Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 50, 13 December 1890 — KA HOOMANA MOREMONA. [ARTICLE]

KA HOOMANA MOREMONA.

KA HAUUiHIA O M \Rfc tf.HVtF.HU. Mamui aku nei, ua hoolaha aku makou do ka loaa ana mai o ka lono no ki h#opuka ana o ke p<x> o ka hoonuna cnoremona nta Leko Paakai hc olelo koahaua e noopau a e pjp a *na 1 ka mare lehulehu, a e kauoha ana hoi i ka poe a oau o la boomana e hoolohe a hookoi na kauoha a ke kanawai o Amenka Huipuia e papa a e hookapu ana ia mea ino lapuwale. O ka hoomana keia ī pumhei nui loa ia e na hilinai kuhihewa ana a kekahi poe o ka Uhui Hawaii no na (x>maikai lehulehu a me na waiwai nui e loaa mai ana ia lakou ma Mauna Tohaki\ mamuli o na alakai ana a kekahi pee i hele mai ma ke ano he mau kumu a he mau alakai no ua hoomana nei. O ka hopena o keia mau hiimai kuhihewa wale, ua kuai a hoolilo iho la kekahi poe Hawaii i na home, i na wahi apana aina a me na pono a pau, a haalele iko la i ka aina oiwi mahope nei, [>au kane, ka wahine a me na keiki no ka hele ana e ehi a e noho maluna o na waiwai a me ke kuoonoeno kamahao o ka aina o ka hoomana marc lehukhu. Aia nae iloko o keia punihei wa!c ana o na manao kuhihewa, he mea hamui no nae ka hoomaopopo ana, aole no i lehulehu loa ko lakou heluna, a no ia poe kakaikahi ko makoo minamma no ka ioaa ana mai o na hooiaio i ka nui 0 na pilikia a me ka hune o ko lakou noho ana, be kuiuu ao kupono ! oa l oi no ka poe e nohe aku nei mahv>t e i.ei. Oka mare lehu'ehu, oia no kekahi o na kahua a mahele ano nui a koikoi o ka hoomana moremona. Aia iloko o ka makahiki 18S 5, ua hoala hou ia ua kue no ka mare lehulehu e ka poe kue a makemake ole ia hana ma Amenka, a n amuli o ia kmnu, ua malamaia !.o halawai nui a na iuna a i»c na 1 a .. o ka hoomana moremona ma ka )a ; o Okatcba, 1885, a ma ia halawai, ua hooholo lokahi iho la lakou, o ka marc lehulehu, oia no kekahi o na kahua a mahele ano nui 0 ka lakou hoomana, me ka nana ole i na olelo hooholo n na aha hookolokolo me na kanawai i kau ia e kue ana īa me.i. O keia mahele, ua ulu mai no ia mamuli o na hooiala a me na hookahua ana a losepa Kami ka, ka mea hoi nana i hookumu ka hoomana moremona. He mau makahiki lehulehu ka hoao ia ana e kinai i keia mea, a ma ka makahiki 1882, ua hooholoia he kanawai 1 kapaia, ke kanawai papa noho huikau a Edmunds, aka, aole nae 1 hiki ke ho oko ia a hiki i ka 18*5, a iloko o ia makahiki he 37 pee i hoepaiia no ka noho huikau kue kanawai. 1 ka 1886, ua pii ae ka heluna o ka p< e i hoopaiia a i ka 127; a i ka 1887 mai ua pii hou ae la a i ka 236. II» ko no o ia makahiki ua hooi la aku ka ikaika o ke ka navrai, a ua ikeia ke oolra o ka hooko ia ana, aka, ole no ka poe ha haki kanawai malalo o ka uhi kok ka e olelo ana he mahele. ka mare lehulehu no ka lakou hoomana, a 0 ka hookoia ana 0 ke kanawai, he hana kue a keakea i ua hoomana nei. Aka, ua lehulehu ka poe i hoounaia i ka halepaahao a o kekahi poe Koi, ua pee mamuli o keia hewl: Ia makahiki hookahi no, make iho la ka l'eresidena o ka iakou hoomana, a ua kehoia i i'crfsidcna hou. He makahiki a oi iki 1 hala ae nei, ua kukala ae na poo o ua hooma na nei i ka pau o ka hilinai ia o ke kumu ka mare lehulehu a me ka pau 0 kona hooko ia. Aole n»e keia he hoole ka< kra loa ana, aele hoi he kapae loa; n« laila, ua kunana ka lehulehu mawaho ae o ka hoomana moremona, me ke kamailio i ka oiaio 0 keia mea. Aka t aia ma ka ia 24 0 Sepatemabi i haia iho nei, ua hoopuka ae ia o Wilford \VoodrufT, ka Pertsidcna hoi 0 ka hoomana moremona, he olelo kukala a kuahaua e ao a e kauoha ana i ka poe a pau 0 ua hoomana nei e hoopau i ka noho a i ka mare lehulehu ana, a penei na olelo o ka maheie hope loa o kana kuahaua: "Oiai ua kauia na kanawai e ka AhaoU-lo nui e papa ana i lu naie kh ilehu, a hojhoLia ua mau ka «awai la e ka Aha K. ..e mana riui ua ku i *e kumakaoawai, noUila ke kukal\ nei au *n*keu i ko'u nunao a hoottolo aoa, e hoolohe a hooko i ua mau kaiuwai ne<, a e hooikaika e like ojc ka mani i loax ia'u maluna o na lala o ka hoomana a'u e noho poo oei. e hooko pu lakou nu 14 hana iike; + + -t- a «no ke kukaia akea nei au ma keia o ka'u oleloao i ka poe o ka liooaiana o na La Mope e noho kaupale aku mai ka hooko ana i kekahi ano mare i papa ia e na kinawai o ka aina. \Vilpokd Wood*uf>', Pereaidena o kt Hoomana o lesu Karisto 0 iu La Hope. Ma ka la 6 o Okatoba iho nei, ua malamau ma L )ko Paakai, ka haiawai nui a na Aposetolo, na Bibopa, na Lunakahiko a me kekahi mau luna e ae he hookahi tausani ka nui, ua heluhelu ia ka oielo kuahaua a ka Peresidena Woodruff, a ua hooholo a apono iokahi i* mamuii o kekahi olelo hooholo e apaoo a e hoopaa ana e mana 0 ua hoomana nei. ** O keia ka ioli ana 0 ke ano 0 ka

moremona, a he kinai ia ana bol o kekahi o na kupuino nui i ulu ,c mamuli o kona tuau hooponopooo ji ana. No ka mea, ma kela halawai mua o Okatoba 2, 1885, ua olelo ua nui nei he kahua a he mahele ii m are lehu'ehu no ko lakou hooma M be ana ia hana, a he kaupaie ma» i na kanawai e papa ana, aka, m a keia halawai h®i o ka la 6 o Okatoba, 1890, ua hoololi lakou a ua kap!C, ka mare lehuleho, aua hoolohe i na kanawai. ta oieioia aole keia o ke kumuino wale no 0 ka hoomana moremona, aka he mau kumu e ae no kekahi, aka, o keia nae ke kumu kue maoli 1 ko ke \kua kanawai a me ko ke kanaka pono lunaikehila.

Ano, ua lanakila ka pono maluna o ka hewa, a u* hoomaka ke ko ana o na iini a mc ka makemake oka poe makemake e malama ia ka c>ono a me ka maemae. V* 'oaa ke kumu e hauoli ai no ki lanakila ana o ka pono i paio ia no na makahiki lehulehu; he paio hoi aole i hoalaia no ke ano o ka hoomana, aka, no ke ano o ka noho ana a me ka lawelawe feaunaia ia mamuli o ka mare lehulehu.

\ pehea la na makamaka Hawaii e noho mai nei i komopoo iloko o keia hoomana, a i lohe mau la hoi ko lakou mau leo paio e hoapono ana a e kokua ana ika mare lehulehu ? Oka oleio kaulana a ka Peresidena o keia hoomaea i hoopuka ae ai ma ka la 100 o*atoha iho nei, penei no ia: "0 na mea i hoikeia mai e ke Akua ua kauoha mai ia makou e hooluhe i na kanawai ku i kt kumukanawai o ka aina." K hoopau ia ana anei ko lakou ku hihewa a e paiekana lakou mai na oielo a me na hoolaha manao ana a na buke e pili ana 1 keia hoomana ? Ke lana nei nae ko makou manao, o na pilikia 0 ka poe i haalele iho la| Hawaii e noho mai la i Loko Paakai, a me keia ioli ana a pio ka mare lehulehu, he kumu ia e hoonaauao la ai lakou raa ko iakou mau iunaikehaia; a o keia mau mea a pau, be mau kumu ao kupono loa ia i na makamaka inai ka punihei wale nna aku i na ano hooma* na hou e oiliili mai nei mailoko ae o na noonv>u ano e o kahi poe. Ke hoomaopopo ia nei ka loli ano e 0 na noonoo o kekahi poe i noho me ka maikai, a i hoonaauao ia e ka noho ana karistiano makua. Ua hoopunana ia iakou iioko 0 na ao me na kuhikuhi no na pono kino a me na pono uhane mai na ia kamalii mai a kanaka makua ae nei, a ano ua loli ko lakou noonoo a aiakei aku la i kekahi hoomana hou me ka poina 1 na pono a me na oouuikai i loaa mua Ke hoole nei kekahi poe 1 ka hoomana nana i haawi ia laknu i ka maiamaiama a me ka naauao, ke hanaino nei i ka inoa o ka poe na lakou i iawe mai ia pomaikai 0 ka olelo a ke Akua, a e like me ke kuhihewa o kela poe i holo aku no Loko Paakai, pela keia pee e kuhihewa nei, me ka punihei wale aku no o na manao hiiinai. Aka, e like me ka hoomana moremona, pela no e hoike mai ai ke Akua i ko iakou kuhih^wa.