Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 34, 22 August 1891 — HE MOOLELO NO WALAKA RARE, KA ILIO AHIU O NA KUALONO, A I OLE KA HIENA OPIO O NA HILANA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WALAKA RARE, KA ILIO AHIU O NA KUALONO, A I OLE KA HIENA OPIO O NA HILANA.

MOKUNA XII.; KA MAKL'A me ke keiki sa kau MOHALA Pl*A EKOLU. Ae, e kuu keiki, o ko'u pokii kaikuuhine no iu ka mea uona kela inoa i knpnia e ko maua Uhui, (< ka makani puahiohio o ke kuluaumoe," akn, e kuu kelki, aia la oia i hea i keia wa ? E kuu mnkua, ua nalo aku oia mai ia'u aku ine he aknku la, a o kona wahi 1 heie aku al ua huna ia aku in mai ia'u nku, aka, koe wale iho no kana mau olelo hope ia'u ana i pane mai ai, e hoi ana oia no ka home i oielo la ka "home pua mafe ole." laU i hoopuka mai ai i kela mau olelo, aia hoi me lie olapa ana la na ka uwila, nalowale aku la oia mni ia'u aku, a o kana mau kauoha o ia waie no ka'u i hooko ai. A e kuu makua, e like me kana mau kauoha, ua loaa U'u he liaaheo ana mnluna o nu kAJifia kaua iehulehu a v u i haaheo pu ai me kou poe naita. Ua alo ia e a'u ke anu me ke koekoe, ka hohono o ka uwnhi pauda a me ka wela o na poka pukuniahi, ua oluli pu la e a'u a me ku'u poe naita. O ka pouli o ka po, ua maki U e mnkou me ka hoomaha ole, a o ka wnhn weliweli o na pukuniahi, ua liio ia i mea ole imua o ko'u mau naita ma ka hoike ana aku i ko ka enemi noao, he poe nnila lnkou I aa me ka puuwni wiwo ole o ke koa e lona ia lakou ka hanohnno o ktt wehe mua ioa nna aku i ka pokn mua o ke kukala kaua, a no ka hopena o ka hooikaika pauaho oie ana a ko'u mau naita, ano I keia U eia oe ke ike nei aia ka hae pua rose o na Hilana o Wale ke welo haaheo mai la maluna o ke kahua hoomoana o na enemi, he hoike nna mai hoi ia, aU ka mana o ka enemi malalo o ka malu o keia hae e welo haaheo mai la i ka weleUu makani. O keia mau olelo a ke keikialii Walaka Hale, aole la e hiki I ka Moi Woka lUle ke pane uaai, oial aia ke aloha pokii kaikuahlne ke hue la iloko 1110 o kona puuwai me he wai mapuna U ka pipii, a i ka | wa l akakuu mai al'o oa manao i uluku iloko o oa moi la, huli ae la | oia maluna o ka mea puhi o-le a haawi aku la I ke kauoha no ke puhi ana aku i ka hoailooa makaukao o ka puali. £ like me ke kauoha, peU ka ! mea puhl o-Ie i haawi aku ai i ka | hoailooa, a iloko o na minute po- > Kole, aia ka puali kaua holookoa e ! ku Uina ana me ka makaukau nui, a e kali ana hoi no ka haawi hou U aku o ke kauoha. OUi oa koa e ku Uioa ana me ka makaukau, ua hull ae la ka Moi Woka Rale maluna o kooa okali poooi ke Duke o Esae a paoe aku U me keU mau olelo: E kuu Duke maikai, ma ka iooa 0 ke aupuni makuahine, e Uwe I ke kahua o ke koi aopuni ana me ka ol a me ka ikaikao oa mea kaoa, a ina he mea hiki ke koa* haoa U ka malohia roe ka hoohaoa uleiiona um kaoa, aUiU, e Uwe 1 ka'o hoohiki paa e ooho aupani mol <ie oU no ke koena aku i koe o kooa mao la. loa aole, o ka Ikaika o oa mea kaoa ka Ipuka e komo aku ai I ke koUoakaohaie poo aopooi o IreUol, alaiU, e kuu Esae maiaai, mai ae i kau pahikaoa • haole iUk>, a aole hol I ka ol o oa medaU kiU a koo

; mau naita a hiki I ka hiolo ana o 4 keU kuUnakauhale kipi a me ka : pakaha. | O na hilinai an* a pao » Woka j Hale, aU no ia maiuna ou e kuu | Duke maikai, a o ka hooko ia ana hoi o kana mau kauoha, aole ioa U : i neie me na manaolaiMina o kou . hooko kauoha pulna oie. A ano e kuu Duke maikai, e ; Uwe i ke alahele o ka hooko kaooha, a e maki aku no ke kulana- | kauhale o Irelani me ka hae kaua o < ka haawi pio. Oiai na minute o ka Moi Woka | Haie e kamailio ana I kela mau oleio ua haawi mni ke Duke o Esse i na hooiohe akaheie ana me na helehelena wiwo ole o ke koa. A i ka wa i pau ai o na olelo ana a kona moi, huii ne ia ua l)uke nei maluna o kona lio, n iioko o ka hapalua minute aia ka Ih> paapaaina o kana o-le e wawahi ana i ke ano meha o ke kahua kaua o Aiani, a no na minute pokole, aia na puali naita ulauln o Peiekane ua makau- ! kau e hooko i ke kauoha inai ko j lakou aiakai aku i ka wa ana (alai kai) e iiaawi aku ai i ka huaoieio no ka mnki ann. j Xo ka lua o ka manawa o ke ! poha ana nku o ka o-le a ua Duke la, aia hoi ne-i halulu ae U ka honua tue ka iknikn, a no na minute pokoie, puleio aku la ua Duke nei me kona ihau naita me ka puahi nui no ke kulnnakauhale alii o Irelnni ka pnhu hopu. Eia kaua ke ike nei e ka makamaka heluheiu i ke Dnke o Ease a me kona puuli naita ke maki nei no ke kulanakauhale alii o Irelani, ! a o ka hopena o kana huakal iloko \ o Ireiani, aia no he la e hiki mal ana e ike no kau i. Xoiaiiti e ka makamaka heluhelu, i ka wa a ua Duke la i haia aku ai, U wa i poha wawalo hou ae ai ka lua o ka o-le malalo o na kauoha a ka Moi Woka Hale, a na la leo o-ie i hoouua aku i ka puali holookoa iioko o ko Ukou 4 mau bntaliona, a me U kulana pii like aku U lakou no ke k. hua pio o na Irelani, a lawe mai i ka waiwai pio o ke kahua kaun hope ioa o Aluni, ke kahua kaua hoi a kuua e ka makamaka e oielo ae al o ke kahua kaua ia nana I hoopna pio in Irelani a hiki mai i keU ia. Mahope iho o na hoomaikai ana a ku Moi Woka Hnie maluna o na koa no inkou ka ianakila o ka }a, ua haawi hope ae U oia i kana mau hoomaikai ana maiuna o na koa Ireiani, a hookuu aku la ia Ukou no ka huil hoi ana aku no ko lakou aupuni me ka maluhia. O kela hoopakele la ana aku o na koa Irelani kipi a me ka pakaha, o U ka mea nana I hookauluna loa ae i ka inoa o ka Moi Woka Hale ma ka olelo ia ana, < ( he puuwai hamama o ka waipahe." Aka e ka men heluhelu, o ka ae | like ana o m mana kaua kipi a | pakaha o IreUni I apono mal ai ma | o ko ka Moi Woka Hnie >ttla aoao | ke Duke o Esse, aole loa lakou i ! hooko ine ka oiaio. Oiai he mau maUma pokole wale no mahope iho, ua aU hou mal U na hana hoohaunaele a na mana kaua o Irelani, aka, o U mau hana oae aole ia i hoohaahaa iho I ka nuina o na maiuu o ka Uooa Peiekaoe. Ano e kuu makamaka, ua maopopo ae U U kaua ke kahua o oa manao kipi a alunu o ka pakaha iloko o kela lahui, a peU no i mau mai al a hiki i keia U e Ike U nei. NoUiU, i ka wa a oa koa U a moi pouwai haoklla hoi o Pelekane i hookuu aku ai i na koa pi<>lreUni, oa haawi hope ae U oU i ke kauoha maluna o kooa mau koa oo ka makl hope ana aku no ka halealii o , Sana Abe ka pahu hopeu t O keU lono I loaa ako U maluna | o oa puali koa oo ko iakoo haalele | Iho I ke kahua kaoa poina ole o i AUni, oa like U id« kekahi poka | pukunUhi I ki ia ae maluna o ke I kahua kaua holookoa. Ua haawi ae oa koa I oa leo huro j o ka hauoli uol, alaiU me ka haa* | heo o ka eihana a Ukou • hllpol aoa, maki ako U Ukoo imoa ntUlo o oa «Ukai ana a ko Ukoo mol pouwai haokiU a m« kana

! keiki, ke koa a hiena opio hoi o na • HiUnn. | O ke ahiahi o ua U al*, o U ka , manawa a na koa i haalele hope iho jal I ke kahua kaua o AUnl, si ka wa a na eheu pouli o ka p«> l aaki paa iho al, aia ka puali kaua o ua Moi Woka Haie U e hoomoana ana | ma na palena waho loa o ka okana alna o AUnl, a na ka mal.unaUiuA ! o na puuahi iehulehu e a ana i hr«> 1 malamalama ae i ke kahua h«x>mnana holookoa. £ holoholo ana na koti kUi a klu 0 ka puali maiuna o ke kahua o ka Ukou hana, a I na mlnute o ka wehena kaiao, |K>ha aiapine ae U ka lakou mau leo o-Ie me ka lio;iiloua e kalahea mai ana i ke kahua holookoa, ua hala ka po a iue kana mau hona. O keia mau minuto a na leo o le e poha wawalo nei, he wa ia no na koa e.iiuliu ana in lakou iho me ko lakou paina kakahiaka, a i ka wa a ka o-le kauoha n ko iakou aUkai nui I poha paapaaiua mai ai me ka hoailona << makauknu M aia hoi me ka puahl nui Uwe ae la lakou i ko lakou kulana iloko o ka puali, a ua ka huaolelo "imua in.iki" i hoouna aku U lakou ma ke nlahele huli hoi 1 ke kulanakauhale aiii, a ma ka olelo pokole ana ae no kaua e ka makamaka, ua helo la keia huakai maki loihi lue ka h(K>umha ole (koe wale no na honi h<»omaha o ka puali), a iloko o kekahi mau U hele iolhi, komo haaheo aku la lakou no ke kuUnakauhale kilakila o Pelekane, malalo o ka leo hone o na mea kani a uie ka leo kap.ilili o na pahu. E hoomanawanui iho e na maknmaka heiuhelu, a huai hou aku ka ulu o Lele i ka malie, i ka la apop/> me kona mau ono a pau n k.i puu e moni ai. Mamua ae o ke konio hiiaheo ana nku o na koa puuwai iion.i o lY!ekane no ke kulanakauhule nlii, aia hoi ua holo mua ae ka lohe a |>uni ke kuUnakauhale aiii uie ka louo hoolele hauli, ei ae ka M«»i Woka Eale, ame kona mau pualikoa ke huli hoi uini nei, a he mau uiinule pokole i koe a hoen mai oia. Xo keia lono i loaa mai ia iakou na ia mea 1 hoala oe i ua lahui la iloko o ka huliamahl nui ma ka pahola ana I na hoohiluhiiu no ko lakou Moi a me ke koa lanakilao ka U, a iloko o na minute pokoie o ka puahl nui, aia ke kulanakauhale a me ke aloaiii ua luhiehu me na hoohiwahiwa. £ welo haaheoana na hae maluna o ko lakou mau pahu hae, a o na pipa alanul a me na huina, ua piha a hookeke me na kanaka e kali anu me na manao hiaal o ka mukeealii, a na ka leo hone o na mea kani i hoike mai i ua Uhui U o ka puuwai makee alii el ao ko lakou Moi a hoea mai. Ao e ka makamaka mahope iho oke kuii ana oua laliui U me ka hiaal nui, ala hoi Ike ia aku 1a ua Moi U a me kona mau pualikon e komo mai ana # me ka haaheo nui. Ua haehae ka lewa me na leo huro o na kanaka, a o na elieu meha e hekau ana maluna o na palena oke kulanakauhale alii, ua wawahi ia ae la ia e ka leo uiua oakolokoloo ua pukuniahi I ki U mai eoa baUri aina a me ko na auoioku kaua, a na ko Ukou mau koUmu uwahi I hoopouli ae I ka lewa me ka hohono oka uwalii paudt. Ua homao Una kipu aloha ana a hikl wale I ka wa a ka Mol I komo ako ai me kooa mau koa oo loko oka pa aiii, a maluoa o ke kahuaokekoea paikau, haawi hope ae U oa moi poowai haokiU U i na olelo hooUoi o ka wiwo ole maluna o kona mau koa e like roe ka makua I ke kelkl, aUIU hookuu ako U ola ia Ukou oo ka hoomaha •oa i na lohi o keia mau makahiki ioihi a lakou I kuapua ai no ka pono a me ka ihiihl oko lakou noh»*lii a mo ke kuokoa o ko Ukou aioa. Mahope Iho o ka hookuu ana ako oka Moi Woka Baro i kona oiau koa, huii ae la oU ame kana kelkl no ka halealii, a luiua o kana mol wahine huulauna aku U oia I ka Uua hapua, a o U ka ua molwahloe U i apo mai ai i ka laua keikl lloko ooa poili aoa o ke aloha makoa. AoUipmhu.