Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 49, 6 December 1890 — Page 1
| This text was transcribed by: | Michelle Baie |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXIX, HELU 49 NA HELU A PAU, 2314
HONOLULU, POAONO, DEKEMABA 6, 1890
HOOLAHA LOIO.
NELLIE M. LOWREY.
Notari no ka Lehulehu --: A HE :-- Luna Hooiaio Palapala a me na Palapala Hoohiki.
JKeena Hana me W. R. Kakela Loio ma ka aoao makai o ka Hale Leta, Honolulu. 2241-3y.
CECIL BROWN.
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAAI? @ Hooiaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu.
KEENA HANA: Ma alanui Kalepa. tf.
E. G. HITCHCOCK. (AIKUE KIKIKOKO).
LOIO A KOKUA MA NA MEA A PAU E PILI ANA MA KE KANAWAI.
E ohi ia no na Bila Aie, me ka awiwi HILO, HAWAII. 2114.1yr.
A. ROSA. [AKONI.]
Loio a he Kokua ma ke Kanawai. Luna Hooiaio Palapala.
Keena hana, ma alanui Kaahumanu
GEORGE P. KAMAUOHA.
He Loio a he Kokua ma ke Kanawai. He Notari no ka Lehulehu, Luna Haawi Palapala Ae Mare, no Kohala Akau, Hawaii, -- A HE MEA – ANA AINA.
E loaa no ma Kohala Akau, Hawaii. 2314-1y
W. R. KAKELA.
LOIO A HE KOKUA MA KE KANWAI He Luna Hooiaio Palapala. Tf
ENOCH JOHNSON, (Enoka.)
He Loio a Kokua ma ke Kanawai, Imua o na Ahahookolokolo a pau o keia Aupuni. Luna Hooiaio Palapala Kope no ka apana o Kona, mokupuni o Oahu.
Keena hana, helu 15 alanui Kaahu manu, ma ke keena mua iho nei o W C Achi. 2263 1y
WILLIAM C. ACHI
Loio a he Kokua ma ke kanawai mua o na Aha a pau o keia Aupuni. He Notari no ka Lehulehu a Boroka no na waiwai paa.
Keena Oihana, Helu 36, Alanui Kalepa, Honolulu, Oahu. 2262 tf
WILDER & CO. (WAILA MA.)
Mea huai papa a me na lako hukulu hai e na ano a pau, a me na me no pono a pau ka hale.
Kihi Alanu Moawahine me Papu.
JAMES M. MONSARRAT. (MAUNAKEA.)
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI. He Luna Hooiaio Palapala.
E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e @ ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na waiwai paa.
KEENA HANA: Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, Alanui Kalepa.
J. T. Waterhouse, (WALAKAHAUKI.)
Halekuai o na Lole Nani Panio Lakohao. Na Lako Hana Mahiko, PELA AKU HE NUI WALE.
Alanui Moiwahine, Honolulu 2262 1y
Gaberiela Lenoa
-- O KA – Puali Kahiko Imeperiela o Farani. Koa Opio Iloko o na Ulia o ka Laki.
Kukala Kaua a Perusia no kekahi Wahine. He Moolelo no ke Au-Weliweli Nui O Europa
IMUA O KA INAINA O KA EMEPERA.
O kela mau olelo a Napoliona e hai nei ia Gaberiela, no kona ulupa a hoolilo i ka holomua o kana papakuhikuhi hoolala kaua i mea ole, ma ka mare ana aku o ka lede Madimosele Ineza de Rila i ke keikialii o Posetama no kekahi pomaikai pila lahui a me kona kue maopopo ana aku hoi iaia maluna o kona nohoalii i kakoo ia e kanakolu miliona kanaka Farani malalo o kona mau kanawai, a na ka inoa hookahi hoi o Napoliona Bonebati i hookau aku i ka weliweli nui i ka nohaoalii ana o na Moi Pookalaunu o Europa iloko o ia mau la, a oiai ke kaulana o Farani a me kona weli ia e pahola ana ma na kihi eha o Europa, aia hoi kekahi kanaka o ke kulana haahaa loa ma ka inoa o Kapena Gaberiela Lenoa o ka Puali Paleumauma Kuresia, nana i uhaki na kauoha a pau o ka hilinai i makemake nui ia e ka Emepera no ke pale ana aku i ka hookahe koko mawaena o na lahui elua. O ke kukala kaua a Perusia no kekahi wahine, e ike ana oe e ka mea heluhelu i keia mau helu iho, ua hookahe ia ke koko a na koa Farani ma ka heluna o na tausani, malalo wale iho no o keia uhaki kanawai a me na kauoha o ka h@ai a Gaberiela ma ka mare ana i ka lede Madimosele Ineza de Rila.
Ua hoomaha iho la ka Emepera i kana mau kamailio ana mai no kekahi mau minute, a aia no nae maluna o kona mau helehelena e hoike mai ana ka ula okoko ahi o ka hookahe koko maluna o keia nuhou. I ka lana pono ana iho o kona mau manao o ka uluku, ua pane mai la oia ma ka ninau ana mai ia Gaberiela me keia mau olelo, --
“Auhea ua lede Madimosele hoohanohano nei o ka Emeperesa?”
“O ka’u wahine mare, Sa! E oluolu mai oe e ke alii. Ua waiho aku au iaia ma kekahi wahi o ka maluhia, a’u hoi e hiki ole ai ke hai aku ia oe e ka Emepera,” wahi a Gaberiela i pane aku ai.
“No ke aha mai? A heaha na kumu nui e hiki ole ai ia oe e ke Kapena ke hai mai? wahi hou a ka Emepera.
“No ka mea, ina wau e hai aku ana ia oe e ka Emepera, e uhaki no oe i ka paa o ka berita mare i mea ole, -- e like me kau i uhaki ai i ka laahia o ka berita mare o kou kaikaina Jerome, a aole hoi owau kekahi o kou ohana e loaa ai ia oe ia kulean e ka Emepera!”
Na kela mau olelo i haawi mai i ka nana loihi ana i ka emepera no ka hapalua minute, hina aku la oia i hope o kona noho a nana pono mai la me ke ano henehene ia Gaberiela no kona mare ana i kawahine, a pane hou mai la, --
“O ka hewa alakai nana e huki nei i na lahuikanaka a pau o ka honua nei, aia malalo o kela a me keia kanaka pakahi ka hewa aloha i na wahine, a ua ala mai he mau loli ano nui iloko o ka ohana me ke kuee i kahi manawa. Ua loaa ia oe e keia kanaka opio na ulia o ka laki nui mai na diabolo mai a pau o ka po, a ua loaa hoi ia oe ka wiwo ole a’u i mahalo nui ai me ka poina ole maluna o na kahua kau i hala, mamua o ko’u haawi ana aku ia oe me ke kauoha o ke kipoka i kou poo no ka make mawaho o keia paphaku iloko o keia minute. Aole owau ke kue aku ia oe o ke kanaka opio, aka, o Farani ke koi mai nei i kou koko, e kala ia keia uhaki kanawai kiekie me kou kino a me ka uhane, a e hoouna no au ia oe ma kahi paakiki loa o ke kahua kaua i kumu nou e make koke ai, a e waiho malie oe i ka maluhia o ka lede Madimosele Ineza de Rila – he wahinekanemake oia mamua o ka pau ana o hookahi hebedoma mai keia la aku. @lohe mai la anei oe ia’u e Kapena Gaberiela Lenoa?”
“Ae, e ka emepera. Ua makemake oe ia’u e make au, a e noho kuu wahine mareIneza de Rila me ke kane ole,” wahi a Gaberiela.
“Ua makemake au e make koke oe iloko o ke kaua mua loa e hoouka ia ana iloko o keia pule, a e hooko oe me ka hakalia ole. Ke kauoha nei au ia oe, e hoike ia oe iho imua o Kenela Solage a nana e kuhikuhi mai i kou wahi o ke kulana iloko o kou puali ma ka’u kauoha. O ke kulana a’u i haawi aku nei ia oe no ka puali pale hope mawaho o ke kulanakauhale, ke hoopau nei au i ka mana o kela kauoha; a i kumu hoi nou e make koke ai, e hoi hou oe iloko o kou puali mua a malalo o ka’u kauoha ponoi no ke kahua kaua e hoouka ia aku an iloko o keia hebedoma, me kou kulana aliikoa kiekie a’u i haawi mua aku nei ia oe – oia ka Mekia. Ina e pakele oe i keia pule, alaila, he wahi hou o ke kauoha ka’u e haawi ai ia oe no kou make ana. Aloha kakahiaka oe e Mekia Gaberiela Lenoa.”
I ka pau ana o keia mau olelo a ka Emepera, ua koani mai la oia i kona lima i ka hoailona o ka hookuu o ka laua kamailio ana, huli aku la oia imua o kana mau pepa kii palapala-aina, a puka aku la hoi o Gaberiela iwaho o ka rumi me ke kaumaha nui o kona manao no keia uhaki kanawai i ka papakuhikuhi hoolala kaua a ka Emepera.
“Ua hai mai nei ka Emepera, e make koke au iloko o hookahi hebedoma,” wahi a Gaberiela i puana malie ae ai iaia iho. “Aka, aole nae oia i huhu a oi loa aku mamua o ka’u mea i manao ai, a aohe no hoi i olelo mai nei e uhaki ana oia i keia hoohui mare mawaena o’u me ka lede Madimosele. Ua pololei maoli no ka olelo a kela kahunapule Katolika ia’u i ke ahiahi nei, - ‘ke hoohui ia ma ka mare iloko o ka Ekalesia o Sana Petero, oia ke sila paa loa ia ana o na kino elua a hiki i kela ao uhane ma-o.”
I ka haalele ana aku o Gaberiela i ka Emepera maloko o kona keena, o kana leta pili aupuni mua loa i hoouna ai ia manawa koke no, oia kana palapala i leta aku ai i kana wahine ka Emeperesa Iosepine i Parisa, a penei kana hai ana aku i keia mau olelo o ka hoohui mare:
Viena, Novemaba 19, 1805.
“E kuu Emeperesa:
“O ka’u mau kuko ana no na hana e holo laelae ai ka’u papakuhikuhi hoolala kaua, ua halawai mai au i keia la me kekahi puupuu ikaika loa ma o na hilinai i waihoia aku me kou lede hoohanohano ka Madimosele de Rila, no ka hoohui mare me ke keikialii Posetama o Perusia a’u i haawai mua ai i ko’u ae me na hoopaa ana no ka noho hoaloha o na aupuni elua o Farani me Perusia, a hiki i ka wa e maopopo lea ai ke kulana ikaika o ko’u Nohoalii ma keia mua aku, a e holopono ai hoi ka’u mau lawelawe pili lahui ana me na Mana Aupuni o ka Akau. O ua lede hoohanohano nei ou e kuu Madame – ua mare aku oia i kekahi aliikoa o ka Puali Pale Uumauma Kuresia, he kanaka hoi na’u i haawi ai i ko’u mahalo kiekie a me ka haaheo no kona wiwo ole maluna o na kahua kaua i hala.
“O kela mare kalohe o ke kue i ka’u mau kuhikuhi no ka pomaikai o Farani, e makaala ana au no laua i ka uku hoopai me ko laua koko, he kanaka hiki ole o Napoliona me kanakolu miliona kanaka Farani ke ulupa wale ia e kekahi kanaka i hanau ia mai e ka puhaka o ka wahine.
“O ka’u leta hope keia ia oe e kuu ipo aloha a halawai aku me na aupuni kaua hui o ka Akau. Adiu – e hoomanao ia’u.
“Napoliona.” (Aole i pau.)
Ke puka pu aku nei me Gaberiela Lenoa ke kanawai koa o ke aupuni nei o Hawaii; oia kana i kiei iki iho ai a keha ae la no i ko Farani au o na koa oa ka aiwaiwa. Awaawa, @a!
MA KE KAUOHA.
HE KANAWAI
E HOOMAOPOPO AI NO KEKAHI PUALIKOA E KAPAIA KA “PUALIKOA KIAI ALII O KA MOI.”
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.
PAUKU 1. O ka Oihana Koa o ke Aupuni, oia wale no ka Pualikoa Kiai Alii o ka Moi, a e lilo ia i pualikoa kumau e like me ia i hoakakaia mahope ae nei.
PAUKU 2. He kapena a me elua lutanela oia na aliikoa o ka Pualikoa Kiai Alii o ka Moi, e hookohuia a hoopauia hoi e ka Moi. E loaa i keia mau aliikoa ka mana e hana, e hoololi a e hoopau loa i na rula hooponopono a pau e kue ole ana i na hoakaka ana o keia Kanawai, e pili ana i ka ohi ana i na koa, ke a’o ana, ka hoomaamaa ana, na mea paahana a na koa, na lako pu a me na aahu; a e hana hoi i mau rula a mau kauoha e ae e hookoia ai na hoakaka ana o keia Kanawai, a e hana a e kau i mau hoopai no ka uhaiia ana o ia mau rula, aole nae ma ke ano e poino ai ke ola a o na lala paha o ke kanaka, a i ole ia, o ke kau ana he hoopai pili i ke kino. A i me e mana ai kela a me keia rula hooponopono a kauoha paha; e aponoia e ke Alii ka Moi, a e kakauinoa hooia ia hoi e ke Kunhina o ko na Aina E.
PAUKU 3. O ke Aiii ka Moi no ka Alihikaua Nui maluna o na Pualikoa a pau, a he mana Kona e kahea i na Aha Hookolokolo Koa a me ka hoopaa ana i na olelo hoopai a ia mau Aha, a ua hiki no iaia ke hookohu i kekahi poe kanaka e lawelawe me ka uku ole ma ka papa o Kona mau aliikoa ukali ponoi, ma ke kulana alii hanohano Ana e hookau aku ai.
PAUKU 4. E ku no kekahi pualikoa kumau e ukuia ana, nona hoi ka nui o na kanka aole e emi iho malalo o ke kanaonokumamalima, aole hoi e oi aku mamua o hookahi haneria kanaka ma na kulana a pau, a e kapaia ka Pualikoa Kiai Alii o ka Moi.
PAUKU 5. O ka Pualikoa Kiai Alii o ka Moi, a o ka Moi wale no ka mea mana e koho a e hookohu ma na palapala hookohu i na aliikoa a pau o ia puali, a e kakauinoa hooia ia ua mau palapala hookohu la e ke Kuhina o ko na Aina E.
PAUKU 6. E kepaia na koa o ka Pualikoa Kiai Alii o ka Moi e lawelawee ma ia hana no ekolu a elima paha mau makahiki a he poe kanaka kino nunui maikai, a he ola kino maikai hoi, a e hooiaioia ana ia mea e elua mau kauka mau. Hookahi-hapalua o lakou, no lakou na makahiki mawaena o ka 20 a me ke 30, e kepaia no ekolu makahiki, a hookahi-hapalua mawaena o ka 20 a me ka 25 mau makahiki, e kepaia no elima makahiki; a e hoohiki lakou a pau loa i ka olelo hoohiki i hoikeia ma ka Papa Hoike A.
PAUKA 7. O na waiwai Aupuni a pau o ka lehulehu i hoohanaia a i pili hoi i ka Oihana Koa o ke Aupuni, a me ka hooliloia ana o na dala a pau i hookaawaleia no na hana i pili i ka oihana koa, ka puali puhi ohe, na hae a me na kipu aloha ana e kaa no malallo o na kauoha a me na hooponopono a me ka mana o ke Kuhina o ko na Aina E.
PAUKA 8. O kela a me keia pualikoa o na kanaka i lako i na mea kaua, i kukuluia mawaho ae o na hoakaka ana o keia Kanawai, ua ku ole ia i ke kanawai, a ua papaia hoi. Eia nae, aole i pili keia Pauku i na makai.
PAUKU 9. O ka mea e kukulu ana i kekahi pualikoa i hoolakoia me na pono kaua, ai ole ia, he hoa oia a ua lilo paha i hoa no kekahi pualikoa i hoolakoia me na pono kaua mawaho ae o ka mea i hoakakaia ma keia Kanawai e hoopaiia no, ke ahewaia imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana paha, ma kekahi huina i emi ole iho malalo o hookahi haneri dala aole hoi e keu aku mamua o elima haneri dala, ai ole ia, ma ka hoopaahao ana ma ka hana oolea aole e emi iho malalo o hookahi makahiki aole hoi e keu aku mamua o elua makahiki.
PAUKU 10. E mana piha keia Kanawai mai a mahope aku o ka manawa e aponoia ai ia, a o ka Mokuna XXV o na Kanawai o 1888, i kapaia “He Kanawai e pilli ana i ka Oihana Koa o ke Aupuni,” a me na kanawai a me na hapa kanawai a pau i kue i keia Kanawai, makeia ua hoopauia.
Papa Hoike A i Kuhikuhiia ma ka Pauku 6.
Owau o ......................, ke hoohiki paa nei au e hana no au ma ke ano he koa iloko o ka Pualikoa Kiai Alii o ka Moi, no ka manawa he ............... makahiki, ina pela ka manawa e makemake ai ke Aupuni Hawaii ia’u e hana ai; a e hana no au me ka pololei a e kupaa mahope o ka Moi Kalakaua, Kona mau Hooilina a me na Hope; a e kokua no au me ka pololei mamuli o na Kanawai a me ke Kumukanawai o ke Aupuni. Pela ke Akua e kokua mai ai ia’u.
Inoa ...................................................................
Ua kakauinoa o ................................................. i oleloia maluna ua hoohiki i ka olelo hoohiki maluna ae imua o’u i keia la ...... o .................. 189..
Aponoia i keia la 7 o Novemba, M.H. 1890.
KALAKAUA REX. Na ka Moi: C. N. SPENCER, Kuhina Kalaiaina.
HE KANAWAI
E KAUOHA AI E UNUHIIA MA KA OLELO HAWAII NA OLELO HOOHOLO O KA AHA KIEKIE, A E HOOLAHAIA MALOKO O NA NUPEPA.
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.
PAUKU 1. Ke kauoha maopopoia nei ma keia Kanawai, e unuhiia ma ka olelo Hawaii na olelo hooholo a pau e hoopukaiia ana e ka Aha Kiekie ma ka Baneko, mai a mahope aku o kona hooholoia ana, a pela pu hoi me na olelo hooholo a kela a me keia Lunakanawai o ka Aha Kiekie e noho ana ma ke Keena i hoopuka ai ma ke kakau a i hoohalahala ole ia.
PAUKU 2. O kela a me keia olelo hooholo i unuhiia ma ke olelo Hawaii, e like me ke kauoha a keia Kanawai, e hoolahaia no maloko o kekahi nupepa a mau nupepa paha i paiia ma ka olelo Hawaii, ma Honolulu, e ae ana e hoolaha i ua mau olelo hooholo la me ka uku ole.
PAUKU 3. O kela a me keia olelo hooholo i unuhiia a i hoolahaia hoi e like me na olelo o keia Kanawai, aole no e manaoia he unuhi pololei ia no ka olelo hooholo kumu ma ka olelo Beritania, ke ole e kakauinoaia e ka mea unuhiolelo i hoakaka pono ia maloko o keia, a i kakauinoa hooia ia hoi e ke Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
PAUKU 4. No na hana o keia Kanawai ma keia ke hoomanaia nei ka Mea Maheleolelo Hawaii o na Aha Kiekie a me Hoomalu e noho nei i keia wa, a o kekahi mea paha e hoonohoia ana ma keia hope aku ma ia oihana, i mea nana e hooko i ka hana i hoakakaia ma ka Pauku 1 o keia Kanawai a nana no hoi e hoolaha aku i na olelo hooholo a pau i unuhiia e ia, e like me ia i hoakakaia ma ka Pauku 2 o keia Kanawai.
PAUKU 5. E malamaia kela a me keia olelo hooholo i unuhiia ma ka olelo Hawaii, a pela pu hoi me ka kope o ia mau olelo hooholo i paiia, ma ke Keena o ke Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
PAUKU 6. E loaa i ka mea unuhi i oleloia ma ka Pauku 4 o keia Kanawai ka uku e like me ka mea e hooholo a e hookaawaleia ana e ka Ahaolelo i kela a me keia wa, a e hookomoia ua uku la iloko o ka Bila Haawina malalo o ke poo “Uku o ka Unuhiolelo a Maheleolelo Hawaii o na Aha Kiekie, Kaapuni a me Hoomalu;” aole nae hoi e oi aku mamua o umi tausani dala, aole hoi e emi malalo o ehiku tausani dala.
PAUKU 7. E mana keia Kanawai mai a mahope aku o kona la e aponoia ai.
Aponoia i keia la 7 o Novemba, M.H. 1890.
KALAKAUA REX. Na ka Moi: C. N. SPENCER, Kuhina Kalaiaina.
HE KANAWAI
E HOOHOHO ANA I LUNAKANAWAI HOOMALU NO KA APANA O HAMAKUA MOKUPUNI O HAWAII.
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.
PAUKU 1. O ka Lunakanawai Apana o ka Apana o Hamakua, Mokupuni o Hawaii, e hoonohoia oia i Lunakanawai Hoomalu no ka Apana o Hamakua, a e like no kona mana maloko o ka Apana Hookolokolo Kaapuni Ekolu me ka mana i haawaiia e ke kanawai i na Lunakanawai Hoomalu o na Apana Hookolokolo Kaapuni e ae o keia Aupuni.
PAUKU 2. E lilo keia i Kanawai mai kona la aku e aponoia ai.
Aponoia i keia la 7 o Novemba, M.H. 1890.
KALAKAUA REX. Na ka Moi: C. N. SPENCER, Kuhina Kalaiaina.