauolelo elua a ka liamuku, $2,400.

Koena uku no H G. Crabbe, $300. Luna Halepaahao, Oahu, $2,700 Makai nui o Hawaii, $5,500. Makai nui o Maui, $5000. Makai nui o Kauai, $4000. Kakauolelo makai nui Maui, $1,800. Kakauolelo makai nui Hawaii, $1800 Kakauolelo makai nui Kauai $660. Uku o na makai o Hawaii, $70,000. Uku o na makai o Maui, $50,000. Uku o na makai o Oahu, $125,00«. Uku o na makai o Kauai, $2^s°°Kakauolelo, unuhiolelo mc kakau kope, $2,400. Kela me keia lilo kivila me karaima, $20,000. No na lilo koi aina a ke aupunū $1000. No na aba niele, $1,500. No na Ulo kokua i ke kanawai hoo haiki pake, $500. Malama a kokua ana i na paahao, $5*75* Uku ana ia Wiliama Sheldon $300 no kona mahele iloko oka opiuma i hopo ia ma Kahului. Oihana Hoonaauao. | Uku o ke kahukula nui me kona mau lilo kaahele a pao, $8000. Uku o ke Kakauolek) Papa Hoonaauao, $6000. Uku kokua kakauoklo» $3000. No ka Waihooa Bukc t Hooolulu, $1.100. Elele me ke kakauo?elo boke helo, $1,500. Kokoa i oa kula OWO Beritan», Ha«aii iomu kula «ae, $i9o»ooo» No ke kuU hoopoioki Keooeula, $12,000.

Kokoi i kc kola Saoa Lai o>e kooi ■ua Ula ou Httoy Waiiaku me Kohala $70,000. Kokoa i oa haomaoa ma Pooahoa, $720; Kalanui lolani t $1,100; Kameliameha, $602, ameke kala Kaoai o Hifc>, |4oo; hama $5.122. Aponoia. I Na lako kakao a pda aku, $(»200. Xa lilo kula ao akeakamai. $2,00<x Kumo 20 akeakamai, Panahoo, be $2,400. Hoohaihui, pai a me hama aoa i ka moo!do ona kula o ko Hawaii Pae Aina, $2,000. Heio kanaka no 1800, $t2,c00. OIHANA KALAIAIKA. Uku no ka hoolaha ana 1 ka inoa o na lona aopuni a pau o Hawaii nei no elua makahiki maloko o ka nopepa Paredaiso o ka Pakipika, $2,400. No na bi!a dala hale kta $7000. Kuai oke alanui mawaena o Hilea me Honuapo, $3.500.

Kuai me hoolimahma pa Aliiolan: Hale, $3 000. - Oiai e kamailio ia ana ka uku kokua i ka laina mokuahi e holoholo mau ana mawaena o keia aupuni a me na awa o na aina e, ua hoopanee iho la ka hale. LA HANA 115. [ Heluhelu mai o Nawahi no ka raanawa mua i ka bila kanawai e hoomaopopo ai i na palena o ka Pae Aina Hawaii, a e kaupale hoi i ka mana hoomalu oke aupuni. £ hoakaka ana ka bila i ka palena ma ka moana mawaena oka latitu 17 me 30 degere Ak., a me lonieu 153 me 180 Kom., a oia ka palena oke aupuni Hawaii. Ua heluhelu elua hou ia ma ke poo a haawiia i ke Kuhina o ko na ama e.

He olelo hooholo na W V. Hona a eia ke ano nui: £ hooholoia, ika wa e hapai ia ae ai ka noonoo no na pauku ekolu me eha o ka Bila Haawina, e hoemi iho keia hale i na haawma dala ma ia mau pauku i oieloia i ka hookahi hapakolu, koe na haawina dala e lilo ana i kanawai ma ka hooholoia ana e keia hale. Ua hoakaka oia, ona hoohalikelike i manao ia no ka pauku mua oka Bila Haawina, he elua miliona da!a a oi, eia nae ua hoomahuahua iho ka hale a hiki i ka ekolu miliona dala a oi; e pili ana i ka pauku ekolu, he miliona a 01 na dala 1 hooholoia, a ua haule loa ka huina dala loaa mai i ka eha haneri tausani dala. He wa pono keia no ke kaohi ana i ka l?olo paukiki

i ole kakou e halawai me na kuia o ke kanawai hoopau dute o Amenka. Ke noi nei au e apono loa ia keia olelo hooholo. Mahope 0 kekahi mau kamailio ana no ka haule hope loa o keia olelo hooholo, ua waihoia ma ka papa. O ka haawina eiala kokua i na laina mokuahi mawaena o keia aupuni a me na aina e i holopono ole ma ka la maniua iho, ua hapai hou ia ae ma ke noi a Balaunu, a nana i huokomo iho he mau hooponopono i hiki ai ke uku ia na mokuahi a pau e kipa mai ana a ua hana 1 kekahi pomaikai t.o ke aupuni.

Kamailio kahi mau hoa ma ke apono a me ke kue; lilo ia kakahiaka holookoa 1 ka hoopaapaa a hoomaha i ke awakea; hoomauia pela i ka akoakoa hou ana ma ka auina la t a na ka Ninau Ano a Waika i paniku na kamailio a naa ke koho ana, ua haule ka hoololi a Balaunu e 27 kue ia 16 ae. Maanei, ua hoakaka pakahi mai la kahi mau hoa i ke ano o ka lakou mau koho ana maluna o keia hoololi penei: Kuhma Loio—l kona wa i kaheaia'i paoe mai oia, "he apono au i ka haa wma mai kinohi mai, aole nae me keia ka huhui a ke kakai hookahi." W r alabalaki —Ua makaukau loa au e I koho kokua i ka haawina d>la no ka laina mokuahi o Sana Diego ina i hoea mai nei ma ke ano kupono maolL Waipuilani —Makemake au e haawi i kokua no ka laina mokuahi o Sana Diego, aole nae e haawi ia ia hana ma ka lima 0 na kuhina. Crabbe —I ke kahea ia ana no ka lua oka manawa. oane «ia "ao!e he mea like ole ma ka'u koho ana, nolaila ke koho nei au Aoie." Wilikoki—l ke kaheaia ana mai no ka manawa elua, nonoi mai la e hookuu aku iaia. Nolaila ua aponoia ka haawina d*la me ka hoololi la ana no ka laina moku ahi Okeanika, $48,000.

Noonooia keia mau !tamu o ka Bila Haawma a aponoia, penei: Kokua laina mokumahu o Tahiti, $15,000. Kokua hoohoihoi o ka hooholomua aoa ina waiwai Hawaii ma Kaleponi Lalo, $15,000. Na kom»tna lunahelu auhau no Wailuku 1888 ia Bihopa ma, $1685 09. Uku hoemi ia W. L Green, $151.65. Kuai uwapo o Kailua. $1,158.73. No na haawma i uku ole ia mai ka Bila Haawina o oa makahiki elua i hala, ua hapana a aponoia penei: Koena uku luaakanawai kaapuni o Maui, $168. No ka lunakanawai kaapani o Kohala, $150. No ka lunakanawai «pana o Koaa Akau, $too. No ka 'unakananai apana o Kona Hema, $ioa No ka luoakaoawai apana o Hamakua» $250.

No ka lonakaaawai apnna o Hooua «I», $uNo ka lanakan«wai apaoa o Hana lei $125No ka lanakanawmi apana o Kawai tMU f $122.2y No ka lunakanawai apana o Koloa, $130No ka luoakaoawai apaoa o Wauaea $>»sNo ke kakauolelo apana hookolokolo kaapuiu elua, $50. No ka hioahelu auhau o Hawaii, be $291.66. No na auhau e hothoi hou ana i ohi ia me ka mana ole, $313.20. Na Paehaole i $50 oo Kamauu; aeia No ka waihona halemai, $7,000. No ka unuhi, pa>, a humu ana i na buke o na olelo hooholo o ka aha heokolokolo kiekie malalo o ka hooponopono aium ia aha, $1,500. Kokua i ka hui alahao kaamahu 0 Oahu e like me ke kanawai, $14,000.

No na lilo koa isina o ke kanawai laau kuku, $200. | Hoomaopopo mai o Mula Ina huaheluoka Bila llaawina maloko ona mahele mua elua, oia hoi ua 01 aku ka huina dala he $3.229,858.20, imua e ka huina dala o na loaa mai he $2,862.505.04, a e koe ana na hoolilo ma kahi o ekolu hanen tausani dala a oi aku. Oihana Kalaiaina— Hale Date pakui hou, $4,000. Hale Dute me halepapaa, Hilo, he $s»°°°Pakui hou i ka Hale Leta o Hono lulu. $4,000. Ha!e liana me hoahu o ke aupuni ma Ainahou, $10,000. Hale Makeke hou, Honolulu, $19,000. Hale kiai ahi kikowaena o ka oihana kinai ahi o Honolulu e hui pu ana me ka aina. $50,647. ilale kaawai hou ma Kulaokahua, $5, 000.

Luapao paleahi waiho dala no ke aupuni, $12,000. Hale hookolokolo me hoopaahao no Hawaii, $9,500. Hana hou ana 1 ka hale hookolokolo o Makawao, $200. Halekukui ma Makapuu, $8,500. Halekunui ma Kahului, $7,500Halekukui Nawiliwili, $1,000. Halekukui Maalaea, $1,000. Pakui hou halemai pupule, $8,500. No na awa kunioku:— Uwapo hou no Hilo, $20,000. Mau uwapo hou no Honolulu a me paia palekai, $63,000. Hana hnu ana 1 ka uwapo, palewai a me ka makeke, Lahaina, $3,000. Hoakea ana i ke awapae 0 Laupahoehoe, $1,000. Hoohohonu ana i ka nuku o ke awa o Honolulu a me kahi kumoku i huiia, $200,000.

Palewai awa o Waialua, $3,000. Palewai awa 0 Waimea. $1,500. Palewai ma na awa o Waikane, Waiahole me Kaalaea, $2,300. Oihana Wai — Pakui Oihana Wai, Honolulu, $236,640. Wahi hoomaemae wai, Honolulu, $39,860. Kuai aina o Hanaiakamalama, Awawa o Nuuanu, $8,000. Oihana Wait) Koloa, $2,500. Oihana Wai o Kahului me Wailuku $14,000. Oihana Wai Laupahoehoe, $i t ooo. Oihana Wai o Hilo, $13,000. Oihana Wai o Kohala, $7,000, Na alanui rae na alahaka:— No na peho alanui, 50,316 dala. Mau alanui hou ma Kau, he 15,000 da]&. Na alanui o Kona hema, he 37,000 dala; a no Kona akau, 45,000 dala. Na alanui o Kohala akau, he 10,000 dala. No na alanui hou o Kohala akau me hema, 10,000 dala. No naalanui 0 Hamakua, be 12,000 dala.

No na alanui o Hilo akau, penei ka mahelehele ana: No Maulua, 7,000 dala; no Kaawah*, 6,000 dala; alahaka 0 Maulua, 1,800; alahaka o Umauma, 1,500; alahaka o Waikamaulu, 1,800 dala. No na alanui o Hilo, 30,000 dafa. Alanui o ka luapele, 55,000 dala. Uku ana ia 13.639.36 daia i hoolilo la e L. A. Kakina 00 ke alanui oka luapele. Alanui mawaena aku o Puna, he 5,000 dala. Otat e hoopaapaa ia ana ka haawina dala kuai i ke alanui a Piu Li, ua hoopanee iho la na hana.. LA HAS\ 116. Mahope o ka heluhelu ia ana o ka moolelo, ua hoopololei ta mai kekauwahi o ka moolelo e olelo ana, ma kahi a Nawahi i noi ai ioehinei e hoohoihoi 1 na waiwai Hawaii ma Kaleponi Lalo, ua paa ma ka moelelo Kaleponi Hema. Ua hoopololei hou ia e like ene ka inoa noa. Ninau o Masadena, pehea aku nei la ka bana a ke komite o kela opiuma uinihepa e hana aui nei; ua olelo iho o WUikoki ua piha ka Hale Dute me ni aihue, pooo lakou e waiho koke mai i ka lakou hoike, a i oie pela, e lawe mai ana au i oielo hoohoio e kap*e ae 1 ka hana mai ko lakou lima.

Ffco* o Kahookano, oa tnak»uk»u ka hapaeni o ia hoike a oe «ahi uuku koe oo ka vaiho mai imua o ka hale ke heiopooo oa haoa. O' ka hoike ake komite vae e p*lj m* i ke koi a Fred o 25 00 kekahi maa hana ana ika hale dute hoo, oa hoohoio ke koome e uku ako iaia ißa eUla he $1.631.15, a e hooko&oia ma ka bth haawiiia; he kui aku keia ia $4000 ooea. Ma ke kapae ia ana o oa ru\a; oa hoolaha mai 0 Wilimaoa he bila kana* wai e pih ana i ka hanaia ona alanuu alahaka, a pe!a aku, ma ke kulanakauhale o Hooolulu. Heiuhelu ui no ka noanawa mua a no ka manawa elua a haawiia i kekahi komite wie.

Noonoo u ka btla haawtoa oia ke kuai ana i ke alanui a Pita Li i haoa *L Komo oa hoa ika hoopaapaa a ma ka ninau la aoa, ua hoole ia me ke kapae ia o ua haawioa dala nti mai ka bila haawioa aku. Hale pakui hou no ka Hale Dute o Hooolulu, $5,731.15. Ko na alanui o Maui—Wailuku, he $10,000. Makena a hiki i Kamaole, $12,000. Makawao, $10,000; Hana, $15,000. Makena a hikt i Keoneoio, $400. Alanui mai Lahaina a hiki i Maala* ea, $25,000. Lahaina a hiki i Kahakuloa, $5000. Na alanui o Molokai—Alanui pali e holo ana ma kahakai a hiki i Waialua, Pelekunu me Kalae, $3000. Oahu—Alahaka o Waimea, $sooa Ewa me Waimea, $6000. Hana bou ana i na alanuio s7s»°°°Na alanui ma ke awawa o Manoa, $3000. Alanui no ke awawa o Kalihi, ma ka aoao hikina me komohana, $10,000. Alanui pali o Nuuanu, $40,000. No na alanui 0 Koolaupoko, $5000. Alanui e wehe ai i na aina aupuni mahope aku o Honolulu, $17,000. Kauai, —Alahaka o ka muliwai 0 Wailua, $15,000.

Alahaka no ka muliwai o Hanalei, $5,000. Alanui mai Wainiku a Kilohann, $5» 000 * Alanui pali o Kalalau a Kaena, $2000. Alanui no Huleia, $5000. I mau alanui mai Waioli a Kaena, $5,000. Maui—Alanui no Kauaula, $1,500. Molokai —Alanui no Honouliwai, he $1,000. Kela me keia hoohoihoi liniahana, $60,000. Pakui hou, Kukui uwila 0 Honolulu, 10,000 dala. Hoohoihoi kanu kope/ 10,000 dala. Waea telegarapa, 25,000 da!a, Kokua i ka hui telepone o Hawaii, 2,500. No na uwapo o Kaunakakai, Pukoo, rae Kamalo, 1,283.93. Luawai aniani, Kamalo, 3000 dala. Hooloihi, uwaao o Nawiliwili, 588.23 dala. No ka auwaha wai o Hamakua, 1,551.82 dala. No ke ana ana i kahi o ka wai ma ka mauna o Kohaia, 1,600.27 dala. Lua hookio wai ma ke awawa Nuuanu, 1,048 dala. Oihana wai 0 Makiki, 938.98 dala. Alanui mai Lahaina a Wailuku, 434. 14 elala.