Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 19, 9 May 1891 — Page 1

Page PDF (1.71 MB)

This text was transcribed by:  Kaipolani Kim
This work is dedicated to:  I na keiki Kim: i paa ka wa ma hope i paa ka wa ma mua

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXX HELU 19. HONOLULU, POAONO, MEI 9, 1891. NA HELU A PAU, 2336

 

@ Hoolaha Loio

@ M. LOWREY,

@ no ka LEHULEHU

A ME

@ HOOIAIO PALAPALA A ME NA PALAPALA HOOHIKI

@ Hana me W. R. Kakela, @ ka aoao makai o ka Hale @ Honolulu.                       2331-7m.

 

O @ BROWN,

La@ Kokua ma ke Kanawai

@NA HOOOIAIO

 PALAPALA NO @ MOKUPUNI O OAHU.

@ana:  Ma Alanui Kalepa.      2331

 

@ HITCHCOCK, @UK HIKIKOKI)

@Kokua ma na mea a pau @i ana ma ke Kanawai.

@ NO NA BILA AIE ME KA AWIWI

Hilo, Hawaii. 2331

 

A. ROSA, (AKONI)

Loio a he Kokua

MA KE

Kanawai.

LUNA HOOIAIO PALAPALA.

@ Hana ma Alanui Kaahumanu.        2331

 

GEORGE P. KAMAUOHA,

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai

@ari no ka Lehulehu, @ Haai Palapala Ae Male, No Kohala Akau, Hawaii

A ME

MEA ANA AINA.

E @mo ma Kohala Akau, Hawaii.     2331

 

@ R. KAKELA,

@o a he Kokua ma ke Kanawai

@ LUNA HOOIAIO PALAPALA. 2331

 

ENOCH JOHNSON, (ENOKA)

@ Loio a Kokua ma ke Kanawai,

@ Ahahookolokolo a pau o keia Aupuni.

Hooiaio Palapala Kope no ka @ o Kona, mokupuni Oahu.

@na Hana, helu 13 alanui Kaa@, ma ke keena mua iho nei @. Achi.          2331

 

WILLIAM C ACHI,

@ he Kokua ma ke Kanawai @ o na Aha a pau o keia Aupuni.

@ari no ka Lehulehu a Boroka @a Waiwai Paa.

@na Oihana, Helu 36, Alanui @a, Honolulu, Oahu. 2331

 

@LDER & CO., (WAILAMA.)

@ Kuai Papa a me na Lako ku@ hale o na ano a pau, a me na @ e ae a pau e pono ai o ka hale.

@i o Alanui Moiwahine me Papa.      2331

 

JAMES M. MONSARRAT, (MAUNAKEA.)

@ a he Kokua ma ke Kanawai,

@ LUNA HOOIAIO PALAPALA.

@ ana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na Palapala Pili Ka@ ma ka olelo Hawaii. Dala no ka @ ma ka moraki ma na Waiwai Paa.

@Hana: Hale Pohaku hou ma ka @Waikiki o ka Halewai, alanui Ka@        2331

 

@ LILILEHUA,

@ HOOIAIO MA KE KANAWAI.

@ Hooiaio Palapala no ka lehulehu, kakau Palapala Kuai, Hoolimalima, Moraki, me @ano palapala pili Kanawai a pau @ Oihana. Kawehionamanu Kalua@ Molokai    2331

 

@ T. WATERHOUSE, (WALAKAHAUKI,)

Halekuai o na Lole Nani Panio!

LAKOHAO.

Na Lako Hana Mahiko, A PELA AKU @ WALE.

Alanui Moiwahine, Honolulu.            2331

 

NANEA KAMAHAO O KE KEIKIALII ROMEALA; KA Ui Kila Mageneti O PARAMERI.

 

Ka Nani e haule ai ka Honua;

Ka Mahina Meli o Salaredina;

Ka La alohi o Mulisedera;

Na Kulu Koko Kamahaa Ekolu.

 

Na Ui Hookelakela O KE AO HOLOOKOA.

 

NA NANI Puuwai Uahoa o ka Honua nei, A O KE Kila Mageneti o ke Aloha "O Parameri no ia."

 

            Mamuli o keia mau olelo a ke keike Romeala, haalele iho la ua poe kilo la me na puuwai i piha i ka hauoli me na manaolana e haulehia ana ka loea o ke keikialii hookelakela o ke ao holookoa imua o lakou; aka, na ke au nae o ka manawa e hoike mai.

            Ae, e ka makamaka heluhelu, na ke au o ka manawa e hoike mai i ua poe la aole ka lakou ninau he mea na ke keikialii Romeala e hopohopo iho ai, nolaila, i ka hoea ana mai o ka manawa akoakoa hou aku la lakou imua o ke anaina o ko ka moi Homelina alo alii a imua o ua loea la i haliu pono aku ai lakou me na manao hauoli no ka loaa o ka lanakila ia lakou ma ua la nui hookelakela la.

            E haka pono ana ko lakou mau maka maluna o ke keikialii Romeala me ka hiaai nui, a i ka wa a ua kila makeneti nei i hookuu mai ia i kana ipu olelo, ia wa i nei ae ai ka leo o ke anaina alii me ka huaolelo hookahi, ka loea o ke ao holookoa.

            I hoomaha ana iho o ka leo hauwawa o ke anaina, ia wa i ku ae ai ke keikialii Romeala iluna a haawi mai la i na kunou ana imua o ke anaina, alaila, luai mai la ia i keia mau olelo:

            E na lii a me na loea o ke ao, ua loaa iaʻu ka haaheo nui i keia la ma ka lilo ana naʻu e hoike aku imua o ko oukou hanohano i ka nane huna pohihihi o ka ninau i waihoia ma ai naʻu e hoike aku, ano e na lii a me na loea o ke ao, e leha aku i ko oukou mau maka ma ka paia hikina o keia keena, a na kona mau paia kamahao e hoike mai i ka haina a Romeala ina paha ua kulike ia me ka makemake o ka ninau,

            Alaila, e ka mea heluhelu, me keia mau olelo a Romeala haliu ae la oia ma ka paia hikina o ua keena la a kahea pukolua ae la oia i keia mau olelo:

            E Ludiona! E Ludiona! E Ludiona ke kamahao, ke makemake nei au ia oe e hoike ae oe i ke kii hoolele aka o kela a me keia kilo a loea pookelakela o ke ao, a na Romeala la e kuailo aku i kona inoa a me kona wahi i hele mai ai.

            Me he olapa ana la na ka uwila, aia hoi huila ae la ka malamalama me ka ikaika, a iloko o na sekona pokole loa, aia ke aniani kamahao o Ludiona e kolili ana me kona malamalama kamahao ma ka paia hikina o ua keena la, a iloko o ua aniani kamahao la e ku ana ke kii hooleleaka o kekahi o na kilokilo me kona mau helehelena kunahihi o ka hookala kupua.

            I ke aniani kamahao o Ludiona i hoike ae ai i ke kii hoolele aka o ke kanaka kilokilo, ia wa i huli hou mai ai o Romeala a pane maila:

            O keia ke kii hoolele aka, wahi a ua keikialii nei, o ke hoolele aka no kela o ka mea i kapaia ke alii o ua hana limahei, a nona hoi ka inoa a Romeala e puana aku nei ke kilokilo Miera, ke kanaka hoi i olelo ia aohe palena o kona akamai a me ka noeau e loaa ai a puni ka aina o Bizero.

            Ae, e na lii a me na kilokilo, aohe io hoi ona lua a puni o Bizero ma ka ike a ma ka noeau, aole hoi ma na hana limahei o ka ike pookela loa, aka, i keia la ua lilo ua ike la ona i mea ole, ua aa mai oia o Romeala kona hoa lealea e kinikohu ai ke

Kapapa ana o Kaula,

Hanu ino i Kuhaimoana.

            Aka, e na lii a me ka poe hanohano, ua paloke oia, ua weluwelu na mea hana, ua lilo hoi i mea ole, a no ka panina o kana mau olelo, ua eo o Miera ia Romeala, a o ka hoike mai o ua kilo la i ka mea oiaio, oia wale no ka mea i koe a kakou e kali aku ai.

            Ua hoomaha iho ua loea hookelakela la i kana mau kamailio ana, a nana mai la ia me ka haaheo nui maluna o ke anaina, a no kekahi mau minute pokole ku aela ke kilokilo Miera iluna a pane mai la i keia mau olelo:

            E na lii a me ka poe hanohano, ma ka hoomaikeike ana aku iaʻu iho imua o oukou, e ae mai iaʻu e olelo ae, ua oiaio a pololei na mea a pau a kakou i lohe iho nei, ma na lehelehe mai o ka loea o ke ao.

            Ae, e na lii a me ka poe hanohano, o Miera io koʻu inoa ka limahei o na hana pohihihi, a o ka lua ole hoi a puni ka aina o Bizero, ano e na lii a me ka poe hanohano, ua eo au i ka loea o ke ao, ka helu ekahi hoi ma kaʻu ike.

            Alaila, me keia mau olelo a ua kilokilo la hoomaikai mai la o ia i ke anaina a noho iho la ilalo, iwaen o na leo uluaoa o ua anaina la e mahalo ana no ke akamai a noeau o ua keikialii la.

            I ka wa a ke kilokilo Miera i noho iho ai ilalo ia wa i luai hou mai ai o Romeala i kana mau olelo no ka lua o ka manawa me ka hoike pu ana mai o ke aniani Ludiona i ke kii hooleleaka o ke kilokilo elua e like me na kauoha a kona haku.

            A e like me ke kilokilo Miera, pela no keia, a nona no hoi keia mau wahi lalani mele i haku ia malalo iho nei:

Ua ku i ka aiana pahu pololei,

I ka pu paumalana a ka Pauoa.

            Nolaila, e ka mea heluhelu, ma ka olelo pokole ana ae no kaua, aohe mea huna i koe iwaena o na kilokilo, ua pau loa lakou i ke koho pololei ia e Romeala, a o ke pohihihi hoi a ua poe kilokilo la i manao ai aohe ia he loea nana e kuailo mai aia hoi, ua loaa pono aku la ia i ka loea hookelakela o Parameri, a oia ka ua poe kilo la i ku like ae ai iluna a hoomaikai mai la ia Roemala ma ka poni ana mai oia ka loea hookelakela oi loa o ke ao, a he haku hoi maluna o ka honua holookoa.

            O keia lanakila ana ae o ke keki alii Romeala maluna o na kilokilo, oia ka ua poe kilokilo la i ku ae ai iluna a haalele iho la i ke aupuni o Parameri no ko lakou mau aupuni i hele mai ai, a ia lakou i hoea aku ai, hookaulana aku la lakou aohe loea o ke ao e hiki ke ku aku imua o Romeala, a aa aku me kona naauao e hookelakela pu me ia oiai, o ka noeau i loaa i ua keikialii hookelakela la, ua oi aku ia imua o Solomona ka loea a noeau mua loa o ke ao holookoa nei, aole hiki i kekahi mea ke ku aku imua ona, a oia hookahi no ka oi.

            Ano, e na makamaka, me keia mau hoike a ua poe kilokilo la, e ike iho ai kaua, aohe io no he loea o ke ao e hiki ai ke hoohaule iaia, a koe wale aku no paha na kupua o ka lewa, aka, e nana aku kaua no ke au o ka kaua moolelo.

            Mahope iho o ka lanakila ana ae o ke keikialii Romeala maluna o keia poe kilokilo, ua haawi ae la ia i na hoolala ana a kona noonoo maluna o kana hana hope loa e hoohana aku ai i kona noeau, mamua ae o kona hoomaha ana iho i ke koena o kona mau la ma keia ao.

            No kekahi mau la ka haawi ana o ua kila Makeneti la i na hoolala ana o kona mau noonoo no na la i hala a me ko na la e hiki mai ana, a aia hoi, no ka wa hope loa, hooholo iho la oia i kona manao e noi aku i kona luaui makuakane e hookuu hou mai iaia e hele maluna o ke ao holookoa no ka hookelakela ana me na kupua a pau o ka lewa, a ke lanakila oia maluna o lakou, alaila, ua pa-ha aku ia mamua o Solomona a ua papalua aku hoi i ka Dubelo mau hana.

            Nolaila, ma kekahi la oia ka manawa a ua keikialii la i hooholo iho ai i kona manao, ma ia la oia e hoike aku ai imua o kona makuakane i ka mea a kona mau manao i hoolala ai, aka, e ka mea heluhelu, mamua ae o ka hoea ana mai o na minute a ua keikialii Romeala nei i upu ai, aia hoi, kau mai la maluna ona ke poluluhi o ka makahiamoe nui a haule aku la oia iloko o na hoopoluluhi ana a ka aina kamahao, a na ia mea i hoano e mai i na noonoo ana o ua keikialii la, a hiki ole i kona loea a me ka noeau ke hoike mai heaha la ua mea la.

            U ala ae ua keikialii Romeala nei a hoike koke aku la ia mea imua o kona makuakane, aka, aole loa e hiki i ka moi Homelina ke hoike mai i ka mea huna pohihihi a kana keiki i ike ai maloko o ka hihio.

            No ka hiki ole i ka moi Homelina ke kuailo mai i ka mea pohihihi a kana keiki i ike ai maloko o ka moe, a aole hoi i ka noeau a me ka loea o ua keikialii nei, aia hoi, ua ano e mai la kona mau noonoo, a o kona mau helehelena hoi, kunahihi ano e mai la ia me he kanaka ulaia la, a no ka manawa pekole, aia ke keikialii Romeala o Parameri iloko o kekahi kulana kupilikii loa.

            Ua haalele mai ka ono a ka ai i kona puu, o ka nani a me ka hiehie o kona mau helehelena, ke mae iho la ia me he pua la imua o na kukuna wela o ka la, alaila, e kuu makmaka heluhelu, ma keia wahi e hoomanao iho ai kaua i ka nui maoli o ka poino i loaa i ke keikialii Romeala, a e nele paha auanei o Parameri me kona moto haaheo, ka aina o ka waiu a me ka meli.

            Ae, e ka makamaka, ua nui makolukolu ka poino i loaa i ke keikialii Romeala, a na ia mea i kono aku i ka moi Homelina e kuahaua aku oia imua o ke ao no ka hele ana mai o na loea a pau e haawi i na hoohana ana a ko lakou ike maluna o ke keikialii poino.

            E like me ke kuahaua alii, pela i ku ae ai kela ike; keia loea, kela naauao, keia noeau, a kamoe aku la i ko lakou mau kapuai no ke aupuni o Parameri ka pahu hopu. A ma ka olelo pokole ana ae no kaua e kuu makamaka heluhelu:

Ohi ka lau o ke Pahili

Po i ke kai o Pohinahina.

            Ua hoea aku la ua poe loea la no ke aupuni o Parameri, a no lakou hoi na mahele like ole i hoonohonohoia, penei ka poe loea mai ka ipu lepo Potera o Badegada a hiki i ke kaeaea lapaau iaia ka omole aila kamahao o Oliveta he elua haneri lakou, ka poe hoopiʻopiʻo o ka waiahi o Lete a hiki i ka wai acida o Bagala, (Kai Make) he elua haneri me kanalima, a mai ka poe kilokilo hoi i na ouli lani a hiki i na mole o ka hohonu, he aneane e piha ka eha haneri, a mai ka poe kuhikuhi puuone hoi o na olelo pohihihi like ole o ke ao a hiki i na hihio moeuhane o ka aina pahaohao, he elua hameri me kanalima lakou, alaila, e hoomanao iho kaua aohe la nui e ae i holomoku ai o na kanaka naauao a akeakamai o ka honua e like me keia la ka hele a

Haluku kaupoku o Hanalei

Kapeku  ke poowai o Hinalo.

            I ke anaina o na kilo a me na loea i hoea aku i ka halealii, ua wehe hamama ia mai la kona mau ipuka e ka Moi Homelina, no ka hookipa ana aku i keia anaina nui hewahewa o na kilokilo, a ma ka rumi o ke Keikialii poino, hookomo pakahi ia aku la kela a me keia no ka ike ana i ke Keikialii Romeala no ka manwa he elima wale no minute ka loihi.

            He elima la a me elima po o keia ike alii ana o na kilokilo, a ma ke ono o ka la, holo ae la ka lono a puni ke kulanakauhalealii o Parameri ma ia la, e hoike ai na kilo i ko lakou ike no na mea e pili ana i keia pilikia o ke keikialii Romeala.

            E like me neia lono i holo ae ai, aia hoi, me he waikahe la e holomoku ana me ka ikaika, pela okoa iho la no ka lahui o Parameri i ku ae ai a kamoe akula i ko lakou mau kapuai no ka halealii ka pahu hopu no ka lohe a ike ana i ka loea o na kanaka o ka honua, a me ke kumu i loaa ai o ko lakou alii opio me na haawina popilikia.

            Emoole aia kela wahi a me keia wahi o ka halealii ua lehau me na makaikai, a iwaena o kela anaina nui, ua kaikai ia mai la ke Keikialii Romeala e kona mau kauwa lawelawe, a ke nana io aku i na helehelena o ua loea kaulana ala,

Mamina kuu pua Makahala

Pahapaha lei o Makana.

            O ka hora 12 ponoi ia o ua la ala, o ia ka manawa a na kilokilo i wehe mai ai i ka lakou mau hana ma ka hoike ana e like me ka lakou mau mea i ike ai. E hoomaka ana hoi mai ka poe o ka ipu lepo Potera o Badegada a hiki i na kilokilo wehewehe moeuhane pahaohao, a iwaena o keia heluna nui o na ike, aole loa a lakou mau ike i kuikahi na hoike ana, ua kue aku kahi i kekahi, a pela paha i kohu ai na olelo a ka noeau mua loa o ke ao--

Hili hewa na manao,

Ke ole ke kukakuka,

A nui ka poe kukakuka e paa no.

Aole i pau .

 

Ka Huakai a ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani no ka Punalaau o Kalawao.

 

            A kuu ihola ka nae o ka houpo o ka Moiwahine ma ka home e hooluolu nei. Aka, ma kona mau maka haku alii ke nana aku, ke hana mao ole mai la na waimaka e hoohanini ana i ke aloha, ke hele mai la owaho oia kahua a "lei Kohala, i ka nuku na kanaka," no ke ake e lohe ina mapuna leo lani e pahola ia aku ana ia lakou, i laau lapaau no na aa koko e hoeha ia ana e keia haawina a Hawaii e ike nei.

            Ia wa i hai ia aku ai ma keia leo e hoomalu ana. E na makaainana, e hoomalu a e hoolohe mai; pela na leo i lohe ia aku e kou mea e kakau nei i keia huakai i kela home kamahao a ko Hawaii mau kini e ake nei e ike aku, a ua ko io no ia, a ia wa i meha honua iho ai na leo o ka lehulehu, e hoolono aku ana e lohe i ka laau e hoolana ai i ka manao, a e pale ae ai i na eha e apo ana i ke kino o na makaainana i hoehaehaia, a ia wa no hoi i ike ia aku ai ke ku ana mai o ka moopuna a Parker o ka ua kipuupuu o Waimea, a Kuhina Nui o ke Aupuni, a lala no ka Papa Ola o Hawaii a haawi mai la me ka naau aloha:

            E na makaainana o ka Moiwahine i hoopilikia ia, aloha oukou a pau, pae mai la na leo ma ia haawina, e huro ana, me na poo e kunou mai ana.

            Heluhelu mai la oia ma kekahi apana pepa i ka ke 'Lii ka Moiwahine mau olelo hoolana, a oia iho keia:

            "He manao kaumaha ko makou a pau i hoea mai nei no oukou a pau loa, ka poe i loohia i keia maʻi weliweli, e hookaawale ana i ka ohana, nana hoi oukou i mawehe mai nei mai ko oukou mau hoaloha a me na makamaka mai, a me ke one hanau pu hoi, ka haawina weliweli hookahi keia nana e anai nei i keia lahui aloha i ka poino mau loa, aole nae makou i paupauaho i ka hoao ikaika nui ana e imi i mea e kuemi iki mai ai ka pahola laulaha loa ana a keia mai. No keia iini e hekau mau nei ma ka puuwai aloha o ko kakou Moiwahine Liliuokalani, na ia mea i kono i Kona naau makee lahui no keia hapa o Kona poe kanaka e noho @ mau nei maanei, pela @ a me makou a pau i hiki kino mai nei e launa aloha pu me oukou he alo a he alo."

            Na Wm. Tell, ka Luna Nui i waiho mai imua o ke anaina na manao pokole a kukonukonu nae me ke aloha, o Mr. David Dayton ka Peresidena o ka Papa Ola.

            Na Hon. E. K. Lilikalani, he ilamuku no ka la e paipai ana i na makamaka e leha aku na maka i ke Akua, a e loaa ka hoopalekana ana, a me ka hoike ana aku, o ka hiapo mua keia o ka Moi i noho i ke kalaunu, o Kalaupapa ka mua o kana huakai, a pela aku.

            Ka Mea Hanohano J. K. Hookano, J. Kekipi a me J. Kalana. Ma ka aoao mai o na maʻi i pane mai i keia mau haiolelo, oia o D. K. Pa. He ku i ke aloha, aohe waimaka paa i ka lohe ana i keia leo mai ka lua mai o ka make; mahope o kana o ka mea hanohano o ka ua kaulana o Hilo, oia o J. Nawahi, a i ka pau ana o kana, ua pane mai la ma ka aoao o na maʻi o Sam Kamohakau.

            Hoeu ka huakai a ka Moiwahine no Pauahi Home, ma ke kaa o na Vilikina, ekolu lakou, ka Moiwahine, ke Keikialii a me ke Kuhina Nui, e hookele ia ana e J. Kahaulelio, a no na hoahele, ma na lio a J. Kahaulelio i hoolako ai.

            I ka hoea ana aku no keia wahi i hai ia ae nei maluna, he mau lau o ka waokele ke hooulu wehiwehi ana ia home alii i hala, a kana alii kane i makia ai i kia hoomanao no ia lani.

            I ke komo ana aku i ka lanai o ka hale o na Vilikina, ua kai huakai mai la na kaikamahine, a mamua o ka lanai, ua mele mai la lakou i kekahi mele i haku ia e pili ana no ka Moiwahine Liliuokalani, he ku i ka walohia a me ka ehaeha ke hoolohe aku.

            Ke hoike mai la na hiohiona o ka Moiwahine i ke aloha, a i ka pau ana, ua haawi mai la lakou i ke aloha i ka Moiwahine, a ua panai pu aku no hoi ka Moiwahine ma ia haawina hookahi.

            Ua hoi aku no ko lakou hale hale hooluolu nui a maikai a ke aupuni i kukulu ai.

            Ua hele kino ka Moiwahine e nana i na hale moe o na kaikamahine, a i ka pau ana, kau hou ma ke kaa no Kalawao, kahi o na Vilikina e malama ana i na keikikane i kapaia 'Boys Home Kalawao'. A ma ka puka pa oia home, ua kau ia na hua pena penei: "E ola ka Moiwahine i ke Akua", me na lau maile e luhiehu ana me ke ala o ka wao.

            Ua hele mai na keikikane oia home me ke Kalawao mau makaainana i loohia i keia haawina, ia wa ua mele mai la na keiki i ka lakou kanaenae aloha i ka haku alii, a i ka pau ana o ke mele, ua haawi na aloha o na keiki me ke kunou ana aku, a peia ke alii ma ia haawina hookahi. A i ka pau ana o keia launa ana, ua kau hou ke alii ma ke kaa no Kalaupapa.

            A ma ke kihi o kahi hale o Ape Kaaka i make ai ma kalihi, oia o Maulili, ua makemake ke kuhina e ike i ka hale lole pipi o na mai, ua kau ma ka lio a lilo mai la iaʻu ke alakai a me ke kuhikuhi ana i na mea ma ia hale, a i ka pau ana, ua lawe loa au i ke kuhina i ka puu o Kauhako, e like no ka hiohiona me Puowaina, he kiekie loa nae hoi keia, he haahaa iho no kela, he hiki no i ka lio ke pii aku me ka pilikia ole.

            Hoike aku la i kahi e mahiai ai na mai na mai i ka uala oia ka nuu mua i lalo a mahope aku oia wahi na lua kai uliuli a lipolipo e lana mai ana imua o na maka o ke Kuhina a me na malihini e hoomakaikai ia nei e aʻu. Mahope olaila, hoohuli aku la au i Kuhina i Kalaupapa a olelo aku la: O keia nani e waiho mai nei i mua o kakou a me keia mau hale, oia ke Kia Hoomanao poina ole a Kakina ke kuhina o ke au hoomaemae, a pehea la oe e hooi ae ai a nalo keia nani i kou au noho Kuhina. Ninau aku la ka poe e uahi nei ia maua a pane mai la hoi ke Kuhina me ka hoomakeaka nui: "Heaha hoi koʻu mea e kukulu hou ai i mau hale nani mamua o ka hookuu ana aku i na mai." Ia wa i hu like ae ai ka aka a makou i na olelo hoomakeaka a ke Kuhina.

            Olelo aku la au i na mai e uhai nei ia maua, ea ke lohe ae la no oukou i na olelo a ke Kuhina, ina aole e hana e hoomanao e hookuu ia no oukou.

            Ua kuhikuhi aku la au i ka he o kona makuahunowai, a pau ka makaikai ana ua huli hoi aku la makou no ka uhai aku mahope o ka Moiwahine. Ua iho aku ka Moiwahine e ike ia Kapoli a ua hiki loa aku no hoi maua ilaila. Me ke aloha a me na waimaka e hiolo ana ma na papalina o Kapoli, oiai he hoa pili ka Moiwahine nona i ua wa loihi i hala ae nei. Pau ia hoi loa no ka hale o W. H. Tall e paina ai ke alii a me na hoa hele. Ua haawi ae ka pana i na leo mele hoonanea a ua nui ka hauoli o na kamaaina me makou pu. I ka pau ana ae o na hoonanea ana, ua hiki aku ka manawa i ka hora 3 p.m. a ke kani mai la hoi ke oeoe o ka Likelike e hoi aku no ka makaukau e huli hoi mai.

            Mawaena o ka hora 3 me 4 ua hoomakaukau ka Moiwahine no ka hoi ana iluna o ka moku a o ke Kuhina Nui hoi ua hele aku oia e nana i ka poe paahao i hoopaahao ia e ka lunapaahao T. E. Evans i hoopauia no ka malama opiuma. He 11 e noho ana iloko o ka halepaahao a he elua i make iloko o ka luakini kahiko i ka wa o Ilikikoki. Ua pa ia he pa pohaku kiekie o ka 10 kapuai ke kiekie i halepaahao i hoopaa ia ai o keia pee.

            He halepaahao okoa aku no mauka o ka hale oihana o ka Papa Ola, a o keia hale hoi ua hoolilo ia na i hale paahao, ua pane aku ke Kuhina i na mai. "E hoomanawanui oukou e hoi au a e noonoo pu me ka papa a hoike mai i ka wa pokole i ka oukou luna. Ua haawai mai la na mai i ka hoomaikai i ke Kuhina me ke aloha, a pela ke Kuhina i panai aku ai i kona aloha ia lakou a huli hou maila no ka moku.

            I ka hiki ana aku o ke Kuhina i ka uapo ua pili mai la ka waapa no ka hoihoi ana aku i ka huakai alii i ka moku, ua haawi ke aloha me na kamaaina a oia ka wa i kani mai ia o ka pu mai na mai ma o John Gaisa ke alakai kipu o ka Panalaau.

            O ka walohia ka inoa o ke awa o Paauaka ke awa hoopae pipi ma ka hikina aka o ke awa a ka Moiwahine e hoi nei i ka moku.

            Ma keia wahi, ke hoike aku nei ia oukou i ka hina o lakou i ike ia e makou ka poe hoi e ola nei i keia wa, he 1,190, penei ka hoonohonoho ana: He 12 haole, 20 Pake, 2 Lewaiewa, 1 Nuuhiwa, huina 84, ke koena iho he 1,153. Ka huina o na kokua kane wahine a me na keiki he 317, a o ka huina-pau mai na mai a ka poe ola he 1,507, a o na heana e hiamoe ana ma ke one oia aina ua ane aku maluna o ka 6,000. Iloko o na makahiki 26 i hala ka paila ana o ka manaonao, ka weliweli a ka mai lepera iwaena o ko Hawaii nohoana. Imua e ka Lani, a e hoemi i ka holomoku a ka mai iwaena o Koʻu lahui e pili mai nei a a nalo aku i ka hoomainoino a ka mai lepera.

            I ka pau ana aku o makou iluna o ka moku, ua anehe aku la ka manamana kuhikuhi hora i ka hora 5. O ka poe i kau pu mai me makou he Vilikina a he kahuna Katolika a me Mrs. S. Waiwaiole.

            Haalele ia Kalaupapa i ka hora 6 p.m. pili i ke awa o Kou i ka hora 12:30 wanaao.

 

            Ma Mana, Honolulu nei, i ka wanaao o ka la 2 o Mei nei, ua kaili ia aku la i ke aupuni uhane o Miss Rosy Keliimanoanoa, kaikamahine hookahi wale iho no a William a me Kahalepouli Shaw o Lahaina, Maui, i ka 13 o kona mau makahiki o ke ola ana ma keia ao. Nui ke kaumaha o kona mau makua no ka lawe ia ana o ka laua lei hookahi. O na kupuna, na makuahine hoahanau a me ka lehulehu, aia i Lahaina, nolaila, e hoihoi ia ana kona kino kupapau no Lahaina i ka la apopo.