Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 27, 4 July 1891 — HE MOOLELO NO WALAKA RARE, KA ILIO AHIU O NA KUALONO, A I OLE KA HIENA OPIO O NA HILANA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WALAKA RARE, KA ILIO AHIU O NA KUALONO, A I OLE KA HIENA OPIO O NA HILANA.

MOKUNA XI. KA lUO AHIU O XA KUALOKO—HULIHIA KE KALAUNUO IKELAMI. E like ro© ka holo ana ae oka malainaiama o ka uwila, peia ka hikiwawe ona puali oua moi la i pii iike aku ai malalo o na nlakai ana a ua moi la a nae kona ukali, a o keia kahi i olelo ia ai, na ka ikaika o na batari pukuniahi o ka Moi Woka Rale a me ka hooko wiwo ole o na puali o ua moi la, na ia mea i hoolilo aku i ka mana a me ka ikaika o na batari pukuniahi o ke keikialii Hiki i mau Kimehala kanikani wale iho no. Oiui ua hoio ae ia ka lia anu mae eie iloko o ua keikialil la iala i hoomaopopo iho ai aia he mau minute helu wale no koe a e lilo no Ia he kanaka i paa me ke ahewa ia no ke kipi a me ke kue kuikahi ka mea hoi ana a me kona aupum i hoopaa ai malalo o ka hoohiki hoopau kaua no ka nohona hoaloha a makamaka o na aoao elua. O keia īnau noonoo 1 ala mai la iloko oua keikialii la ( huli ae la ia mahope o kona kua, aia kona mau koa o na pualipale hope ka luku a ulupa ia mai la e ka 1110 Ahiu o na kuaiono, leha aku ia hoi ola imua aia kona mau enemi ke hoouna mai la i kana mau pokakila me ka ikaika maluna o na koa o kona mau batari pukuniahi. O keia mau mea ae la oia ka ua keikialii Ia i milii iho ai no kona poino nui oiai oiu a me kona puali ke hoonou ia mai la a Haiku Kaula 1 ka hooke a na manu. Mamuli o keia mau kulana pilikia loa o ua keikialii ia, huii ae la ia maluna o ke kanaka huki hae a kauoha aku la ia e huki ae ika hae hoailona no ka hoike ana aku 1 kona mau enemi, ua makemake ia ke kukala maluhia mawaena o na aoao elua.

0 keia kauoha a ua keikialii la nia ka ke kanaka huki hae i hooko Uo!;c aku ai me ka hakaila ole, a ii iko o na sekona pokole, welo ka•Kilili ae la ka hae hoopau a ke keikialii lliki iwaena o kona mau p.iali, a n i ua hae hoailona la o ka aoao kipi i hoomau aku ka leo o na [Hikuiiiahi n ka moi Woka Rale, a .» t<n r.aita hol o ka aahu ulaula o Waie, ua emi hope aku la kainaina 0 ka lakou mau medala kiia mai ka inu ana i ke koko o ko lakou mau enemi. 1 ka wa a ka hae hoailona o ke kapae kaua a ke keikialii Hiki i welo kapaiiii ae ai maiuna o kona apahu, la wa I ike ia aku ai ka hae hoailooa o na Pelekane e welo mai ana me ka haaheo nul, a maloko o na hoallona o ua hae la, e ninau mai ana oia ne ka manawa e hoopo nopono ia ai kela noi kapae kaua. Oia ninau a ko ka moi Woka Wale aoao maloko o ka hae, ua pane ia aku ia e ko ko keikialii Hiki aoao me keia mau olelo maloko o ka hae. Ma ka hora 9 ponoi o ko kaka-1 hiaka o ka la apopo imua o na alii a me na alakai o na aoao elua. O keia pane ma ka aoao o na Irelani hohe wale, ola ka Woka Waie 1 hoike hoo mal ai i ka hoailona ma loko o ka hae me keia mau olelo: O ko noi o ke kapae kaua, ua ae ia a hikl i ka hora 9 o ke kakahiaka o ka la apopo. a ke kue a paie hou ua kelkialii !a i kana mau olelo, alaila, ua makaukau oia (Woka Wale) a mo kana mau puku nlahi e kipoka ae ia iakoo (Irelani) iloko o ka lewa a hoolik) hoi i ko lakou kahua hoomoana kaua i puulehu no ko lakou mau heana. O keia wa I hoomaha iho la ke kaua weliweli o na aoao elua o ka hora 5 ia o ko ahiahi, alaila e hooibo kaoa, aia heman mlnn*

te pokoia i ko« a e uhi mai no ka malu o ka po maluna o ka honua. Alaiia Uoko o ia mau hora o ka po, heaha ka ke keikialii Hiki hana e pili ana iaia iho a me kona mau puali? £ mahuka ana anei oia a i ole e iawe ana anei oia i ke alahele oka lele kaua poipu aku maluna o kona mau enemi? O kela ka nlnau nul o ka manawa a kaua e ui iho al, aka e nana aku kaua no na mea e hana ia ana ma ua po la. Ua maopopo ae nei ia kaua malalo ona noi a ua keikialii Hiki la, ua kapae ia ka ikaika o na mea kaua, a o kona hoao ana e holo maJ)uka ma ua po la oke kapae kaua | o kona eli mua ana no ia I ka au- j waha ona a me kona mau koa e kanu ia ai. | Nolaila I mea e hoomaopopo oie I ia aku ai kana mau hana apuka o ke akamai,> haawi aku la oia i ke j kauoha iwaena o kona mau puali no ka hoa ana ae i na puuahi i hoike no ke kulana o kona mau puali. Alaiia huli hou ae la ola maluna o kekahi o kona mau ukali a haawi aku la i ke kauoha ia lakou no ka ahai mama ana aku i Jte kauoha i kona mau puali kuikawa e pii mai la ma ke alahele e hoea mai ai ilu nao Alani, e hai aku i na aiakai o ua mau puali la ua makemake ia lakou e hoea koke aku maluna o ke kahua hoomoana o Alani mamua ae o ka hora 12 o ua po la, a o na hili uai ana a pau a uaalii Irelani no ka hulihia o kona aupuni aia no ia ma luna o lakou, (na puali kuikawa). Ma keia wahi e hoomaopopo iho ai kaua, he wahahee a me ka hoo punlpuni kela noi kapae kaua a ua kelkialii la a kaua e ike aku ai ma keia mua aku. Aka o keia uhaki a kue ana o ua keikialii la i kana noi kapae kaua oia ke kaula li nana i nakinaki iho iaia a paa iioko o na maiuu o ua iiona hae o Pelekane, a hoike aku hoi imua oko Kuropa mau aupuni mana nui iloko o ia au, o ke kipi me ka wahahee, a o ke apuka hoi me ka hoopunipuni ka mea nana i pepehi iaia maluna o kekahuakaua o Alani, a malalo o ia mau hana ! ana no hoi a ua keikiaiii la i hoopaa ; pio aku i konaaupuni e noho malalo o ka mana a me ka ikaika o na maiuu o ka liona Pelekane, a hiki i ka hanauna o na hanauna mahope aku o lakou, a ua hooko io ia peia a hiki mai I keia la.

Nolaila I ka wa a ua keikialii la i hoouna aku ai i kekahi o kona mau ukaii ma ke ano elele imua o na alakai o kona mau puali kuikawa, ua haalele iho la ua poe elelo la i ke kahua hooluiu o na puali me ka hoemaha ole, a i ka aneane ana aku o ka manawa e kani ka hora 12 o ua po la, aia hoi hoea aku la na puali kuikawa no ke kahua hooiuiu o ko lakou alii opio. Ua holo ae ka lono a puni ke kahua hoomoana o ua Keikialii la no keia hoea ana aku o kona mau pua li, a o ka hana a ua puaii kuikawa la ia mau minute o ko kapae kaua oia ka na koa kahiko o ka puali i ninau ae ai ia lakou iho, aka owai ka mea nana e hoike akii ia lakou no ia mea? Aole he mea nana e hoike aku ia lakou no ia pohihihi nui i loaa ia la kou, oiai he nane huna ia na na manao llil iloko o ka puuwai o ke' keikialii Hikl, a na ke kakahlaka 0 ka ia apopo e kuailo mai ka puana a ka moe. Noiaiia i ka wa a ua mau puali kuikawa la i hoolulu ae ai iloko o ko lakou mau laina hoomoana, hoo | unaawiwi aku la ke keikialii Hiki 1 i ke kauoha ma o kona mau ukali la ! o lawe awiwi aku I ka loho I na alakai o kona maa pnali kaikawa no> ka hoomakaukau ana ia lakou iho no ka la hooili kaua nui a hoea mai i ke kakahiaka. O keia kauoha a ua keikiaiii ia, oia ka kona mau ukali I lawo awi wi aku ai imua o na alakai o na puali kuikawa, a ma ka hoopokole ana ae o ka olelo—aohe kulana ma kaukau nui i loaa la Hiki i na la aku i haia e like me keia*oiai kana mau pukuniahi e hamama pono aku ana ko lakou waha weliwe]U no

ke kahua hoomoana ona Pelekane a o kana papa hoolala kaua hohx>koa aia wale no ia maluna o ke kahua o ka ikaika e hiki ai ke oieio ia—O kaaupuni o Irelani kekahi i helu ia ma ka papa ekahi o ka ikaika ma ua po ia o ke kue a kapao kaua. Aka e nana nku no ka la e hiki mai a&a, ana la manawa auanel e kuailo mai ia kaua Poha ke au pii ka iena Haehae ka oianu Aleale ka wai. O wehewehe mai la ke alaula o ke kakahiaka, wawalo alapine ae la na leo o-le ona kahua hoomoana o na aoao elua e kuahaua ae ana i ko ke kahua hoiookoa o Alani, ua hala ka po a o na hora ehu keia o ke kakahiaka nui. Ma ka aoao ona Pelekane, aole loa lakou i moeuhane mua ua uhaki a kue hou o Hikl 1 kaua noi kapae kaua o ka la inehinei, aka i ka wa i wawalo kupinai mai ai o na leo ole mai na kiu mai o ka puali, na ia mea i hoohikiiele ae i ka Moi Woka Kare oiai oia e heiuheiu ana i kana palapala o ke kuahaua kapae kaua a o ia ka ua moi puuwai hao kila la i huli ae ai maluna o ke I)uke o £se me na nanaina pihoihoi a ka maiiio aku la me keia mau oieio: Aole i u.