Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 8, 21 February 1891 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ma ke Kauoha

 

            Mamuli o ka mana i haawiia mai ia’u e ke Kumukanawai a me na kanawai o keia Aupuni, a me ko’u manao ana he mea ia i ke i ka pono, no a@a ma keia ke kauoha nei au o ke kau hookolokolo mau o ka Aha Hookolokolo Kaapuni o ka Apana Eha @ malamaia ana ma Nawiliwili. Mokupuni o Lauai, ma ka Poaloa @ o @, 1891. @ paneeia a ka POAKOLU, oa ka ia @ o MARAKI, 1891, hora 9 kekahiaka.

            Ikea ko’u lima a me ke sila o ka Aha Kiekie ma Hono (Sila) @ i k@a la 31 o Ianuari, M.H. 1891.

            A.F. JUDD, Lunakanawa’ N@ o ka Aha Kiekie. Ikea.

            HENRY SMITH, Kakau@e o Aha Kiekie. 2323-3@

 

Hoolaha i ka Poe Aie.

 

KEENA KALAIAINA, Honolulu, Ianuari 29, 1891

 

            Ma ka hana o ke noi ana mai o ka STAR MILL COMPANY e hoopau i ka hui.

            Oiai, i kulike ai me ke kanawai i ha naia, ua waiho mai ka STAR MILL COMPANY i ka mea nona ka inoa maia o iho he pa’apaia nonoi no ka hoopau ana i ua hui la i oleioia a me ka palapala hoopaa o ia hui i hoopili pu ia e like me ka @akaka a ke kanawai no ia mea. Nolaila.

            Ke hoike aku nei keia hoolaha i ka poe a pau i lukeana ma na ano a pau iloko o ua hui la i oleloia, e waiho mai i na kuio’i kue o ka ae ana aku i ua palapala nonoi ia i oleloia, ma ke kee @ ka mea nona ka inoa malalo iho, ma ka la 130 Ap@ila, 1891, a mamua ae paha o ia la; a o ka poe a pau e makemake ana o hoolohe no ia mea, e hele ae ma ke Keena o ka mea nona ka moa malalo, ma Aliiolani Hale, Honolulu, i ka hora i i kakahiaka o ia la, a e hoike mai i ke kumu e ae ole ia ai ua palapala nonoi la.

           

C.N. SPENCER,

Kuhina Kalaiaina

2323 @o@

 

KA NUPEPA KUOKOA

 

NO KA MAKAHIKI             $2.00

NO EONO MAHINA                        $1.00

KUIKE KA RULA

 

POAONO, FEBERUARI 21, 1891

 

E OLA LOIHI KA MOIWAHINE

Ua malama’a i ka Poakahi nei na hoohanohano kipu a me na anaina ike ike Alii ka Moiwahine Liliuokalani, i ka paemoku Hawaii. Na ka batari puku mahi o ke kiekiena o Puowaina iho au ae ka pu mua o ka hanohano i panai kokeia aku e na mokukaua Amerika Kaletona me Mohikana.

Ua hauoli a ua haaheo makou e puana ae i ka moa laahia o ka Moiwahine a ua paulele aku hoi me na manaolana o ka oi ae o ka holomua o kana mau hoomalu aupuni. O ke kulana o kona kaikunane i hakahaka, ua hoopiha ia e ia. Ua lawa a ua kapekepeke ole na hooia ana o ka maluhia ma ka aoao o ke Alii ka Moiwahine a me kona mau makaainana. Maluna ae o kona a pau, a maluna ae hoi o ko ka lahui pu, o ke aloha a me ka lokahi ke kanawai i oi pakela ae kona mana no ka hoomaluhia. Ke upu nei makou i na hoepomaikai ia o kona mau la o keia mua aku me na haawina maikai a pau – no ka holomua me ka maluhia no ka lokahi me ke kuokoa – o ka lahui me ka Nohoalii. E ola ka Moiwahine i ke Akua.

 

KA AHA KUHINA

 

I ka pule mua o keia mahina, ka wa e puai liilii mai ana na nune o ka pono ke waiho aku ka aha kuhina i ko lakou mau kulana oihana, ua hoaia pokole aku makou ma kekahi manao i ke ala hele pololei a ke kumukanawai i hoakaka ai, e kono pu ana hoi i ua noonoo alakai a hoomalu a pau, e ukali ma ia ala no ka hooko ana i na hana.

            A hiki mai i keia pule, us hookahua io ae la keia hana, a ua lilo he ninau akea no na kalai ana. Ua haohao nae makou i ka hele loa ana mai o keia ninau moakaka i mea paakiki a pohihihi, a ke kanalua ole nei makou i ka hoike aku, aole he hookahi wale iho no aoao o ka ninau e ku nei, aka aia hou aku no kekahi mahope aku, ua hoohuihui ia a owilia iloko o ke pohihihi.

            O ke ala o ka ninau i ulu mai ai, oai keia. He mana anei kekahi e koi mai ai ka Nohoalii i ka aha kuhina e waiho aku i na oihana mamuli o ka loli ana o ke poo hoomalu aupuni?

            O ke kahua hoona wale no o na manao kalai, aia maluna o ke kumukanawai, ke kanawai hookumu o na hooponopono lahui ana a me ka nohoalii i huiia. Ina o ka ninau maluna ae he ku hookahi kona ano me kekahi mau kumu hoohihua ole mahope aku, alaila ne mea pohihihi ole ka hoike ana aohe mana kaokoa e ae ka Nohoalii e koi i ka aha kuhina e waiho i na lawelawe oihana, ke ole e ahewa ka lehulehu ia lakou ma o ka Ahaolelo la a mamuli paha o kekahi hihia oieni i hoahewa ia ai iakou.

            E hoomaopopo ia ka mana kakoo o ke kumukanawai i ka Nohoalii ma kona ano, a i ke aupuni hoi ma kona iho Ua ku hoi keia mau mahele alakai o ke kumukanawai ma ko laua mau ala pololei o ka hooko hana.

            Ke hoakaka nei ke kumukanawai no ka ahaolelo ka mana i huia me ko ka Nohoalii e hoopa@ i ka aha kuhina, a no ka Nohoalii hoi @a mana hookoho. Ua kupono maoli no ka waih@ia ana o ka mana hoopau i ka ahaolelo, no ka mea, oia hooka a ka aha i hiki ke maopopo na k@o@ a pau o ka aha kuhina. Oia ka ke kumukanawai e alaka nei, a oia hoi ka kakou e kakoo aku ai no ke kupono o ia mana hoopau e paa ia e na lima o ka lehulehu.

            Aka nae, ua kukuluia keia ninau mamauli o ka loh ana he po@ hoomalu hou maluna o ka lah@. Ao e no ia he mea e hihia ai na noonoo. E hoike ana ka pauku @ o ke kumukanawai i ke ano o ke ku ana o ke aupuni pepei. “O ke ano o keia aupuni, he aupuni Ala i hooponopono ia malalo o ke kumukanawai, malalo hoi o ka Moi Kalakaua, k@a mau hoohina a me kona mau hope.”

            E hoike ana ka pauka mamua i ka moekahi @ ke ano o ke aupuni ma ke kulana aupuni i hooponopono ia e ke kumukanawai mala o o ka Moi i make a ili loa mai i kona mau hope. E lawe ma@ i keia oauku i alakai mua no ka pauku 24 e oielo ana: “E hoohiki ka Moi Kalaqkaua a o kona mau hope ahi, pene@ Ke hoohiki nei au imua o ke Akua Mana loa e malama mau i ke kumukanawai o ke aupuni a e hooponopono no wau i ke aupuni e like me ke kumukanawai.”

            Ua malamaia ka laahia o na huaolelo o ka pauka 21 malalo o ka hoohiki e ke alii i hala, e pilipaa ia mau kuiea na no ke aupuni alii a me ka hooko pu ana i ka mana hoomalu i hooponopono ia e ke kumukanawai. Aole i lawe ia ka hoohiki no ke kahi mana a mau mana koakoa mawaho o na kuleana a pau i paa maloko o ke kumukanawai nona ka hoohiki. Aole hoi ma kekahi mana okomo wale mai mamuli o ka loli ana he poo hoomalu aupuni hou ma ka nohoalii, oiai ua moekahi ka nee ana o ke aupuni a me kona hooponopono ia malaloo o ke kumukanawai, a ma lawe pu ae hoi ka Nohoalu hou i ka hoohiki like a kona mua i hoohiki ai e hooko hana a kona mua, a oia hoi kana e ukali aku ai.

E heluhelu ia ka pauka 78 o ke kumukanawai ma kona hapa hope penei. * * * E hana ia ia hana e ka Moi mamuli o ke ao ana a me ka ae ana o ka aha kuhina, ke ole e hoakaka ia ma kekahi ano okoa.

Ma ka hoomaopopo ana i ka ninau ina i kukuluia mai kae ano hookahiwale no, oia hoi ka loli ana o ke poo o ka nohoalii he kumu ia e loh ai ka aha kuhina, ke hoole nei makou ua nele kona kabua kakoo ma ke kumukanawai i kupono ole ke hoolilo ia ia ninau akea e koi ia ai ka manao kanawai o na lanakanawai o ka aha kiekie. He ninau malanai wale no keia i hoalaia’e mamuli o ka manao ponoi (ina io he ninau kahi o ia ano).

            ina hoi ua laweia keia manao ma ka hoopili ana i na hana i lawelawe ia ma na aupuni o Europa, aole no ia he kuleana pono e kapae ai o Hawaii i kona alahele o ka hooponopono aupuni. He hana io no paha ia a maaloa i ka hookoia wahi e nee hou aku ai na hana aupuni me ka lokahi o na noonoo o ka Nohoalii a me na kuhina, aka e hiki anei e loaa he lokahi mau ma na hana a pau? He kuhihewa keia manao ana no ka mea, aole i waihoia aku ka lokahi ole no ke ku kaawale ana o na pili ma ke koko, aka aia iho no ua lokahi ole la iloko o ka io ponoi, i na makua ma ke alo a ika ohana hookahi.’       

Ua hanaia ke kumukanawai, ua hoakaka kona mau palena a pau, a ua konoia kakou a pau e lokahi pu me ia. O ka mana koi aku i na kuhina e waiho mai i na oihana, aole ia i ulu ae no na oalena a ke kumukanawai i hoa kaka ai, a nolaila ua alakaiia ia hana e lokahi ole. Ua nele ia mana koi ma na ano a pau koe ka ahaolelo.

            O ke kuleana i loaa i ka Nohoalii hou o keia la, oia ka hoopaa ana i ka aha kuhina nona a malalo o ka inoa alii hou, no ka mea, ua hooiliia mai ke aupuni nona pauka 21 me 22. Ma ke lawe ana i ka hoohiki, ua hoopaa loa oia e hooko i na lawelawe ana a kona mua hooko ai. Aohe mana hou ae mawaho o la, aole ma ke hookomo hou me ka umuhi aku paha, aole hoi ma ka hoohalike ana aku me na aopuni e ma ka lakou mao hooko ana, ina ia paa a paa ole ke kuleana o ko lakou hana ana pela ma na konowai o ia mau aupuni.

            Eia kahi ninau ia kakou: He mana anei ko na kuhina e hoihoi aku i ko lakou mau ho@kohu me na manao maika@a pau o ka hoike i na hoomaikai, ka haahaa, ka makee ahi, me ha hooia o ko lakou makaukau mau e kakoo no ka Nohoalii hou, me na kuia ole o ka lawelawe oihana e like me ka loihi o ka manawa a lakoo i hooko ai, me na ka ku’a a mau keak@a pilikino ole mahope o lakou pakahi, @ai rae e paa ana ka mana hook@a hoopau i ka ahaolelo ma ka olelo hoahewa i hooholoia no ka pono ole o ka lakou mau hana?

 

Eia ka manao kanawai o kekahi loio o ke kulanakauhale nei e pili ana i ka mana olelo ke koi mai ka Nohoalii, e hoih@ aku na kuhina i na palapala hookohu penei.

            1 – Ua kuhikuhi pololei ke kumukanawai i ke ano e hoopau ia ai lakou, e komo pu ana ma na ano e ae e hoopau ai ia lakou. Aole ma ke kumukanawai ka hoike ana, o ka ,ake o ka Moi ke kumu e hoopau ia ai lakou, nolaila aole no ia he mea epai ai.

            2 – He olelo makia kahiko keia o na aupuni alii “Aole loa e make ka Moi”, (The King never dies). He kahua hou keia o ka hoike ana ua hoomau ua aku ke alii ana o ke aupuni, a ma ka loli ana o ke kino o ke alii, aole ia he hoo loli ana i ka nohoalii. Ua uhi holookoa iho ke ano a me ke ko0hu o keia mau huaolelo i ke kulana e kamailio ia nei.

            E hoike ana kona ano he hoomaka a mau hana hou ana e hooulu ia mamuli o ka make hikiwawe o ke alii, aka e ku na mea a pau e like me ka mau, oiao nae ua loli ke kino ma ka nohooalii.

Ua uuku ke kahua o ka ninau e ku nei imua o ka hoololi kumu ia ana o ke kino ma ka nohoalii, no ka mea ua hoke ke kumukanawai ia Kalakaua ma ke ano he Moi, a ia Liliuokalani kona hope, nolaila, iloko o keia man papalua aole i hoololi ia ka nohoalu. Ma kekahi olelo ana hoi, ua kupu like mai ko lawa mana mai ke kumu hookaho mai, i ka maaawa hookahi, a no ka hana hookahi, nolaila, he mau mahele ia no ke mea holookoa.

            3 – Ua hoolilo ia hoi keia ninau i mea huikau. Ma kekahi e olelo ana, o ka make ana o ke alii ua lilo i mea ole na komisina o na kuhina; a ma kekahi hoi, he kupono na kuhina e hoihoi mai i na komisina. Ua like ia me ka olelo ana “he mau kuhina” a “aole he mau kuhina”. Aoie pono i kulana hapa me ka hapa.

 

 

UWEA TELEGARAPA

 

Aia iloko o ka ahaolele o Amerika i keia mau la iho nei, ka noonoo ana no ka hana pono e hooko ia ai ka hoomoe ana i uwea olelo moana mawaena o ia aupuni me Hawaii nei. Ua nonoiia e hookomo iloko o ka Bila Haawina no na aumoku kaua, i ka huina o $50,000 he uku no na lilo o ke ana ana i kahi kupono o ka papaku o ka moana Pakipika e hoomoe ai i ka uwea olelo.

Ua nonoi hou ia e kono aku i ka Peresidena o Amerika, e lawelawe aku i na hana no ka hoopaa ana i na launa kamailio uwea telegarapa mawaena o Amerika a me ke aupuni Hawaii no na makahiki he 14, e haawi ana i na dalahe ekolu mihona no ia hana, a e hoolilo ana i na dala he elua haneri tausani a oi no kela a me keia makahiki.

Ua mahui wale makou, mawaho ae o ka huakai hoolana kino a ke Alii ka Moi i Kaleponi, o keta kekaho o kana mau hana i hooikaika nui ai. Ina ua oiaoi nei mahui, alana, o ia awe’awe’a aku la no keia e hoea mai nei iloko o ka anaolelo o Amerika, huipa me na ohohia ia o keia hana malaila a ma o kakou iho nei. He lono hauoli keia i hiki mai io kakou nei.

 

            HOIKE KULA SABATI – E hoike hapaha ana ke Kula Sabati o Honokohau nei, ma ka la Sabati hope o Maraki e hiki mai ana, oia ka la 29, ma ka hora 10 kakahiaka, nolaila, ke kono aku nei makou i na Kula sabati a pau o na Honoapiilani, e naue mai e ike i na hana o keia Kula Sabati a kakou, a ke kono pu ia aku nei me ke Kahu Kula Sabati Nui o na Honoapiilani e naue mai no; a ke poloai pu ia aku nei no ho@e naue mai e na lau oliva o ke aloha Kula Sabati ma ia la.

                        SAM I. KALAOLA.

Kahu Kula Sabati Apana        Honokohau

 

O ka nakeke me ka owe o na pu kai loheia e ko makou kiu, o ke kuailo ia’e koe o kela o keia.

 

Okahi ahiuhiu makani e pa mai nei mai ka moana, oia ka ko makou hanuhanu meheu e ie mai nei, “hohono ka Monowai”.

 

Wahi a lakou la ma, o ke komo dai mana o ke Alii ka Moi kekahi makana a ka Moiwahine kanemake i ka Adimaiala Balaunu.

 

 

MOE I KA MAHA

 

KA MOI MAKE NO KA ILINA MA MAUNAALA

 

Moeka Mea Aloha, Aloha, Aloha

 

            Oili ae la ka la o ke Sabatt, Feberuari 15, me ka nani a me ka olin@; o ns koho wale o ke ahiahi mamua iho no ka hoea mai o kekahi mau keakea i ka huakai hoolewa, ua hoonele ia no ia hopena – he maue keia la holookoa.

           

NA HORA KAKAHIAKA

 

            E nee ae ana ka manawa o ke kakahiaka i ka hora 8, ua hoopihaia ae ke aloalii a me ke alanui Moi i na ahahui like ole no ke komo ana i ka huakai hoowela – na kane, na wahine a me na keiki, mawaho ae o lakou ka lehulehu makaikai ma na tausani o kela me keia ano lahai. O na hoonohonoho ana a ka Hamuku o ka la no ka huakai, ua holopono ia me na kokua pu ana a kona mau hope; ua lawe ae kela me keia ahahui i ko lakou kulana iho a me ka makakau no na kauoha o ka nee ana.

 

KE KEENA ALII

 

            O ke keena alii kahi e waiho ana ke kino o ka Moi make, aohe mau nanaina e ae i ikeia mawaho ae o na hakumakuma o ke kanikau me ka pilihua. O ka hora i i ia o ke kakakhiaka me ko ke aloalii a me ka poe o konoia e noho ana maloko. Ma na wahi kokoke i ke kino make ka ohana alii, na lunakanawai o ka Aha Kiekie, na kuhina o ke aupuni, ka Admimarala me na ukali, ke l@pena o ka mokukaua Beritania; mahope o lakou na hoa hanohano o ka hale ahaolelo me ahakukamalu, na luna aupuni o na aina e, na lunakanawai apana me hoomalu, na maka hanohano o ke kuianakauhale a me na ohua o ke aloalii. He heluna nui no hoi ke hoopiha ana i na lanai a me ke kahua waho o ka halealii.

            O ka mamwa i hoikeia mamua ae, a o ka wa hoi e noho hamau ana ke anaina, oia like ka wa i malamaia ai ke anaina pule hope no ke kino make; na ka Bishop Wilhs i wehe ka olelo mua “Owau no ke alahou ana a me ke ola.” Ua kokuaia na hana e ka Rev. W. H. Barnes. He  mau mele mai ka pap himeni o ka ekalesia Bihopa a me ko Kawaiahao, alaila, o na huapule ka paninna o na hana haipule.

            O ka wa o ke anaina pule e malama ia ana a me ka hopena, he meha a me ka mamumu malie o ka leo uwe mai ka Moiwahine kanemake me ka ohana alii e noho ana, a ua hoopiha pu ia na maka o ke anaina me ka wai o ka hoike ehaeha a me ke aloha, oiai kekahi poe e hakoko ana e hoomama ia lakou iho. A uaw lawa na hiohiona e hoike mai ana aole o ke alii wale no kai hooneeia ‘ku e ka make, aka, o kekahi lima akau o ka lahui.

            Ua lalelale kokeia ka hoonee ana’ku i ka pahu no ke kaa; ua lawe ae kela a me keia o loko o ke keena alii i ko lakou mau kulana o ka huakai mawaho, a o na hea inoa me na leo uwe paiauma ke wawahi ana ia wa i ka lewa hamau; aole wale no lakou keia mau haawina i  ikeia, aka aia pu maluna o ke anaina e hoopuni ana mawaho a me na wahi e kokoke ana i ka halealii.

 

            KA NEE ANA O KA HUAKAI

 

            Ma ke anuu lalo o ke alapii o ka halealii e ku ana ke kaa hamama o ka pahu kupapau e kau ai me ka ahahui o na “Keiko Oiwi o Hawaii” e ku lalani ana ma ko lakou wahi i ka hana no ka huki lima aku i ke kaa me kana ukana luuluu no ka ilina o Maunaala. He wa pokole ia o ka hooponopono ana i ka pahu ma kona wahi, a me ke kulana o ka ohana alii mahope o ke kaa kupapapau. Ua haawiia ke kauoha no ka nee ana, a ua hookoia he hapalua hora i hala ae o ka hora 11 e like me keia.

 

PAPA HOONOHONOHO

 

Ilamuku o ke Aupuni me na ukali

Ka Puali Makai

Puali Puhi Ohe o Sana Lui

Na haumana o ke kula o Sana Lui

Kula Kamehameha

Ke kulanui o Iolani

Na Kula Aupuni

Kula hanai Kaikamahine a Kawaiahao

Kula hanai Kaikamahine a me helela o Sana Anaru

Ke Kulanui o Punahou

Oihana Kinai Ahi a Honolulu

Na hoa o ka Hui Heihei waapa Maitela

Na Ahahui o na Pake

Na Ahanui o na Pukiki

Na Ahahui Malu like ole me na Elele

o na Hui Malu o ka Pakipika

Ka Ahahui Kalaiama Hawaii

Na lala o ka oihana lapaau a me ke

Kauka o ka Moi

Ahahui Opiopio Puuwai Lokahi

Ahahui Hoonaauao Liliuokalani

Ahahui Hooulu me Hoola Lahui

Ahahui Lei Mamo

Ahahui o ka Hale Naua

Poali puhi ohe o ka makukaua Amerika KIaletona

Na koa o na mokukaua Amerika Kaletona, Mohikana, me ko ka mokukana Beritania Nymphe

Puali Puhi Ohe Hawaii

Na koa kiai o ka Moi e huipu ana me

 na hoa kahiko o ka pualikoa

Moi Ponoi

Na lauwa lawelawe o ke aloalii

Na ohua o ka Moiwahine Kanemake a

me ka Moi i make

Na