Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 2, 10 January 1891 — Page 1
| This text was transcribed by: | Inger Hojfeldt |
| This work is dedicated to: | Daughters of Hawaii |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXX. HELU 2. HONOLULU, POAONO, IANUARI 10, 1891. NA HELU A PAU, 2319.
HOOLAHA LOIO-
@ELLIE M. LOWREY.
Notari no ka Lehulehu.
-:A HE:-
@ Hooiaio Palapala a me na Palapala @ Hoohiki.
@ena Hana me W.R. Kakela Loio @ aoao makai o ka Hale Leta, Ho@ 2241-3y.
@CIL BROWN.
@ A HE KOKUA MA KE KANAWAI?
@ Agena Hooiaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu
@ NA HANAI Ma alanui Kalepa.
tf.
G. HITCHCOCK.
(AIKUE HIKIKOKI).
@ A KOKUA MA NA MEA A PAU E PILI ANA MA KE KANAWAI.
@ ia no na Bila Aie. me ka awiwi
@LO, HAWAII.
2114.1yr.
A. ROSA
(AKONI.)
@io a he Kokua ma ke Kanawai.
@na Hooiaio Palapala.
@eena hana, ma alanui Kaahumanu
@ORGE P. KAMAUOHA.
@o a he Kokua ma ke Kanawai.
@tari no ka Lehulehu,
@na Haawi Palapala Ae Mare,
no Kohala Akau, Hawaii,
-A HE MEA-
@NA AINA.
@aa no ma Kohala Akau, Hawaii.
231401y
@ R. KAKELA.
@ A HE KOKUA MAKE KANAWAI
No Luna Hooiaio Palapala.
tf
@NOCH JOHNSON,
(Enoka.)
@ Loio a Kokua ma ke Kanawai,
@ o na Ahahookolokolo a pau o keia Aupuni.
@ Hooiaio Palapala Kope no ka @ana o Kona, mokupuni o Oahu.
@gena hana, helu 15, alanui Kaahu@u, ma ke keena mua iho nei o Wh @chi.
2263 1y
WILLIAM C. ACHI.
Loio a he Kokua ma ke kanawai @ o na Aha a pau o keia Aupuni.
Notari no ka Lehulehu a Boroka no na waiwai paa.
Keena Oihana, Helu 36, Alanui Ka@ Honolulu, Oahu.
2262 tf
WILDER & CO. (WAILA MA.)
@ kuai papa a me na lako @ ukulu hai @ene a pau, a me na me no pono a pau @ hele.
Kihi Alanui Moiwahine me Papu
@MES M. MONSARRAT.
(MAUNAKEA.)
@O A ME KOKUA MA KE KANAWAI
He Luna Hooiaio Palapala.
@hana ia no na Palapala Kuai, Palapala @malima, a me na palapala pili kanawai e @ ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaie ma @oraki ma na waiwai paa.
@EE NA HANA: Hale Pohaku hou @ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, @ui Kalepa.
@. T. Waterhouse,
(WALAKAHAUKI.)
@lekuai o na Lole Nani Panio
Lakohao.
@ Lako Hana Mahiko,
A PELA AKU HE NUI WALE.
@anui Moiwahine, - Honolulu
2262 1y
Gabriela Lenoa
-O KA-
Puali Kahiko Imeperiela o Farani.
Koa Opio Iloko o na Ulia o ka Laki.
Kukala Kaua a Perusia no kekahi Wanhine.
He Moolelo no ke Au-Weliweli Nui o Europa
Ke Kahua Kaua o Auseturika.
KA HOOMAKAUKAU NO KE KAHUA KAUA.
O na leo hoomakaukau kaua e wawalo ana ia mau minute o ke ahiahi, a me ka hala ana aku o na pualikoa Farani ma ko lakou laina o ka maki no ke kahua o ka hana imua o ka enemi, aia na ohana lehulehu iloko o ke kulanakauhale o Viena e noho ana iloko o ka pihoihoi nui o ka makau, ina he kaua poipu ke hoouka ia aku ana e na aoao elua mawaho o ke kulanakauhale iloko o na minute a pau e halawai kino ai o keia mau mana nui ekolu, a malalo ponoi hoi o ke alakai ana a na Nohoalii ekolu e rula ana i ka aneane hapalua o na aupuni keikikane o Europa,- oia na Emepera Iosepa o Auseturia a me Alekanadero o Rusia-kue i ka Emepera Napoliona o Farani, ka Liona o Europa Hema.
Ua alo aku na koa o ke ehuehu o ka Puali Paleumauma kila Kuresia iloko o ia po o ka pouli nui, me ka makani anu huihui e pa mai ana mamua pono a me ka hou pu ana mai hoi a na kilihune ua, ma ka hora 2 o ka wanaao, ua hui aku la ka Puali Kuresia me ka puali holookoa i kahi kauhale uuku o Burune, maluna o ke alanui akea o na okana aina o Hunegari e holo pololei la no kahi kauhale uuku o Auseturika. Ma keia wahi i haawi ae ai ka Emepera i kana kauoha i ka puali holookoa no ke kukulu ana i na halelole a hoomaha no ke koena aku o ia po.
He mea maa mau i na koa o na puali i maki ma na kulana loihi o ke alahele, aia he mau maluhiluhi no lakou e hoomaha ai no kekahi mau la, aka, o na lono e pahola nei i ke kokoke loa ana mai o ka enemi, na ia mea e hoolana nei i ko lakou manao me na iini ana-aia he la hanohano o ka hauoli nui e halawai mai ana me lakou ma ke kahua kaua iloko o na minute a pau e nee nei o ia mau hora o ka po.
O ke kakahiaka o kekahi la ae, oia ka la 1 o Dekemaba, 1805, ua lawe ia mai la na lono o ka pii ana mai o na puali kaua Rukini ma ko lakoiu alahele e kokoke mai la i kahi kauhale uuku o Auseturika, a o ko lakou mau batari hoi o na pukuniahi, ua lawe ae la lakoui i na kiekiena o ke alahele hoopiina o Parasena, kahi a na puali kaua Farani e pii aku ana no ia wahi o ke kulana.
O ka palapala kauoha a ka Emepera no ka hoomaha ana o ka puali ia koena po, oia ke lawe hele ia ana e na Elele lehulehu iloko o kela a me keia puali me keia mau olelo:
KAUOHA KAU.
"Ma ke kauoha a ka Alihikaua Nui ka Emepera Napoliona, ua makemake ia na koa o ka puali iloko o ko lakou makaukau, e hooluolu no ke koena aku o keia po ma ka aoao o ko lakou mau lako kaua me na puuahi e hoike ana i ko lakou mau kulana iho."
I ka wa i pau ai o keia kauoha kaua i ka heluhelu ia imua o ka Puali Kuresia, huli ae la o Konela Solage i kona hope Mekia Gaberiela a pane akua la.-
"Aohe kaua i keia koena po a hiki i kakahiaka. E haawi aku oe i ke kauoha i ka puali no ka hoomaha ana a hooluolu iloko o na halelole."
O keia kauoha, ua hooko aku la o Gaberiela ma ka haawi ana i na huaolelo o ka hoomaha i ka puali, a me ka ho-a pu ana i na puuahi iloko o ko lakou mau mahele i hoike moakaka i ke kulana hoomaha o ka puali ma kula.
Iloko o ka hapalua hora mahope iho o ka lohe ia ana aku o keia kauoha hoomaha a ka Emepera i ka puali holookoa, a e a like ana hoi na puuahi mamua o ka halelole o na koa ma ke alanui hele no kahi kauhale o Auseturika, ua ike pu ia aku ia manawa ka puuahi a na puali hui o Auseturia me Rukini e a mai ana iluna o na kiekiena o Parezena, a holo ae la ka lono pihoihoi iloko o na pualikoa Farani,-ua hiki mai ka enemi, a ua lawe ia na kulana a pau e hui aku ai me lakou.
O ka ikaika piha o na puali hui maluna o na kulana a pau o ke kiekiena o Parazena iloko o ia po, ua hiki aku no ia i ka huahelu kiekie o kanawalu tausani kue i na koa Farani he kanaono tausani i mahele ia iloko o na mahele kaua nui ekolu. E like me ke ano mau o ka Emepera Napoliona, mamua o ka la e hoouka ia ai o kekahi kaua nui, aia oia e hele kino ana iloko o na puali a pau a haiolelo me na olelo hoolanalana i ka manao o na koa, pela oia iloko o ia mau hora o ka wanaao e haiolelo ana malalo o ka malamalama o na puuahi e a ana iloko o kela a me keia puali me keia mau olelo:
"E na Koa: He elua mahele i hookaawale ia iloko o na kahua kaua no kakou e halawai aku ai-oia ka lanakila a me ka make. I ka la apopo e maopopo ai ka hiki ana mai o ka hopena o ka kakou mau hooili kaua lanakila o na la kakaikahi i hala ae nei, ua lawe pio mai oukou he kanaono tausani koa o ka enemi-elua haneri pukuiahi a me kanaiwa hae iloko o ko oukou mau lima. E na Koa-E hoomanao hou aku ana au ia oukou, aia he kaua nui e hoouka ia aku ana i ka la apopo, a aia pu hoi iloko olaila he mau tausani ehaeha e halawai mai ana me oukou! Aole o keia mau weliweli a me na kaumaha ko kakou kumu e hoihope ai ma keia wahi, no ka mea, o na pualikoa Rukini i kuai ia ko lakou mau uhane e ke dala gula o Enelani mamua aku o keia alahele, e loaa pu aku ana no ia lakou na haawina like o ka ehaeha a me ke kaumaha mai ka oi aku o ka oukou mau pahikaua a me na pukuniahi. O ka'u wale no e iini nei a e noi aku i ka Makua Lani no ka la apopo-no kakou ka la hauoli o ka lanakila. O na koa wiwo ole iloko o ko oukou mau laina, o ka'u poe keiki ia!!"
O keia mau olelo hoolana manao a ka Emepera e hai nei imua o na koa, e lohe ia ana ka leo hooho o na koa e wawalo hele ana iluna i ka lewa-"E ola loihi ka Emepera Napoliona," a pela aku.
"O ka Emepera kela e wawalo mai la ka leo o na koa," wahi a Konela Solage i pane mai ai ia Gaberiela no keia mau leo hooho hauoli o ke aumoe. "He mea maa mau iaia ka haiolelo mamua o ka hoouka ia ana o kekahi kaua, he haha a he hoolana aku i ka manao o na koa no ke kahua kaua o ka la apopo."
Na keia mau olelo i kono ae ia Gaberiela e hele makaikai aku oia i kahi a ka Emepera e haiolelo nei, a oia kana i haalele iho ai i kona kulana a hele holoholo aku la oia i ke kahua o ka puali mua, kahi hoi a kela puuahi nui e a ana me kona malamalama piha maluna o ka puali holookoa.
A nolaila e ka makamaka heluhelu, maanei e kakali iki iho kaua me ka noomanawanui a nana aku no ka hopena o keia huakai holoholo i kauwahi o ka pili o ke ao a Gaberiela, a na ka la apopo (keia helu ae) e hoike mai ia kaua, ua komo ehuehu aku la ua Gaberiela nei iloko o ka hohono o ka uwahi pauda (Aole i pau.)
A hiki mai i ka la hope o ka malama o Okatoba, 1890, he 27 ka nui o na baneko hoahu dala o ka lahui i weheia ma ka mokuaina o Misouri, Amerika.
Lehulehu o na kilomoku au moana i olelo iho, iloko o na makahiki pokole he elima o keia mua aku, e pai a pai ana o Amerika Huipuia ma ka ikaika o kona mau mana kaua moana me ko ke aupuni o Farani.
O kekahi kanaka ma ka inoa o Hassal L. Taylor, he ona miliona no ke kulanakauhale o Bufalo, Amerika, ua kuai lilo mai oia i kekahi apana aina nui palahalaha ma Balatimoa me ka manao e kukulu i halemai e hoola ai i ka poe a pau i poino mamuli o ka ai a me ke puhi opiuma.
MA KE KAUOHA.
HE KANAWAI
E HOOLOLI AI I NA PAUKU 2, 3, 4, 6, 8, A ME 9 A E HOOPAU AI I KA PAUKU 12 O KE KANAWAI I KAPAIA "HE KANAWAI E HOOLOLI AI I KE KANAWAI E PILI ANA I NA LUNA ALANUI A ME KA HOOLILO ANA O NA AUHAU ALANUI A E HOONOHO I MAU PAPA ALANUI APANA, A E HOAKAKA I KA LAKOU MAU HANA," I APONOIA MA KA LA 25 O NOVEMABA, 1887, A E PAKUI MAI I PAUKU HOU E KAPAIA PAUKU 14.
E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:
PAUKU 1. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 2 o ke Kanawai i oleloia, a penei e heluheluia ai:
"Pauku 2. E kohoia e na poe i kupono i ke koho balota o kela a me keia apana auhau ma ke koho balota nui no na Lunamakaainana a me na Alii e hiki mai ana e malamaia ana ma ka makahiki 1892, a ma kela a me keia koho balota nui ana mahope aku, i ekolu mau mea kupono e noho ana ma kela a me keia apana auhau o ke Aupuni a o lakou no ke hana ma ke ano o lakou no ka Papa Alanui o ka Apana i kohoia ai lakou. E kohoia ua mau mea la a e noho ma ka oihana no elua makahiki mai ka la aku o ke kohoia ana. O ka balota no ia koho ana e like no me ke ano i hoakakaia ma ke kanawai no ke koho ana i na Lunamakainana a hanaia ke koho ana a e kukalaia e like me ia e hanaia nei i keia wa. a e hoakakaia ana ma keia hope aku e ke kanawai koho balota o ke Aupuni. Eia no nae, aole e koiia ka moho e kohoia ana e imi aku a waiho aku me ke Kuhina Kalaiaina kekahi palapala noi e kohoia oia no ka oihana i oleloia. Na kela a me keia moho e hoike aku i ke Kuhina Kalaaina iloko o aole emi malalo o iwakalua la mamua iho o ke koho ana i kona manao e lilo i moho e kohia i mea e hiki ai e hoomakaukauia na balota a hoounaia i na Luna Nana Koho Balota o kela a me keia Apana. I na manawa e komo ai na apana auhau i oi ae mamua o hookahi maloko o kekahi apana koho ua hiki no e malamaia ke koho ana ma ia wahi koho paha maloko o ia apana koho e like me ke kuhikuhi ana o ke Kuhina Kalaiaina. E hoomakaukauia he pahu balota okoa e hookomoia ai na balota i hohoia no na lala o na Papa Alanui.
"Ina e make, a i ole ia, haalele kekahi lala o kekahi Papa Alanui, e hoopihaia ia hakahaka e ke Kuhina Kalaiaina. O ka hoonoho ana ma ia wahi i hakahaka no ka manawa wale no ia i koe o ka manawa e noho ai o ia mea i make a haalele paha. E koho na lala o ia mau Papa Alanui i kekahi o lakou i lunahoomalu no ko lakou Papa. E hana na lala o ia mau Papa Alanui me ka uku ole."
PAUKU 2. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 3 o ke Kanawai i oleloia, a penai e heluheluia ai:
"Pauku 3. Malalo o ka Papa Alanui ka hooponopono ana o na hana a pau ma na alanui a pau, na alahaka a me na alahele o ka lehulehu maloko o ko lakou mau apana, a ia lakou ka hooponopono ana o ka hoolilo ana o na dala auhau alanui a pau a me na dala i hookaawaleia e ka Ahaolelo, ma ka hana a me ka hoomaemae ana i ua mau alanui a alahaka nei, ma na huina i like ka nui me na mea i hooholoia e ua mau Papa Alanui nei, a i ole ia, i hooholoia e ka hapanui o na lala o ia Papa.
"Na ke Kuhina Kalaiaina ma ka waihoia ana aku o ka inoa e ua mau Papa Alanui nei, a i ole ia, e ka hapanui o na lala o ia mau Papa Alanui e hookohu i kekahi mea kupono ma kela a me keia apana auhau o ke Aupuni i Luna Alanui no ia apana auhau. Ua hiki no e hoopauia ka Luna Alanui i oleloia i na manawa a pau e ke Kuhina Kalaiaina ma ke noi i kakauia e ka Papa Alanui a o ka hapanui paha o na lala o ia Papa Alanui. Aole e manoia kekahi mea maloko nei he mea e hiki ole ai i ka mea hookahi e paa i ka oihana Luna Alanui no ka apana auhau i oi aku mamua o hookahi i hookohu mua ia ai oia."
PAUKU 3. Ma keia ua hoololiia ka Pauku 4 o ke Kanawai i oleloia, a penei e heluhelu ai:
"Pauku 4. Mamua ae o ka hoomaka ana o ka Luna Alanui e hana i na hana i pili i kona oihana e waiho aku oia ma ke Keena Kalaiaina i palapala hoopaa me na @ope kupono i ke Kuhina Kalaiaina no na dala hoopaa i oi ole ae maluna o ka huina i kohoia o na auhau alanui o ia apana. E hoakaka ua palapala hoopaa la no ka hana a hoolilo pololeiia a me ka hoike oiaio ana no na dala alanui i haawiia aku iaia, a i ole ia, ma kana kauoha, a i ole ia, i hooliloia e ia ma na hana alanui o ka apana."
PAUKU 4. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 6 o ke Kanawai i oleloia, a penei e heluheluia ai:
"Pauku 6. E malamaia ka moolelo piha e ka Luna Alanui no na hana a pau i hanaia ma kekahi halawai ana o ka Papa Alanui a me ka hana i hanaia ma ka Apana. E malamaia no hoi e ia ka moolelo o na dala a pau i loaa mai, me ka hoike i kahi i loaa mai ai, a me na dala a pau i ukuia aku, me ka hoike i kahi i hooliloia ai; a ina paha ua hooliloia no ka uku hana a no na lako hana paha a me na inoa o na poe i ukuia aku ai. E hamama no ia mau moolelo a hoike no ka nanaia e kela a me keia mea hookaa auhau e noho ana ma ka apana ma na halawai a pau o ka Papa."
PAUKU 5. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 8 o ke Kanawai i oleloia, a penei e heluheluia ai:
"Pauku 8. E hoihoiia no na dala auhau alanui a pau i ka Waihona o ke Aupuni, a o ka huina dala i hoihoiia pela mai kela a me keia apana, he waihona kuikawa ia iloko o ka Waihona no kela apana, e uku wale ia aku no ma ke kikoo ana ma o ke Keena Kalaiaina la mamuli o ke kauoha a na Luna Alanui, a oia mau kikoo e kakauinoa pu ia e na Lunahoomalu o na Papa Alanui. Aole loa e ae ke Kuhina Waiwai e hooliloia aku ia mau dala kuikawa, a o kekahi hapa paha no kekahi hana e ae mawaho ae o ka hookaa ana i na kikoo dala i kikooia mai e ke Kuhina Kalaiaina, mamuli o na kauoha e like me ia i hoakaka mua ia ae nei maloko o keia."
PAUKU 6. Ma keia ua hoololiia ka Pauku 9 o ke Kanawai i oleloia, a penei e heluheluia ai:
"Pauku 9. Na ka Luna Alanui i ka pau ana o kela a me keia hapaha e hoouna aku i ke Kuhina Kalaiaina i hoike piha no na hana i hanaia ma kona apana iloko o ia hapaha, a me ka hoike piha no hoi e pili ana i na dala i loaa mai a me na hoolilo ana a pau i huipuia me na palapala hookaa no na hoolilo ana a pau."
PAUKU 7. Ma keia ua hoopau loa ia ka Pauku 12 o ke Kanawai i oleloia:
PAUKU 8. Ma keia ke pakuiia aku nei he Pauku hou i ke Kanawai i oleloia, e kapaia Pauku 14.
"Pauku 14. O kekahi mau alanui hou, i hookaawaleia hoi he haawina okoa e ka Ahaolelo no ka hana ana mawaho ae o na Auhau Alanui, e hanaia no e ke Kuhina Kalaiaina me ka ui ole aku i na Papa Alanui Apana."
PAUKU 9. E mana keia Kanawai a e lilo hoi i kanawai mai a mahope aku o ka la o kona aponoia ana, eia no nae hoi, o kela a me keia hana, mea, a mea e ae paha i kupono, a i kauohaia a i kupono e hanaia no ka hooko pono ana i ke kanawai i kapaia "He Kanawai e hoololi ai i ke Kanawai e pili ana i na Luna Alanui a me ka hoolilo ana o na Auhau Alanui, a e hoonoho i mau Papa Alanui Apana a e hoakaka i ka lakou mau hana," i aponoia ma ka la 25 o Novemaba, 1887, mawaena o ka la o ka aponoia ana o keia Kanawai a me ka la 1 o Ianuari, 1892, e hanaia no a hookoia ma ke ano me he mea la, aole i hoololiia a hooponoponoia ua Kanawai la i oleloia.
Aponoia i keia la 14 o Novemaba, M.H. 1890.
KALAKAUA REX.
Na ka Moi:
C.N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
HE KANAWAI
E HAAWI ANA I PONO KAOKOA I KA HUI HANA EA AA HAWAII.
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.
PAUKU 1. E haawiia a ma keia ke haawiia nei he pono kaokoa ia Emmet C. Winston a me kona mau waihona malalo o ka "Hui Hana Ea AA Hawaii" e hoolako i ke Kulanakauhale o Honolulu a me na taona me na kulanakauhale o ke Aupuni o Hawaii mawaho ae o Honolulu a me ka poe e noho ana ma na kulanakauhale, na taona a mau kulanakauhale i oleloia me ka ea aa i mea e hoohanaia ai e na kulanakauhale, na taona a me na kulanakauhale na kanaka a me ka poe e noho ana no na hana a pau loa e hiki ai e lawelaweia ai ia mau mea iloko a no ka manawa i haiia mahope iho nei maloko o keia Kanawai.
NA HALE HANA EA AA.
PAUKU 2. E loaa i ua hui nei i oleloia ke kuleana e kukulu ma kahi a ma na wahi paha ma ke kuleana, na