Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 10, 7 March 1891 — Page 3

Page PDF (1.90 MB)

This text was transcribed by:  Ruby Kaneshiro
This work is dedicated to:  Sharon Mowat

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

@Maraki, 1891.

 

@ LA O KA HEBEDOMA.

 

                                    @    T     W     T     F    S

 

                                    @   3      4      5      6    7

                                         10     11    12    13   14

                           17     18    19    20   21

                                         24     25    26    27   28

                                    31

 

                                    @KAU ANA O KA MAHINA.

 

 

 @ha hope …… 8.060  A.M.

                              @na hou ………..1.19. 2 A.M.

                             @ha mua ……….10.39.0 P. M.

                              @na piha  ……… 2.40.4 A. M.

 

 

                              @E KA NAPOO ANA O KA LA

 

                                                           

                                                                        Puka                            Napoo

@ ........................................................   6.23.9                 6.01

@i ………………………………………..   6.18.3                 6.03

 @i ……………………………………….   6.12.3                 6.05

 @i ……………………………………….   6.06.4                 6.07

 @i ……………………………………….   5.59.8                 6.10

 

_______________________________________________________________________________

 

HE KEEO

_____

@hunahuna a makou i hoopa @ aku ai i ka pule i @ala e pili @hua kikokiko o ka moeuhane @i Sifa, he keu aku ke keeo o @ a ua hiki loa ia makou ke  @ i ko lakou mau inoa i na wa @Aole makou i ike a uiuiki mai @uwahi malamalama i ke kumu @o ana. O ke keeo ia ke hele la  @a huakepau i ka lu ia ina he @ a ia e hoike ana i kekahi mea @ piliwaiwai. Heaha la ke kohu @ o wale ana, a heaha la ke kule-@e kii ana e lu i na hua kepau i @a i makaukau no ka papa pa’i @ oho a he poino ko lakou ma ia @ e ia ana o ke ano o ka piliwai-@e ae imua o ke kanawai, a i ole @ ia pela, a o na hua kepau ka @ na keeo, e akahele oia a o lakou @ii ia e makou ma ke kanawai no @no hewa a keakea wale i ko ma-@ono, a i ole, e hoopii ia no na ha-@ me na hana kolohe. Ma keia, @ aku nei makou e hoolohe i pake-@ hookuli, pilikia.

@ lawe makou i ka luhi o ka hoo-@noho hou ana i na huaolelo i luia @ kakahiaka, a ke puka aku nei @ kolamu o “Kela a me Keia”, e @ka ana “Hohono”, a pela aku.

KELA ME KEIA

_____

 

@ a ka hapanui, Samuela.

 

_____

 

@u loa mai nei hoi ka Papa Ola.

 

_____

 

@oopuukahua ae kekahi nupepa @i i ka waiwai ole a me ka hoo-@ o ka waea telegarapa moana e @ ia mai nei

 

______

 

@hoopuka aku nei makou i ka hai @noano a ke  Kahu o Hail@, Hilo, @hoomanao hope ana i na hana a @elehelena o ka Moi i make.

_____

 

@ ono mai nei ka maluhia o keka-@ hui piliwaiwai e hoike akea mai @i na hoohaumaele an aku a na @luhia. Ea, he kaa paha no na @a ke kua? Ea, hohono popopo.

_____

@au -- Mamuli anei o kela olelo @o a na lunakanawai o ka Aha @e piloi ana i ka ninau a na kuhi-@umu o keia mau akaku hoololi @au poo o na oihana lala aupuni?

_____

 

 

@ ia mai, no ka la hope o keia ha- @akahiki na oki poo a me na oki @ hapuku me ke kope, he nau a @ puhi.  He hoohaili wale iho no @e hoolele hauli paha.  He anu @ wela paha.

______

@ haupu o keia mau la iho nei o @ahaka mai o kahi kuono o ka @hina hou e like me na lohelohe @, kapoo koke o Keo Kaaka ma-@e kona kauo pu aku i na paulele.

______

 

@ hooikaika nui na mana hooko @ai e pau ka opiuma, ina aole ho-@a ia kona hohono hauna maea.  @u nanaina keia o ka hoike maoli @ole i hooikaika ia e hooko i ke @i.

_____

 

@ lohelohe hou ia mai nei o ua @ki Hawaii nei e holo ana i ka @auao i na aina e malalo o na lilo @ haolelo i hookaawale iho nei.  O @a iho nei hoi la, pau e nui aku @ke mare wahine.

_____

@elima paona me ka hapa ke kau @ o kekahi halakahiki i loaa ma ko @ Kidwell mala hala.  Oia ka hua @aeli malalo iho o ka la, a e hau-@anei ka mahiai i na hua ohaha o @mua.

_____

@  ma ka Hotele Hawaii he heluna @ malihini, a o Mr. Samoyea o Gua-@la pu kekahi, me na paahana pu-@ 5, no ka hoihhoi ana i Guatemala e @hana ia ma ka mahiko ana, a ina e @pono, alaila kii hou mai.

_____

@ nana ae i ko makou mau hoolaha @ e puka aku nei; he kauoha na ka @ahooponopono Waiwai o ke Alii ka @i i make, he aina e kuai kudala ana @uka o Pelelua, he mau aina moraki @ ka hooko ia, a me na hoolaha aha @okolokolo.

            He kuaua kaumaha ko keia wanaao, nona ke koikoi o elua auneki me ka hapa. He ola hoi paha ia.

_____

 

            Ua kaa kekahi kanaka i ka pali a ua make loa, ma Wainiha, Kauai; a ma ka manao wale ia aku no, @a puluhia oia i ka “wai ahi”.  Fire! Beelezebuba.

_____

 

He mau @eluna nui o na tona nana-hu ka ka mokuahi “Hounslow” e hoonee nei i keia mau la ma ko kakou nei awa, a wahi a na paahana,  aohe no ka i laua mai.

_____

            Ua loaa aku ke kino make o kekahi haole e lana hele ana maluna o ka ili o ke kai i ka Poaha nei, a o kona mau pono kino, a me kekahi mau dala, e paa pu ana no me ia.

_____

            Aia he heluna nui o na limahana Iapana a hoea mai i o kako@ nei keia mau la iho; e pau nui mai ana no na mahiko.  Penea aku ana la na wahi limahana ponoi o ka aina?

_____

 

            Ma Hamakua, Hawaii, ua hopuia kekahi kanaka mamuli o kekahi hewa, aka, ua hoao ae la oia e pakele mao kona holo mahuka ana maluna o ka lio a i ke kokoke ana ma Kukuihaele, ua ha@le iho la oia a make loa.

 

_____

 

            Mai a Mr. Severance mai o Hilo, i loaa mai ai ka papa helu kanaka, mai Waiakea a Honolii; he 1,042 pukiki, he 1,071 kepani, 466 pake, na kanaka maoli a me na lahui e ae, he 1436; ka huina nui, he 4,015.

 

_____

 

                               

            Ua make o Hamana maluna o ke @lokea ana i kukulu ai me ka manao e li ia o Moredekai maluna o laila, a aia nae nona iho no. Pela no ka mea e hana malu ana i ka ino no kona hoaaloha, a aole nae i ike e nahu mai auanei i kona alelo iho.

_____

           

            He mea maa mau maoli no iwaena o kekahi hapa o na makamaka ka hoolilo mau ana i ka waha i mau kapuahi e lalapa ai na huaolelo pelapela, a ano pegana maoli no i kahi wa.  Mai hookomo hoi paha oe i ka lepo iloko o ke kiaha waiu.

 

_____

 

            Hailelo -- E haawi ia ana he haiolelo Euanelio maloko o ka Ariona Hale, @a ka la Sabati auina la, imua o na kanaka Hawaii, @ao kekahi mahele olelo.  A ma ka hora 7:30 ahiahi no hoi e like me ka mea mau.  E hoomau ia aku ana ka wehewehe ia ana ma na kumuhana o kela Sabati aku nei.  Ua poloai oluolu ia na mea a pau e hele ae.

 

 

_____

 

            Ua hoike mai o John L. Sullivan ka moho kuipuupuu kaulana ia Mr. L. J. Levey, e hiki mai ana oia no Honolulu nei iloko ae nei o Iune, no kana hu@akai i na panalaau, a ua iini oia e papa lealea iki me na keiki Hawaii. Ea, e ala e Kawelo, oni mai e Aiwohikupua, pehea mai oe e Ihuanu, ina aku ke kupua, o Kauahoa aku na, Kameeui-o-Hanalei. Pe-la pa--ha.  Alia.

 

_____

 

 

Ua kaulana ka piko mauna o Ararata no kahi hooluana mau a na kamahele, a ua waiho papu ae na aina a pau ma ka hema a hiki i ke Kai Ula.  Ua like paha pela ka piko o Kilohana, ke wahi nani maoli no no na kamahele e hoohala manawa ai; e waiho molale mai ana ka nani o na Koolau a hiki i ka ae kai, ka lae o Kualoa e oni ae la me na hiohiona oke anoano, ka uluhala o Luluku me kona nanaina o ke ano Paredaiso.

 

______

 

 

Ua nuu ae na elelo ana ole o ke ahi i kekahi o na halekuai e ku nei ma alanui Nuuanu, ma ke aumoe Poakahi iho nei.  O na lako a pau o loko, ua lilo i lehu.  Aohe i maopopo pono ka mea nana i hana keia hana. -- Auw-e! O ka home ka hoi kekahi o ko makou makamaka Kahikina Kelekona ma ia haawina hookahi ma Iwilei ae nei i ka wanaao Poakolu nei, a ua loaa mai no nae ka hapanui o na pono kino.

 

_____

           

            Mamua pono aku o ko makou keena pai nei, ma ke awakea o kekahi la o keia pule iho la, ua ikeia aku kekahi o na makamaka ma kahi hana, e noke ana i ka ha@olelo i na pahu puna a me ka mea e maalo ae ana, a ua poholo loa mai kekahi mau mamala iloko o na pahu hua o ke Kuokoa: “I am Hawaiian family, mi olosem Wilikoki, I wan fa@t ewele bade.”  E komo ana no hoi i ka aahu o ka wai uneune puuwai.  E kuhi ana makou ua kui ia ae la e ka pahu puna.

 

_____

 

            “O ke kumukanawai hea ka oukou e na@ki nei?” wahi a ko makou Batolomio e ninau ana i kekahi puulu kanaka.

            “O ke kumukanawai elau pu,” wahi a na kanaka me ka leo hookahi.

            “Kuhihewa!  O ke kumukanawai o Kamahameha no ka oukou e nauki la.  O ke kuku ana nae o na pu i kela la 30 o Iune i pakui hou ia iho ai he mau huaolelo hou, manao iho la oukou he kumukanawai okoa. Ihea oukou mamua aku o ua la 30 la. No Kamehameha no ke kumukanawai ia wa, a no Kamehameha no hoi ka hapanui i keia wa, o ka lawe wale ana no ka Kalakaua nona, a ili loa mai nei ia Liliu ma ka hoohiki.  E aha no hoi oukou e kuhihewa nei,” wahi a Batolomio.

 

KA OPIUMA

 

_____

 

            Iwaena o na kuka ana a kekahi mau hoaloha, pane ae nei kahi: “Ea, ina paha o na kini opiuma e pau mai nei i ka hopu ia a e paa ia nei malalo o ke aupuni e pupuhi ia i ke ahi, he oi aku ia o ka pono maoli mamua o ka manao ana iho e malama a hoouna hou i kahi e, pau nae i ka hana mana ia, lilo i pohaku, i lepo, i poi, i niho, i makaala ole, i kupono ole ma ka oihana, i waihona komo wale ia e ka powa, i--auwe’ ukiuki ino.”

            Pane aku la kekahi: “Ea, hewa hoi ke kanawai; ina o kou manao io ia a ola kaua a ke kau koho balota ae nei, koho mai oe ia’u i lunamakaainana e hooikaika i kena bila; a i ole no hoi o oe ke holo lunamakaainana a owau ke koho ia oe.  Owau no hoi, kuu wahine na keiki, na moopuna, na hunona, na wahi ilio no hoi, na popoki, na -- kahaha, mau balota no kela.”

            Kulou iho la kela e nalu ana:  “U! popoki mai la oe; paani no oe me kou huelo.”

 

_____

 

 

            APUHI KA HOOMANAO. -- I ka wa e elemakule ai ke kanaka, ua poina kona mau noonoo maikai o na la opio a ua hana aku ma ano olalau me ka pupule i kahi wa.  E ao aku nae makou, mai kapa aku i na elemakule ke ike ia aku me ia mau haawina olalau he pupule, no ka mea, he haawina ka pupule maluna o ka poe opiopio a i ka elemakule i na wa a pau e kau mai ai; o ka elemakule hoi, he haawina wale no ia e kau mai ana maluna o ke kanaka ke hala ae kona mau la opio. He hana aka no nae hoi ka ike ana aku i kekahi elemakule e noke ana i ka huli i kona mau maka aniani ma na wahi a pau o ka hale oiai nae e kau ana no maluna o kona lae.  O keia kai kapaia Ka poina o ka hoomanao, oia hoi ua apuhi ka hoomanao i kona mau noonoo maloko a lilo i mea pohihihi.  Iwaena o ka poe kaulana no ka naauao, aole i nele keia haawina ia lakou ke elemakule.  He kanaka naauao o Emesona; i ka make ana o Longfellow, makemake oia e hele i ka hoolewa a makemake pu i mamalu nona.  No ka poina loa o ka hiki iaia ke hoomanao i ka inoa o ka mamalu, ninau aku la oia i kana kaikamahine:  “Ea, heaha la hoi kela mea e paa ae ai oe la ke ua?”  I ka pau ana o ke hoolewa a hoi oia no ka hale, ninau aku la oia i ka ohana. “Ea,  owai la hoi ka inoa o kela kino a makou i kanu aku nei?”  Ua lilo keia olalau i mea e akaaka ia ai e ka ohana -- ka poina o ka inoa o ka mamalu a me ka inoa o Longfellow, oiai nae he mau haku mele kaulana like laua i kamaaina kekahi i kekahi. Aole o keia ka pupule, aka, o ka poina a apuhi o ka hoomanao i ka noonoo i kahi manawa.

 

-----

 

Hoopakeleia e ka Uhane.

 

_____

 

KA IKAIKA O KE ALOHA O KA MAKUA.

 

_____

 

(He Moolelo i Hoikeia.)

 

_____

 

“E ku ana ko makou hale maloko o ka ululaau he umi mile mai ke kulanakauhale mai o Louisiana. Ke hoea makou i ke kulanakauhale i hookahi manawa o ka pule, ua olelo iho makou he pomaikai ia.  He eha wale iho no ko makou nui o Kauhale -- o Mrs.Baretona kona kaikunane hilii, ke kanaka o na hana a pau a me a’u.  He wahi mehameha keia o ka noho ana me ka @ ilihua o ka manao -- o ka oi aku nae i ke kau hoolilo -- ka wa e haule mau ana ka ua me ke keakea nui aku i ka malamalama o ka la i ka hapanui o ka manawa. 

            “O ka la mua ia o ka malama hooilo hoouna aku la o Mrs. Baretona i ke kanaka hana a me kona kaikunane no ke kulanakauhale e kuai ai i mau pono noho’na no makou.  Haalele laua i kauhale i ka puka ana o ka la i kakahiaka me ka manao ia e hoi mai ana laua i ka wa pono o ka auwina la.  Eia nae, aole laua i hiki mai i ka manawa i koho wale ia.  O ka hora eono paha ia o ke kakahiaka, haule ana na pakaua huihui o ka hooilo me ka hoomau ana a po ka la, na ia mea i hooi ae ka pilihua o ka noho ana mehameha.

            “No ko laua hoi ole mai oiai e nap@o ana ka la i ka hora eono a oi, aole maua i paina wahi ti@ho la e like me ka mau ia makou.  Noho iho la maua e hoohala manawa ma ka heluhelu buke hoi mai o Matina (ke kanaka hana), me Wile, ke kaikunane o Mrs. Bareton.  He keu nae ko laua lohi loa; ua manao maua no ka ua ke kumu, a he wa wale no laua a e hoea ai.  O@ai nae ka manawa e nee ana, ike aku la au i ke ano kaumaha mai o na helehelena o Mrs. Baretona, iaia i popoi iho ai i kana buke, ku aku la ma ka puka aniani a nana iwaho.  Hoao iho la au e hoomalielie iaia ma ka hoike ana aku i kekahi moolelo kamahao a’u i heluhelu@ koke iho ai.  I kau hoomaopopo ua hoao oia e hoolohe mai, a no ka nui o kona hoomanao no Matina me Wile i keia hele loihi loa, me he la, aole hookahi huaolelo o keia moolelo e hoike la i lohe ia mai e ia.

            “No ia mea, ua apo aku la au i kona kino a kai aku la iaia ma ka ipuka o ke alo o ka hale e haliu la i ke alaloa; ua kaumaha na helehelena o ka lewa no ke anu a me ka ohu, aia nae he wahi malamalama hopipi o e anu a me ka ohu, aia nae he wahi malamalama hopipi o ka mahina e pa mai ana nana i ko@ua i ka hiki ia maua ke nana aku ma ke alaloa me ka hiki ke ike ia kekahi mea ma kahi kokoke mai.

            “He hora a oi ko maua ku ana ma ka puka me ka ike wahi mea maalo ole mai ma ke alanui.  O ka hora 9 paha ia o ka po aole no laua i hoi mai, ua hoomaka pu mai la au e ano kaumaha, no ke kumu ina paha e loaa ana he popilikia ma ka hale, aohe kane nana maua e hoopakele.  Aole nae i kipa ia mai ko makou wahi e kekahi hoopilikia ia e hoohikilele ia ai kekahi.  Ma kekahi aoao, he wahi keia i pa@ekana mai na hooko a hoao ana o na hoopoino e komo mai, a he wahi maluhia hoi;  aka nae, he oi aku ko’u hopohopo ole ina he kane kekahi o kauhale.

            “Aohe no hoi olu hopohopo no ko laua palekana -- o Matina me Wile -- mai na poino e  like @e maua.  Ua loihi io no ke ala a ua moe aku ka hapanui iloko o ka ululaau.  He kamaaina o Matina ma ke ala; he pilikua kona kino; he piha ikaika a ua makau ole no na mea a pau.  Ua noho loihi aia me ka ohana o Mrs. Baretona a ua lilo o Wile i punahele nana.  He kaa ukana paa ko laua i hele aku ai me hookahi paa @o ikaika e kauo ana.

“Ke nou mai nei ke anu me ka ikaika, ua kono aku la au ia Mrs. Baretona e hoi maua iloko, a no kona hoopaakiki i ka noho mawaho, ua hoomanawanui pu iho la au me ia i ka noho mawaho.  E holoholo ana maua ma o a maanei o ka lanai, e halo ana no hoi ma ke alanui, a e hoao mau ana iaia e hoomalielie a e hoomama i kona kaumaha; o ka holoholo hamau wale ana, he oi aku ia o ka lapuwale.  Ke hala loa ae nei ke manawa pono o ko laua hoi mai, a ia maua i haalele aku ai i ka lanai no ka ipuka pa, ua uwe iho la o Mrs. Baretona a pane mai la ia’u i kona kanalua ole no ka loaa o kekahi pilikia ia Wile kona kaikunane liilii.  Alaila, pane hou mai la me ka hooana ae @ i nona uwe.

            “Ua oi aku ko papa aloha iaia. Aole au i manaoio ua oi aku kona aloha i kekahi o kana mau keiki mamua o Wile.  He pinepine kana olelo ana aia mau kana makaala ana maluna ona mai na poino mai; ua make nae oia me ka hiki ole ke hooko i kana olelo.  Ua hoopaa aku nae au i ko’u manao iai@ e makaala mau nona e like me kana i iin@ ai, a ua make aku oia iloko o ka oluolu no ka’u hoohiki; eia nae, aole au i malama i ka’u olelo.  Ua pono ole au i ka hookuu ana iaia no kahi kaawale loa mai ia’u aku.  Aole kela he makaala ana nona.” 

            “Ke hoomau la oia i ka uwe a ua lilo ia i mea oluolu ole no’u.  O ka hora w@enakonu paha ia o ka po, lawe ae @a oia i kona koloka mehana a kauoha mai la e noho au i ka hale no ka manawa, a e hele ana oia ma ka ipuka e nana ai ia Wile ma.  No kona hele a no ko’u manao no hoi ua maluhia ka hale ma na ano a pau, hopu aku la au i ko’u koloka a hahai aku la mahope ona.  Ia maua no a ku ma ka ipuka pa, ike koke aku la maua i ka maalo o kekahi kino kanaka ma ke alanui, a ma ka’u hoomaopopo e hele pololei mai ana oia no ka ip@ka pa.

            “No ka manawa pono, aia hou maua ma ka ipuka o ka hale, a haliu aku la e makaala i kahi a ke kino kanaka e nee mai nei.  He keu ka hikiwawe a me ka awiwi o kana hele ana, a ua hoomaopopo au ina o ko’u imo ana a nana hou aku, he mile kona kawa mai kahi mua a’u i ike ai iaia.  Aole i hiki ia’u ke hoomaopopo loa aku i ke ano o kona nee ana mai, a no ka manawa pokole aia oia ma ke ipuka pa.  No’u iho, aole au i hopohopo no kekahi poino e hana ia mai ana e kekahi kanaka e hele ponoi mai ana imua o ke alo me kou ikemaka aku mamua o ka mea hohe wale e kokolo malu mai ana mahope o ke kua.  Aohe no hoi o’u hopohopo a makau mai no keia kino kanaka a maua e ikemaka aku nei, ina poino kana e lawelawe ana, oiai ua makaukau mau au e pale aku e like me ka wiwo ole i loaa iloko o’u.

            “Aole maua i ike i ka hemo ana o ka ipuka pa, aia nae oia ke hele pololei mai nei no ka hale. Ua hikiwawe loa a me ka palamimo kona wehe ana i ka ipuka pa.  Iloko o ke sekona aia oia o ku ana imua o maua ma ka lanai; he kino pilalahi a loihi kona, me kona lauoho i kahi hoomomoe ia ihope o kona lae, he nanaina ui ano like loa me ko Mrs. Baretona kona, a ua ano aoo no hoi na helehelena.

            “Iaia i huli pono mai ai a pa pono aku la ka malamalama o ke kukui maluna ona, hooho ae la o Mrs. Baretona me ka leo uwe puoho a haule iho la i ka papahele a maule.  Ua lele pu ko’u hauli i kela wa me ko’u ike pu iho i ka haalele ana mai o ka ikaika ia’u, aka nae, no ka manawa wale no.  Ua hoi hou mai la ko’u ikaika a hoomaka iho la e lawelawe no Mrs. Baretona.  Ua ike pu aku la au i na helehelena kaumaha ano pihoihoi o @e kino kanaka e ku mai nei.  Aole oia i pane leo mai aole i oni hou ae no kekahi kulana, a aole loa hoi i haawi mai i kekahi kokua ia’u no ke kino maule e waiho nei ma ka papahele.

 

 

 

            “Ia Mrs. Baretona i mao ae ai mai kona kulana maule, ua ku koke ae la oia iluna a holo no loko o ke keena hookipa; aole i emo, oi@i hou mai la me ka pu panapana ma ka lima.  Ke manao la au e ki ana oia i ke kino kanaka ma ka lanai, eia nae, kaa’o iho la oia ma ka aoao, iho aku la ma ke alapii no ka ipuka pa, a hiki ma ke alanui no ka ululaau.  O keia po no hoi ka oia mamua me na likma e ani peahi mai ana ia Mrs. Baretona e awiwi aku.  O ka pu panapana e paa ana iaia ua kani aku la ia no ekolu manawa, a hihio aku la kona mau poka e okioki ana i na lau laau o ka @lululaau.

            “No laua la ka holo, ua haalele koke iho la au i ka hale hahai aku la ia ‘a ua.  Ke ike la au i ka hoao mau o Mrs. Baretona e pili mau mahope o kela kino kanaka mamua, aka, he hana paa kiki ka pili pu ana ma kona aoao.  No’u iho, ua hiki ole ia’u ke hoolohilohi iho mahope, a he oiaio, aole laua i nalo aku mai ko’u ike ana.  He ekolu mile keia holo wawae ana o makou mai kauhale aku, ua hiki aku makou makekahi hookee ana o ke alanui iloko o ka uiu laau, aia hoi ma kekahi kumulaau e pili ana o Wile me na kiheahea koko e kahe aoa mai kona poo.

            “Ia’u e holoi ana i ke koko, ike iho la au ina moku pahi maluna ae o ka @ae a ma ka puu;ua ano nawaliwali oia mamuli o ke kahe nui o ke koko, aka nae, aohe pilikia ano nui e ae.  Me ia e hilinai ana maluna @u i ole e oi aku kona nawaliwali, hoomaka mai la makou e huli hoi a oia no hoi ka wa o Matina i hoea mai ai me ke kaa, a me na maka pihoihoi no h@i.

            Nana ae la o WilAHABAe iaia a minoaka iho la i na helehelena konahihi o Matina; hoomakeada mau a laua, a maopopo iho la ia makou aole i kukonukonu loa ka eha iaia.  Kau ae la makou a pau malun o ke kaa a koe ke kanaka nana maua i a@akai i kahi o Wile e waiho ana.  Nan@ mai la oia me na maka alohi maluna o Wile iaia i ike mai ai ua palekana oia, a ma kahi o na helehelena kaumaha a@u i ike mua maluna o kona mau maka, aia he minoaka malaila.  No Mrs. Bareton, he oia mau kona mae a me ka haalulu, a iaia i pahola aku ai i kona mau lima imua o ke kino kanaka nana maua i alakai, nalo honua koke iho la oia ia manawa.

            “Mamuli o na keakea o ke alanui a me ka paa i ka ohu, oia ke kumu nana i hookaulua loa o Matina ma ke ala.  Ma ia ano, ua hooholo like laua e hoi wawae o Wile mamua i hiki mua ai oia i kauhale mamua o ka napoo ana aku o ka la, a i ole hoi e hookaumahaia kona kaikuahine Mrs. Baretona.  Ia Wile e hoi ana a ma kahi paha he hookahi mile mai kauhale mai hopu ia aku la oia mahope e kekahi mau lima oolea, a hapai ia oia he ekkolu mile i hope.  Ua paa loa ia oia me ka hoohal@u ia o kona alo iluna, a oia kona mea i ike maopopo ole ai i ke kanaka nana oia e hapai nei.  Ua lohe laua i ke kani o ka pu no ekolu manawa, na ia kani ana paha i hoopuiwa i ke kanaka nana e hapai nei @a@a, pahu iho la iaia i ka pahi a holo aku la me ka awiwi a nalowale.  Oia wale no na mea i maopopo ia Wile.

            “He mau la mahope iho, ua hooluolu pono ia ae la ko makou mau manao kaumaha a ua pii ae ka oluolu o Wile, koe kona kaikuahine Mrs. Baretona.  I kekahi la, hoike mai la oia ia’u i kekahi kii; ia’u i nana iho ai, hoomaopopo loa au i na helehelena me ko kela kino kanaka i alakai ai ia maua i kela po. Pane mai la oia: O ke kii a o na helehelena kena o kuu makuakane a me Wile.”  Oia ka’u i nalu iho ai, o ka @hane no kela o ko laua makuakane i kii mai ai iaia e hoopakele ia Wile. -- Chron@ele.

 

_____

 

 

            AHABA -- “Makua”.  Ke keiki oia a Om@ri, ka hiku o na ‘lii o ka Iserael, mai ka B. C. 919 a i ka 896, he 25 na makahiki o kona nohoalii ana.  Nana i hoolilo i ka lahui Iseraela e hoomana i ke kii, a he nui na hana @no e ae i hoikeia ma ka buke moolelo o na “@ii o ka Iseraela.

            CAREMERA. -- “Wahi hua nui”.  Ka pae mauna kilakila loa o Palesetine Waena, e moe ana mai ka hema hikina a i ka akau komohana, a komo loa aku no i na ehu o ke Kaiwaenahonua, a ua like hoi me 12 mile iloko o ka aina, a ua kokoke e 600 kapuai kona kiekie, a ma kona aoao ka papa nani @o Esedaraelona, a ua hiki no e ike ia aku ma kahi mamao.  Kaulana o Caremera i ke kuahu a E@a i kukulu ai a hoke ai na kaula o Baala.

_____

 

HE HAIOLELO, HOOMANAO.

_____

 

            [Malalo iho ka haiolelo a ke Kahu o ka Ekalesia o Haili, Hilo, i ha@ia ma ia luakini Feb. 15, 1891, no ka hoomanao ana i ke Alii ka Moi Kalakaua i make.  Ke hoopuka aku nei makou no ka pomaikai o na makamaka heluhelu.]

            Kumuolelo -- O ka mea uuku a me ka mea nui, aia no malaila.  Ioba 3:19.

            “O ka leo keia o kekahi mea popilikia e uwe ana mailoko ae o kona mau ehaeha nui; he mokuna kanikau keia mai ka mua a hiki i ka hope.  He kanikau keia na ka mea i hoehaeha ia e na popilikia nui, a e noho ana hoi iloko o ka @ a me ka naau pilihua.  E na makamaka, owai o kakou i hoomaopopo ole i ka moolelo walohia o ko @o@a mau ehaeha, he lua ole oia iwaena o ko ke ao nei.

            Na ka lima menemene ole o ka make i kaili aku i kona mau mea aloha a pau mai kona home aku; na na powa hoi i hao aku i kona mau lako o ka noho kino ana, a ua kau pu mai la no hoi maluna o kona kino na palapu o ka ehaeha.  A iaia e nana ana i kona h@me neoneo, a e hoomanao ana paha no na mea aloha i ha@au ka leo no ka wa mau loa, a i nalo hoi na helehelena no ka wa pau ole, aia hoi halalo aku la kona uhahe ehaeha ilalo i ka lua kup@pau, a ike iho la oia, aia ka “O ka mea uuku a me ka mea nui, aia no malaila.”  Oia hoi, e kau pu mai ana ia haawina o ka mea uuku m@luna o na mea apau, ke alii maluna o kona nohoalii hanohano a i ke keiki omo waiu ma ka poli aloha o kona makuawahine, a ma@oko ae o keia haawina o ka ehaeha e loaa ai @a kakou he mau manao alakai no kakou i keia la.

I.                    He kanawai paa loa ka make mai ka wa kahiko loa mai.  I ka wa no i komo mai

ai ka hewa i ke ao nei, ua ukali pu mai la no ka make, a oia no hoi ka enemi nana e hao nei i na kanaka.  He lima menemene ole ko ka make, e hao wale ana oia i na mea a pau e pili ana i ke ao nei, o na mea nui me na mea h@i, na mea nani me na mea i aloha ia, aole loa e koe ana kekahi iaia.  O ka pua nani iloko o Edena, e haaheo ana iloko o kona ala.  I ke kakahiaka he nani, a e popohe ana kona nani me ka mawehe ana o kona mau lau uliuli, a e kau ana hoi na kulu kehau o ka po maluna ona me he mau opuu daimana la ke alohilohi; i ke kakahiaka, he nani kona, he maemae, he ala kupaoa; aka, i ke ahiahi, ua mae, ua hala ka nani, ua haule na lau, a ua mimino kona pua, ua lilo kona mau nani i mea ole.

            Pela no, e ana hoa aloha iloko o ka ehaeha; o na mea nani a kakou i mililani ai, na mea i aloha ia a hiipoi @a, e pau ana ia mau mea a e nalo aku ana mai ia kakou aku.  O ka laau nui a e ulu ikaika ana ma ke kuahiwi, e haaheo ana iloko o kona nani, e lanakila ana imua o na makani ino, e ku ana me ke kilakila imua o ka uwila me ka hekili, a ua ulu paha oia no na keneturia lehulehu, e mau loa anei kona ulu ana? Aole, aole loa e hiki iaia ke ku mau imua o ke au o ka manawa, aka e hala ana no he manawa a e mae auanei kona mau lau uliuli, e maloo kona mau lala, e mimino mai na pua, e helelei na nani a pau one, a e make ua laau ikaika la; pela no e na makamaka, e make ana na mea a pau o ke ao nei.  Ke hele nei ke ao nei a me kona mau mea nani, ikaika, i ka hopena mau, no ka mea.  “O ka mea uuku a me ka mea nui, aia no ia malaila.”

II.                 Ke kau pu nei ke aka o ka make maluna o na kino a me na pono pili kino

kanaka.

E na makamaka, na me aloha, na hoapili o ke ao nei, he wa e noho pu ai a e ike pu ai i na ehaeha a e hauoli pu ai iloko o na olioli ana, a he wa hoi e kaawale aku ai.  O na mea kiekie, na mea mana koikoi, na mea hoi e paa ana i ka hoeuli o ka moku aupuni, ua hele pu lakou ma keia ala hookahi.  Ua nui na mea hoopoin i na pono o ke kanaka ma keia ao; ke ahi e hooneoneo ana, na waikahe a halana e hului pau ana, a i kekahi manawa no nae ua hiki no i ke kanaka ke alo ae ia mau pilikia; aka, o ka make, e na makamaka, aole loa e hiki i ke kanaka ke alo ae; e holo wale no ke kanaka mai ka make aku aole no oia e pakele ana, o ka enemi hope no ia o ke kanaka, he enemi lanakila n@e.

            Aole aina o ka honua i komo ole ia e keia mea hoopoino; aole no hoi he lahui make ole.  “He lepo no oe a e hoi hou aku no oe i ka lepo” wahi mai a ke Akua nana i hana i ke kanaka.  Aole minamina ka make ke kii mai i na mea palupalu, na keiki, makamae, na mea aloha, na hoapili o ke ao nei; aole no hoi oia e kanalua i ka lawe ana aku i na mea ikaika, hanohano, na alii aimoku; e hina like ana na mea a pau imua ona.  Aole wahi kapu e hiki ole iaia ke a’e aku, aole no hoi he honua i komo ole ia e keia luna auhau menemene ole, a ua hiki mai i@ua o kakou na lono no ka hooiaio a@a i keia manao.

`           Oiai ma ka la 20 o Ianuari, maloko o ke kulanakauhale nui o ka @okuaina gula, a i mamao mai na mea aloha aku a me kona lahui kanaka, aia hoi, hiki ae la ka elele ana ole o ka make a o@u aku la i ke ola makamae o David@ L@amea Kalakaua, ka Moi aloha o Hawaii.  A ia kakou e lawe mai ai a hoomanao iho i kela moe make ma ka aina mamao, e hoop@ni ia ana e kela poe he kakaikahi a i kamaaina nui ole ia kakou, he ku i ka manaonao a me ka lihaliha hoi ke hoomanao ae, aole malaila kona Moiwahine aloha, e holoi ae i na hau huihui o ka make; aole hoi malaila kona pokii kaikuahine e hoolohe ai i kana mau huaolelo hope; aole anei hoi keia he make walohia?

            Ae, he make walohia a manaonao, a ma ia make a@, e na makamaka, ua hooneleia mai kakou i ka ike hou ana i kona mau @ele@na waipahe, a i ka lohe hou ana hoi i kona leo oluolu; he ke@ a ka lihaliha.  Aka nae, he mea i pono ia kakou i keia la e lawe mai kekahi mau an@ a kakou ike ai nona a i hoomanao ia hoi iloko o kona au o ka hookele aupuni ana, i mea na kakou e hoomanao ai a e hiipoi ai hoi. 

            1 -- He Moi makee aina o Davida Laamea Kalakaua a he imi pomailai hoi no kona lahui kanaka.

(a)      I ka wa i hoomaka ai kona noho alii ana, o kakou no na hoike no Hawaii nei, he nui

na aina e waiho ana me ka waiwai ole, he mau kula @anoa i manao ia, aohe wahi

pomaikai ik@, aka nae heaha ka ka Moi aloha o kakou i hana ai?  Eia, ua nana aku la oia a ua hoomaopop@i ke kulana holomua ole, a ua noonoo iho la ia i ka mea e lilo aku ai keia mau kula panoa i mau lua gula.  Wehe ae la ia i ka pili aloha ana me kana Moiwahine, kona ohana alii a me na kini makaainana ona, a au aku la ia i ka moana loa; mea ole iaia ke anu o ka hau oki o Omaha; na pilikia o ke alahele me na olelo hooiloilo o hope nei; hookahi no mea nui iloko o kona puuwai alii o ka pomaikai me ka holomua o kona aina a me ka lahui.

            I ke au o kona mau mua Moi, he mau elele ka lakou e hoouna ai no ka @i pomaikai no Hawaii uuku; ua nana keeia ia mau elele e na mana o Amerika aka, i ka hiki ana aku o Kalani Kaulilua ma ke ano he “Imi Pomaikai” no kona aina me kona lahui kanaka, ua hiki ole ia lakou ke nana kee mai i ke keikialii a Keo@okalole, no ka mea, o ka oluolu a me da waipahe ke kalaunu alii maluna ona.

            Ua hookauwa aku la oia no ka pono o Hawaii a me kona holomua.  Heaha na mea e akaka ai a e ike ai hoi kakou ua waiwai a ua hua mai ia huakai Imi Pomaikai?   E na makamaka a makaainana aloha o Laamea, ua ike maka io no kakou i keia la i na hua o ia huakai ana; o na kula panoa waiwai ole e waino wale ana i ke au o kona mau mua, ua hu mai la ka waiwai a ua pii ae la na loaa aupuni; ua ikeia aku la na hana hou iloko o ka aina, a o kakou no na hoike o ka oiaio o ia hana i keia la; o keia mau pomaikai a pau ke kau nei iluna o ka aina, mai loko mai no ia o kela huakai Imi Pomaikai.

            (e)He mau makahiki pokole wale no i hala ae nei, na hele hou no oia no na aina e ma kela huakai kaapuni ana i ka honua.  He nui wale na olelo like ole i puka ae ia manawa, e kapa ana i ka waiwai ole a he huakai lealea no ka hoolilo dala; pela io anei hoi?  Ia’u i hoomaopopo ai i ka waiwai o kela huakai kaapuni honua a Laamea, ua ike @ ua hoomaopopo pu hoi i ka waiwai o ia huakai ma na mea a pau hoea ae mahope.

            Iaia ma ia huakai, o Hawaii no kona hohele, e hoikeike ana ia Hawaii Imi Loa imua o na mana nui o ke ao nei; a he oiaio no, ua huli mai la na Moi mana nui a e noho hoomalu ana maluna o na miliona, a e noho ana me ka hanohano a me ka mana nui.  Hookipa aloha aku la lakou ia Laamea a ia lakou ma ia hookipa ana, ua hookipa pu ia aku la o Hawaii me kona lahuikanaka e ia mau mana alii.  A ia lakou i ike mai ai iaia, ua ike pu mai la lakou ia Hawaii; aia hoi, ua hoopau ia ae la ko lakou mau manao k@hihewa mua, e manao e manao ana no eia no keia lahui kanaka iloko o ka pouli o ka noho ana pegana.

            Mahope mai o kela huakai, ua nui na malihini i hoea mai i ko kakou nei aina kulaiwi, e makaikai ana i kona nani kamahao a hanu hoi i kona mau ea oluolu, a e mahalo ana i kona mau wailelehune, a ua hoohihi maoli lakou i ka nani o ka Paredaiso o ka Pakipika nei.  Nawai i hoike aku ia lakou he lahui oluolu, naauao, hookipa, a makee maluhia ka lahui Hawaii?  Aole anei na ka mea a kakou e hoomanao lihaliha nei i keia la, a i niau aku nei i ke ala hoi ole mai?   

            He mau mahina pokole wale ae nei no i hala, aia hoi, ua waiho hou iho la no oia i ka nohoalii, a ua wehe hou ae la no i ka pili aloha ana mawaena ona a me kana Moiwahine, i kona pokii kaikuahine me kakou hoi na makaainana.  Ua hele hou no na aina e, no ka hoolana kino me ka poina ole o ka huli pomaikai no Hawaii.  Ua nui na kaohi ana iaia mahope nei aka nae, eia kana pane, “E hele hou ana no au e imi i ka pomaikai o kuu aina me kuu lahuikanaka.”  Ua ike kakou ma na lono hope loa i hiki mai, o kona iini hope loa me kana kuka hope loa ana me kona puuku, no ka pomaikai a me ka holomua no ia o Hawaii; no ke hoomau ia o ke kuikahi mua nana hoi i hoolilo na kula panoa i mau waihona pomaikai.

            A i ka hiki ana mai o ka lono hauoli i ka puuku no ke kauoha kuikawa a ka Peresidena i ka Aha Senate, e noi aku ana e nana ia na pono makamae o Hawaii uuku a e hoomau ia hoi ka launa aloha ana o na aupuni elua, ua awiwi aku ka puuku e hoike i ka lono hauoli iaia, aka ua hala ka manawa, ua hala aku la kona noonoo.  Me ia mau manao makee aina a aloha lahui no oia i hiipoi ai a moe aku la ia i ka moe mau loa ma ka aina malihini.  O kekahi mau mea keia a kakou e hoomaopopo ai no kona makee aina a aloha lahui.

______________________________________________________________________________

 

 

E nana @a ka Aoao Eha.