Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 20, 16 May 1891 — Page 1

Page PDF (1.56 MB)

This text was transcribed by:  Alika Olsen
This work is dedicated to:  Aunty Anna Featheran Lum

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

ME KO HAWAII PAEAINA I HUIIA.

BUKE XXX.  HELU 20.  HONOLULU, POAONO, MEI 16, 1891.  NA HELU A PAU, 2337

 

Hoolaha Loio.

@ELLIE M. LOWREY,

NOTARI no ka LEHULEHU

A ME

I na Hookolo Palapala a me na Palapala Hoohiki 

Keena Hana me W. R. Kakela, @ ma ka aoao makai o ka Hale @ Honolulu.           2331 7m.

 

CECIL BROWN, Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA NO KA MOKUPUNI O OAHU.

Keena Hana:  Ma Alanui Kalepa.

2331

 

E. G. HITCHCOCK, (@@K HIKIKOKI)

Loio a he Kokua ma na mea a pau he pili ana ma ka Kanawai.

@ NO KA BILA AIE ME KA AWIWI

Hilo, Hawaii.   2331

 

A. ROSA,

(AKONA)

Loio a he Kokua

MA KE

Kanawai.

LUNA HOOIAIO PALAPALA

Keena Hana ma Alanui Kaahumanu.        2231

 

GEORGE P. KAMAUOHA,

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai

Notari no ka Lehulehu, Luna Haawi Palapala ae Mare, No Kohala Akau, Hawaii.

A HE

MEA ANA AINA.

E loaa no ma Kohala Akau, Hawaii.

2331

 

W. R. KAKELA,

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA

2331

 

ENOCH JOHNSON,

(ENOKA.)

He Loio a Kokua ma ke Kanawai.

@o ka Ahahookolokolo a pau o kela Aupuni.

Luna Hooiaio Palapala Kope no ka apana o Kona, mokupuni Oahu.

Keena Hana, helu 15 alanui Kaahumanu, ma ke keena mua iho nei

W. C. Achi.           2331

 

WILLIAM C. ACHI,

Loio a he Kokua ma ke Kanawai imua o na Aha a pau o kela Aupuni.

He Notari no ka Lehulehu a Boroka no na Waiwai Paa.

Keena Oihana, Helu 86, Alanui Kalepa, Honolulu, Oahu.          2331

 

WILDER & CO., (WAILA MA.)

Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.

Kihi o Alanui Moiwahine me Papu.

2331

 

JAMES M. MONSARRAT, (MAUNAKEA)

Loio a he Kokua ma ke Kanawai,

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

      E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e no ma ka olelo Hawaii.  @ no ka @oaio ma ka moraki ma na Waiwai Paa.

      Keena Hana:  Hale Pohaku hoa ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kalepa 2331

 

E. LILILEHUA, LOIO MA KE KANAWAI.

Notari Hooiaio Palapala no ka lehulelu kakau Palapala Kuai, Hoolimalima, Moraki, me na ano palapala pili Kanawai a pau

Keena Oihana Kawahionamauu Kaluaaha, Molokai        2311

 

J. T. WATERHOUSE, (WALAKAHAUKI)

Halekuai o na Lole Nani Panio!

LAKOHAO.

Na Lako Hana Mahiko,

A PELA AKU NA NUI WALE,

Alanui Moiwahine, Honolulu

2631

 

KII O NA ELELE ILIKINI.

      Ma ka America Huipuia hooponopono ana i na Ilikini ohana lehulehu like ole i loaa aku maluna o ka aina, oia no ka ike aku ia lakou ma ko ano lahui kuokoa me ka mana e hana mau kuikahi a me ka pono e hooponopono no lakou iho maloko mai o na wahi i hookaawale ia no lakou.  Aka o keia mau kuikahi aole no i hana pololei a malama loa la me ka manao maikai.  Mamuli o ka nui o ka poe komo mai iloko o ka aina, i hooneenee aku ma kahi kokoke i ko lakou palena aina ka poe aea pono ole, aole hoi he poe hana, aka he lehulehu no o lakou he kumu maikai no ka neenee ana aku mai na hoohaiki ana i mea e pahola aku ai i ka noho anaina naauao, ka "poe hoi i haalele aku i ko lakou aina no ka pomaikai o ko lakou aina."  Nolaila ma ka halawai ana o keia mau puali o ka poe ino a me ka poe hupo, ua lilo i mea haunaele.  Ua ulu mai na kaua mai na Ilikini mamuli o na hakaka i apuka ia ai o na Ilikini a hookaumaha ia, alaila ili aku la ka huhu maluna like o ka poe hewa maoli a me ka poe hala ole.  Nolaila pehea e hoomalu ai i keia mau mea ma ka pono no la lahui like ole elua, a pehea e hoemiia ai na pilikia, a ua lilo i ninau paakiki na Amerika Huipula e noonoo ai i like ka loihi me kona Ilikini koho ole i ka malamalama o ke kanaka ili keokeo a me kona hoonaauao ana, i mea e onou aku ai maluna ona.  Eia no nae he mau kumu e hoohuli ai iaia, ina aole e nalowale loa ka lahui Ilikini mai ka papalina aku o ka honua, o kona pakele wale no e ae ola i ke no ana a ke kanaka ili keokeo.  Mamuli o ke palahalaha o ka noho ia ana aku o ka aina e na haole, ua nalowale aku na holoholona ahiu e like me na bufalo a me na dia, a nolaila he mea pono iaia e waiho i kana pana a me kana pua a hele e palau a mahiai.  Ina he makemake e hahai ma ke alanui o ka ili keokeo, aole he wahi mea keakea e hiki ole ai iaia.

      O ka makou kii i puka aku nei, oia no ke kii o na Elele Ilikini Ceiene ma Iulana Teritori ma ko lakou alahele e hele ai e ike i ka Makua Nui ma Wasinetona, oia ka lakou Inoa no ka Peresidena, e kuka pu ai no ka mea pili i ka lakou mau koi.

      O kela huakai a na alii Ilikini, ua kipa aku lakou i ka Halekula o Hampton ma Vireginia, ke kula a ke keiki Hawaii Generala S. C. Limaikaika e noho poo mai nei, a ua ike lakou i ua kanaka ui o na Ilikini malaila a ua mahalo i ka pomaikai o ka naauao.  Ua manaolana ia, e pakele ana keia poe a e lilo ana ma ka hopena loa i mau makaainana hoopono no ka Ripubalika nui o America Huipuia.

 

HE MOOLELO

NO

WALAKA RARE,

KA

ILIO AHIU O NA KUALONO,

A I OLE

KA HIENA OPIO O NA HILANA.

MOKUNA X.

 

      Nolaila, me ka hoohakalia ole iho i mau sekona, aia ka leo kauoha a ua alii Irelani la no ka emi hope ana aku o kona puali e wawalo hele ana iloko o ka lewa.

      Emoole mahope iho o ke poha ana ae o kela o-le kauoha, e auhee ana ua keikialii la a me kona pualikaua weluwelu a nohaha imua o na naita ulaula he elua haneri wale no o ke keikialii Walaka.

      Aole o ke alahele auhee a hoohe wale no ka ke keikialii Hiki i lawe ae ai ma ka mahuka ana mai ke alo aku o kona enemi ino, aka, o ka hoopakele pu ana kekahi i ke ola o kona mau koa mai ke alo aku o na poka pukuniahi a ka enemi e hihio hele ana iloko o ka lewa a me na kula laula o Alani.

      E walawala pahu ana na kumulaau a me na koa ilalo o ka honua, a o na huna lepo hai e puehu liilii ana ia iloko o ka lewa me ka ikaika nui alaila, e hoomanao ae kaua e ka makamaka, o ke alahele mahuka a auhee o ua alii Irelani la, aia no ia iloko o ka weliweli nui o ka make.

      E holo ana ua keikialii Hiki la imua o ka enemi me ka puahi nui, me na manaolana e hoohiki hou aku ola ma na papalina lepo o kona aina hanau (Irelani,) ke kahua a me ka ikaika hope loa ana i manao nui ai malaila ola o hookahua hope iho ai i kona mau mana kaua, a aa mai e hui he alo a he alo me ka oi o na medala kila a me ka ikaika o na pukuniahi.

      Aka, e ka mea heluhelu, o ia mau kuko a upu ana a ua keikialii la, ua kulai ia aku la ia a haule pahu ilalo o ka lepo e ke keikialii Walaka Rale o na Hilana o Wale, ka naita ulaula o na kualono a me na puu, a oiai, ua maopopo i ua keikialii la ke haule hope oia me na minute ma ka hahai ana ma ka meheu o na Irelani alaila, o ka loaa ana no ia he palekana no ua poe kipi la a me ko lakou alii pakaha.

      Nolaila, me na houpo i lalapaia e ke ahi wiwo ole o ke koa a me ka ikaika, poha alapine aku la ka o-le a ua keikialii la o ka aahu ulaula, no ka hoouna ana aku i kona mau naita ma kela a me keia wahi o kona puuwai koa i upu ai e loaa ka lanakila.

      Emoole, aia na puali auhee o ke keikialii Hiki ua paa i ke panikuia, a o ke kanaka Irelani e hoao ana e mahuka mailoko aku o ka laina hoopuni a na naita ulaula o Wale, ua hoomaha oia i kona mau ehaeha ma keia ao.

      O keia hoopuni ia ana o ke keikialii Hiki a me kona puali, oia ka puupuu ikaika loa oana i hamare aku i ua keikialii la o ka puuwai uahoa a aneane e weluwelu liilii oia me na manao o ka haawi pio, aka, e ka mea heluhelu, iloko o na ulia laki o ka manawa, aia hoi, ua hoea mai la he puali kaua nui hewahewa mai Irelani mai, malalo o na alakai ana a kekahi o na olohe kaulana o Irelani ia au, no ka haawi ana mai i na kokua ana i ua keikialii la i aneane e haule pio.

      Mamuli o ka hoea ana mai o keia pualikaua nui hewahewa, na ia mea i hoike aku i ke koa a me ka wiwoole i ke koa opio o na Hilana, aole e hiki iaia a me kona mau wahi naita he elua haneri wale no ke aa aku imua o kela mau tausani ina o ke kahua o ke paniku ka lakou e lawe ai.

      Nolaila, puhi ae la oia i kana o-le hoailona no ka haalele ana aku o kona mau naita i ke kahua kiai o ke paniku, a e akuakoa koke mai me ka hakalia ole maluna o ke kahua o ka hooko kauoha.

      E like me ka holo ana ae o ka malamalama o ka uwila, pela ka hikiwawe o na naita i haalele aku ai i ko lakou kulana kiai o ke paniku, a holo mai la lakou no kahi a ko lakou alakai opio e ku ana, a no na minute pokole, aia lakou e akoakoa ana imua o ke keikialii Walaka Rale.

 

NANEA KAMAHAO

O KE

KEIKIALII

ROMEALA;

KA

Ui Kila Mageneti

O PARAMERI.

Ka Nani e haule ai ka Honua;

Ka Mahina Meli o Salaredina;

Ka La alohi o Mulisedera;

Ka Kulu Koko kamahaa Ekolu.

 

Na Ui Hookelakela

O KE AO HOLOOKOA.

NA NANI

Puuwai Uahoa o ka Honua nei,

Kila Mageneti o ke Aloha – "O Iarameri no ia."

 

      Ae, e ka mea heluhelu, ua hihi kolo hihi kaunaoa I Mana, na ike a ua poe kilokilo la, oiai, aole loa he hookahi iwaena o kakou e hiki ke hoike mai, i ka mea oiaio e pili ana i keia pilikia o ke keikialii.

      Mamuli o keia lokahi ole o ka ike o ua poe kilokilo la, ua hookaumaha loa ia ka manao o ka moi Homelina no kana keiki, a oia kana i haawi ae ai he uku makana kiekie maluna o ua anaina la no ke kanaka hookahi e hiki ana ke hoopakele i kana keiki.

      Aka, e ka mea heluhelu; e like me ka pouli ana o ka mahina imua o na ao eleele o ka lani, pela no ka ike o ua poe kilokilo la, a pela paha i oleloia ai:

      Haha poele ka papai o Honolulu.

      Komo hewa i ke kai o Kuloloia.

      Oiai ke anaina e nune ana me ke pihoihoi nui no keia makana kiekie a ka moi Homelina, aia hoi, kui pakolu ae la ka leo o ka hekili olapa mai la ka uwila me ka Ikaika, a i ke kuu ana iho iloko o ke kamumu aheahe malie, ua komo mai la he wahi luahine me ke kani ana o ka hoe, me he la, mai kahi loihi loa mai oia.

      He kamaa ili rabati kona o komo ana, a e kau ana ma kona poo he papale nui me he mamalu la, a ma kona lima akau e paa ana he kookoo ohe nui, a ma kona mau hiohiona a puni, he ku maoli no i ka hookala kupua.

      I ua luahine hookalakupua la i komo mai ai, haawi mua ae la ia i na nana ana maluna o ke anaina, a no ka hope loa, huli ae la ia maluna o ke keikialii Romeala a nana aku la no kekahi mau minute, akaaku ae la oia me ka leo nui moakaka;

      Ha, ha! Aole ka he mai maoli ko ke keikialii Romeala!  Ha, ha!  He mea huna pohihihi.

      Alaila, e ka mea heluhelu, me kala mau olelo a ua luahine la, hehi iho la ia i ka papahele me ka ikaika nui, a hulili ae la kona mau maka me ka inaina nui, me ka leha ana iluna, a o kona mau lehelehe hoi e eueu ana ia me he mea la e namunamu ana oia.

      Ua hoopioo ia ke anaina e na olelo a ua luahine la, a oia ka ka moi Homelina i ku ae ai iluna a pane au la:

      E ka luahine, ua ike anei oe i ka pilikia o ka'u keiki, a i ole, ua hiki paha ia oe ke hoike mai i na kahoaka o kona popilikia?

      Ua huli mai ka luahine a nana mai la hoi maluna o ka moi Homelina me ka pane pu ana mai:

      E ka moi, o ka mai o kau keiki, he mai pilikia no ia, e hiki ole ai i na akamai o keia ao ke hoopakele, aka, e ka moi, ua pakele oia i keia wa, a ua loaa hoi iaia he puu hoomaha ma o'u la.

      Alaila, e hai mai heaha ka pilikia o ka'u keiki, a heaha hoi kona mai, wahi a ka moi Homelina.

      Ae, e ka moi, i pane hou mai ai ke kilokilo, aka, e ke alii, mamua ae o ko'u hoike ana aku no ka pilikia o kau keiki; e ae mua mai oe ia'u e hoike pokole aku no'u.

      Owau, wahi a ua luahine nei i hoomau mai ai i kana kamailio ana mai ka aina lewa mai au o na hoku hele eha, a o ko'u inoa o Mamiona, ke kamahao, a o ka mea hoi i poni ia e lilo i puu keia hala no ka poe ailikia a me ka poe nele, a na ua kauoha la i kono mai ia'u e hiki mai ma kou aupuni nei mamua o kou hele ana aku ma ka poepoe honua.

      Ua hoomaha iki iho ua kilokilo la i kana mau olelo, a ia wa i ne-i ae ai ka leo o ke anaina me ka huaolelo hookahi:

      O Mamiona!  O Mamiona!  Ka hua ohia aniani!  Ka hua ohia aniani!

      Alaila, e ka mea heluhelu, me keia mau olelo a ke anaina, luai hou mai la ua luahine ia me keia mau olelo:

      Ae-e na lii a me ka poe hanohano, o ko'u inoa ia i hea ia mai ai e ka opua o Mamiona ka hua ohia aniani kamahao, a i keia la o Mamiona au ka lua ole o ka lewa, a o ke pohihihi nui o na paia puiuiu o ua aupuni kuikahi o na hoku hele eha, ano, e na lii a me ka poe hanohano, malalo o ka hanahano a me ka ike i loaa ia'u, ke hoike mai nei na ouli o ka manawa, aole ko ke keikialii kalaunu o Parameri nei he mai maoli, aka, he mea huna pohihihi nana i hoolilo i kona noonoo i ulala o ka uluahewa, a ka nele oia me kakahi o na lapaau noeau ana, alaila, ma ka inoa o Ahahe, ke hoike aku nei au, e lilo no ia he keikialii pupule a pau na la o ka honua nei.

      O ka mai o ke keikialii Romeala, wahi a ua luahine la i hoomau mai ai i kana kamailio ana, ho mai ia mamuli o ka loaa ana iaia o kekahi haawina kamahao, a ina he mea hiki i ke alii opio ka ae ana mai i kana kauwa o paahana pokole aku me Ludiona ke kamahao, alaila, iloko o na rekona pokole e halawai no kakou me ka mea nana i hoopilikia na noonoo o ke keikialii.

      Me keia mau olelo a ua luahine la, hoomaha iho la ia i kana mau kamailio ana a nana aku la hoi maluna o ke keikialii poino me na maka o ka hialaai nui no na mea a ua keikialii la e pane mai ai.

      E like me na olelo a na luahine la i noi aku ai no ke aniani kamahao o Ludiona, pela ke keikialii Romeala i hooko mai ai, a ia wa no i mohala ae ai na helehelena o ua nohea la o ke ao, me he pua la akahi no a kopipi ia e na huna wai, ua ala mai la oia iluna a haawi mai la i na haka pono ana maluna o ke kilokilo hookalakupua o na aupuni hele eha.

      I ka loaa ana aku o ke aniani kamahao ma ka lima o ua luahine kilokilo nei, hoomau hou mai ia ola i ke kamailio ana me keia mau olelo.

      O ka mea huna pohihihi a ke keikialii Romeala i ike ai aole loa he kupua ma ka lewa a aole no hoi he makaula ma ka honua nei e hiki ke hoike mai, no ka mea, ua huna la aku oia e ka mana o ka buke aniani kamahao o Bima, a me ka noeau o ka moneka a kupua Meriba.

      I ka wa i hiki aku ai o na olelo a ke kilokilo luahine i ka buke aniani o Bima a me ke kupua Meriba, ia wa i haloi ae ai na waimaka o ka moi Homelina, a o kona mau helehelena hoi, ua hoike mai la ia i ke kaumaha me he la, aia he noonoo ano nui ke punohu ia iloko o kona puuwai.

      Ae, e ka mea heluhelu, aia na noonoo ke lalawe ia iloko o na hoomanao ana o ua moi ia, oiai, o kela mau inoa a ke kilokilo i hoike mai ai, aole la he mau inoa i malihini iaia, aka, o ka buke punahele no ia a kona makuakane alii Kupelina, a o kela kupua Meriba o kona kahu hanai no ia oiai kona mau ia e noho ana i ke kapu.

      Kapu kuu kino paa i ka leo,

      Ua konohikiia e ka mea waiwai

      Mamuli o keia mau ano ae la, ua hiki ole i ua moi Homelina nei ke kaohi mai i ke kulu ana o kona mau waimaka, a i ka wa a ke kilokilo i hoomau hou mai ai i kana mau kamailio ana, ua palulu ae la ua moi ia i kona mau maka me ka hainaka ma ke ano e huna iho ana i na hiohiona a ke aloha e oe ana iloko o kona puuwai.

      Nolaila, e ka makamaka heluhelu, i ka wa a ke kilokilo luahine i hoomau aku ai i kana mau kamailio ana, hoomaikai hope aku ia ia maluna o ke anaina, alaila, huli ae ia ia ma ka paia hikina o ke keena a kahea ae la me ka leo nui:

      E Ludiona ke kamahao, ke kiaiuli ole o na alahele ekolu, ke makemake nei au ia oe e hoike mai ke kii hooleleaka o ka aina hooluhi o ke Ao Olino, a me ka owili pepa o na huaolelo pohihihi e waiho la ma ka poli o ka halealiii aniani Bima, i ike mai ai kela lahui he oiaio ka'u mau olelo wanana.

      Alaila, e ka makamaka, me keia mau olelo a ua luahine kilokilo ia, kipehi aku la oia i ka ohenana Ludiona ma ka paia hikina o ua keena la.         Aole i pau.