Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 33, 15 August 1891 — Page 2

Page PDF (1.90 MB)

This text was transcribed by:  Audra Sternke
This work is dedicated to:  Halau Mohala Ilima

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

MK

Ko Hawaii Paeaina i Huiia

 

No ka Makahiki        2.00

No Eono Mahina       1.00

 

Kuike ka Kula

 

@  O na Olelo Hooiaha a pea e hoo@@aia mai ana no ka Hooiaha maloko o keia Nupepe, e hooena pe mai me ka aukau, e ioa aole, aohe hookomo ia.  O ka uka he $1.50 no hookahi puka ana o ka Olelo Hooiaha hookahi iniha ke akua, a he 50 keo@@@ no na paka ana pakahi mahope aku.

 

HOOPUKAIA E KA

 

HAWAIIAN GAZETTE CO.

 

H.M. WHITNEY, Luna Nui,

            J.U. KAWAINUI, Luna Hooponopono

 

Panono,         Augate 15, 1891

 

HAALELE IA KA LAAU LA PAAU

            Eia kekahi poe lehulehu o na kanaka Hawaii ke maalo mau nei ma na ipuka hale o kekahi poe, a ina e loaa aku ana kekahi mea mai Hoko o na hale a lakou e komo aku ai, alaila, e lawe ana keia poe i ka oihana lapaau ma ka hoolilo ana o ka pule ka laau lapaau a hoopalaleha ia ke kii ana i na laau lapaau a ka poe i ao maoli ia i ka oihana lapaau.  A ke kanalua ole nei makou i ka olelo ae, aole i nele ka make ana o kekahi poe lehulehu o na Hawaii ma keia alakai naaupo, a me he mea la, oia no kela mau helu hoike a ka Papa Ola e hoike mau nei i keia a me keia malama e olelo ana, "make lapaau ole ia he 13," a he oi aku i kekahi malama a emi mai no hoi i kekahi wa. 

            Ke manao nei makou, ua hiki mai ka wa no ka Papa Ola e hakilo pono ai no keia hana palaueka a e hooikaika e kinai loa me ka hookalia ole.

 

 

PAKELE KA MOIWAHINE

I ka po Poalua aku nei i hala, i ke kaa hoolimalima huli aoao e hoo kele la ana e kekahi keiki Pukiki malihini i na kuaaina, e hoi ana mai ka haele aku o Mr. Halstead o Waialua mahope iho o ka hora 10 paha, me ke Alii ka Moiwahine, na Keikialii elua, Hon. J. A. Cummins a me ka Puuku maluna, a kokoke i kae o ka muliwai o Waialua, iloko o ka poeleele kukui ole, aia hoi ua huhewa aku la ka hookele ia ana o ke kaa ma kahi e, aole ma ke ala maa mau, ua huli aku la ke kaa a paa na ohua Hoko.  I ka huli ana o ke kaa, ua ku malie na lio aole i puiwa a ua puka mai na ohua mahope o ka hooikaika ana me na lima kokua pu.  O ka Moiwahine, ua palekana oia me ka eha ole, hookahi wale no kaumaha, o ka lelele o ka oili no ka pakele ana ina ia ua poino. 

            I ka hora 5 o ke ahiahi Pakolu nei, ua hoohiki loa mai ka Moiwahine a me ka huakai alii i Honolulu nei maluna mai o ke kaa ahi mai Manana, me ke ola maikai. 

 

 

KE ALOHA AINA AENEI KA LILI

            ke hono nei kekahi poe kalai manao lealea kamailio e hookuee i na poe kuonoono o ka aina a me kekahi hapa o ka lahui, ma ka hookomokomo ana i na manao lili o kela a me keia ano.  Ua like no ia me ka manao e pio ka lua pele o Kilauea ma ke kupapa ana me ke aa, aka aole nae e pio.  O ko makaou manao o ka poe a pau e hooholo ana ia Hawaii imua ma ke kuonoono a me ke ulakolako, me ka hookele ana i na loaa aupuni no ka pomaikai o na poe a pau maluna oe e Hawaii, he oi aku ia mamua o ke kakani waha wale iho no, a o ka puahiohio ka mea e ohi ai.  O ka hoomokuahana, aole ia he makee i ka aina, aole hoi he aloha i ka lahui.  O na haawina pomaikai a pau, no luna mai no ia.  O ka poe i maamaalea no ka hooholo ana i ka lakou mau hana ponoi iho imua a holopono, oia ka poe kupono e hookele ia Hawaii i kahi e palekana ai, aole o ka poe lili pilikino a hoomokuahana.  He naaupo a makehewa ka hoolohe ana i ka poe pahea wale no o na lehelehe a hoomikioi o na olelo, eia nae nohe hope e hilinai aku ai a hookuku i kana mau hana mua no ka pono o kona aina a me ka pomaikai o ka lahui. 

 

 

BELEGUIMA ILOKO O KE KUIKAHI KAHIKOLU

            Bosetona, Iulai 25      Ma ka lono kuikawa mai Berusela mai, ke olelo nai ia penei:  Ua hiki ke olelo maopopo ia i keia wa ua komo aku la o Belegiuma iloko o ke Kuikahi Kahikolu, oiai ua oi aku ka holopono o ka ka Emepera o Geremania kukakuka ana me ka Moi Leopolo mamua o ka Haku Salebure.  Ua ae ia e na mea a pau maanei, oia wale no ko kahi aupuni uuku hoola i ka wa kaua, a e palekana ana hoi mai ka hehiku wale ia ana e ka pohaku hookala koi mailuna mai a mea e ae.  O Belegiuma, aia no oia ma ke alanui o Geremania e hele ai i Farani, a nolaila aohe mea nana e keakea i ke komo ana o na puali kaua o na aupuni nui e moe ana ma kona mau aoao.  O ka ninau wale no ina paha e maki mai ana na puali kaua o Geremania inaluna o kona aina ma ke ano he hoaloha a i oie he enemi paha.  Nolaila me he mea ia i ko ka Moi Leopolo noonoo ana, he oi aku ka weli ia o na puali kaua aina mamua o na aumoku kaua o Farani.  He puka nui keia i loaa i ka Emepera o Geremania, ke kuene pono ana i ka palena aina mawaena o Belegiuma a me Farani e maopopo ai, aole hoi ka hooneenee aku i ka wa e poha ae ai na kaua hakaka mawaena o Belegiuma a me Geremania.  Na keia mea i hookekena i ka Moi Leopolo e komo Hoko o ke Kuikahi Kahikolu ma ke ano he pomaikai ponoi nona. 

 

 

NA HANA IKE ANA HAWAII

            O na hana i maa i na wahine Hawaii manaoio hana o na wa o kekahi mau hanauna aku nei i hala, ola no ka ulana ie papale, peahi a me moena.  He nui wale na ano koana e ulana ia ai na papale, a o kekahi oia mau pepale i hana ia me ka ie Hawaii, he ku maoli no i ka nani e kahaha ai ka manao.  Eia nae, he kakaikahi loa na pepale o ia ano e maalo nei keia wa.  Oiai he mau kumukuai makepono no e loaa ana no keia mau mea, no keaha la e hoomau ole ia nei keia hana e na wahine o kakaou.  Pela no hoi ka poe ulana moena makalii, pawehe a pela aku.  Oia mau mea kumukuai makepono no ia o kela wa, oiai he mau mea hiki keia ke hoomomoa ia i mau mea hoikeike aku i ko Hawaii nei mau hana akamai.  A o na peahi alana ia no hoi kekuhi o Hawaii nei, oia like no ia e meo ia mai nei.

             O na kapa paupau kekahi a ko kakou mau wahine Hawaii e kuku ai a kakau i na palapala kahakaha loloa. He mau mea maikai no keia e hoohana ai aole hoi ka hoopoina haalele loa.  No ka mea, o kekahi ia o ka na wahine hana ike, a he mea pono e loaa i ke poe e huli hele mai nei i na mea hoikeike o ka wa kahiko na hana lima akamai a ko Hawaii nei.  A ina he hiki e kuku ia na kapa paupau e like me ka hainaka paha ka pananaiki mai, aole e ole ka lilo koke i ke kuai ia maloko nei, a i ole ia i ka poe o naaina e mai e naku nei me ka haawi i na kumukuai kiekie no kekahi man mea Hawaii e like ae ia me keia. 

            Auhea hoi na waa a me na hale pili liilii a na kanaka kalai waa, i hele hoi a lehia ma ia hana.  He hana dala no keia ina e i hana ia me ka mikioi a me ke kapulupulu ole, a na makemake ia no hoi e kekahi poe i mea malama a hoikeike.  O na hana lima akamai e ae la e like me kela mamua anei, he mau mea ia e hoikeike aku ai i ke ao nei, aole no kakou he lahui holona haalele loa i ka wa kahiko.  A ino me ka malau kinikohu ka hana ia ana o keia mau mea, aole no e nele ka mahalo ia mai a e loaa ai no hoi ona mau kumukuai makepono.  No keia mau mea hana akamai a Hawaii, he kupono no ke malama ia ona hale e hookaokoa ia ai keia ano na ka makaukau e kuai aku i ka poe e hele mai ana e kuai. 

 

 

Ka Iapana Hapalua Miliona Dala.

            Ua hookaawale aenei ke aupuni o Iapana i $500,000 no na lilo o ko lakou mau mea hoikeike e hoouna a malama maikai ia ai i ka wa e wehe ia ai ka Hoikeike Lahui nui o Merica Huipuia ma ke kulanakauhale o Kikako, i mea e hoike aku ai ia Iapana a me na hana a kona lahui.  Aole loa i ike ia ma na hoikeike lahui a puni ke ao nei mamua aku o keia, ka hoike ana o na aupuni kahiko o Asia i ko lakou lokomaikai a makemake e hoikeike aku i ka lakou mau mea hana e like me keia.  E lilo ana keia hookelakela ana a Iapana i haawina mana nui na na lahui i kuonoono mua ka malamalama ia lakou mamua ae o Iapana, i mea na lakou e nalu nui ai.  Ano ke kapae aenei o Iapana i ke koloka o ko lakou noho ana iloko o ko lakou maa, a ke wehe nei i puka e komo aku ai na ea hou a me na ike hou. 

 

 

Na kekeue Kahunapule Katolika Ma Enelani.

            Ma ka po o ka la 21 o Iulai, ua malama ia ae maloko o ka hale iluna ma ke kihi o ke alanui Helu Kanaha Kumamalua a me ke ala akea Helu Eniku o ke kulanakauhale o Nu Ioka, he halawai na ke Komite Alakai a Panela, e hoinoino loa ana i na Kahunapule Kotolika Roma ma Irelani, malalo o ka noho luna hoomalu ana o Mikaela Breslin.  Ua wehe aku ua luna hoomalu nei i ka halawai ma ka olelo ana, aole loa e lawe ana na kanaka Irelani i na kuhikuki a me na alakai ana mai Roma mai, aole hoi mai Ladana mai, a nolaila, aole loa na Ailiki ma Nu Ioka nei e hooholo ia mai e na kahunapule katolika me he holo ana la i ka lioHe meo pono i na kahunapule ma Irelani, e lawe aku i na haawina mai na kahunapule aku o America.  O na olelo alakai iho la ia mamua o ka lawe ia ana mai a hooholo loa ia aku ai ka olelo hooholo e apo ana i na manao o ia ano. 

 

 

Ka Pope a me Farani

            I ka la 20 o Iulai, ua panee ia aku e Peresidena Canota o ka Ripubalika o Farani, he anaina ike ia Mons. Ferrata, ko ka Pope Kuhina hou ma Parisa, a iloko o ka ke Kuhina mau loelo i mua o ka Peresidena, ua kuala mai oia i kona manaolana e hookokoke loa mai i na hipuu o na launa ana mawaena o ka Pope a me Farani.  Ua puapuai ae na lono, mamua o ka holo ana mai o ke Kuhina Ferrata i Paris, ua kukakuka loihi iho oia me ka Pope a me na Cadinela Rampolia a me Rotelli.  A o ka hopena o keia kukakuka ana, oia ko ke kuhina hou o ka Pope kahakaha maopopo ana i laina o kana hana ho ka hoopili ana ia Farani i ke kumuhana Ripubalika a Cadinela Lavigerie.  Ua hooholo loa ka Pope, me ka nana ole i na kekeue a me na hooweliweli a ka poe hahai mahope o na aupuni Moi, e hoomau aku i ke kumuhana o ka hoopili aku i ka Ripubalika i mea e pahola ia ai ka noho ana lokahi ma Farani a me na hana hoomana a kalai aupuni.  Ua hooikaika ia keia kumum a o ka hoopaa hou ia ana aenei o ke kuikahi kahikolu, a e kahakaha ia ai hoi ke alanui hooloa no ka hooponopono ekaiesia lahua o ka Pope.  O ka papa kuhikuhi a Ferrata e hoohana aku ai, ka mua oia ka mea pili no na pono kumukanawa, o ka aono o M. Pibu iloko o ka hale ahaolelo; alua, oia ka hoopkomo ana i na Bihopa a me na kahunapule i ka manao e hoohiki no ka hookokoke ana aku i ke aupuni; kekolu, e kukulu i hui nui launa ole no na Katolika Roma iloko o ka aina mawaho ae o ka poe pili mahope o na aoao pili alii.  Ke makemake nei nae ka Pope, e ku mamao loa aku na aoao e halia mau nei mahope o no poai alii, aole komo mai iloko o keia hana. 

            Ua lohe mai makou ua hoopau aku ka Lunakanawai Apana o Waimea, Hawaii, i kana olelo hooholo  kapae ana i ko ka Loio Z. Paakiki lawelawe oihana loio ana no eha malama imua o kana aha, no ka mea, ua kuhihewa keia loelo hooholo a ku ole hoi i ke kanawai.  Nolaila, ua huikala aku no hoi ka mea i hoehaeha ia i ka mea nana ka olelo hooholo paewaewa.  Pakele mai pokopoko na a-u i ka hoopii poho ia. 

 

 

Ke kulunakauhalo o Valaparaiso

            O Valaparaiso, oia no ke kulanakauhale aekai o Kile nona na kanaka he 140,00 ka nui.  Mailoko ae o keia heluna, he 3,000 o lakou e kamailio nei i ka olelo Beritania, a pela no paha na Geremania ka nui.  O ia no ke kiko waena o na hana a nolaila i lilo ai kona mau nanaina i mau mea na kona mau kamaaina e lilo nui ai ma na hio ana i o a ianai e lawelawe hana ai. E pina mau ana kona mau awa i na moku o na aina e mai, a mawaena oia ulumoku nui, he hapa loa na moku e lawe ana i ka hae America.  Eia ke kipa nei ma kela awa, he elima laina mokuahi mai Europa-he elua mai Enelani mai, he elua mai Geremania mai a he hookahi mai Farani mai-aka aole he hookahi mai America Huipuia mai.  O Valaparaiso, he kaikuono nui he hapalua mahina i ano like me ke kii pa wai holoi, i hoopuni ia e na puu.  Ua palepale ia ke kaikuono a lawa pono, aia wale no ma ka akau kahi hamama.  O ka wa anoninoni wale no o na moku, oia ka wa huli mai o ka makani ma ka akau. 

            O ka mamao mawaena o ke kai a me na puu, ma kekahi mau wahi, he ololi loa.  O na kahua hale hou e pakui ia mai nei ke kukulu ana i ona mau hale hou, ma ka paeli ana aku no ia i na puu a me ka hoopihapiha ana aku i na wahi papau o ke awa.  Ua loaa i ke aupuni he aina palahalaha ma ke oki ana i na wahi kikee ana o ke kaikuono. 

            Mai Valaparaiso aku, ke holo nei ke alahao aupuni i ka hikina a me ka hema a hiki i Sanatiago.  O keia ke alahao a Harry Meiggs i kapili ai.  Ua hookumu ia keia malalo o ka hooponopono ana a na Beritania, aka mamuli o na keakea ana aina, ua hoopuhili ia ke akamai anaaina Beritania.  Aka, lawe mai nei nae o Meeiggs a onou aku nei i ka hana imua.  Aole i holo pololei ke alahao i Sanatiago, aka ua holo aku no ia mawaena o na wahi nui o ke kapili ana.  Mamuli o ke koi mai a kekahi poe, ua holo aku no la mawaena o ke awaawa o Aconcagaa no ka pomaikai o kekahi poe mahinaai nui malaila.  Mamuli o ka hookikina a na Beritania ia ke aupuni, ua hoolilo, ia na kaa e holo ai i na lahao mai Enelani mai, a pela i malinini ai na kaa e komo nei iloko o Valaparaisa mai America aku. 

 

 

Keha Musia me Farani

 

Ua haawi ahaaina hookelakela ae ke Duke Alexis i ke ahiahi o ka la 26 o Iulai maluna o ka hanohano o na aliimoku o ke aumoku kaua Farani e holo makaikai la ialaila.  Ua lualai ia na launa ana e ka waipahe wale no.  Ua hanohano a kila kila ke anaina i loaa ia lakou na poinaikai o ka hiki kino ana ae.  

            Mahope o ko ka Emepera Rusia makaikai ana ia luna o ke aumoku kaua Farani i ka Poaono, Iulai 25, ua hoouna aku la ia i ka Peresidena o ka Ripubalika o Farani maloko o ka waeaolelo, i kona mau hookaikai, a ua loaa mai no hoi he pane kukai mai ka Peresidena mai o ke ano mahamaha hoaloh oiaio. 

            Eia ka loelo kukala a ka hupepa Rukini Norve Vremya, aole na na aupuni i paa na ihu iloko o ke Kuikahi Kahikolu a me Haku Salibure aka na Rusia a me FArani e kuhikuhi aku i ko laua makemake ia Europa.

            Ua hoohakanu ia nae na Farani kamahele ma o ka puapuai ole mai e lohe ia aku ai @ no ka Ripubulika @ na halolelo keha a na Rukini.  Ua wehewehe ia aku ke kumu i na Farani aole e hiki i ka Emepera o Rusia ke inu uo ke oia o ka hooponopono aupuni demoearata, nolaila o na leo hooho lohe wale ia no, "e oia o Farani," mai na lehelehe Rukini mai, aole noi "E oia ka Ripubalika."

 

 

Ke kia Hoonanae e Generala U. S. Kalani.

Manope o ke kokoke ana e piha na makahiki elima o ka paipai, hooikaika a hoeueu ana e kululu a ohi mai i na dala hookupu no ke kia hoomanao o keia kanaka kauluana, akahi no a hoohana ia ka hana ana i ua kia la.  I ka la 29 o Iune aku nei i hala, ua paeli iho la o John Brady, ka mea liaia ka aelike no ke kululu ana a me ka hoopiha ana i na pohaku iliili me ka puna kimeki, i ke kahua o ke kia he 100 kapuai ka loa a he 50 kapuai laula ma ka akau o ka hale kupapau e moe nei i keia wa ma Riverside Paka, Nu Ioka, a oia auanei ka welau akau o ke kia hoomanao. 

 

Nuhou kuwaho

 

Ua ku ae ma Acapulco, Mekiko, i ka la 26 o Iulai, mai Kalio, Kile mai, ka mokuahi kaua America "Pensacola".  E hooili lanahu ana oia malaila, alaila holo loa aku no Kapalakiko.  Ua waiho ia aku la ke kiai i na pono o na kupa America ma Kile, iloko o ka pulama ana a Adimarala Gerge Brown o ka mokuahi kaua hao hou loa "Kapalakiko" a me ke aumoku akaua malolo ona e akoakoa la ma na kai o Kile.

            Ua holo awiwi ae ka lono, aia ka moku kaua "errazuris" hou loa o ke aupuni Rupubalika o Kile ke anehe la e haalele aku ia Europa, me na luina puni hakaka ole mamuli o na keakea a na aupuni Farani me Potugala.  Me he mea la i ka nana aku, ua kokoke loa keia mau aupuni e ike aku i ka aoao kipi o Kile.  Ina e hookokoke io aku ana keia moku kaua hao hou loa o Balamaceda me na luina makaukau ole i ke kaua i Kile, me he mea la e haule ana lakou iloko o na lima o na aumoku kipi e hoohalua la iaia. 

            Ua hoike ae kekahi mea hoopukapuka dala o Nu Ioka no ka mea pili i na wahi e waiho la na dala gula i hoouna ia aku ai mai Aerica Huipuia aku penei:  Ua hoomahuahua ia aku na kumu waiwai o na banako o Enelani, Farani a me Geremania mai ka malama mai o Aperila i hala a hiki i na la hope o Iulai ma kahi o ka $50,000.000.  A ua hiki loa i ua mau banako la ke hoolawa aku i na noi dala a ka poe lawelawe hana me lakou.  O ka hapa nui o na dala gula i hoouua ia aku ai ua hala aku no ia i Farani, a me he mea la, ua hooholo like ia no e na aoao elua, e hoihoi ia mai no i America, mai ka $10,000,000 a hiki ke $30,000,000 i ka wa e makemake ia ai. 

            I ka la 26 o Iulai, ma Christiania na ka Emepera ponoi no o Geremania i lawelawe i ka oihana pule maluna o ka eneki o ka moku holo lealea o ka Emepera, ma ua la Sabati la.  A ma ka ia 27 ae, ua ku aku ua moku ia i Milangen Fiord a a holo loa aku la no ka hema. 

            I keia me keia makahiki, e lu ia ana ma Helevetia makaikai a pau e kakahe nei e hakilo i kona mau nanaina pahaohao a me kona mau wahi pena.  Pehea o Hawaii i ohi ole ai ia pomaikai like?

            Ma ka hoike pili aupuni o Farani o ka poe i mare ia, ua hoomaopopo ia mai, he 2,000,000 o ka poe i mare ia aohe i hanau keiki; he 2,500,000, ma ka pakahi keiki; he 2,300,000, ma ka palua keiki; he 1,500,000, ma ka pakolu keiki; he 1,000,000, ma ka paha keiki; he 550,000, ma ka palima keiki; he 300,000, ma ka paono keiki; a he 200,000 ma ka pahiku a oi aku. 

            Ua hoike ae o Haku Henry Wood, ke Kakauolelo o ke Komisina Alii o ke aupuni o Enelani i ka hoikeike nui o Kikako, e hopuna ana na haole Kalepa i koikeike he $1,000,000 ka waiwai io. 

            I ka wa a ka Moiwahine Victoria e kakau ana i kana penikala uliuli i ka wa a ka Emepera Wiliama o haloelo ana, ua haule iho ia he la lani olelo holookoa, lia no hoi ka lalani olelo e pili ponoi ana iaia e hoomaka ana, "ka mea nona ka inoa e hoomanao mau loa ia ai he noho ana hanohano, a he lede he nui ka naauao iwaena o kona kukakuka ana."

            E kukulu ia ana ona kia hoomanao no ka Moiwehine Victoria ma Hyde Papa, oiai oia e oia ana, ina e holopono ana ka palapala noi dala i hoomaka ia e ke Keikialii Edward o Saxe Weimer. 

            O couna wahine Pourtales, ke hookaulana ia nei oia ka haku hale waipehe oi loa ma ke kulakakauhale o Parisa, a no ia kumu, ua ake nui loa ia kona hale e ka poe punihei i kona kaulana. 

            O ka meheu mua loa o ka mokuahi kaua Beritania "wasp" i hulihia a nalowale mahope o kona haalele ana ia Singaore iloko o ka makahiki 1887, oia ka loaa ana aku iloko o ke Kai o Kina ua mouo ia. 

            Ua hoike mai nei ka Misiona Sekotia, nona ke kahua hana poo e ku la ma Ierusalema, ua hoohuli ia mai iloko o ka hoomana Pereseburitiano he eono mau Iudaio ma ka pa elima tausani dala pakahi i hoolilo ia no iakou.

            Eia ke puiwa loa nei na aupuni mana nui o Geremania a me Auseturia mamuli o ka nui loa o na pala pala noi e makemake mai nei me ke koi hoohua e hoolilo ia lakou i mau kupa no ia mau aupuni. 

            Mamuli o na hoahaaina e hookelakela ia ana ia na aumoku kaua Farani holo makaikai ma Sana Pete roboro, e na Rukini, ua lilo ia i kumu hoinoino a hoohakaka na na kamaaina Farani o ke kulanakauhale i komo iloko o ka hui heihei moku, i na lala Geremania o ua hua la, no ko lakou paakiki i ka hoole i ke komo pu ana iloko o na hookipa ana no na aliimoku Farani. 

            Aia ke upu ia la, e hoouka ia ana he kaua nui ma Coquimbo ma waena o na puali kaua aupuni a me na kipi o ka Ripubalika Kile.

            E hoohiki loa aku ana ka Emepera Wiliama i Berelina ma ka la 17 o Augate nei.

            Mamuli o ka painuu loa o ka Moiwahine Victoria a me ke Kama Aliiwahine o Wale i ka wa a ke Keikialii Italia o Nepela i makaikai aenei ia Ldan, ua hoohuli ia ka manao o ka lehulehu e koho aku he oiaio na wa olelo no ka hoopalau mare ma waena o na ohana alii o Italia a me Beritania nui. 

            Mai ka poe hele makaikai wale no o America e holo nei i Europa, ke lu nei lakou i na dala he hookahi haneri miliona dala i ke kau hookahi.

            Eia ka olelo a kekahi nupepa hapa pili aupuni o Berelina: ua hiki ia Geremania ke hilinai muku me ka oluolu, a waiho aku ia Farani a me Rukini na laua no e nau i ko laua mau kui niho maluna o ka lana mau paani keakea o laua wale iho no. 

            Ua hoohoka ia kekahi halawai makaainana nui o ka poe hahai mahope o Boulana, ma Parisa, e kekahi poe.  O ka makemoke o na Boulana o ke kahea aku ie ke Kuhina Farani ma Berelina e hoi mai, a e hoohalike ia na Geremania ma Farani, e like me ko na FArani hana ia ana ma Alasco.

           

 

Helu Kanaka o Hawaii nei i 1890.

 

Eia malalo iho nei ka houluulu ana a ke Komisina Helu Kanaka, Kauka Rokeke, o ka la 28 o Dekemaba, 1890, o na lahui a pau e hoopunana nei maluna ou e Hawaii:

 

                                                                                    Kane                Wahine

Na Hawaii maoli                                                        18,364             16,072

Na Hapa haole                                                                       3,085               3,101

Na Hawaii makua haole                                           3909                3,586

Na America                                                                1,298               630

Na Beritania                                                              982                  362

Na Geremania                                                                       729                  30       

Na Farani                                                                   46                    24

Na Pukiki                                                                   4770                3832

Na Norewai                                                                155                  72

Na Pake                                                                      14,522             779

Na Iapana                                                                  10,079             2,281

Na Polunesia                                                              404                  184

Na lahui e ae                                                              371                  48

 

            Huina a pau                                       89,990

 

            Mahope iho o ka pau ana o ka helu kanaka, ua ku mai he 6,041 Iapana a ua puka aku he 538.  Na pake hoi i ku ae nei i Mahukona ma ka moku pea Pactolus, he 436.

 

 

Heaha keia Kuakaua Oihana?

 

Keena, Ilamuku,

            Honolulu, Augate, 8, 1891.

Ia Kapena E. Hopkins,

            Ma ke kauoha a ka Ilamuku, ua kuhikuhi ia mai au e ninau aku ia oe, e hoouna mai ma ko lakou mau lima kakau ponoi i na kumu i hoihoi ole mai ai na makai malolo iho i ko lakou mau palapala hookohu i keia keena

                                                                        C. G. Kenyon,

                                                                        Kakauolelo Elua.

 

            H. A. Juan, G. Waipa, D. P. Kaina, D. Nahoolewa, H. N. Crabbe, D. Aberahama, W. Holi, W. Hulupii, Chas. Liilii, E. Hopkins, S. C. Macy, F. W. Fehibehr, J. M. Ferria, Kamakau, Kaainui. 

 

he mau malama lehulehu i hala @ loaa o Mr. Henry Plummer o Cleopatra leponi, i ka mai ikaika he pupuu @ lala.  Ua maa uae oia i ka @ ke ki ana i ka mopina, aka mam@ hoopena inoino ke pohala @ @ @ ka loa la oia he mau hora ma hope @ haalele ana mai o ka mai.  Ua @ @ aku au iaia e ho@o i a ka @ colie, cholera a me Diaroboea R@ mahalo loa oia ia laau, no ka mea ka @ wawe loa ka hooia ana a aole @ @ @ hoo papuka e hahai mai mahope @ Bamert, Luna nui, Farmers @ San Clemente, Cal.  E loaa no ma na @ @ Laau Lapaau a pau.

 

Benson, Smith @

 

            Aole huaolelo iaika kuono @ @ ai au i ko'u mahalo nui no ke @

kunu a chamerlain's Cough Re@ laau ola no ke kunu kalea a @ a kokoke e pau na laau punu k@ na makeke, aka ke olelo nai au me @ o ka Laau Kunu a Chamberlain @ Remedy oia ka oi o lakou a pau @ Rhodes, Bakersfield, California.  @ ma na Halekuai Laau Lapaau @.

                        Benson, Smith @

 

@oolaha Hou.

 

A ha hookolokolo keikei @ Hawaii Pae Aina.  Ma ka hoop@ @.  Ma ka hana o ka waiwai o @ @ make.

            Ma ka heluhelu a @ e ka waiho @@ Palapaia noi a DAvid Dayton, @ @ no o ka waiwai o Kukuinui @ @ @ ana no kekahi kauoha kuai o ka wa @ @ @ leia waiwai, me ka waiho mai @ @ @ mu kupono no ke k@ni ana i ua wa @ @.

            nolaila ke kauoha ia nei na mea @ @ @ ia Kukuinui a me ka poe a pu @ @ @ waiwai la, e hele mai i mua o ke @ @ @ Poakolu, la 24 o Augate, a @ @ @ kakahiaka, me ke Keena Hosp@ @ Aha, ma Honolulu, a ma ia wa a @ @ @ mai ai ina he kumu (o kekahi@) @ @ noi la no ke kuai i ua aina la.

            A ke kauoha hou ia nei, e @ @ kope o keia kauoha no na hehe @ @

mua ae o ka la e hoolohe ia a @ @ pepa Kuokoa he pupepa i pa@ @

            Hauala ma Honolulu, Augate @ #

                        Na ka Aha: 

                                    Alfred W. C @

            2349-3@                     Hope @

 

Ma ke keena o ka l@ @ Kaapuni, Apana Ekolu o ka @ Aina.  Ma ka waiwai o S. KAMAEE @ hinu, Kau, Hawaii, i mako.

            Ua heluhelu ia a ua waiho ia ka p@ @ a J. H. S. Martin, ka Luna Hoop@ @ waiwai o S. Kamali, no Waioh@ @ waii, i make, e noi ana e haaw@ @ @ i make, i mea e hookaa ia ai na a@ @ @ make; nolaila, ua kauoha ia ua mea @ @ o ka POAKA.  I oia ka la 7 o Sepa@ @ @ H. 1891, i ka hora 9 kakahiaka, ma @ @ kolokolo ma Waihinu, Kau, Hawa@ @ me ka mauawa i koho ia no ka hoo@ @ ua noi ia me na mea kue ke hoike @.

                                    F. S. Lyman

            Lunakanawai Kaapuni, Apana Ek@ @

            ilo, Hawaii, July, 31, 1891

 

Ma ke keena o ka lunaka@@ Kaapuni, Apana Ekolu o ko H@ @ Aina.  Ma ka waiwai o J. BOAKA no W@ Kau, Hawaii, i make.

            Ua heluhelu ia a ua waiho ia ka pali @ a Kaumakekoi Boaka, ka Lunahoop@@@ @ na waiwai o J. Boaka, no Waiohinu, K@ @ waii, i make, e noi ana e hoapono ia @ @ ike hope, a e hooholo ia ka waiwai @ @ na, a e hookuu aku iaia me kona hope @ oihana; nolaila ua kauoha ia na mea a@ @ pili, o ka POAKAHI, ola ka la 7 o Sep@ M. H. 1891, i ka hors 9 kakahiaka, ma @ @. Hookolokolo ma Waiohinu Kau, @ @ kahi me ka manawa i koho ia no ka aku i ua noi la me na mea kue ke ho @.

                                    F. S. LYMAN

Iloko o ka aha hookolokolo kiekie o ko Hawaii Pesina.  AGNES POLLACK LAMB ue ia LEWIS MORRISON LAMB.  Hoopii oki mare.

            LILIUOKALANI, ma ka lokomaikai o ke Ak@ o ko Hawaii Paesina, M@.

            I ka @amuku o ke Aupuni a i ole i kona H@ me ka mahaio:

            Ke kauoha ia aku nei oe e kii aku ia @ Morrison lamb ka mea i hoopii la ina e @ mai ana oia i kaua pane i kakau ia Hoko o ua @ he iwakalua mahope iho o ka hooko ia ai a keia e hele mai imua o ka Aha Poo@@@@ Kiekie i lelola ma ke Kau o Iulai o na Aha @ malama ia ana ma ke Keena Hookolokolo @ @ Hale Hookolokolo ma Honolulu, mokup@@@ Oahu, ma ka Poakahi, la 6 o In@ai e @ @ pua, ma ka hora 10 kakahiaka, e hoike ma @ ke aha la e ae ole ia ai ke hoi a Agnea P@ Lamb ka moa hoopii, e like me ka mea i hoaka ka la @oko o kana palapala hoopii i pakui @.

            A e hoihoi mai i ka palapala kii me ka hoi piha o kau mau hana no ia mea.

            Ikea ka mea Hanohano A. F. JUDY Lunakanawai Nui o ko makou Aha (@ILA) Hookolokolo Kiekie ma Honolulu, i ka la ia 14 o Aperila, 1891.

                                    Henry Smith, Kakanoleo

 

Ke hooia nei ana o ka mea maiuna ae he kope oiaio no ia o ka Palapala Kii ma la hihia, a na kauoha ua Aha la e hooiaha ia la mea, a e hoopanee ia ka hihia a ke Kau ae o Okatoba e hiki mai ana.

            Kakauia ma Honolulu, Iulai 9, 1891

                                                Henry Smith

                                                Kekauolelo o ka Aha@

                                                2346-6

 

 

Hoolaha Hui

 

O na mea nona na inoa mala@ iho nei, o D. Kainuwai a me W. B. Ka@a leiwi, no Wailuku, mokupuni o Maui, ua @

hui maua ia maua iho malalo o ka inoa @ Kainuwa & Co., ma ka oihana Hale Am@ Nolaila, mai keia ia aku ke hoike ia aku@ ka lohe i na mea a pau, ua hoomaua ia o W. F Kahaleiwi e ka Hui, oia wale no ka ma@ @ ia na ale a pau i ka Hui, a e kakau inoa ua na inoa o ka Hui.  Aole i ae ia kekahi mea @

                                                D. Kainuwai

                                                W. B. Kahiahiwi

            Wailuku, Aug. 8, 1891

 

 

Hoolaha

 

            Ua Hui na mea nona na inoa m@@@ lo iho nei, i mea Malama Hale @@ Kope, me kuai aku i ana mea ai ma ka @ a Alana & Alua.           

                                                Alana, Alua

Hilo, July 17th, 1891

 

 

Halekaui Hou!

 

Ua wehe a e nei a u he halekuai hou ma ke kihi H@ @ ka aoao mauka pono iho o ka Ne@ina me @ @ Hotele.  Ia oukou e na kini maka @ @ na Lede maka palupalu, e noho ana ma @ @ o Kakuhihewa, e naue nui mai oukou @ @ halekuai, e nana a e kilohi e like me k@ @ makemake.  Aohe mea i hoonele ia @ @ me keia ano, ua lawa, a he oluolu i a@ @ mukuai. 

            2349-4t            Manuela G Correa

 

 

Hoolaha Hooko a me ke Kua@o ka Moraki.

 

I  kulike me na hooko ana o ke@ moraki i hana ia e D. H. Nahinu a @ @ wahiue o Hookena, Kona Hema, Hana @ @ Me@r@.  Bishop & Company o Honolulu @ @  ma ka la 18 o Iulai, A. D. 1889, a i hoopaa @ @ ke Keena Kakau Kope ma Honolulu B@ a ma na aoao 292 4.

            Ke hoike ia nei ka lohe i na mea a pa @ @ manao nei ka poe e paa nei i ka mo@a@ @ no ka uhakila o na olelo oloko, oia ka @ @ ia o ke kumupaa a me ka ukupanoe.

            A mahope aku o ka pau ana o na @ @ ekolu mai ka ia aku o keia hoolaha ana @ @ ia aku no ma ke kudala akea ka waiwa @ @ paa ia maoloko o ua moraki la ma ka @ dala o James F. Morgan ma Honolulu @ @ 12 awakea o ka Poanono, Sepetemaha @

            No na mea i koe, e loaa no mai a I @ Frear, na Loio o ka poe e paa nei i ka m@ @

                                    Bishop & Co.

                                    Poe e paa nei i ka moraa

Honolulu, Aug. 5, 1891

            O na waiwai i paa ma keia moraki, oia

            1. O keia mau aina a pau i kuhikuhi ia @ o ka Palapala Sila Nui Helu @ ia William Johnson, nona ka ili he 237 mau eka ma Kai hako, Kona Hema, Hawaii.

            2. O kela mau aina a pau i kuhikuhi ia @ o ka Palapala Sila Nui Helu 1466 ia Henry Clarknona ka ili he 40 mau eka, ma Kauhako, Kona Hema, Hawaii.

            3. O kela mau aina a pau i kuhikuhi ia @ o ka Palapala Sila Nui Helu 3347 ia J. M. Kealoha, nona ka ili he 1017 Kapuai kuea, ma @kona, Kona Hema, HAwaii.

            3. O kela mau aina a pau i kuhikuhi ia Hoko o ka Palapala Sila Nui Lenu 6637, ma ka Palapala Hoona Kuleana Aina Helu @ ia Mikakai, nona ka ili he 4 4 100 mau eka ma Hookena,