Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 19, 9 May 1891 — Ka Huakai a ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani no ka Panalaau o Kalawao. [ARTICLE]

Ka Huakai a ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani no ka Panalaau o Kalawao.

A kuu iho la ka nae o ka houpo o ka Moiwahine ma ka home e hooluolu nei. Aka, ma Kona mau inaka haku alii ke nana aku, ke hana mao ole mai la na waimaka e hoohanini ana i ke aloha, ke hele mal la owaho oia kahua a ««le-i Kohala, i ka nuku na kanaka," no ke ake e lohe ina mapuna leo lani e pahola ia aku ana ia lakou, i laau lapaau no na aa koko e hoeha la ana e keia haawlna a Hawaii e ike nel.

Ia wa i liai ia aku ai ma kela leo e hoomalu ana. Ena makaainana, e hoomalu a e hoolohe mai; pela na leo i iohe ia aku e kou mea e kakau nel i kela huakai 1 keU home kamahao a ko Hawaii mau kini e ake nei e Ike aku, a ua ko io no U, a ia wa i meha honua iho ai na leo oka lehulehu, e hoolono aku ana e lohe i ka laau e hoolana al i ka manao, a e pale ae ai I na eha e apo ana 1 ke kino ona makaalnana i hoehaehaia, a U wa no hol i ike ia aku ai ke ku ana mai oka moopuna a Parker oka na kipuupuu o Waimea, a Kuhina Nui oke Aupuni, a lala no ka Papa OU o Hawaii a haawi mai U me ka naau aloha:

E na makaainana o ka Moiwahine i hoopilikia U, aioha oukou a pau, pae mai Una leo ma U haawlna, e huro ana, me na poo e kunou mal ana. Heluhelu mai U ola ma kekahi apana pepa i ka ke 'LU ka Moiwahine mau olelo hooiana, a oU iho j keia: ««He maoao kaamaha ko makou a pau i hoea mai oei oo oukou a pau loa, ka poe i loohU 1 keU ma'i wellweU, e hookaawaie ana i ka ohana, naoa hoi oukou i mawehe mai nei mai ko oukou mau hoaloha ame na makamaka mai, a me ke ooe haoau pa hol, ka haawioa weliweli hookahi keU oaoa e anai nei I keia lahai aloha I kapoloo man loa, aole oae makou i paapauaho i ka hoao ikaika nui aoa e Imi i mea e kuemi iki mai al ka pahoU lauUha loa aoa a keia mai. No keU linl e hekau mau nei ma ka punwai aioha oko kakou Moiwahine Liliuokalani, oa U mea i kooo 1 Kooa oaao makee lahal no keU hapa o Kooa poe kanaka e noho u mao nei maanel, peU Ia amo makoa a paa 1 hlki kioo mai oei e Uuna aloha pu me oukou he alo a he alo."

Xt Woi Tell, ka Luna Nui i waiho mai imua o keanaina na manao pokole a kukonukonu nae me ke aloha, o Mr. I>avid l)«iyton ka Pereek!ena o ka Papa Ola. Na Hon. E. K. Lilikaiani, he ilamuku no ka la e palpai ana I n* makamaka e leha aku na maka i ke Akua, a e loaa ka hoopalekana ana, ame ka hoike ana aku, oka hiapo mua keia oka Moi I noho i ke kalaunu, o Kalaupapa ka mua o kana huakai, a pelaaku. Ka Mea Hanohano J. K. Ilookano, J. Kekipi ame J. Kalana. Ma ka aoao mai o na ma'i i pano mai i kela mau haiolelo, oia o D. K. Pa. He ku ike aloha, aohe waiiuaka paa i ka lohe ana i kela leo mal ka laa mai o ka make; mahope o kana oka mea hanohauo oVa ua kaulana o Hilo, ola oJ, Nawahi, a i ka pau ana o kana, ua pane mai la ma ka aoao ona nia'i o Saiu Kamohakau. Hoeu ka huakai a ka Moiwahiue no Pauahi Home, ma ke kaa ona Vilikiua, ekolu lakou, ka Moiwahine, ke Keikiaiii a me ke Kuhina Nui, e hookele ia anae J. Kahaulelio, a no na hoahele, ma na lio a J. Kahaulelio i hoolako al. I ka hoea ana aku 110 keiu wahi 1 hai ia ae nei maiuna, he uiau lau oka waokele ke hooulu wehiwehi ana ia home alli i hala, a kana alii kane i makia ai i kia hoomanao no ia lani. Ike komo ana aku ika lanal o ka hale ona Vilikina, ua kai hua* kai mai la na kaikamahine, a ma. mua oka lauai, ua mele mai la lakou i kekahi mele i haku la o pili ana no ka Moiwahine Liliuokalani, he ku 1 ka walohia a me ka ehaeha ke hoolohe aku. Ke hoike mai la na hiohlona o ka

Moiwahino 1 ke aloha, a i ka pnu ana, ua haawi mai la lakou Ike aloha i ka Moiwahine, aua panai pu aku no hol ka Molwahine ma ia haawina hookahi. Ua hoi aku no ko lakou hale hale hooluolu nui a maikai a ke aupuni i kukulu ai. Ua hele kino ka Moiwahine e nana i na hale moe o na kaikama* hine, ai ka pau ana, kau hou ma ke kaa no Kalawao, kahi ona Vlllklna e malama ana I na keikikane i kapala <Boys Home Kalawao.* A ma ka puka pa oia hoine, ua kau la na hua pena penei: U E ola ka Moiwahine ike Akua," me na lau maile e luhiehu ana me ko ala o ka wao. Ua hele mai na keikikane oia home me ke Kalawao mau makaainana i loohia i keia haawina, ia wa ua mele mai la na keiki 1 ka lakou kanaenae aloha I ka haku aIU, a i ka pau ana o ke mele, ua haawl na ak>ha ona keikl me ke kunou ana aku, a pela ke alii ma ia haawina hookahi. A 1 ka pau ana o keia launa ana, ua kau hou ke alii ma ke kaa no Kalaupapa. A ma ke kihi o kahi hale o Ape Kaaka i make al ma Kalihi, oia o MaaUU, ua makemake ke kuhina e' Lke 1 ka hale lole pipi o na mai, ua kau ma ka lio a Ulo mal la ia'u ke alakal ame ke kuhlkuhl ana Ina mea tna ia hale, a i ka pau ana, oa lawe loa an i ke kuhlna 1 ka puu o Kauhako, e Uke no ka hiohiona me Puowaina, be kiekle loa nae hol ' keia, he haahaa iho no kela, he

! hiki no i ka Uo ke pii aku me ka • pllikU oie. | Hoike aku la i kahl e mahlai ai na mai 1 ka uala oU ka nuu moa 1 lalo a mahope aku ola wahl na lua kal ullull a Upollpo e Una mal anm, Imoa ona mak* o ke Kuhina a me oa maUhlni e hoomakalkal U nel e ; a'a. Mahope oUUa, hoohuli aku U l au 1 ke Kohina 1 KaUupapa a oielo [ aku U: 0 keU nani e waiho mal nel imua o kakou a me keim mau j hale, oU ke Kia Hoomanao polna |oieaKaklna ke kuhina o ke aa I hoomaemae, a pehea U oe e hool ae al a nalo keU nanl i kou au noho Kuhina. Nlnan aku la ka poe e uhal nel U maua a pane mai U hoi ke Kuhlna me ka hoomakeak* nal: ««Heaha hol ko f u mea e kokuio hou a\ i maa hale nani mamua o ka hookoo ana aku I na oii." Ia wa i

hu like ae ai ka aka a m&kou 1 n.i olelo hoomakeoka a ke Kuhina. Olelo aku la au I na mai e uhai nei ia m&ua, ea ke lohe ae ht no oukou i na olelo a ke Kuhlua, ina at»le e hana e hooiu&nao e hookuu U nooukou. l'a kuhikuhi aku U au I k* he o kona makuahunowai, a pau ka makalkai ana ua hull hoi aku Ia makou no ka uhai aku mahope o ka Molwahtne. Ua iho aku ka Molwahine e ike ia Ka(x4i a ua hiki loa aku no hoi maua itaUa. Mo ko aloha a me na waimaka e hiolo ana ma na papalina o Kapoli, olal ho hoa pili ka Moiwahine nona I ua wa ioihi i hala ae nei. Pau ta hol loa no ka hale o W, H. Tall e paina ai ke alil ame na hoa hele. Ua haawi ae ka pana i na leo mele hoonanea a ua nui ka hauoli o na kamaaina me makou pu. I ka pau ana ae o na hoonanea ana, ua hiki aku ka manawa I ka hora 3 p.m. a ko kani mai la hoi ke oeoo o ka Llkeliko e hoi aku no ka makaukau e huli hol mal. Mawaena o ka hora 3 me 4 ua hoomakaukau ka Moiwahine no ka hol ana iluna o ka moku a o ke Kuhina Nul hoi ua heie aku oia e nana i ka poe |>aahao 1 hoopaahao ia e ka lunapaahao T. E. Evans I hoopauia no ka malama opiuma. He 11 e noho ana lloko oka halepaahao a he elua i make iloko o ka luakinl kahiko ikawa o lllklkokl. Ua {>a ia ho |>a |x>haku kiekie o ka 10 kapuai ke kiekie i ka halpepaahao I hoopaa ia al o keia pee.

He halepaahao okoaaku no mauka 0 ka hale oihaua o ka Pa{>a Ola, a o keia halo hoi ua hoolilo la na I hale (>aahao, ua pane aku ke Kuhina lna mai. "E hoomanawanui oukou e hoi au a o noonoo pu mo ka pnpa a hoike mal i ka wa pokolo Ika oukou luna. Ua haawl mal la na inai i ka hoomalkai i ke Kuhina mo ke aloha, a pela ke Kuhina 1 panai aku ai l kona aloha la lakou a huli hou maila no ka moku.

I ka hlki ana aku o ke Kuhlna i ka uapo ua pill mal U ka waapa no ka hoihoi ana aku I ka huakal alii i ka moku, ua haawi ke aloha me na kamaalna a ola ka wa I kanl mal iao ka pu mal ua mai ma o John Oalaa ke aUkai klpu o ka Panalaau.

O ka walohU ka Inoa o ke awa o Paauaka ke awa hoopae pipi ma ka hlkina aka o ko awa a ka Moiwahlne e hoi nei i ka moku.

Ma keia wahi, ke hoike aku nel ia oukou i ka hina o Ukou I Iko la o makou ka poe hol e ola nel I keia wa, he 1,190, ponei ka hoonohonoho ana: He 12 haole, 20 I*ake, 2 Lewalewa, 1 Nuuhlwa, hulna 34, ko koena Iho he 1,163. Ka hulna ona kokua kane wahlne a mo na kelkl he 317, aoka huina-pau mai na mai a ka poo oU he 1,607, a o na heana e hiamoe ana ma ke one oia aina ua ane aku malaoa o ka 6,000. Iloko o na makahlki 20 I haU ka paiU ana o ka manaonao, ka wellweli a ka mai lepera Iwaena o ko Hawali nohoana. Imua eka Lanl, a e hoeml i ka holomoka a ka mal | Iwaena o Ko'u Uhul e pll mal nel a | a naio aku I ka hoomalnolno a ka | mai lepera.

I ka pao aoa aku o makou Uaoa o ka moka, aa aoehe aku U ka maoamaoa kuhikuhi hora 1 ka hora 6. 0 ka poe 1 kao po mal me makou he VUikloa a he kahuoa Kalolika a me Mn. S. Walwaiole. Haalele U KaUupapa Ika hom 8 p.m. pUi I ke awa o i ka hora 12:30 waoaao. Ma Mana, Hooolaia oel, I ka wa* oaao o ka U 2 o Mei nei, oa kaill U 1 aku U i ke aopooi ahaoe o Mtee ; Roay Keliimanoaooa, kaikamahioe hookahi waie iho no a WiUUm a me Kahalepoall Bhaw o Lahaioa, Maoi, I ka 13 o kooa mau makahiki o ke oU ana ma keia ao. Nui ke o kooa mau makoa no ka Uwe la ana o ka Uua lel hookahi. O na kopana, na makaahlne hoahaoao a me ka leha!eha, aia I lAhaina, noUila, e hoihoi U ana kooa kloo kopapau no Uihaina I ka U apopo»