Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 14, 4 April 1891 — Page 1

Page PDF (1.64 MB)

This text was transcribed by:  Jean Howard
This work is dedicated to:  Shig Iwasaki

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

@UKE XXX  HELU 14.  HONOLULU, POAONO, APERILA 4, 1891   NA HELU A PAU, 2331

 

 

 

Hoolaha Eolo

 

@ELLIE M. LOWREY

@TAKI no ka LEAULEHU

---- a @@ ---

 

@@@@@@@@@@@@@@ Palapala a na @@

PALAPALA H @@@IKI

 

@@@@ Hana ino W.R. Kakela, @@, @@@ ka aoao makui o ka Hale @@@ A. @@@ulu.  2241-3y

 

CECIL BROWN,

@o a he Kokua ma ke Kanawai @@@ AGENA HUOIALU PALAPALA NO KA MOE@PU@I O OAHU

 

@@na Hana:                          Ma Alaui Kalepa

tf

 

---------

 

@  G. HITCHCOCK,

(@ikue @ikikoki)

 

@@ia a Kokua ma na mea a pau @@ e pili ana ma ke Kanawai.

 

@@OHUA SO LA BILA AIE ME KA AWIWI

Hilo, Hawaii                                        2114-1y

 

  1. ROSA,

(@ROSLA)

 

@Loio a he Kokua

-           NA KE-

 

Kanawai.

2UNA HOOIAIO PALAPALA.

K@@pua Hana ma Alanui Kashumanu.

 

@@ EORGE P. KAMAUOHA,

Lolo a he Kokua ma he Kanawai

 

@Ku@ari no ka Lehulehu

Luna Haawi Papapala Ae Mare.

@o Kuhala Akau, Hawaii

 

n   A @@ --

 

 

MEA ANA AINA

 

@@oaa no ma Kohala Akau, Hawaii,  2314-1y

 

 

 

@   R. KAKELA,

@@@@  Lo@o a he Kokua ma ke Kanawai

 

@@ LUNA HOOIAIO PALAPALA

Tf

 

 

 

ENOCH JOHNSON,

(ENOKA.)

 

H@  Loio a Kokua ma ke Kanawai,

 

@@@@@  @@@ookolokoloa pau o kela Aupani.     @@@@ Hoolalo Palapala Kope no ka @@@@  una o Kona, mokupuni Oahu.

 

@@@ eena Hana, helu 15 alanui Kaa@@@@  @@@nu, ma ko koona mua iho nei @@@ C. Achi  2203 – 1y

 

WILLIAM C. ACHI

 

@@@ a he Kokua ma ke Kanawai @@@ua o na Aha a pau o kela Au@@ani.

 

@@@ Notari no ka Lehulehu a Boroka @@ na Walwai Pua.

 

@@eena Oihana, Helu 36, Alanui @@@pa, Honolulu, Oahu, 2262-tf

 

 

WILDER & CO., (WAILA MA.)

 

@@ Ki@@i Pupa a me na Loko ku @@ iu hale o na ano a pau, a me no @@@ea e ae a pau e pono ai o ka hale. @@@  Alanui Moiwahine@@@ Papu.

 

 

@@MES M. MONSARRAT,

       (MAUNAKKA.)

 

@@  a ho Kokua ma ke Kanawai,

E LUNA HOOIAIO PALAPALA

 

@@@@@ ia no ua Palapala Kuai, Palapala @@@@@ a m@ na Palapala Pili h@@@@@  @@ @@@ ka olelo Hawaii.  Dala @o @  @@  ka moraki ma na Waiwai Pau.  @@@@@ Hana:  Hilo Puh@@@@  @@@ ma @@@@   Waikiki o ka Halowai, alanui K @@@

 

LILILEHUA

 

@@@LOIO MA KE KANAWAI

 

@@@ Hoolaio Palapala no ka lehulehu, kakau Palapala Kuai, Hoolimalima, Moraki, m@@ a@@ palapala pili Kanawai a pau @na Oihana.  Kawehionamanu, Kaluaa@@,  Mo@okai      2@@@ @@

 

 

@T. WATERHOUSE

(WALAKAHAUKI,)

 

@@aleknai o na Loloe Nani Panio!

 

LAKOHAO,

Na Lako Hana Mahiko,

A PELA AKU !! @@@ WALA

 

@@tanui Molwahine,                                  Honolulu,  2262-1y

 

 

 

 

Nnea kamahao

 

-KA-

KEIKIALII

 

ROMEALA

--Ka—

 

Ui Kila Mageneti

O PARAMERI

 

Ka Nani e haule ai ka Honua;

Ka Mahina Meli o Salaredina;

Ka La alohi o Muliadera;

Na Kulu Koko kamahaa Edolu,

 

---

Na Ui Hookelakela

O KE AO HOLOOKOA

 

--

NA NANI

Puuwai Uahoa o ka Houna nei,

 

--A O KE---

 

Kila Mageneii o ke Aloha –“O Purameri no ia.”

 

--

 

Kahahai wahi a ka kapena.  Peheu kakou e ku uku ai i Parameri, olai ela no kakou iwaena moana nei kahi i holo aku ai me ka iko wahi aina ole.

 

Pala no e kuu kapena maikai, wahi a Romeula.

 

Aka o kuu kapena maikai, wahi hou a Romeala, aole anei owau ka mea hana i hookahuli ka honua a me ka lewu, ka mea nona ka noeau a ka honua holookoa e makau nei.  Alaila, o Mr. Kapena Keoki, pehea oe i hoole ai i ka’u mau olelo.

 

He olelo lua kela mau olelo a’u e ke kapena, iloko o na la ekulu e ku @@ kakou i ke awa lulu o Parameli, ka alna i pula me ke onaona waianuhea.  Ano, e Mr. Kapena, e lawe i na olelo a Romeala a o hana aku me ka paewaewa ele.

 

Alaila, o ka mea heluhelu, me keia mau olelo a Romeala, ua hoohuli ue la ke kapena i ka ihu o ka moku no kuhi a Romeala i kauoha ai, a aia ua moku la ke palau la me ka awiwi nui.

 

E poha mau ana no hoi ka leo o ke kapena opio ma kela a me kela wahi a puni ka moku, a ma ka olelo pokole ana ae, e ka makamaka heluhelu.

 

Hihimanu ke kai o Alika, Kei oki ili o Aukaki.

 

Ae, e kuu makanaka heluhelu, ua lulu ka makani i ka halelana o ke Keikialil Romeala, a o kona mau legue holo imua ua oi aku manua o na wa i hali aku , a ola ka mea i kohu ai ka olelo,

 

Hual ka ulu o Lele I ka makani Kona

 

Aohe hana nui a ae a  ke kapena a me na luina, o ke kiai makaala wale no i na wa a pau e like ma na kauoha a Romeala.

 

A i ke hala ana o na la elua, a ma ka wanaao o ke kulu o ka la, ala hoi ua ike ia aku la ka aina.  A o ka mea nana i ike ola no ka mea @iai i ka ihu o ka moku, a ua holo @oke ae la ka lono a puni ka moku no ka ike la o ka aina, a na la lono hoi i hoala aku i na mea a pau e moe ana, a haawi ao la lakou i na @ilohi ana i ka mea nona ka aina haaheo, alaila kilohi aku la na ui puuwai weluwelu i ka aina o ka ui hookelakela o ke ao nei me ka hoo@laluai ne.

 

Iwaena hoi o ua poe hoohihi loa e ike kumaka, o na ui no a Romeila i lawe pu mai ai, ala iloko o lakou na ilui o ike i ka aina e kahi ina ka wale a me ka meli walnohea i ka lu, ka aina hoi o ka mea nana i wawahi i ko lakou maluhia ! ike m=nui ai i na hoku maka liilii e nonoho ana i Muliwaa.

 

O ka malamalama koke ole ae, @la ka mea nana i hoonaukiuki loa aku i ua poe ui la, a i ka manawa

 

(picture of Alidlani Hale, Honolulu)

 

Nae i moakaka pono ae ai, aia hoi e waiho mai ana ka aina o Parameri imua o na kanaka numoana me ka haaheo nui, me he la o olelo okoa mal ana:

 

Me he moena pawehe la ia’u

Ke kula o Mokulela o waiho mai nei hoi o

Nani wale ke nana aku

Ua kohu ipo i kuu poli aloha

 

Ua haawi ae ua poe ui nei i na mahalo ana he nui no ka nani a me ke kilakila o ka aina o Parameri, a wahi a ua poe la, iwaena iho no o lakou:

 

Makepono kela huakai, ua ike  pono i ka aina o ka mea nana i hooluhi nei mau iwi, ho ole ka lohe pepel@o.

 

Ua hoopaa ia ka holo o ka moku ia wa i loaa ai he manawa no ko ke kulanakauhale e hooma kaukau ui e apo mai i ko lakou moi opio, a ma ka hora 12 o ke awakea, hookomo aku la ka moku i ke awa me ka ohuohu pono i na hae.

 

Ua hoike pu mai la hoi ke kulanakauhale ia mau hiohiona like a ua piha u ae la na pipa alanui i na kanaka a bookeke, e ake ana e ike i ko lakoa moi a me ka mea hou o kana huaki @unioana kaulana.

 

Mahope iho o ka pili ana aku o ka moku i ka uwapo, ua lele aku la o Romeala me kona mau hoa @umoana.  A ke hone ia ma mea kani no konahonohano, a o na alanui o Parameri ua kipehi wale ia no me na ano pua like ole, a o kekahi no hoi ia o na la ulumahiehie nui o na kauaka i ike ia.

 

Le-i Kohala,

I ka nuku na kanaka.

 

Aole wale hoi o ka lahni a me ke aupuni o Parameri kai hoike mai i ke ohohia a me ka hauoli no ko lakou moi opio, aka o na paia poluiu kekahi o ka lewa, ua kalae na kuahiwi a ua ahuwale na kualono, a o na pae opua hoi me ko lakou mau kahiko o ka makee alii a me ka hauoli kulala pu ana me ka lahui nona ke alii nui o ka la.

 

E olapa ana na allelo ana ole o kauwila, uina nakolodolo ka leo paapaaina o ka hekili, no ka hanohano hui o ka la nui haaheo o ke keiki alii Romeala, no kona hehi hoa ana i ka lepo o kona aina hanau mahope o kona kaawale ana no ka hookahi makahiki.

 

E like me na kulana o ka huaheo a me ke ohohia o ka lahui Parameri, pela o Rumeala i kamoe aku ai kana huakai no ka halealii ka pahu hopu.

 

Ia lakou i hoea aku ai, ala hoi e pahola mai ana ko ka halealii mau houhiwahiwa ana i na kamahele kaapuni honaa, e ikipa aku e huipu me na hauoli, a o la mau kono ana a na mau nani la, ola ka Romeala i huli ae ai i kona inau hoa a pane aku la me keia mau olelo:

 

O ku’u haleali keia, a ua noa na wahi a pau o lakou oukou ma ke ano he poe ma@@ini oukou na’u i ke alo o kuu m@@akane.

 

Alaila, e ka n@ heluhelu, me kela mau o’elo @ Romeala, komo aku la lakou iloko oia pa alii mawaena o na koa e ku i@@ ana ma kela a me keia aoao @ke alahele.

 

I ka huakai i hoea a@u ai no ka ipuka o ka halealii, u@ookipa loa ia aku la lakou no io@@ imua o ke alo o ka moi Homeli@@ me kana moiwahine.

 

Ua hui ae la ke ke@ialii me kona mau makua iloko @a puili aloha ana me ka hauoli @@, a oia ka Romeala i pane aku @ mua o kona mau makua penei:

 

Ua hoea hou mai a@ ka hope o na la a kakou i aelik@@i, mahope iho o ko’u haalele ho@ana ia olua a hele aku ma ko ano@e moho houkelakela no ke ao @lookoa, a e kuu makua, e hui @i heaha na mea hou o keia mau @loihi i hala aenei, oiai au ma ka’@huakai.

 

Aole he mea hou, @@ o na hoomanao wale ana no n@ e ke keiki, wahi a Homelina.

 

Alaila o kuu keiki heaha ka nu hou o kau huakai ho# e lakela loea, wahi a Homelina i @au aku ai.

 

O ka mea hou @a’u huakai, wahi a Romeala; uakaahele la e a’u ka honua nei iloko ka haaheo a me ka lanakila nui, e kuu makua, e haawi ae i @u naua ana maluna o keia poe k@@a mahine, a o hoomanao iho oe he@oe wale no lakou a pau i’eo k@akou naau a me na puuwai ia Romeala kau keiki hookahi.

 

Ae, e kuu makua, eo pakahi lakou a pau ia’u ma i ano a pau, mai ka loea o na han@ hookelakela a i k@ noeau o na kii@ mikioi a ke pohihihi, a ma kek@ ano hoi, na Romeala ke Kila Ma@neti kaulina o Parameri i hooiol@ke kupaa o ko lakou mau naau, Romeala i wawahi ka uahoa @o lakou mau puuwai a welawela @lii, a maluna o ua mea a pau, a@@ loea i koe o ke ao nei i nele ko@kou hahaia e ka noeau o kau keiki nei a ola au e hoike hou aku nei mua ou e kuu makua, e kukala ak@oe imua o ke ao holookoa ua hauloka honua la Romeala, a o na p@ lewa ua kokoke e hi@@o mai.

 

Nolaila e kuu ma@a no ka hope o ka’u mau olelo, h@ mea pono la oe e ike mai la lako nei ma ke ano he poe malihini @ lekie na ko kaua aloalii, a e lo@@ like hoi ia lakou ke kuleana pak@i i ka noho kulauna o Parameri.

 

Kohu pono aku@ no

He kiamanu a@mai

Aohe kiina hai@

Ua pa aku 1y i a mino holu

He ulua Kapapala

No na p huihui

O Romeala okoa iho la no ia

Ke Kila Mageneti

Loea hookelakela o ke ao

 

Alaila, e ka makamaka, ine keia mau olelo ua hoolauna pakahi aku ia o Romeala i kela a me keia ui a me kona aupuni, me na moolelo kamahao o ia mau aupuni, a ua apo mai la no hoi ka moi Homelina me ke  pahaohao nui no keia moolelo a kana keiki e hoike aku nei.

 

Mahope iho ua hoolauna a ike mai la na mea a pau, a ua panee la mai he papaaina hanohano nui no na malihini, a maluna o ia papaaina i hookuu aku ai o Romeala i na moolelo kamahao a kupaianaha a na ui a me Homelina i lohe ole ai, a ua lilo he mea ohohia nui kela kaao imua o na kaikamahine a me na mea a pau

 

E kuu makamaka, e like me ka kaua i ike mua aenei no ko Romeala hai ana aku imua o kona makuakane o kukala aku ola imua o ke ao holookoa ua haule lakou ia Romeala, pela no o Homelina i hooko aku ai, a iloko o na malama he nui puni ae la ka honua i ke kuahiua a ua moi la, aole loa hoi he mea i kue mai.

 

Aka, a hala ae la he mau la a e aneane aku ana hoi e piha ka m@kahiki, ua hoea ae ia ma ke aloalii o Parameri kekahi moi opio nona ka inoa o Mazaravia, ka puuwai kona hao o ka Emepire o Inia.

 

Mamuli o ka hiki ana aku o ke kuahaua a ka moi Homelina, nolaila ua ku ae la oia a helo aku la e ike a hoao hoi i ka loea o Romeala me ka noeau e huuhuai mau ana iloko o kona puuwol.

 

Iaia i hoea aku ai i Parameri, ua hookipa ia aku oia me, pumehana a ua hoike aku oia i ke kumu o kona hiki ana aku, a oia ka Homelina i pane mai ai:

 

O kou makemake e hoao i na iko o olua, ke hopohopo nei au e lilo ana oe he n@@ ole imua ona, a i mea nae e p@ho ole ai oe, e ukali mai mahope o’u a na’u o lawe aku ia oe imua ona.

 

Me ia mau olelo a Homelina, ua alakai aku la oia i ka mol Mazaravia, a no kekahi mau minute ko I ua hele ana, hoea aku la laua ma ka rumi a Romeala e noho ana me kana poe kaikamahine i kiliopu ai e pohal ana iaia.

 

I ko laua komo ana aku ua ku ae la o Romeala iluna, a hookipa mal la me ka ninau ana aku:

 

Heaha la ka makemake o kuu makua:

 

E Romeala, kuu keiki, na makemake ka moi Mazaravia e ike i kou loea e like me ka kaulana o kou inoa, wahi a Homelina i pane aku ai me ke kuhi pu ana ae i ka moi o Iuia

 

Ua haawi no o Romeala i na kuia  noa ana, alaila pane aku la:

 

U makemake anei oe e ike la Romeala?

 

Ae, wahi a Mazaravia.

 

Alaila, heaha ka’u e hana aku ai nou e kuu hoaloha, wahi a Romeali i pane aku ai.

 

O ka hoao ana i kou lo@a, ola kekuniu o’u i hiki mai la.  Oiai, u@hoea ae ke kuahaua ma ko’u aupuni no kou kaulana a nolaila au i hele mai la e ike i kou noeau, wahi a Mazaravia.

 

E kuu hoaloha, o ka noeau hea la kau i makemake ai e ike, a o k@ naauao hea la kau i makemake ai e hoao, wahi a Romeala.

 

O kou uanuao no a pau ka’u i makemake ai, wahi a Mazaravia.

 

Nolaila, e Romeala, wahi a Mazaravia i hoomau mai ai,  ina au @haulehia ia oe, alaila nou ka Emepire palahalaha o Inia.

                                                (Aole i pau.)

 

 

HE MOOLELO

 

NO

 

 

WALAKA RARE

 

KA

 

ILIO AHIU O NA KUALONO,

 

A I OLE

 

KA HIENA OPIO O NA HILANA

 

MOKUNA IX

 

KE KOA O KA UWAHI PAUDA --- KA NAITA O KA AAHU ULAULA

 

I ka wa i loaa mai ai o ko@a lono e pili ana i na enemi, ua haawi koke ae la ka Moi Waka Rare i ke kamoha no ka lawe ana o kona mau koa i ko lakou kulana makaukau iloko o ka paali m@ka hukalia ole.

 

Emo@le, aia na koa o ka batari pu ku@iahi e maki ana ma@nua me ko lakou mau pu e huki ana, malalo o ke alakai a ua Moi puuwai haokila nei, a o na naita   Ulaula a me Lala Ulaula ma@@lo o ke Duke o Esse, a o na koa heie wawue aku me na puali pakaa i@ope, malalo o ke alakai ana a kekahi mau koa wiwo ole o ke kahuakaua weliweli aku i hala a ua moi puuwai liona ia.

 

Alaila, e hoomanao iho kaua e ka makemaka heluhelu, he mau minute pokule wale no koe, a e haehae ia ae no na eheu meha o ua kakahiaka la e ka leo weliweli o na pukuniahi, a o na pala poiuiu hoi o ka lewa @ ho@@@hu ia aku ana la me ke koloka pouil o ka uwahi pauda, a iloko o ia mau ouli weliweli o ka hahaua, @ o hou mai auanei na olelo keha a ke koa o ka uwahi pauda @ like me ia i hooheno ia ma ke poo o ko kakou mokuna:

 

O ka hohono o ka uwahi pauda,

Ka makia o ka’u pukuuiahi

O ko lakou mau pok@ w@ a

O ko’u mau hoaloha no ia

E hook@@@@@@  ka’u mau kauoha

No ko Irelani hopona ehaeha

E hoopaahao ia lakou no ka hopena

Me ka ikaika o na medal@ k@@a

A puana aku i ko Europa

O ke Kamedoa au o Alani

Aka, o kuu makamaka helu’@@ malia paha o i ma@oe, pehea @ ka hoi ka Moi Woka Rare i kahoahoa ole ae ai i kona mi@@@@@ai @a ua helu ia ma ka papa helu o na kanaka ko@, a moi kaulana loa hoi o ka medala kila.

 

Ae, e ka makamaka, ua pololei lo no na olelo ia ma no ua moi @pio la, oiai ola he koa i helu ia ma na mahele like ole o k@@ikaika, olu hoi he Emepera no ke kipuka ili – Oiaii kau @io no na Hilana – he puuwai haekila – a he puka pa-hu no na kualono.  Aka, no @a mau mea a piu e pili @@ i ua moi opio la, ala no he mau  minute e hoea mai ana, @@@@@@ no kaua i kana mau olelo @@@@@ ke koa, nolaila, e hoom@hele hoa aku kaua no ua moi p@w@ haokila l@a @@ @@@ @@@@@ @@@ ulikoa.

 

Ua ike ae noi kaua o kuu makanaka i ku kukua ikaika a me ka nakaukau o na Pelekane, a o ka hoohana ia ana o ko lakou ikaika a ae ke koa, o ia wale no nu minute i koe a kaua e nana aku ai.

 

O kahora 10 o ua kakahiaka la, @@@ ka minute mua lo@ i ike @@ uku @@ ka hae alii o ke Keikialii Hiki o welo kapaiili mai ana maluna o kahi kiek@ena a kaua i ike mua ae @@@ a ma ka hora umi me ka h@p  @@ea pono aku la ka Moi W@@@@ @are a me kona pu@@likoa ma kuhi ike pono ia aku ai o ke kahua honolulu holookoa o ke Keikialii Alii Liki o Irelani kuhi hoi a @@ h@@ @dua o ua kaeaea la o ka wulau kau e welo kapiliili mai ana.

 

Ua haawi ae ka Moi Wuku Raro na nana pono ana maluna o ua ka@ua hoomoana la o ka Olali o na welau akau, maloko o kaua oheu@ia makalua, a no kekuhi mau  minute huli ae la la maluna o na @ili ika@@ o kona puali a pane aku la:

 

Aole au i ike i kekahi o na kan@@@ haaheo loa o na manao e like me kela ulil Irelani hunkel, aku, o howa iku ana @@@    Woka Rare imua ona ue kona mau puupuu ikaika a hanate aku i kona mana me ka oi o ia mea kaua a ina he mea hiki i o’u mau koa o ka pukuniahi ko @uiai aku i kela mau pahuliau ilalo hoou@@ aku i kela poe hau iloko o ka lewa, @laila o h@@heo hou no @u@nei au no ka wa hope @o ku kuwo @nakila hou ana aku iloko o ka paena o Irelani a wawahi aku i ke @uokoa @ kela aupuni no ka manawa hope loa.

 

O keia mau olelo a ka Moi Woka @ire, ua panai ia aku ia me ka leo @ualiona o ka o@le no ka makaukau ana me na minute o ka hana, u o @@eo u-le o la ka puka mua loa o ke kukala kaua ma ka aoao o na Pelekane, no ka hoike ana aku i ua mau looa la, ua kokoke mai na minute o ka enaena a me ka weliweli.

 

Aka, e ka makamaka, o la mau nanaolaua ana nae o ka Moi Woka Rare nana a me kona mau kua liona e hoauhee mua loa ana na Irelani me ke kipuka mua o ke kua@@@ @@ @@, ua kulai ia iho ia la a baule walawala a pahu ilalo o ka liihonua e ka leo o kekahi pukuuiahi ikaika @@na i hoonkolokolo ae ke kahua @oomoa@@  na Irelani, a na ua pukuuiahi la i kalli haaheo ae ka hanol@@@ mua loa o ke kipuka o ke @@kala kaua ma ke kiola la ana aku o ka hae alii o ke Keikialii Hiki nailuna aku o kona apahu hae a @l@lo o ka lepo maluna o kahi kiekieka o Lanec@@@@@a.

 

O ka @@@ @@@ kela pukuulahi i elola iho la i ka hae o ke Keikialii diki iialo o ka lepo, a i wawahi a @ulai aku ia hoi i ka papa hoolala kaua a ka Moi Woka Rare o ke koa no ia o ka uwahi pauda, Walaka B@re, ku hiena opio o na Hilana a @ ke koa opio hui nana @u kipok@ pukuniahi pololei a ha@heo o na kahua kaua aku i hala iloko o ka maki o ka puuil.        (Aule i paa)