Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 5, 31 January 1891 — Page 2

Page PDF (2.01 MB)

This text was transcribed by:  Toni Lynne Kaefferlein
This work is dedicated to:  Elizabeth Sherman Allyn teacher

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ma ke Kauoha.

 

 Mai keia manawa a mahope aku o keia la, o na Palapala Kena a pau o kela a me keia ano, iloko o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, e hoopuka ia ma ka inoa o "LILIUOKALANI, ma ka lokomaikai o ke Akua, ka Moi o ka Hawaii Pae Aina."

     NA KA AHA.

      HENRY SMITH.

     Kakauolelo Aha Kiekie.

 Aliiolani Hale, Ianuari 29 1891.

    2322 3t.

 

 Ka Nupepa Kuokoa.

 

NO KA MAKAHIKI - - - -$2.00

NO EONO MAHINA         1.00

  KUIKE KA RULA.

 

 POAONA, Januari 31, 1891.

 

 ME KA luuluu makou e hoike aku nei i ka hoi kino lepo ana mai o ke Alii ka Moi KALAKAUA  I., Moi o ko@ Aupuni Hawaii, i Kona Aina Oiwi. Ua haalele iho Oia i keia paemoku ma ka huakai hoolana kino i Kapalakiko @ ka la 25 o Novemaba, 1890, he pule holookoa mahope mai o Kona la hanau. He haalele ana hoi ia me ka ike maka ae i ke ao aina o ke one hanau me na manaolana a ko hope nei e hoola@ maikai mai me ka ikaika o ke kino a me na maka mohala e alawa hou ae @ ke ao aina o Kona paemoku aupuni puko'a iwaena moana. Ua hoi mai Oia he kino akaku a ua pouli na maka. Ua ako hou ia ae ia Alii Hawaii i aloha nui ia a i hoomalu i ka lahui iloko o ka maluhia. Hala ia makamaka heahea a ko na aupuni nui e kipa mai ai ua pumehana Iaia.

 Aloha - aloha kona mau la o ke keehi hope ana iho i ka aina a paialewa ia aku la no ka lepo malihini. Aloha ka ike hope ana iho i ka aina me ka lahui, a nalo aku la no ka huakai hele loa. O ka MOI KALAKAUA, ka oluolu, ka waipahe, na hala aku i ka huakai kau a kau. Ua waiho iho la mahope ona he mau hoomanao iloko o ka puuwai o Kona lahui e poina ole ai - he aloha me ka paumako. A ia kakou e huipu ana iloko o ka paiuma me ka ohana alii, e haliu@ pu aku i ka Mea Mana Loa iloko o kona lokomaikai e hoomama ia mai.

 

 I KULIKE ai me ka mama o ka Pauku 22 o ke Kumukanawai o ke Aupuni, ua kukala mai la ka Aha Kuhina @ ka Poaha nei ka la 29, o ka Mea Kiekie ke Kama'liiwahine Liliuokalani, e ikeia aku oia ma ke ano o ka Moiwahine nana e hoomalu ka paemoku Hawaii malalo o ka inoa o LILIUOKALANI. Iaia i lawe ae la i ke kulana a kona kaikunane alii i hoopiha ai no na maka hiki he 16 a oi, a o kahi hookahi hoiana@ i kiai pu ai no kekahi manawa ma ke kulana Kahu Aupuni, ua lana ka manao e holomua kana hoomalu lahui@ ana ma na ano a pau. Ke pahola aku nei ke KUOKOA i kona hoomaikai i ke@alii, me na manao maikai a pau a me ke aloha. "E ola ka Moiwahine Liliuokalani i Akua !"

 

 O KA Ahahui Hoole Waiona o na wahine ma Kikako, Amerika, ua olelo ia eia ke noho kuleana nei ia Ahahui maluna o na waiwai penei ke ano: He home no na keiki liilii hune e hoomalu ana ia 15,929 keiki i ka makahikiki i hala a me $125,000 ka waiwai io o na waiwai; he home no na wahine home ole, e hoomalu ana ia 4.000 o lakou i ka makahiki i hala; he home hoolimalima uku haahaa loa no na kane, e hoomalu ana ia 52,540 o lakou i ka makahiki i hala; he hale haawi laau lapaau auhau ole; he keena heluhelu buke noa i na mea a pau; he haleaina nui e hiki ai ke hanai ia ke tausani kanaka i ka la hookahi; he hale paipalapala nui nona ke kumuwaiwai he $125,000; a he hale nui hou e kukulu ia aku ana nona ka lilo he $1,000,000. Ua ikaika maoli na poo o keia Ahahui i ka lawelawe oihana ana.

 

 IWAENA o na mea hou o na aina mamao e puka aku nei, he wahi hoakaka kekahi e pili ana i ka paio a kekahi mau Ahahui wahine o ka mokuaina o Kaleponi e ae ia lakou e koho balota. He paio kahiko keia a makou i heluhelu pinepine ai i kona moolelo. A komo mai nei nae iloko o keia makahiki ua ikea aku ka maloeloe pono o keia ninau nui iloko o na Ahahui wahine a pau, a e hookomo aku ana lakou i na palapala koi ikaika i ka ahaolelo mokuaina o Kaleponi no ka loaa o ko lakou mau kuleana koho. Malia o onou ia mai kakou me ia kumuhana hookahi ma keia mua aku, e ala mai ana na ni nau me na wehewehe. E hoomaopopo  ia aole no i hele hookahi ke kane ma o na hana a pau loa, aole hoi i holo hookahi aku ke keikikane ma ke ala heihei o ka naauao. Ma keia mau kumu elua anei i loaa ai he kuleana koho balota i ke kane a nele hoi ka wahine, oiai nae e holomua like ana laua a e hoi hope like ana ma ia mau mea? No ke ku mu hea hoi i loaa @mai ai he kuleana koho i na kane? Mamuli@ anei o ko lakou auhau ia a me ko lakou waiwai? Aka, oia ka haawina like i loaa i kekahi poe wahine. A i ole ia, o kekaha@ mahele paha o na wahine ke kupono e loaa ia lakou ke kuleana koho balota?

 

 KE KONO a ke poloai ikaika aku nei makou i na makamaka heluhelu a pau loa o keia pepa e noho ana ma na wahi a pau loa o ko kakou paemoku nei e heluhelu iho i na olelo hoakaka a ku @ka eei@ ia a ka Hope Lunakanawai Kiekie L. Makale me ka hoomaopopo pono, e puka aku nei hoi ma kekahi kolamu okoa o ka kakou pepa o keia la, malalo o ke poo kukulumanao -- "Elua Omole Kini."

 O keia na olelo i puana ia aku e ia imua o Kamakaia a me Keliihookano, he mau Hawaii opio, mamua o ke kau ia ana o ka hoopai maluna o laua no ka hoeha ana ia Kahookano, ka wahine opio hoi a Kamakaia. E hoomaopopo ia no na mea a pau e pili ana i keia hihia ke heluhelu ia iho na olelo a ka Lunakanawai, a he mea makehewa paha ka hoakaka hou ana aku ia mau mea. O ka makou wale no e olelo ae, oia ko makou  kaumaha a me ka minamina no ka ulu ana mai o keia poino manaonao mamuli o kela kupuine he waiona. Minamina ke ola makamae o kela wahine opio oluolu a makuahine hoi no ka hanauna hou o ka aina nei. Iloko o kona mau la o ka mohala maikai ana'e o ke kino; iloko o ke au e hiki ai iaia ke hoopomaikai i kona lahui; a iloko o ka manawa kupono e hookuonoono ai i kona home, aia hoi ua komo aku la ka nahesa waiona a kulai iho la iaia me ka hoomainoino ia e na lima o na kanaka hope loa ana i manao ai e kau ana maluna ona ma ia ano.

 Minamina pu hoi i kela mau kanaka opio elua; he mau kanaka manaina mai kai e manao ole ia aku ai e hana i kekahi mea o ia ano; aka, iloko nae o ko laua mau la o ke kanaka ui; iloko o na la kupono e hoolilo ai ia laua iho i mau iwikuamoo maikai no ka aina me ka lahui; iloko hoi o ka manawa a laua i haupu ole ai e paumaele ko laua mau lima me ka hana mainoino, ua komomai la no ua nahesa nei a kauhola iho la kona huela nihoawa maluna o ko laua mau noonoo, a o ka hopena, o ke kau ia o ka hoopai a ke kanawai maluna o laua, noho i ka halepaahao me ke kailiia o ko laua mau pono kivila.

 Ma ka hoomaopopo ana i na oleloao a ka Lunakanawai, me he la, ua kau maoli no ka hewa laweola maluna o ko laua mau hokua, a ua ano kapakahi ka olelo hooholo a na Kiure; aka, aole nae o ia kapakahi ana o ia olelo hooholo a ke Kiure ke kumu e kapae ia ai ka manao koho'ku, ua kokuaia ka make ana o kela wahine e na hana hoeha a kela mau kanaka, a ua kauo ia hoi kela mau kanaka e hana ia mea e kela mau omole kini elua. O ka mea nana i kuai aku i kela mau omole, aohe ana olelo ana ua loaa iaia na dala, a ua hauoli oia no ka lilo ana o kana waimake, aka, aole no e nele ana ka hahau mai o ka hopena o kana hana inoino maluna ona.

 Aka, o ka mea nui loa ma keia mea, a oia no ka makou e poloai aku nei, a i kauleo mau aku no hoi i na makamaka, e hoolilo i keia make ana o kela wahine opio, a me ka pilikia ana o kela mau kanaka opio, i mau kumuao, a e hoomanao mau hoi, ua kau mai ia mau mea a pau mamuli o kela mau omole kini elua. E hoomanao i keia a e kapae i ka makua o ka pepehi kanaka, ka aihue ka ilihune a me na ino a pau.

 

 MAMUA koke aku nei ua hoolaha aku makou i ka manao hoohalahala o kekahi makua i ka haawiia o kana keiki ma ka halekula na kekahi haumana e ao. I kekahi la o keia pule, hoi mai la kekahi keiki a i aku la i kona makua e malama nei, "ua olelo mai ke kumu e ao mai oe ia'u." Ke kono ia aku nei kela kumukula e hoomaopopo iho, aole e ku kane oihane ao ke kaohi na makua a pau i na keiki e hoonaauao ma na home, a koi aku i ka ahaolelo e hoopau i na kanawai e hoopaa ana i na keiki hele kula a me ko lakou mau auhau e uku nei no na kula. Ua lawe ae ke aupuni i keia mahele hookahi wale no o ka luhi o na makua a lawelawe ponoi aku me na kokua pu ana a na makua i ke aupuni e uku i na auhau i kauia. O keia anei ka panai mai i na kokua ia'ku e hoi ka pono i na makua? Ua papa lua a pakolu ka pono a ka makua i loaa aku i ke keiki; huipu me na ao ana'ku iaia; a o ke kumukula e hoihoi mai ana i kona kuleana i hoonohoia ai malaila i na makua, ua kupono e ku ae ia hele pela.

 

MOKUKU OIMANA MAMIAI.

 

 O ka hoeueu@ ana i ka Oihana Mahiai o ka aina, oia kekahi kumuhana ilaweia mai iloko o ka Ahaolelo o Amerika e Senate Stanford, ma ke ano he bila kanawai e hoomana ana i ka hoopuka ia o na dala pepa mai ka waihona aku, no lakou ka waiwai io o $100,000,000. A o keia mau dala, e haawiia aku no ma ke ano hoaie i na kanaka kupa o ka aina e nonoi mai ana ma ka elua pa keneta ukupanee, a no ka iwa kalua makahiki ka palena o ka manawa. He poe hoi lakou e kuleana ana maluna o na aina mahiai hihia ole, a e oi ole aku hoi na dala e haawi ia mai mamua o ka hookahi hapalua o ka wai wai io o ka aina i auhau ia ai.

 He alakai kupono keia a ke aupuni e hoeueu@ ai i na hana lima o ka aina nei ke hooponopono akahele ia. Aole o ka oihana mahiai wale no, aka o na oihana a pau loa i kupono a e loaa ai ne pomaikai no ka lehulehu malaila. Ua kokua nui kekahi lala o ka Aha Kubina o Amerika i kela bila kanawai a ke Senate hanohano, ina e ae ia na oihana a pau loa a me na kanaka poonoonoo a pau loa aole o lakou mau waiwai, e hoolawa like ia me kela puu dala nui. He puu dala hoohoihoi mahi kope ko kakou, a ke ole makou e kuhihewa ua ae wale ia no ia no ko kope i ulu ae mai ka anoano i kanu ia. He loihi ka manawa e kali ai a puka pono ae ka hehu kope - he mau makahiki paha - alaila ia wa e loaa ai kela mau dala i ka mea mahi kope.

 I ka hookuku ana i ko kakou ano o ka hoohoihoi mahiai a me ko Amerika noi e hoao ia mai la, me he la ua oi ae ko Amerika loina o ka hoohoihoi, no keia kumu: Ua hoopomaikai like ia na aoao a elua - ko ke kanaka mahiai mamuli o ka hoowaiwai ia ana o kona aina mahakea me na huaai, ke aupuni hoi ma na keneta puka o ke dala, a o ka aina holookoa hoi ma o ka hoolawa ia ana me na lako ai. A o keia dala e komo hou la iloko o ka waihona, e po alo pinepine mai ana no ia iwaena o ia oihana.

 Ke hoaiai aku nei makou i keia kumuhana ma ke ano, e hookele ia aku ko kakou loina o ka hoeueu a hoohoihoi hanalima o keia mua aku e like me ia, a oi loa ae pana. Malia o ala mai ka manao hana kuio o ko kakou mau Ahaolelo o keia mua aku a lu iho i ke dala iloko nei o ka aina mamua o ka lu ana iwaho - e like me kela hoohoihoi kanu o na mea ulu Hawaii ma Kaleponi Lalo. E lu hoi i ke dala no na oihana hoopomaikai papalua a papakolu i ka aina nei, aole hoi e haawi puu dala nui no na paka o ka lehulehu, na wahi kanu pua mae wale, na laau ponalo, a pela aku.

 He hana ana no hoi keia e paa ai ke aina o ke kanaka iloko@ o kona lima ponoi me ka lilo ole i ka hoolimalima ia mai e ka malihini a make mai la no ke kamaaina i ka malihini ma kona kuai ana aku i ka hua o kona aina ponoi i hanaia e ka malihini. A i ole, he hana ana keia e komo nui ole ai na aina iloko o ka moraki ia me ka hookaa i na ukupanee kiekie maluna o ke dala. A he hana hoi keia nana e hooikaika a e hooholomua i na hana e ae a pau loa o ka aina, no ka mea, ina nele ka ai mai loko mai o ka oihana mahiai, nele ke ola o ka poe a pau e lawelawe ana i na oihana e ae. O ka makua keia o na hana a pau a o ka panepoo hoi i helu ia ma ka papa o na oihana a ke kanaka.

 

ELUA OMOLE KINI.

 

NA  OLELO  EEHIA  A  LUNAKANAWAI  MAKALE.

 

 E hoomanao ae no paha ko makou poe makamaka heluhelu, aia iloko o ka mahina o Iune o ka makahiki i hala, ma kekahi wahi e kokoke ana ia Kapiolani paka a e pili ana hoi i ka lihikai ma Kaimana Hila, ua hui pu ae la kekahi poe no ka hoohala manawa lealea lawaia, aia iloko o ko lakou luana pu ana, ua inu iho la lakou i ka waiona, a ua kau iho la ka hopena awahua o ia mea maluna o lakou, a o ka hopena, ua limaikaika aku la o Keoni Kamaka ia a me Keliihookano@ ma ka pepehi ana ia Hookoni w., a mahope koke iho ua make aku la oia. Ua hopu ia na kanaka no laua na inoa i hoikeia ae la, a ua hoopaa ia, a i keia Kau Kiure iho nei o ka Aha Hookolokolo Kiekie, ua hookolokolo ia laua no ka make ana o kela wahine, a mahope o ka hala ana o na la ekolu o ka hoolohe ia ana o ka hihia, ua hoopukaia mai la ka olelo hooholo a ke kiure ma ke ahiahi Poaono la 10 o Ianuari, e hoahewa ana i na mea i hoopii ia no ka hoeha. Ma ke kakahiaka Poakahi, la 12, ua laweia aku la laua imua o ka Lunakanawai Makale no ke kau ia mai o ka hoopai, a iloko o ia manawai i hoopuka mai ai ka Lunakanawai i keia mau huaolelo imua o na mea i hoopii ia, penei:

 "He elua mau omole kini ka mea nana i lawe mai ia olua imua o keia ahahookolokolo no ke kau ana aku i ka hoopai i keia la. Oia na mea nana i hoomaka mai a o ke kumu maoli hoi o keia mau hana a pau. He mau makana ia i haawiia mai ia olua, aka, ua nui launa ole nae ko laua kumukuai. O ka mua o ko laua mau kumu lilo, oia no ke ola makamae o kela wahine, oia o Hookoni kau wahine mare hoi e Kamakaia, he wahine opio wale no, he wahine hoi iloko o na la o ka omaka ana aku i ke kikowaena o keia ola ana, a e like me ka mea i hoomaopopoia, he wahine me na haawina i lawa kupono no ka upu ana aku e loaa ke oia loihi iaia. He wahine maikai ia ia oe @ Kamakaia, pela no oe i olelo mai ai, a pela pu no hoi na olelo a na hoike e ae. Ua ulu mai hoi na lilo no keia mau omole kini elua, ma na mea pili i na koina o ka Aha a o na lilo hoi o ka Aha ma keia hihia, he huina nui, me he la, ma ke koho wale ana, aole e emi iho malalo o elua haneri me kanalima dala. Ua mahuahua ko olua mau lilo no na uku ioio, a e uku hou ana olua pakahi ne manawa e noho paahao ai. Aole ua @ hoomaopopo ina paha ua loaa he wahi kumu mihi a kaumaha kekahi iloko o kela mau wahine opio ekolu i hele aku ai i ko olua hale e auau a e lawaia, no keia mau kumuino a me na ehaeha a pau i ulu mai mamuli o lakou  He mea kupanaha no hoi ka hiki ole ia@ lakou ka hele aku e kipa i ka hale o ka makamaka me ka lawe ole aku @ elua mau omole kini. Aole i hoikeia mai, a aole no hoi i hoao ia e imi a maopopo kahi i loaa a i kuai ai paha lakou i kela mau omole kini, ina paha mai kekahi mea laikini kuai waiona a mea kuai waiona paha me ka laikini ole. Ina ua ike ia kanaka, a ina paha he hiki iaia ke hoomaopopo, he haawi na ia e kauhola iho ai na maawe menemene maluna o kona lunaikehala oia pu kekahi i kokua ma keia hana karaima a olua; he mea ia e hoehaeha a inoino ai kona noonoo; aka, ke manao nei au e lawe@ ana no oia i keia alo ana no na iho oiai, o ka mea maa ia ia poe, oia hoi, ina aole oia i kuai aku i keia@ mau omole kini, alaila, na kekahi mea okoa ae no e kuai aku. Ua loaa ia oukou, na kanaka Hawaii, iloko o na makahiki mahope mai nei, ka pono e kuai aku a e inu i na waiona o kela a me keia ano, aka, he pono poino a popilikia nui nae keia i loaa ia oukou. O ke kiure, ma ka lakou olelo hooholo, ua  haawiia olua i na pomaikai o ko lakou kanalua, a o ka lakou olelo hooholo, aole i make kela wahine mamuli o na hoeha i kau ia aku e olua maluna ona. Ina i hooiaioia a maopopo pono ia lakou, o ka make ana o kela wahine oia no ka hopena o na hana a ko olua maumau lima, ina no paha ua kokua ia mamuli o kona kulana ona, alaila, o ka lakou hana, oia ka ahewa ana ia olua no ka lawe ola ma kekahi dekere, aka, aole e hiki ia'u ke pale ae i ko'u manao panina, ua kokua ia a ua uha kona make ana mamuli o kau mau hoeha ana maluna ona, e Kehihookano, a i ukali ia aku hoi e kau mau hoeha e Kamakaia. Aia mahope koke iho o kela mau hoeha ia ana, ua waiho aku la kela iloko o ke kulana pau o ka ike a me ka lohe, a ua mau kona waiho ana iloko o ia kulana a hiki wale no i kona make ana. Ua loaa ia'u ia manao ahewa ma ka aoao o ka pono a me ka maikai, a ke manao nei au, ua lawa no na kumu a me na kahua e hiki ai ke hoahewaia ma ke kanawai no ka lawe ola, ka hopena hoi o kela mau hoeha ana. Ua lawelaweia me ka mainoino a ua hoea mai ka hopena me ka lilo ana o kona ola. Aka, iloko no nae o keia mau mea a pau, aole @i hoomaopopo mua ia ua manao mua olua e pepehi iaia a make. Aole no hoi o'u manao  ua loaa mua ia manao ia olua; aka, na kela mau omole kini elua nae a oukou i inu ai. Ua olelo ke kanawai, ke ahewaia no ka hoeha malalo o kekahi palapaia hoopii e koi ana e ahewaia no ka pepehi kanaka a no ka lawe ola paha, e kau ia ka hoopai ma ka hana oolea aole e oi aku i ka elua makahiki, a @ ole, ma ka uku hoopai aole e oi aku i ka elima haneri dala. He manao okoa keia mai ka manao i hoakakaia ma ka Mokuna e pili ana i ka hoeha, a ua kau ia hoi he hoopai kiekie ae, a ko manao nei au ua lawa a makaukau ke kanawai no na hihia like loa me keia, oia hoi, ina paha na make mamuli o ka hoeha ia, aka, aole nae i hooholoia e like me ia e ke kiure. Ua piha ia au i ka minamina nui no ko olua hoea ana mai i keia wahi ma keia ano, no ke kau ia aku o ka hoopai maluna o olua, no ka mea, he mau helehelena a kulana maikai ko olua i ka nana aku, a ma ka hoomaopopo aku, me he la, he mau kanaka opio olua e loaa ai he kulana a he inoa maikai iwaena o ka lehulehu, a he mea maopopo loa, mai maikai a pa lekana loa olua, koe wale no ina aole kela mau omole kini elua, a aole au e kau aku i ka hoopai kiekie loa a ke kanawai.

 "Ke kau nei ka Aha maluna o olua pakahi i ka hoopai o ka hoopaahao ma ka hana oolea no ka manawa o umikumamawalu mahina, a e uku i na koina o ka Aha, a ma keia hope aku e hooponopono ai ia mau huina."

 

HOOKELAKELA  HOE  WAAPA.

 

 Melebona, Ian 4 - Ua hoike ae o McClean ka moho hoe waapa o ke ao nei i kona manao aa e hookelakela pu ae i kona ikaika hoe me John Teemer, ko Amerika kae'ae'a, ke ae nae ka inoa hope e holo aku i Kikane.

 

KIPIKIPI  MA  KILI.

 

 Nu Ioka, Ian. - He mau lono lehulehu iloko o keia kulanakauhale e hoike ana i ke ala ana ae o ke kaua kipikipi mawaena o na kanaka o ke aupuni o Kili, Amerika Hema. Ua ulu mai keia kulana mamuli o ka like ole mawaena o ka Peresidena o ke aupuni a me kona ahaolelo. Makemake na kanaka o ka papa haahaa ma o ka ahaolelo la e kau i mau kanawai kulike me ko lakou kulana, a ua hoole nae ka Peresidena i ke kahea ana i ka ahaolelo a me ka hanaia o ia mau kanawai.

 

 

MAKE  KA

 

Moi Kalakaua,

 

Ma Kapalakiko, Ianuari 20.

 

 Kalakaua I., Moi o ko Hawaii Pae Aina, ua make. Kailiia@ ae la ka hanu hope loa i ka hora 2 me 30 minute o ka auina la, Ianuari 20, 1891. maloko o Kona keena noho ma ka Hotele Alii a o kahi hoi Ona i waiho nawaliwali ai no ekolu la. Iaia maluna o Kona moe make, e poai a puni ana na hoa'loha Ka Puuku Keoki Makapolena, Konela Hoapili Beka, Kanikela Hawaii Makinaie, Adimarala Baraunu o na aumoku kaua Amerika, na Rev. J. Sanders Reed me F. H. Church a me kekahi mau hoa'loha pilikino o ka MOI. Mahope  koke iho o ka make ana, ua hoike laula ia a puni, a ua noho he ahakuka o na luna aupuni no ka mea pono e hana ai. Ua ialoa ia ke kino a mahope o ia ua laweia aku no ka Trinity Church, ma ia auina la no. Ua kukuluia na koa kiai a ua keakea ia ka lehulehu mai ke kiei hope ana aku i na hiohiona i mae iho o ka Moi o Hawaii. Ma ka auina la Poaha, ua malamaia he anaina pule hope maluna o ke kino make, a i ka pau ana, ua kai aku he huakai hoolewa nui mai ka luakini aku a i ka mokukaua Kaletona; hora 4 penoi o ia la, haalele ka moku i ke awa no ke ala hoihoi mai i ke kino make o ka MOI.

 

KUUPAU  IA  KA  HOLO.

 

 Ua ka ia mai ka holo o ka moku no ke ake nui o ka Adimarala e ku koke mai i Honolulu nei iloko o elima la, mamua o ka loaa e ana mai e kekahi lono maanei ma kekahi mau moku paha a ulu mai he pioloke. A like a like paha mawaena moana, ua poino iho la kekahi ipuhao'mahu, a ua lilo he hapa la okoa ma ke pahonohono hou ana a paa, alaila ua kuu hou ia mai ka holo a hiki i ke kalewa ana mawaho o Makapuu i ke aumoe Poakolu nei. Aole i hookomo ia mai no ka makemake o ka Adimatala e hookomo mai i ke kakahiaka i loaa ai he wa no uka nei e hoomakaukau ai. O ka manawa holo o ka moku, he eono la.

 

KE  KU  ANA  MAI.

 

 I ka hora 8:15 kakahiaka Poaha nei, Ianuari 29, 1891, kaalo mai la ka mokukaua Adimarala Amerika Kaletona, mawaho o Makapuu, me ka hae Hawaii me Amerika e kau hapa ana ma kona kia hope; hapalua hora mahope iho, kaalo ae la ke Kaletona mawaho o ka nuku o ke awa i uhiia me na kahakahana lole eleele. Oiai ka moku mawaho o ke awa, haawi ia mai la he hoailona i ka mokukaua Amerika Mohicana e ku nei iloko o ke awa, e hoike ana ua make ka Moi Kalakaua ma Kapalakiko i ka la 20 o Ianuari nei, ma ka hora 2:30 o ka auina la, a eia kona kino make maluna nei o ka moku. Ua hoike koke ae la ke kapena o ka Mohicana i ka lohe i ke Keena o ko na Aina E. O Mr. J. O. Kaaka,  kekahi o na poe i pii aku iluna o ke Kaletona iaia maloko nei o ke awa, ua haawi i@ mai la iaia ka palapala hoike pili aupuni o ka make ana o ke Alii ka Moi, a ua haalele koke aku oia i ka moku no ke Keena Oihana o ko na Aina E a me ka Halealii. Eia ka hapa o ka palapala a ke Kanikela Hawaii Makinale e pili ana i ke kulana omaimai;

 "O ke kulana luli@ o ke ola o ka MOI, ua hoomaka mai ia oiai ma San Barbara; a hiki i kona hoi ana i keia kulanakauhale (Kapalakiko), oiai nae e hooko ana no oia i kekahi mau kono o ka hookipa a na hoa'loha me ka ikaika a me ka mohana maikai, eia nae ua hooikaika hou mai la ka mai me ke kuio a hoomaka i kana hana o ka make maloko. Mai ka la 14 mai ua hoomaha iho ke Alii ma kona moe, a no ka hapanui o ka manawa ua emi kona kino a ua ano e kona lolo."

 

KE  KULANAKAUHALE  NEI

 

 I ka wa i hoike maopopo lea ia mai ai ka make o ka Moi ma ka hora eiwa a oi o ke kakahiaka Poaha nei oiai ka moku mawaho o Mamala, ua paniku koke ae la na keena oihana aupuni me na hale oihana kalepa nui, a ua hapa like na hae a puni ke kulanakauhale. O na puoa pi'o ma na alnui e hoomaka ia ana na hoowehiwehi, ua loli hou ae la ko lakou mau kahakahana lole waihooluu panio i mau kahakahana no ke kanikau. Ku ka moku iloko o ke awa i aahuia me ke kanikau, a ke hoomakaukau la ko uka nei no ka apo aku i ke kino kupapau o ke alii. He mau helehelena hakumakuma@ ko ke kulanakauhale a me ka lewa pu. He la piha kanaka nui keia.

 

KA  HUAKAI  HOOLEWA.

 

 I ka hora 4 a oi hookuuia ino la ka pahu kupapau iluna o ka waapa; mahope koke iho, aia he huakai hoolewa nui o na waapa maluna o ka ilikai e ukali ana i ka waapa o ka pahu kupa pau, a mailuna mai lakou o na mokukaua a ekolu e ku nei. Ua panee malie mai keia huakai hoolewa o na waapa a pili ma ka uwapo o ka hui mokuahi o Poka ma. Ua lele mai na koa moku a lawe i ko lakou kulana mamua  o la Hale Dute a hala mai mauka. O ka pahu kupapau mai mahope a kau maluna o ke kaa, me ka Adimarala, na aliimoku a me kekahi mau maka hanohano o uka nei mahope pono o kee kaa. O ka hora 5 ia a oi, me ka puali puhi ohe o ka mokukaua Adimarala mamua, kai mai la ka huakai ma alanui Papu, ma alanui Moi, a komo ma ka puka pa makai no loko o ka halealii. He pihe kumakena nui maloko, he wawalo no na leo ohe kanikau, a he hakanu maluna o ka piha kanaka nui me na waimaka haloiloi.

 

HE  HOIKE  O  KA  NAWALIWALI.

 

 O ka mua o ka hoomaka ana mai o ka nawaliwali, ma Santa Barbara, Kaleponi, oia kahi i hoea aku ai ka Moi mai kana huakai i Kaleponi Hema, ma ka la 4 o Ianuari. He paina kakahiaka mama kana malaila a ua launa pu aku la me ka Meia o ia wahi a me kahi mau kamaaina kakaikahi maluna o ke kaamahu. Hiki ma Arlington, he ike alii uuku kai malamaia; kono ka Meia i ke Alii e hele i ka holoholo kaa me ka makaikai i na wahi pana o ka aina, a ua hooleia aku mamuli o ka luhi o ke Alii oiai he elua po i hooluolu pono ole ia e ia mamuli o na hookipa aha aina, ka ike alii a me ka hele ana i ka hale mele opera ma Los Angeles. Ma kona keena, ua moe ke Alii i ka hapanui o ka la koe ka manawa paina. Ua hoomaopopo wale aku o Adimarala Brown ia la i ke ano kukule mai o ke Alii a ua nele hoi ke ano ao kanaka.

 I ka la 5 ae, he huakai makaikai ka ke Alii, ka Meia a me kahi poe iho i kekahi wahi he 12 mile ka mamao mai Santa Barbara aku. Oiai nae e mau ana no kela helehelena kukule maluna o ke Alii, ua kono ka Adimarala ia kauka McNulty e holo pu me ke Alii maluna o ke kaa. Ua ikeia kona ano e loa ae ma keia huakai hele. I ka wa e paina awakea ana, he mumule wale iho no kana me ka hiamoe; pau ka paina ana a huli hoi, pinepine kona haule ana a hiamoe, a ua aa pono ole no hoi kona kika.

 Me keia ano, ua kauoha koke ia na lawelawe ana o ke kauka. Ua ike ke kauka, hookahi aoao holookoa o ke kino oia hoi ka aoao akau, ua nele i ka ikaika a ua lolo. Ua lawelawe koke ia ka lapaau, a i ke kakahiaka ae o ka la 6 ua hoikeia mai ka oluolu, koe no nae ke ano mumule. Ua noho malie ma kona keena ia la holookoa a ahiahi, a ua kipa aku oia ma kekahi mau anaina ma ke konoia a hooluolu hou i ka hora 10 o ka po.

 Ua ka-ua ikaika aku ka Adimarala a me Konela Makapolena mai ka hele ana i kela huakai makaikai o ka la mamua iho, aole nae i ae ia mai; koe ke oki pu ia ana o kekahi kono iaia i ka la 6 ae no kekahi paina ma ke awakea e haawiia ana nona na kekahi mau hoa'loha kahiko ona o Honolulu Mr. me Mrs. Warren, he wahi hoi he 12 mile ka mamao mai Santa Barbara aku.

 Poakolu ae ka la 7, huli hoi ka huakai a ke Alii no Kapalakiko i ukaliia @ kauka McNulty, a ua hoomaopopo hou aku ka Adimarala i na helehelena mo haha mai o ke Alii; hoea i ka hotele i ke awakea, a ua kaulua iki ke kauka no ka lawelawe ana i ke Alii a hiki mai i ka Poaono ka la 10, oia ka la i haa lele iho ai o kauka McNulty i ke Alii no ka hoi i kona wahi mahope o na kuhikuhi ana i na mea a pau e hana ai no ke Alii.

 Aole i ano hou ae oia a hiki mai i ka Poalua ka la 13, ua konoia o kauka Wood e ka Adimarala e lawelawe no ke alii: he oia mau no kona launa ka mailio ana, aka aia he nee malie ana o kona ikaika mau. He papaaina hookipa ka kekahi mau hoa'loha ona i kono mai iaia no ia ahiahi, a he kono hou ae no kahi no ke ahiahi Poakolu.

 I ka Poakolu ae, ala mai la ia e like me ka mau, paina kakahiaka o ke ano mama me ka mumule, a iaia i noho ai mamua o ke kapuahi hoopumehana, haule koke iho la ia iloko o ka hiamoe kulipolipo. I ka hoalaia ana aku me na hoikeike ana aku iaia i kona mawaliwali iloko o ka puupaa a me na kau a aku e noho mai ka hele ana e hooko i ke kono o ia ahiahi, ua oi loa ae no kona makemake a ua hooko aku la.

 I ka Poaha ae, iaia ma ka paina kakahiaka, ua ikaika ka hiamoe maluna ona a ua pahemo wale aku ka pahi a me ke o mai kona lima aku, me ka ai uuku ana. Ua lawe koke ia oia no kahi moe me ka lawelawe kokeia nona ma ia la e kauka Sawyer a me W. E. Taylor.

 Ma ka Poalima ka la 16, he wahi ioli uuku ae ko keia la, a no kekahi manawa ua pupuhi ae la oia i kona ipupaka - ke puhi hope loa ana ia.

 Aole i ano hou ae a hiki i ka la Sabati; ma keia la i waihoia ai na laau, koe ka haawi ana iaia i kahi waiu a pela 'ku.

 Ma ka Poalua, ua maopopo koke aole e loihi hou aku ka manawa nona; ua emi ka ikaika kino me ke pana o kona puuwai. A hiki i ka hora 1:30 auina la, ailiili mai la ka hanu. Hora 2 a oi @le e loa ae la ka hanu.

 Iloko o keia manawa e ku ana ma ka aoao akau o ke kino make ka Rev. Mr. Reed, Konela Makapolena, Adimarala Baraunu; ma ka aoao hema o Hoapili Beka, Kalua, Kahikina; ma na wawae mai o Mrs. Swan, Kanikela Hawaii Makinale, kauka Wood; ma na wahi kokoke aku na Hon. C. R. Bihopa, Godfrey Rhodes, Claus Spreckels, Lunakanawai C. F. Hart o Kohala, Senate G. E. Whitney, Mrs. Makinale, Mrs. Price, Mrs. J. Saunders Reed.

 

KA  IKE  HOPE  A  KA  LAHUI.

 

 Inehinei, Ianuari 30, ua kipa nui ae na makaainana Hawaii a nie ko na iahui e ae e kiei hope aku maluna o na helehelena o ke alii. He kaoo nui e komo ana a e puka mai ana me ka hamau, ka hakanu a me na waimaka. Me ka Moiwahine kanemake ma ke poo o ka pahu e paiauma ana, a me ka ohana alii pilihua e nonoho koke mai ana, aole hookahi maka i haule aku ka ike maluna o lakou a hoi nele mai me ka waimaka ole. He hamau na hiohiona a pau - he anoano me ka ilihia.

 

KA  LA  HOOLEWA.

 

 Ua hoikeia ae, e waiho ana ke kino o ke Alii no kanakolu la alaila hoole wa. O ka la maopopo e hoolewa ai aole i hoikeia. Malia o maopopo loa i keia mau la iho, hoike hou aku makou.

 

Na  Aina  Mamao,

 

KA  EMEPERA  ME  NA  KUE.

 

 BEROLINA, Ian. 3 - Ua ala ae ka paio iwaena o ka hapanui o na hoa o ka ahaolelo o Geremania. Ke hailuku la kekahi mau nupepa alakai i ka papa o na kumuhana kalai aupuni a ka Emepera. O na hana o ka makahiki i hala i kuekaa hou ia mai, ua halawai mai ia me ka paio ikaika a ua owili pu ia na manao hooia o ka Emepera maluna o ka hoomaemae me na hopena nele. Ke hoonuinui ia la ke Kuhina Nui Vona Caprivi he oi aku ka poino o na hooia makani wale no. E hoike ana na nupepa, mai ka la i waiho aku ai o Bisimaka i kona kulana, aole hookahi o keia mau hooia i hookoia. O na kumuhana i oleloia no ka hoomaemae a hooponopono hou ana, oia ka oihana limahana, ka oihana auhau, ke kahua hou o na oihana dute, ka oihana hoonaauao a me na hooponopono hou ana o ka oihana kanawai, ua hooulu ae lakou i na kuia kuloko me ka hiki ole ke ike aku i na hopena. Ua kamoko aku no na kue a na nupepa i ka Emepera me ka hunahuna ole iho, a ke hoike nui la i ka hopena o ia mau hana maloko o Auseturia me Hunegari. O ka hoomau ana aku pela, aia he ahi lalaua iloko o ka ahaolelo o ke aupuni, a malia o oili hou ae ke akaku o Bisimaka ma ke ala o na hana ano nui; oia hoi, e hoi hou ae oia a paa i ke kaulawaha o ke aupuni a me ka lahuikanaka.

 

HAWAII ME KANADA.

 

 Otawa, Ian. 3 - O Konela Akepoka, alihikaua nui o na pualikoa o Hawaii, ua huli hoi mai no Otawa nei e launa @ou me na hoa maanei no ka mea e pili ana i ke kuikahi mawaena o Kanada me kela mau mokupuni. Eia kana pane no ia mea:

 "E pau ana ko makou kuikahi kalepa me Amerika Huipuia i ka hopena o elua makahiki i koe mai keia manawa aku, a aia hoi he manao ikaika ma ka aoao o kekahi poe waiwai lehulehu iloko o ke aupuni e hoopau loa aku ia kuikahi, no keia kumu, oia ka hana o'e ia o ke awa o Puuloa a maikai, oiai, ua loaa ia Amerika ka pono kaokao mala ila, a ina e pau pono ana ia wahi i ka hana ia, oia kekahi o na wahi ano nui o ke ao nei.

 "Eia kekahi kumu a ka lehulehu i manao ai he pono ke hoopau: I ka paa ana o ke kuikahi me Amerika Huipuia, ua komo wale ke kopaa o ia pae  moku me ke dute ole iloko o Amerika, oiai nae e dute ia ana ke kopaa o na aina e ae, ma ia ano, ua loaa ka pomaikai i kela paemoku; ano iho nei hoi, hoopau ia ae nei ke dute o ke kopaa no na wahi a pau, nolaila, ua kaili hou ia aku ia pomaikai, a ua manao na kanaka ma ke ano oia ka hopena, e pani i ke kuikahi. O ia pani ana nae i ka hana kuikahi me Amerika Huipuia, he mea maopopo e ala mai ana keia ninau kumau o ka manawa, 'Ihea aku ko kakou makeke hou?

 "Ua hiki no nae ia makou ke hana me Kanada nei ma na oihana a pau a makou i kukai pu ai me Amerika. O na hooponopono ana o na kumu hoopaa o ia kuikahi, e hanaia me ke alako ole aku iloko o na poino nui. No keia wa, ke lawe mai nei makou i ko Amerika mau lako ai lehulehu koe ka i bipi, a ke panai aku nei hoi makou me ke kopaa, raiki, ka maia me na huaai. O ia mau mea nae a pau, oia like ka Kanada e hoolako pu mai ana a oi aku ma na pono mahiai, a'u hoi e manao nei he oi ae o Kanada ma ka hoolako. He $6,000,000 ka waiwai io o ko makou mau waiwai komo mai o ka ma kahiki i hala, a ke manao nei au ua kupono i ko Kanada kulana."