Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 11, 14 March 1891 — HELU MALAMA HAWAII POLOLEI [ARTICLE]

HELU MALAMA HAWAII POLOLEI

E ka Nupepa Kuokoa —He nui ka manawa a'u i nana ai me ke akahele ma kekahi o kou mau helu i hala ae nei, e piii ana i na hoakaka ana o ka heiu maiama Hawaii poiolei, aoie no i ioaa ia'u ka hoike oiaio, a hookahi hoi a'u mea i mahalo, oia o Naiehuaipinao nao ma kekahi mau wehewehe an?, a jua anuu no hoi ma kekahi. Noiaila, eia iho ka'u mau hoakaka a me ka'u mau wehewehe ana malalo iho nei no ka oiaio o ka helu maiama Hawaii, a penei no ia: I I—O1 —O Nana, lanuari. Ua pili ika hapa hope o Dekemaba a me ka hapa mua o lanuari. 1 keia manawa e hoonanana ai na manu e hoi mai ka iewa mai a i ka aina a me kona ululaau ponoi; no iaiia i kapaia ai keia maiama o Naua. He malama ino keia, he ua, he makani, kaikoo, a he nui aku no na mea i koe. 2 —O Welo, Feberuari. Ua pili i ka hapa h' pe o lanuari a me ka hapa mua 0 Feberuari. He maiama ino no keia; 1 keia maiama kupu na mea ulu oka nahele, e laa ke pi'a, ka uhi, ka hoi a pela aku, a oia ka mea ī poi ai ka pueo i ka maka o ke pi'a, ka uhi a me ka hoi, e kuhihewa ana he hueio no kl ioie, a poi hewa, a nolaiia i k<paia ai keia malama o Weio ka hueio ku, a he nui 'aku no na mea i k>e aohe laua mai. 3 —O Ikiiki, Maraki. Ua piii keia malama i ka hapa hope o Fcbcruari a me ka hap» mua o Mamki. He maiama hapa mai keia o ka ino, he «nalama wi a ikiiki i ka pololi a ka ai; i keia ma | lama i mahiai nui ai na kanaka i ka ai, a no laiia i kapaia ai keia malama o Ikiiki a he makena wale aku no na mea i koe aoie i pau mai.

4 —O Kaaona, Aperila. Ua pili i ka hapa hope o a me ka hapa mua o Aperila. He aulama keia, he hapa i ka ino a he hapa i ka maiie; he malama wi no a he malama mahui nui no o na kanaka, he malama ulu o na mea kaau, a o ke kanaka e mahiai uala aaa i keia mau maiama he mauu kahi; o ka hohola no ia o ka !au iialo o ka pue, a no iaila i kapaia at ktia malama o Kaaona, no ka ike ana aku o na maka o ke kanaka m.hiai i ka uliuh mai o ka lau o na mea kanu, a īloko o na Kalua o keia malama e moe ai ka huhui, aole iloko o Ikiiki e like me ka ke keiki o ke kai malino. a ma keia wahi i anuu ai oia, e like me ka'u i hoike mua ae nei mamua. s—O5 —O Hinaiaeleele, MeL Ua pili i ka hapa hope o Apenla a me ka hapa | mua o Mei He malama malie hoomamalu no keia, & he malama wi no hoi; i keia malama e kii ia ai na ai ino o ka nahele, ke ki, ke ama'o, ka hapau' a pda aku, aouka n»ea i ekele ai ke

kua o na kan*ka 1 ka auamo; no laila \ kapaia ai keia malama o Hinaiaeleele, he malama k»ka uhu keia 1 hoomaopopo ia e na keiki lawaia, lawaia Aku a me ka poe kaee ohua, ke ike aku i ke kakahiaka nui me bc iinu kanaka !a iloko o ke kai, ahe mahma pae nui keia o ka ohua i kaheka, a he nui wale aku na mea i koe aohe kowa e huepau aku al 6—O Kamahoe Mua % lune. Ua pili la ika hapa hope o Mei a ka h»pa oiui o lune. He malama malie keia, he malama kupono loa 1 ke bnu kalo, he {io a puai ka ana o ka ai, ao l c make ika he hapa wale no na huli o ke opu, e hoomaka an* m*i keia mahoe mua a kela mahoe mua, o ke 00 no la, tole he puali lua e like me kekihi mau hoakaka ana, a be uialama kaka uhu no keia, i keia malama e komo hewa ai ka uhu aole nona ke kahua a make, alaila hook'JU hou ka upena a ka lawaia no ka uhu nona ke kahua a nnke, nolaila, pau helu papalua ai na uhu i ke kahua hookahi, i keia malama e pala ai ka ohia ai a pae no ka ohua, a»le no i makohi aku.

7 —Kamahoe Elua, lulau Ua pili no keia malama 1 ka hapa hope o lune ame ka hapa mua o lulai. He malama malie no keia a he malama lawaia no hoi, no keia mau inahoe elua ka olelo la ana, he aho pulu a ka lawaia, a i keia malama no hoi e pau ai ka pala ana o ka obia, a psu pu no hoi nie ka pae ana o ka ohua, a i keia malama e haiamu mai ai ka pala ana o ka hala lei, a me ka hala ai, a e pua ai hoi ka pua o ke kalo a he kuena aku no. B—lkuwa, Augate. Ua pili ika hapu hope o lulai a me ka hapa mua o Augate. He malama keia he hapa ika in<j a hapa 1 ka malie, he mau oili po haku no ko keia malaina, he malama momona keia o ka uhu, hookahi no pa ana o ka uhu haule no ka upena; hookahi no komo ana huki no hei; ina elua pa ana o ka uhu, neneue kela no ka nui o ka momona, a he puipui aku no koe.

9 —Welehu, Scpatemaba. Ua pili no i ka haoa hope o Augate a me ka hapa mua o Sepatemaba. He malama malie a mahiai no hoi, aole no a'u mau hoakaka piha ana no keia uialama, oiai ua hala mua ka puulena ia Nalehuaipina.onao. 10 —Muka'ii, Okat«>ba. Ua pili ika hapa hope o Sepatemaba a me ka ha pa mua o Okatoba. He malama malie keia, o Makalii keia ka auhahu patna, i ka nee mau ia e ka wela o ka la, he malama opelu nui keia, a he malama no hoi e owiii ai ka pua o ke ko a he nui aku no na mea i koe.

11 —Kaelt>, Novemaba Ua pili ika hapa hope o Okat<;ba a me ka hapa mua o Noveinaba. He maiama ino nui keia, ka ua, makani, hekili, ka olapa uwila, a peia aku, i keia malama e mohaia ai ka pua o ke ko, a he mau malama lawaia kawle a no hoi, o keia ka malama e kapuie ai ka manu koiea, ke keiki inanu a Hmawaikoli», aoie no i pau 12 —Kaulua, Dekemaba Ua pili ia i ka uapa hope o Novemaba a me ka mua o Dekemaba. He maiama ino, i keia malama i k.ipa ia ka milo mae, ka hau |»apaakahi, a i haku ia ai hoie Lohiau ia Hiiaka penei: Ua wela ka hoku ka maiama; ua wela Makaiii Kaeio i o Kaulua, kaiehu ka inoku, papapa ka aina, haahaa ka lani, kaikoJ ka moana a peia aku. O keia ka hopena o ka'u mau hoakaka ana e pilr ana i ka heiu inaiauia pololei o Hawaii nei, aole hoi e like me ka ko'u mau hoa kakele iho nei mamua ka hoomaka o ka helu ana o ka malaina mua i ka hapa hope o Feberu ari; ka iawe mai i ka Maui helu no Ha waii nei, ka huohahke pu ia o ka heiu ana o ka maiama Hawaii me ka haoie. He kuhihewa loa la m au hoakaka ana pela.

He oiaio no, ma ka nui o na malama, ua like pu, oiai, hc 12 a ka haolea he 12 aka Hawaii, a ma na la ka like ole, oiai tna ka helu a ka bao:e, he 365 la a me na la keu iloko o ka makahiki, a ma ka ka Hawaii hoi, he 360 wale no a puni ka makahiki, ahe like ole hou no ma ka hoomaka ana i ka helu i ka la mua o kela a me keia mahina, penei e maopopo ai. Kau ka mahina o Hi!o ika la 11 o Dekemabj, oia no ka mala ma o Nana ma ka helu Hawan, a 0 Dekemaba no la ma ka helu haole, pau 0 Desemaba 1 ka la 31, o Olekukahi no ta ma ka helu Hawaii, nolaila, he nu« no na kina'una'u like ole ni- la ano a he nui aku na hoakaka i koe no keia me<», nolaila, ina he mea e kue mai ana 1 keia mau wehewehe ana, e oluolu oia e ku a hele iuai e imi ia'u a loaa i ka la hiki ma Kumukahi, a na'u no eao aku iaia i ka helu malama Hawaii po lolei, a e lilo oia i hoaloha no'u. P. Kaleinuipaoaike«h. Kamiloholu, Puna, Hawaii, Uiiki 6, 1891.