Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 20, 16 May 1891 — Moiwahine Liliuokalani MA HAWAII! Na Hookipa Ohaoha! Wehea ke Ohohia e Kohala! Hookelakela Loa ae o Hilo! [ARTICLE]

Moiwahine Liliuokalani MA HAWAII!

Na Hookipa Ohaoha!

Wehea ke Ohohia e Kohala!

Hookelakela Loa ae o Hilo!

(Mal k» mea k* l -*u mai o ka Paeaina.} Mokuahi ««Kinau," Mawaho ae o Puna, Mei 10, 1891. J. U. Kawainui, Aloha oe: Ke hai aku nei au ia oe i na mea hou ano nui oka huakai a ka Moiwahine Liliuokalani, a nau hoi e hoike aku. He maikai wale no ka moana a makou i holo mai nei mai ka haalele ana aku a makou ia Honolulu a hiki i Lahaina, pela no a hiki i Mahukona a hoea ioa i Hilo, a ke hahai nei no ka inalie ia makoii e hele nei mawaho ae o na aekai o Puna. NA HI AKAI ALII MA KA MOAN'A. Mahope o ka haalele aoa aku o ka huakai alii i ka uapo o Ainahou 1 ka hora 2 auwina la Poalua, Mei 5, ua ku mai la makou i Lahaiua i ka hora 11:30 aumoe, haalele ia laila i ka hora 12:30 wunaao Poakolu, Mei, 6, ku mai la i Maalaea, hora 2:10 a.m M haalele ia laila hora 3:15 a. m., hiki i Makena hora 4:50 a. m., haalele ia laila hora 7:40 a. ra., ku i Mahukona hora 1:15 p.m.

KA HOOKIPA MA KOHALA AKAU. Hora 1:45 p.m., hiki mai ke komite Hookipa o Kohala i ka Moiwahine iluna o ka mokuahi i aolo ia mai e kekahi waapa nui i hoo. wehiwehiia me na liko o ka wao, a na Mr. J. Heleluhe i hoolauna'aku ia lakou imua o ka Moiwahine. KO KoHAI.A POIX)Al I KA MOIWAHINE. E ke Alii ka Moiwahine Limuokalani, O ka Hawaii Pae Aina:—Ua loaa ia makou ka mahiehie e ku aku nei imua o kou ihiihi Alii Aimoku ma ka aoao o na makaainana ou e noho ana ma Kohala, e hookipa mai me ka pumehana o ke aioha kuio, a makee Alii, e noi aku ana i ka oluolu ou e ka Moiwahine i aloha nuiia, e kipa mai e launa pu me kou mau makaainana no kekahi manawa o keia la, oiai o ka huakai ake Alii, uo ka Ua Kanilehua o Hiio.

A e pahoU po U ako ana hoi e na makaainana oueke Alii y he papaaina nao i kopono I kou hanohano Mol, ma Nulli; a me na hoohiwahiwa e ae he nui e like me ka makee Alii o koo mau makaaioana aloha. A ke nonoi po nei makoo I ke Akoa Mana Loa e kiai mai, a e maUma mai U oe no kau huakai AIH, no ka honohano a me ka pomaikal o koo lahul. O makoo Ihe n> kao mao kaowa haahaa, Thoa. H. Whrlght Laura Wight, Joho Maguire, Mrs. John Hlnd, Oorge P. Kamauoha, V Komlle. Mn. Elen Low, D. 8. Kahookano, iohn Hlnd, Joa. 8. Kay, A pau ka lakou helohelo ana I ka Ukoo poUI I ke Alli a mejn ike ana, oa hoeo koke ae U no ka hoakal alil no ka lele ana Inka. Ua kau aku U ka Moiwaeine, ke kane a me makou pa ilona o ka waapa nol I hoomakaokau ia e ko KohaU poe, a na ka maho I hokl ako a pHI ana I ka oapo me ka maalahi, a peUpo ne hoi me ka poali Pohi

Ohe rae ke kanl oo o ka Ukoa mau mea kani t oUi na waapa e nee «na no kn alniL 1 ka pili ana aku iuka, ua pih* o ! uka i na kanaka, * me n* pio me : nA huaolelo hauoli i kahākāhain, r "Weieoioe Liliaokalaoi." Ua hoo- | maha iki roa Mahokona a ae la malaoa ona kaa ahi f me kekahi i pk> e kn ana mamoa iho o ke kaa i ani ma ke alo iho o ka halekuai, ua I hele a laulou i na lao o kanahele.

j Haaiele ia Mahukona ika hora j 2*o p.m., no Niulii, akanokapiha | loa o oa kaa, aoie hoi e hiki i ka ! ikaika hoooee o ke Kauka kaa ke j hoki, noUila oa pakui U he kaa ahi ! hou. Hiki i Hawi eko mai aoa no ! he pio e like me ko Mahukona me Ika piha oo Ina kanaka e haawi mai ; ana i na le«> huro no ka Moiwahine. j Haalele ia laiU no Puehoeho, i ka hiki ana aku ua like no me na wahi i hala e a£u la. Komo o Kalani i ko laila pio, ua hoowehiwehi ia me na kumu ohia, na laau a me na lala j ohla no e pua ana a me na liko no | a pau oka waokele. Haalele ia laHa no Halaula, he pio no ko laiia | aua kahakaha ia me na huaolelo | pumehana. Haaleleia laila no Ha- ) lawa, he pio no ko laila, ua kahaia I me na lipo o ka wao, ua kakauia na | hua palnpala ma ka olelo haole pe. ■ nei: "Halawa Greet you." Aole nui 1 loa o kanaka maanel, ua pau loa i i ka hala no Niulii, ka pahu hopu o ka huakai.

Hora 4:45, hoohiki aku U ka huukai i Ninlii. He eiua pio malaiia, hookahi i kahi e ku ai ke kaa ahi me na huaoleio mamua o ke alo penei: «Me ke aloha e Liliuokalaoi" a ma ka aoao mai hoi mahope e kau ana keia mau huaolelo: "God hless our Queen." Ma ka pio hoi ma ka puka o ka pa, penei na olelo: «<Aloha." A ke hui ia na pio a pau o Kohala, he ewalu ka nui. Kau o Kalani maluna o ke kaa e hukiia ena lio elua, lawe ia i ka hale i hoopuniia e kekahi lanai nui i hoowehiwehiia. Maanei t haiolelo ai ke alii penei:

"kohala, Aloha oukou,— Ma ka lawe ia ana aku o ke ola makamao o ko T u Mua, ao ko kakou Moi i aloha nui ia, a malalo hoi o ko Kumakanawai o ka aina a me ka mukemake o ka iahui, ua ili mai nialuna o T u he ukana nui, oia ka noho ana he Makua no ka Lahui. Ua ike kakou no na makahiki iie 16 aoi ae, ua noho ke kulana o ka aina me ka holomua i ike ole ia i na au i hala, aole wule ma ka naauao, aka ma na poiuaikai a nie ka walwai. O Ha kua ahi, na laina inokuahi t telepona, a he nui wale aku na hoike no keia mau mea, maialo o ka nohona aupuni o Kalakaua. O ka pono o ke aupuni ka iuea a kona puuwai i iini nui ai, a liiki waie no i kona hanu- hope loa ana i na ea huihui oka aina inaiihini. O ka pono amo ka maiuhia o ka Lahui, oia iho ia ka huna uui i ili mai maluna o'u, a i iawe mai nei ia'u e haiawai he uiaka no iie maka ine oukou, a e hoike aku i ko*u aloha ia oukou. K lawe mai ana wau i mea nui na'u e hiipoi ai ka noho ana i Mkkua no oukou ko'u L ihui, a i alakai no ko kakou Aupuni, aka e noi aku ana wau ia oukou a pau loa, e ko-

| kua mai ia'u ma keia mea, ma ka hoopaa ana i ke aloha oiaio mawaena o oukou a me a'u, i mau ai ka maluhia, a i olu hou ai ko kakou Makia—Ua mau ke ea o ka aina i ka pono." Ua kokua aku ka Loio Kuhina i ka haiolelo a ke alii. Pau ka haiolelo ana a ke Alii, alaiia he ike alii iho, a pau ia ua kii mai la ke Komite hookipa i ke Alil e hele e paina. Ma ko'u hnomaopopo aku i ka nui o na kanaka i akoakoa mai i Niulii, me he mea l a aia mawaena o eono a me ehiku haoeri. Kekahi 'keia o na papaaina nui i hana ia he mnu haneri kanaka e hiki e noho e ai i Ka wa hoo kahi, a pela no i hea ai ko Kohala mau keiki i kona moto, <( Lei Kohaia i ka nuku na Kanaka." He hookahi no hora o ka hoonauea atia a hiu mai la ke kaa ahi i ka huakai alii oo Mahokona. IMUA I HILO HANAKAUI! Ilaaiele aku la makou ia Mahukooa i ka hora—ahiahi o ka Poakolu, mai waena mal o oa umauma ohaoha a ko Kohala mau keiki i hookipa al, iho I Kawaihae a honi wmoaao Poaha hoii aku la ka ihu o ke Kioan i ka makani a naue aku la ka pii ana Ia kai loa a 1 na hula aoa o Hamakua, a peia no i konini maa aku ai, e kipa aoa ma kona mao awa kumau, a ma ka hon 2:15 p.io., Poaha, Mei 7, hiki aku U makoa i Hilo haoakahL KO HILO HOOKIPA HOOKJSLAKELA. I ka heleama no a hiule Iho, hoomaka mal ana oa waa kaoloa e puka mai ka oapo mai o Q hoe ia ana e eono kanaka, Ua uoa ia mai ka lehoa o kumu okoa oo i looa me ka opuu kaiaunu maiuna pooo, a maloko o kahl 1 malaoa o ka pola o oa waa, ua hali*

ia me ka a ''ha noh»» e ku ana. Ho o.»ni m;vJi no ka haonia ana, ua like me he mokupuoi ls* « nee oiai ana i ka avwiw. Ua kipa e mni na ko«uite Uuna o ka moku uo ka ho»>kipki ana aku i ka Moiwahine me kn hiiolelo hookipa penei: "Liliuokalani 1., ka Moiwahiiw o ke Aupuoi Hawaii, e 010010 e ka Moi: Ma k i inoa ona Makaainana o ka apaoa o Hilo, oa hele mai nel makou imua o kou ihikapo maoko makou koho ia ana i komila hookipa aloha aku ia oe ma ko makou kulanakauhale nei. A ke wmiho aku oei makou ia makou iho malalo o kou mau kaooha e ko makoo Moiwahine moa, oiai kou mau la e noho ana me makoo. Eia he waa kaulua i hoomakaokau ia e lawe aku ia oe iaka o ka aina, aia he mau kaa lio 6 Uwe ako ai ia oe a me kou mao hoahele aokaui i ka hale.

E ola loihi ka Moiwahine Liliaokalani i ke Akua ! J. T. .Baker, F. S. Lyman, C. L. Crabbe, E. O. Hitchcock, O. W. Akao Hapai, D. Kamai. Ua hoopili ia mai U na waa kaulua i ka moku a kau aku la ka Moiwahine, kr kane alii a me Col. J. T. Baker, a o makou hoi maluna aku o na waapa no ka aina, a o na waa kaulua hoi o ka Moi aia no U i waho kahi poaipuni ai i ka moku. I ka pae ana aku iuka, he mea e ka hewa i ka wai o na kanaka, paa pono na alanui a me na haiekuai, ka inea hoi a'u i ike ole ai inamua i na huakai hele a'u i heio ai mamua me ka Moi i make. Ona makai hoi, ua kukulu laina ia ma ka uapo e pae aku ai o ka waapa. He pio mamua o ka h »le i ka uapo me na huaolelo i kahakaha ia, "Aloha." Ua halii ia ke alapii o ka uapo me ka lole keokeo, a pela me ke aianui e liele aku ai a hiki i kahi e kau ai i ke kaa lio. I ka huiiia o ke alanui Waianueuue a me Puna he pio, a I ka huina aku o Waianuenue a me Wailuku he pio, a pela no hoi ma ka puka pa o Hon J. T. Baker, a me na Unai o na halekuai a me na hale noho, ua paa wale no me na lole kahakaha ulaula, keokeo a me uliuli, e welo ana no hoi na hae Hawaii ma na pahu hae a pau, he uluwehiwehi maoli ika nana aku. Na kn Puali Puhi Ohe o Hilo i alakai ka huakai mai ka uapo aku. Aole e hiki i na kaa ke holo ua piha pu ke aianui i na kanaka, a o ko makou maa kaa iloko o ka huikau o na kanaka ma keU a nie keia aoao.

Hiki i ka home o Hon. J. T. Baker, e ku niui nna na huumana o na kul;i a pau o Hilo, a himeni m«i la i keia mele i lmkuia e ka Moi, oia "Aloha Oe." A pau ia, hoomaka no ka ike i na keiki kula a me na komite ma ka aoao o na makaainana wahine. Eia ka lakou kahoahoa i ka Moiwahine: ♦'Liliuokalani I. Ka Moiwahine o ke Aupuni Ilawaii; E oluoiu mai e ka Moiwahine:—() makou o na makaiiinana o ka npana o HHo, ke h.iuoli nei makou ma ka pahola ana aku i na hookipu .ni i aku 1 na hookipa aloha ia oe ekv alll. Ua launa mau 110 oe me makou i na wa i hala ae nei, aka, i keia wa, aia he kulana hou mawaena ou a me kou mau makaainana haahaa. Ua hoopomaikai nui ia maf makou i keia la ma ka hookipa ana tnai i ko makou Moiwahine mua loa ma ke Kalaunu o Hawaii. Aole no hoi makou i poina i na hoomanao aioha aua no kou mua ma ka uohoalil ma kona iauna pineplne ana me makou a ke hoomanao nei ho hoi makou i koha iini nui no ka nohokuapapanui ana o kona mau makaainana, ma ka aina nei a mawaho pu. Ke hooinanao pu nei no hoi makou o Oe eke Alii kona Kaikuahine aloha, a kc noho nei no oe me ke kani kau ana nonn, a o makou pu me oe iloko o ia kaniknu ana me ka minamina.

»0 ko makou mau Hnl, e 1110 keia hul ana a me kela noho pokole ana ou e ke alii iwaena o makou t i mea e hoopaa ia ai ke aloha a me ka hauoii iwaena ou e ke alii, a me makou kou mau makaainana makfee alil, a e hoomaikai ia oe ma ke kilohl ana l ke kaikuono nani o HIIo nei, a me kona kulanakauhale i ha®we ia oiai e na mauna i aahu mau iaeka hau aiai, a maluna o ia mau mea a paa, e ike oee ke alii, aia īlokoo ka puuwai o kou m:iu makaainana ma Hilo nei, ka hilinai me ke aloha makee aiii. A na ke Akua oka Lanl e aiakai a kiai ia oe. £ ola ka Moiwahine i ke Akua." POALtXA, HEI 8, MA HILO. Hom 10 kakahiaki, he ike aiii a na iala oka Hui Hookuoooono o Hiio, honi 10:30 a iiiki i ka 11:80, he ike na na Luna Aupuni a me na makaaiuaua; 1 ka hora 12Jawake«, he haiolelo na ka Moiwahiue niai ka lanai mai o ka hale hookolokolo, immoke anaina hewa 1 ka wal m« na olelo alii p*oei:

"E na Makaainann;—Aloha uokoa: He roea aloha na ko'n pnn* wai, a h» mea maooopo ia'u, e kuKno po ra*i an« no oakou nie a'u I ka haia no ko kakon makna alii ! hala aku i ka nwke, k» KaiakauAv k* nipa i Inii nui i k» pono o kuna lahui, i haawi nui i kuna ikaika a i h*twi i kona ola no oukou a no ko kakou pono, Ua hala ia, "ka iloko o k«»na au us waiho iho in he uiau hmi nui *» hiki ole ai ke hix>p >inH ia. K* mea i imi ia no na makahiki lehulehu maialo o ka nohona o ka Moi Liholiho, oia hoi i Kuikahi Panaiiik« mawaenao Amerika a lue Hawaii nei malalo o ia «lii, ua hoooele ia, Malalo mai hoi o Kameiaueha V., uanele no, a malalo m u hol o ko Lunalilo noho ana pokolo, aka, malalo o Kaiakaua ua ike mai la o AmeHka I ka pono e loaa a;ta t ua a?o mai la oia ika Hawaii nti nol, a ma keia, ua komo nui mai na pomaikaii ko kakou uei aupuui» a o kana hana mua loa keia o kona noho aupuni ana.

"O ka haua hope loa a ko kakou Moi KaUkaua i hana ai, oia no ka imi ana i pono kauiike no ko kakou (lupunl, a i haalele ai oia i kona one hanau, onealoha o na kupuna, a au hookahi aku ia uia na kai loa, kai anuanu o Kalepoui, a kuu aku la Kona aho iwaeua o ua maiihini, no ka pono o kakou kona L.ihui. '<Ma ka lawe ia ana o kona ola makamae eka mea Mana Loa, ua ili mai maiuna o'u he ukana nui na'u e mailani ai, o ka pono ame ka maiuhia oka Lahui. Oka hanu nui keia i iawe nni nei ia*u e hui rue oukou, a e hoike aku hoi i ko'u aloha ia oukou. O ka lilo ana i Makua no oukou ko'u Lahui, & i niakai no ko kakou aupuni, aka ke noi aku uei au ia oukou a pau loa, e kokua mai ia f u ma keia mea, ma ka hoopaa ana i ke aioha oiaio mawaena o oukou a me a'u, i mau ai ka maiuhia, a peia e kokua mai ai na Lani. Hora 2, he ahaaina iuau maloko o ke kuea o ka Hule Hookolokolo, oiai aia malaila he ianai nui i hoomakaukau ia no ka hoanoho ana i ahaaina e lawa ai he ananiua nui I ka nolio hookahi ana.

1 lora 8 o ka po, nmloko o ke keena Hookolukolo uui i hoowehlwehl ia, ua malumaia he hulahula haolo nui o kn (>oe I loaa ka (winaikai o ka poloai ia ana. Na ka Puail Puhi Ohe Hawaii i manawalea aku na leo hulnhula, n ua hoohanohanoia keia hulahulu nia ka hiki kino ana o ka Moiwahine a me ke Keikialii kane. Ua hoonmuia hoi ka olloli ana a i ka huli ana o na kau. POAONO, MKI 9 MA HILO. l*a kau ka Moiwahine a ine na hoahele maluna o na kaa lio a me makou pu, n holo makaikai aku ia i ke nlanui o ka iua o Pele mai kai aku nei o ke kaona a hiki i kahi I pau mai ai, a ua holoia e makou ma nu kaa lio no elua hora wale no. Nui ka poe i ukall i ka huakai alii ma na kaa ama na lio. Auwo uo hoi ka nani e ! He alanui malkai a paa o ka hana ia ana, Ola ka inoa o ka moopuna a Kakina 1 keia alanui nani nui wale. BABATI, MEf 10 LA HOPE MA HlliO. lle elua anaina puie a ka Moiwahine i hele ai i keia la. Hora 10 kakahiaka, i ka halepule Katoilka Roma; a i ka hora 11 ae, I ka iuakini o Ilaili a ua hele no hei a piha pono i na kanaka. Na ke kahu o ka ekalesia, oia o Kiwini, nana i haawi mai kekahi haiolelo kuliu. I ka auina la o keia Babati, ua iho aku la ka Moiwahlne a me ka huakai i ka uapo no ke kau ma ke Kinau a lawe ia aku no Kau. Nui na kanaka o Ililo i ukali mui i ka huakai a hiki i ka uapo. Ohaeha na hookipa a ko Hilo i ka Molwahlne I Hora 3 kau inakou iluna o ka mokuahi Kinau no Kau . Aloha a nui.