Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 35, 29 August 1891 — Page 2

Page PDF (1.65 MB)

This text was transcribed by:  Sandy Murdoch
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII

 

Ka Nupepa Kuokoa

ME

 

Ko Hawaii Paeaina i Huiia

 

Ke ka Makahiki . . . . $2.00

Na Eone Mahina . . .  $1.00

 

Kuike ka Kula

 

AUHAU NO KA HOOLAHA AWA

 

1     2     3     4     5     6

@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@h@@ @@ @@ ia

@@ @@@@@  keia Nupepa

@@ ma @@@  a ia aoho @@@

 

Hoo@@kala e ka

 

HAWAIIAN GAZETTE CO.

 

@ M. WHITNEY, Luna Nui

@ @. KAWAINUI, Luna Hooponopono

 

@ @@@@                           Augate 29, 1891

 

 

KA MAKE ANA

 

Ka Mea Kiekie Ke Alii

ke Kane Keikialii

            @ @ @  m@@ana o ka makou @ @  @  @  @ lueluu a mokumoku@ @@  @@ @@h@@ua ana aku ma na @@ @@@ Hawaii nei, ma ka ho@@@@ @@@ P@@h@, Augate 27, ma @@ @@@ H@l@, Honolulu nei, ua @@@ @@@ ka Mea Mana Loa i ka @@@ @@ Ka Mea Kiekie Ke Alii, @@@ @@  Ke@k@ali@ John Owen @@ @@@ ak@ aku la mai keia @@@, ma ka mai penumonia, @@ @@ k@ hooma@lo loihi ana no @@@ @@@@ elua e paniku ana iaia @@@  @@@  wahi moe, mai kela mai @@@ @@@ mai nana i hoopuhili i ke @@ @@@ o kona kauka ohana.  Ma k@@@ w@  i lelo loa ai, malaila no ka Moiwahine ke Kauka G. Trousseau, @@@ @@@le ukali a me ko ka hale mau @@ @@@@@ iho.

            Ua hanau ia oia ma Schnectady @k@ kekahi poe hoi ma Oswego), Na loka, America Huipuia, na Kap@n@ John P@@ini@ a me kana wai@@.i ka @@@ Nolaila eia oia i ka kan@luna kumamaiwa o kona @@ makahiki o k@ola ana.

            Ma ka hoomanao o kekahi poe, ua @@ki mua mai oia i Hawaii nei me k@@@ mau makua i kona wa 4 makahiki wale no, a ke ole makou e hoomanao kuhihewa, ua hele pu @@@ke Kula Enelani ma ka Batela k@hika me ka Lunakanawai Kiekie o kakou a me na hoa kamalii o la wa.  A mai Hawaii nei aku, ua h@le oia i Kaleponi i ka wa e hu ana ke gula malaila.  A ma ka 1849 a 18@@ ua ike ia oia e lawelawe hana ana malalo o ka Hui Kalepa o G. B. Post & Co. o Kapalakiko, a mawaena o kona mau hoalauna ka@aka loa malaila, oia no o Col. W. P. Allen a me F. S. Pratt o kela kulanakauhale.  Mahope koke iho, ua hoi mai oia no Honolulu nei a ua noho lawelawe hana malalo o ka H@i Kalepa o Richard Coady & Co. o ia wa.

            1 ka la 16 o Sepatemaba, 1862, ua ma@e oia i ka Moiwahine o ke aupuni o Hawaii nei i keia wa.  Ua hoonoho ia oia he Puuku no ka Moi Kamehameha IV., a me kekahi mau makahiki o ke au o Kamehameha V.

            Mahope iho o ka make ana o ka Makua Alii M. Kekuanaoa, ke kiaaina o ka mokupuni o Oahu nei, ua @@k@hu ia oia i Kiaaina, a ua paa @@ ia oihana ahiki 1 ka hoopau ia ana o ka oihana kiaaina e ka ahaolelo o 1887.

            Oia hookahi paha ke kino uhane oia i papahi kiekie ia me na kea hoohanohano kiekie loa o na papu kea ekola o Hawaii nei, oia na papa kiekie o na Kea Hoohanohano o Kamehameha, Kalakaua a me ke Kalauau o Hawaii, i pakui pu ia mai o na kea hoohanohano kuwaho o Francis Joseph a me Isabella Catolica, a he hoa no ka Ahakuka Ma@@ o ka Moi i hala a me ka Moiwahine a he deg@re kiekie loa kona iloko o na Hui Malu o Hawaii nei, oia ke deg@re helu kanakola kamamakol@.

            Ua hoihoi ia mai kona kino kup@p@@, i ka hora 9 a mahope iho o ka po P@\uaha nei mai Waai@@@@@@ Hale mai, a ke kau nei iloko o ke K@@@@ Kal@@@@ o ka Halealii @@@@.

 

 

P@@KA K@IA AINUE LOAA OLE@@

 

            Ua komo aihue ia o loko o ka Halekuai lole o Mr. N. S. Sachs ma alanui Papa i ke aumoe Sabati nei, a ua lilo aku he mau dala lehulehu mailoko mai o na ume kuai o ke koe ana mai na lole kuai mai oia p@.  O kahi o ke komo ana mai o ka aihue, mahope mai o ka hale o ka Haole Pai Kii William, malaila mai iloko o ka hale humuhumu maluna ae iloko o ka halekuai o Mr. N. S. Sachs.  Alaila, ua oia ia he puka ma ka papahele a puka i kahi e loaa ai he mau koalalaa i ka @ihue.  Ua hoomuu iho ka piko pau i ka iole i kana mau hana maa mau e loaa aku nei ma na hale i aihue ia, alaila ku ae la ua eueu la, kani iho la ka hoonaikola a puhalahiu aku la.  O ka Ilamuku, na Kapena, na makai a me na kaiko kuikawa i hoomahuahua ia ke kiai i ka po Poaono nei, he uku lelo ka lakou mea i loaa ia ao ana ae.

 

            Ua komo kolohe ia ka hale kamana o Sorenson & Lyle ma ka make ke kuai ia o Honolulu nei i ka po Poalua aku nei, a ua aihue ia aku kekahi mau mea paahana kamana malaila aku.  Aole oia i hu@i aku i na mea e ae, aka me ia mau lako, ua hele aku ka aihue a komo iloko o ka Halekuai Kukaa a me Lako Hao o J. T. Waterhouse ma alanui Moiwahine ia po hookahi no, kela halekuai koke loa i Kuaaapanui ke kahua hoolulu o na makai i hiki loa ke lohe ia ke kihe iho a kunu paha.  Auhea na makai ma ko lakou mau huina?  Aole ike ia.  Auhea na kapena makai lehulehu a me na kaiko kuikawa a kiu hoi?  Aia la i hea.  Ua komo ka piko pau i ka iole ma ka puka hao mai ma ke alo me ka pinana ana paha, haule iloko o ka pa, komo he wahi hale hoahu waiwai uuku ma ka wawahi ana, kokoe paha i na ahikoe no ka mea e mokaki ana na ahikoe, aka aohe mea i lawe ia, oiai he mau mea paakiki waiwai ole iaia.  Iho aku la oia ilalo o ka hale ilalo o ka lepo, hoomaka e olo i mau puka, aka manao paha i ka apa loa, nolaiia haalele okoa.  Malaila i haalele iho ai oia i kana mau mea paahana a puka aku ia ma ke aia kahi ona i komo mai ai.

            Pehea ka loihi a ko Honolulu nei anaina e kali hoomanawanui ai me ka oill lelele, no ka hopu ia o keia aihue akea e hele nei i ka loa a me ka laula e hapapa ai i na hale oihana kalepa a me aupuni.  Ke hoao nei anei ka Puali Makai popopo e paa keia aihue aole paha?  Akolu nenei mau malama loihi a keu o ka hana mau ana a keia aihue, aka aohe nae loaa iki.  Ehia malama hou aku i koe @ kaii ai, alaila loaa.  Ina aole e loaa i keia puali makai keia aihue, he oi aku ka pono ke hooloii ae i ka oihana i na lima nana e lawelawe ka hana me ke kuio, aole ka hoomau i ka poe popopo e hanai ai wale ai no.

 

 

KA HUAKAI ALII

 

            Ua pae aku ka huakai Alii i Waianae, i ka hora 11:15 awakea Poalima i hala mai ke Kaala aku, mahope o ka haalele ana ia Honolulu nei i ka hora 9 o ia kakahiaka.  Ua hoohikihiki ia aku i kula na ukali na ohua a me ka puali puhi ohe maluna o na waapa, a o ke Alii ka Moiwahine, maluna o na waa kaulua i hoe ia e umi hoe waa malalo o ke alakai a ke komite elima lala o na makaainana o Waianae, i alakai ia e Rev. J. K@kahuna, S. W. Kaaiholei, S. K. Hui, Isaia Halualani a me Keauhulihia.

            Ua hookipa ia aku ka huakai a pau ma ka hale noho o ke Kahu Ekalesia o Waianae, kahi i hooma kaukau ia ai no ka pulama ana mai i ka Moiwahine a me ka huakai.  Malaila no hoi ka ike alii, ka ahaaina, ka halolelo a me ka hoaumoe ana.  Mahalo ia mai ka hookipa ana a ko
Waianae, a o kela apana haalele ia e ka poe hahau hale, ua lilo ia i pohaku kihi.

            I ka hora 8:30 o ke kakahiaka Poaono ae, ua hoihoi mai la ke "Kaala" i ka huakai aiu a hoolele ia i Puuloa, iloko o ka pol@@@ a me ka palal@wa a na ai@ i ka hora 11 a oi o la awakea.

            Mailaila a@, i hoohikihiki ia ai ka huakai maluna o na waapa a me ke k@o, o kolo ia ana e na waapa mokuahi a hoolele ia i Waipio, ka aina o Mrs. Irane Kahalelaukoa Brown, kahi i apo aloha ia mai ai a hookipa ia aku la, no ia la a me ia po, me ka nuu ana i na ono i hoomakaukau ia.

            Ma ke awakea Sabati ae, ua haalele ia ke anaina pule kakahiaka Sabati mau maloko o ka luakini o Waiawa a ua hoihoi ia ka halawai ma Waipio, kahi o ke anaina i akoakoa mua ia a nui.  Mahope o ka lawelawe ia ana o na hana haipule o ke anaina Sabati e like me ka maa e Rev. J. M. Ezera, ua wehe ia ka haua no ka haiolelo alii me ka pane mai a Mrs. Julia Kapu mai ma ka aoao o na makaainana o Ewa.  Hookelakela no o Ewa, i ka lilo ana na ka haumana o ke Kula Hanai Kaikamahine o Kawaiahao e pane.  Ua hiki mai anei ka wa e koho balota ai na wahine?

            Ma ke kaa ahi o ka hora 5 ahiahi Sabati nei, ua hoohiki loa mai ka huakai alii no ke kulanakauhale nei.  Maikai ke oia o ka Moiwahine a me ka huakai.

 

 

HAIOLELO A KA MOIWAHINE MA KA APANA O EWA, AUGATE 23, 1891

 

            E na Makaainana o ka Apana o Ewa nei, aloha oukou.---Me he la, o ka hope loa keia o na apana i kaahele ia e a'u, e like me ka mea i hoolahaia.  Ua lawe ae nei au i ka Nohoahi o ko'u kaikunane alii i ma ke, ka Moi hoi i imi me ka noeau o kona noonoo alii i mea e pono ui ke aupuni a me ka lahui, a he mau hoike kakou no ia mea.  Aole loa mai na Kamehameha mai o ka nohoalii ana e loaa ka holomua e like me ka ka Moi Kalakaua noho ana, ma ka loihi, ua oi aku ia mamua o na Moi i noho mamua ona, oiai ua nohoalii oia iloko o na makahiki he 17.  A iloko oia mau makahiki, ua pii ka waiwai o ka aina, a ua holomua na hana hoowaiwai o kakou nei, a ua nui no hoi na loaa o ke aupuni, na ia mau mea i hoike mai i ka luaole o ka noeau o kona noonoo hookele aupuni.  He noonoo a he ike kona i na mea ma kahi mamao, me he aloha la e maalo ana imua o kona noonoo, a ua hiki ole i kekahi poe ke hooko i na mea a kona noonoo i manao ai e hana.  He nui na mea a kona noonoo i manao ai e hana no ko kakou pono, aka ua hala e aku ia, a ua ili maluna o'u ka hookele ana i ke aupuni a me ka lahui.

            He hana nui a koikoi maoli no keia, aia wale no me ka lokahi o oukou me a'u ma ka hoonee ana imua.

            Ua kaapuni ae nei au ma na moku a pau a ua apo aloha mai lakou me ka lokahi a me ke aloha.  Ua hauoli no hoi au i ka ike ana i ka noho maemae o na kanaka, oia hoi, aole he iko nui ia o na mai lepera mawaena o ka lahui Hawaii, me he ia ua pulumi'a a maemae.

            O ka naauao kahi mea a'u i mahalo loa ai, ua nui ka naauao, aka e huli a e hooikaika oukou e loaa ka naauao o ka haole.

            O ka hana kekahi mea a'u i manao e kamailio ia oukou.  E hooikaika kela a me keia e hana kuokoa nona iho, a e malama i na kapuai lepo i loaa ia oukou mai kuai, a e mahi i na aina waiho wale.  E hana no oukou iho, a mai nana i ka hai ai a me ka hai umeke, no ka mea oia ke kuokoa o ke kanaka. a oia no hoi kahi mea e mau ai o ke kakou kuokoa.  Ma kahi mau wahi a'u i hele aku nei, ua waiho wale ia kekahi mau aina kope, aole i oh@ ia ka hua, a ina e hoomaopopo pono ka mea nona ia aina, e lilo no oia i ona miliona.

            E na makaainana, e malama i ka pono, me ka ohana a me ka noho ana. ---ALOHA OUKOU.

 

 

            He ahaaina nui ke haawi ia ana malalo o ka malumalu kohai o ka ululaau o Manana ke hiki aku i ka hora 2:30 auina la Poaono, Augate 29, hookahi no mohai, o ke kau iho maluna o na kaa ahi o Ewa a holo aku i ke kahua ahaaina.  I ka po iho, he anaina loaloa ke malama ia ana malalo o ia malumalu hookahi, ma ka hoomalamalama ana mai a na kukui uila, a hoomau ia aku pela a hiki i na hora kula aumoe.  He mau kaa ahi kuikawa kekahi e holo ana ia manawa o ka po.

 

 

Na Heahea, Na Hookipa

 A ME

Na Pane Oh@hia i ka Haiolelo Alii na Apana Lehulehu i Kipa ia e ka Moiwahine

 

            Mamuli o ka lokomaikai o ka Puuku pilikino o ke Alii ka Moiwahine, na loaa mai ia makou na heahea, na hookipa a ma na pane i ka haiolelo Alii o na apuna i kipa ia e ke Alii ka Moiwahine ma kana huakai ike makaainana aku nei, a oia keia e paaee ia aku nei malalo iho no ka pomaikai o na mea a pau.

 

NA KA APANA O HANA MAI.

I ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani.

 

            E mailu mai:---Ma na aekai e Punahoa, aia hoi hehi mai ia kou ilihia i kekahi lihi o koa aupuni i noho rula ia e koa hanohano Alii a makou hoi e hoike aka nei, me ka haahaa a me ke kuio, ua loaa he haawina a ka lehulehu mai ka apana o Hana ---

            Oia hoi, ua weheia aku na alahele na pupupu hale nou e ka milimili a Kou lahui, a e palama ia ana kou mau la me ko makou umauma pakahi, a i hoike, aia kou kaa'hi, aia hoi kou lahui ke poai nei iloko o ka hiai a me na manao kolukolu.

            Ka makou pale e ola ke Alii---Kau mau kama haahaa.  Me ke aloha.  Na Komite:

            1  S W Kaai                           8  S  Kaleo

            2  O  Unna                          9  Kauka Alani

            3  D Center                           10  P Kanimakaole

            4  J Granwald                        11  I K Loseg@

            5  P K Kaiwiaea                    12  J H Stelling

            6  J P Silva                             13  Dr. Ati@u

            7  Z K Kaipo             14  Wm. U Gevernoyers

 

 

NA KA APANA O KOOLAUPOKO

OAHU

 

I ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani,

A ke Akua ma Kona lokomaikai i hoonoho ai ma ka Nohoalii.

 

            Aloha oe:---O makou o kekahi hapa o kou mau makaainana e noho ana ma ka apana o Koolaupoko nei.  Ua akoakoa mai nei makou maanei me ke aloha ia oe e ke Alii.  I ka wa a ka lono e pahola ana e hiki mai ana oe no ka ike i kou mau makaainana, ua apo aku makou ia lono me ka puuwai lokahi, a mamuli o ko makou lohe ana i ka leo Alii mai Kou Kiekie mai i keia la, ke lawe mai nei @a mea he makana nui na makou e hoomanao ai mai keia la a mau loa aku.  A ua minamina nui makou i ka hoike ana aku ia oe e ke Alii ka Moiwahine, i ka hiki ole ia makou ke haawi aku i no makana i kupono i kou kiekie, olai ke hahai mau nei ka hele a me ka noho ana ilihune i kou mau makaainana haahaa, aka o ka makee Alii a me ke aloha Alii he oia mau no ia i na manawa a pau.

            E ke Alii ka Moiwahine, ke hoike hou aku nei au ma ko'u ana makaainana la, aole he lealea, aole he makona, aole he kue a mokuahana, aka he poe makaainana makou a pau me ka manao lokahi.  A o ka makemake nui o kou mau makaainana e noho nei ma keia apana, o ka hahai mau o ka noho ana maluhia mawaena ou a me kou lahui kanaka.  Ano la, he hoike hou aku nei au, o kekahi hapa o kou mau makaainana he poe lakou e maalo mau ana maloko o na heiau o ke Akua Mana Loa, e nonoi ana no ke ola Ou e ke Alii a me kou lahui kanaka.

            Me keia mau mapuna leo uuku, ke nonoi aku nei au e ouluolu i kou Kiekie e lawe aku i ka makou mau hoomaikai nou.

            A oka makou pule, e ola mau loa ka Moiwahine i ke Akua.

            A. KU,  L. JOHN McCABE } Na Komite

 

 

NA KA EKALESIA O WAIKANE.

E ke Alii mana mau, Ka Moiwahine Liliuokalani

 

            Aloha oe:---O makou na Komite kekahi o kou mau hunahuna lep makaainana i koho ponoia e k@ Ekalesia o Waikane, ma kekahi hapa o Koolaupoko, Oahu.

            Ke waiho haahaa aku nei makou imua o kou ihiihi kapu e ka Moiwahine,e ae mai i ka leo ualo o kou mau makaainana.  E iho ma @e mai kou kiekie a loaa makou i kou mau kapuai wawae ilalo, e maliu mai kou hanohano, e puili aloha aku makou ia oe, a na ke aloha palena ole o kou mau makaainana e lawe hele ia oe a hiki i ka pahu hopu o kahi i hoomakaukau ia ke aloha ia oe.

                                                            Me ka Haahaa.

 

 

NA KA APANA O KOOLAULOA

 

E ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani,

            Ka Haku Alii, ke Alii, ka wohi, ka wela, ke Alii kapu hoano mai ka po mai.

            P K@m@@ K@lani e kipa i ka apana o Koolauloa, e ike i ka wai o iluilu@, me ka ua Kaalina a me ka makani ahiu o Kahana, e inu i ka wai o Kamehaikaua, a e he-e i ka @ala o Makaiwa a e auau hoi i ka wailele o Kaliuwaa.  E ike i ka @ula o Manienie ula, me ka Hilu moe kahawai o Maakua a hoomaha aku i ka home aekai o Mai ao.

            O makou kou mau makaainana, @ he mau Komite no ka apana o Koolauloa.

            E ola ke Alii ka Moiwahine i ke Akua.

            Lot H. Laine, S. Kapu, Leon K. Naone, S. P. Kuaiwa, H. Kauaihilo } Na Komite.

 

 

NA KA EKALESIA O NA LA HOPE MA LAIE.

E ka mea Kiekie, Liliuokalani.

 

            Ka Moiwahine o ko Hawaii Pae Aina.---Ke Alii kapu hoano, ka wela ka moe, ka wohi Alii kukahi@, ka haku o ka Ohiako a me ka Palaoa Pae, ka enaena o ke ahi Poaimoku, ke ahi mo-ai-ka papaku o ka honua, kukui a i ka uakea, ke Kama Alii hanau o ka aina.

            Ka pua alii kiekie Oe i mu-o i iko i lau a hoea mailoko mai o ka papa alii.  Niaupio, ka pio ka naha a me ka wohi, ka poe no lakou na kapu Akua a me na kapu akua alii.

            A-ili-a, ua-ili a ua-lii aku la.

                        E ke Alii, e ola mau loa oe.

            O makou o na Komite o kou mau makaainana, ke koena o ke kapu Mamalahoa a kou mau kupuna alii i aala, a he anoano kawowo a hooulu a hoola lahui ka makia o kou kaikunane Hakulani i moe hui aku la.

            Ke mahalo nui uku nei makou pakahi, o makou hui, a o makou no a pau ia oe e Kalani Alii a ka lahui, i ka oluolu ana i kou Kiekie ihilhi kapu Alii, e iho mai e hui pu me kau mau keiki.

            Ke hoonani a hoano aku nei makou i ka leo ou e ke Alii i pa-e iho nei iloko o ko makou mau ohe telepona, ka leo i malihini a kamaaina ole i ko makou mau pahu olelo, i na wa a me na kau i hala, mai ko makou hanau ana mai a hiki i na minute i maalo ae la.

            Me he mea la, o ka leo ou e ke Alii a makou i lohe iho nei, o ka leo o ke Kahikolu o ka lani, a i ole, o kona mau anela e hoopuni ana i Kona Noho Alii.  Me he mea la, eia makou iloko o na hihio, na akaku a me na moeuhane e lohe nei a e ike nei i kou kino.

            E Kalani Alii----Ke lawe mai nei makou i kau mau olelo a hookomo iloko o ko makou mau ipu kuaaha, na kihene, na oma-o, a iloko lilo o na ikoi o ko makou mau puuwai, me ka awaiaulu ia me ke kaula o ke aloha alii.  Aohe he leo alii i waiho ia ma na papahele, na paia a mawaho aku hoi o na puka aniani o keia Betela.

            A ke hoike aku uei makou imua ou o ke Alii, e moe ana makou me kau olelo, e ala ae ana makou me kau olelo.

            Mamua o ke poi ana i ka makou ipu olelo, ke-kalokalo ae nei makou i ka Mea Mana Loa.  E hooloihi ia kou mau la o ke ola ana a me kou mau makahiki e noho ai maluna o ke Kalaunu o Hawaii a palalauhala, a ka-ikoko a moe i ka moena.  O ka ke Akua oia la.

            Keia ka makou pule, e ola mau loa ke Alii.

                                                            Mose Nakuaau, Komite.

 

 

NA KA APANA O WAIALUA

E ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani,

A ke Akua i hoonoho mai ai i Moiwahine no ko Hawaii Pae Aina.

E ka Makua:

 

            Ma ka inoa o na makaainana o ka apana o Waialua, makupuni Oahu, a oiai ua koho lokahi ia makou na makaainana wahine ou e ka Moiwahine , i komite no ka hookipa @oa mai ia Oe maloko o na poai o Waialua.

            Nolaila, ua hele mai nei makou ue na manaolana o ka hauoli, @ @lumahiehie ana iloko o ko makou nau puuwai me ka lokahi, e ap@ loha aku ia oe me ka hookipa alo@o pumehana a kou mau makaainana, i awaiaulu ia a paa loa iloko o ua makee Alii oiaio.

            Nolaila, e Kalani e----E kipa, aole nea keakea, no ka mea, nou o uka @ou kai, nou o luna, nou o lalo, nou ke kanaka nui a me ke kanaka iki.

            O ka makou pule, e ola ka Moiwahine i ko Akua.

                                    Me ke aloha pumehana.

 

 

NA KA APANA O WAIANAE.

E ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani,

 

            Ke Alii kiekie maluna o na mea a pau loa.  Ua poniia oe i makuahine no ka lahui, a ke noho ona nei oe ma na palena huinaha o kou aupuni mai Hawaii a Niihau, mahopeiho o ko ke Akua kahea ana mai i koa Haku kaikunane ka Moi Kalakaua I., ma ka mokuaina o Kapalakiko, America Huipuia.  Ua maopopo loa kou kuleana e pii aku @i iluna o ka noho kalaunu o Nuumealani, ma kou lawe ana ae i ka @erita o ke kumukanawai i aponoia M. H. 1887.

            E ke Alii ka Moiwahine, ka @@hi o na ka@@malihini a ka k@@@@ Lei Momi o Hawaii.  Me ka m@@@ @kahai e maliu ana kou Kiekie e ke aliiaimoku, na Keikia!ii a me kekahi lala kamahele o kou Aha Kuhina a me ka poe a pau o kau huakai hanohano e ke Alii, ke hoike nei.  Nou e ka Moiwahine ke @laloa, me ke alap@ko, nou o luna me lalo, nou o loke a me waho, ua hamama ka puka o Halauaola ---e komo ka puali o ke aliiaimoku.  He wahi papaihale ko na makaainana e kani kuekue ana i ka ie-kuku, he wahi mikipoi a me kahi inamon@.  E ke Alii ka Moiwahine, e kaui wai a moe.

            O ka makou pule mua loa keia i ke Akua ---- E hoopum@ @a ia ku Moiwahine ma ka poli o Hawaii ponoi.

            E ola mau loa ka Moiwahine Liliuokalani i ke Akua.

            J. Kekahuna,---Luuahoomalu.  S. W. Kaaihaloi, S. K. Hui, H. Keauhulihia, Isaia Halualani. } Komite.

                        Waianae, Aug. 19, 1891.

            E ke kapu Makuahine Moi Liliuokalani, ka Waianae malihini kiekie loa.  E ola mau loa ka Moi i ke Akua.  E komo e ke Alii ka Moi a me na alii hanau o ka aina a me na ukali o ka puali Alii.  E komo, e ia ae ka puka o ka hale.

            E komo ae e ke Alii o ka malu, ua olioli loa kou mau mkaaainana i ka ike ana i kou oiwi Alii.  Ua noa ka hale.

            Miriama,--Lunahoomalu.  Kaikainalii, Kamano, Kamaka, [Kaleikaukeha Kupau.] } Komite.

                        Aponoia e ka Halawai.  Waianae, Aug. 19. 1891.

 

 

NA KA APANA O EWA

 

I ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani,

Ke kapu, ka ihiihi ka wohi.

            Na Keikialii, ke Kuhina nui a me na hoahele hanohano o Kau huakai alii.

            Mamuli o ka ili ana mai o na hana o ke Komite maluna o'u.  Nolaila, ke puana ae nei au imua o kou ihihi ma ka aoao o na makaainana o Kalahamauleo o ka apana o Ewa nei.

            Eia ka hale pumehana ai, he wahi ai no e lawa ai ka houpo lewalewa o kamahele, a he wahi i-a no.  E kipa e Kalani----

E ai a hewa ae ka waha,

                  Hookahi no uku o ka leo wale no----

            Malia paha o ka haahaa loa keia o na apana i kipa ia e oe e Kalani, aka ea, ina e hoomanao iho kou ihiihi, ina e milo ia ke kaula gula o ke aloha mawaena ou'a me ou mau makaainana mai o a o, alaila oia iho la no ka waiwai nui o kau huakai e Kalani.

                                                            Julia S. Kapu, Komite

 

E Kalani Alii e:----

            Ua loaa ia'u wahine kekahi o kou mau hu@a makaainana, ka hanohahano o ka pane ana aku i kau haiolelo Alii ma ka aoao ou mau makaainana e noho ana ma ka apanu o Ewa.

            Me ka hiai nui, ua maopopo kekahi mau mea ano nui iloko o kau nau haiolelo e ke Alii a puni ka Pae Aina, oia hoi kela:

            1---Ke ola o ka lahui.

            2---Ka lokahi.

            3---Ka pono a me ka hoopono.

            Mamuli o ke kai@i palanehe ia @na aku o kou mua kaikunane Kaani Kauliloa i hilinai nui ia.  Ua hooikaika oia i na mea e holomua ai ke aupuni a me kona lahui kanaka, a he nui wale aku.  Ua waiho iho oia i na hana i pau ole maluna o kou kipoohiwi palupalu, nau hoi @@uamo aku i na hana i koe.  Nolaila, e kamaillo aku au no ke kumu mua oia hoi:

            I ke oia o ka lahui.---O kekahi mea ano nui keia a kou puuwai alii e hiipoi nei, he mea nui ka lahui iwaena o na aupuni nui o ka honua nei, a o ka makia aku la no hoi ia o kou mua kaikunane Alii i hale e aku la i ke kukulu ai.  A oiai, o kou lahui ponoi, ke emi mau nei kona heluna, a o na alii hanau o ka aina ke emi mau aku nei ka hapa @@@  U@ mea pono ia kakou a hui pa aku @@ ke Alii ka Moiwahine e noonoo pu i keia hana ano nui, no ka mea i alii no ke alii i ke lahui kanaka, a pela na hoi na makaainana, i makaainana no i ka moi.  No keia mea, ke komo pu aku nei no Ewa @@i a@@ makaainana e hoi @@@ @@@  oia ai kou lahui @@@@@.

            K@@kahi.---O kekahi mea n@@ i@ keia iloko o ka noho ana aupuni ana,  ua like no keia mea me ka noho ana o ka makua me ke keia Hok@@o ka noho ana ohana a@@@ like @@ kuikahi, a e holomua no au@nei ua hana, pela hoi ke aupuni  E @@ @loha na makaainana i ke @i@i@@  alii hoi i na makaainana. e h@l@@ @@ auau i @@@ haa@@ nui e l@@pii ana no ka pomaikai o ka lahulehu a me ke aupani.  Ua hoomaop@p@ pono ia mahope mai nei o kela @@@ mukam@wai o ka makahiki l@@@@ oia ke kanawai nana i kaili aku k@ mamao ke alii, ua hooikaika @@ poi @ e na makaainana h@ne, @@@ p@a na oi@@na i ua haole, he @@ akahiakahi o lakou i ohokupa iho Hawol@ nei, a o ka hap@nui @@@ haole e noho ana ma ua oihana @@ poe malihini wale no.  N@ h@ mau mea ua nui ka pio@ o na kan@@ ka, ua ulu mai na haunaele a @@na mamao awahia e hoopuka ia ana o na nupepa, a mai ua n@pepa @@ hoi e lohe ae ai na kanaka i na oi@@ e hana ia ana no ka pono a me ka me ka pono ole o ke aupuni a me ka lahui kanaka.  E ke Alii, e ae mai kou oluolu ia'u no ka lua o ka manawa.  E komo pu hou aku ana no o Ewa e hapai pu me oe i na mea e h@lopono ai a e lokahi ai kou mau makaainana mai na malihini a na kamaaina.  E ke Alii, e hoomanawanui mai ia'u hookahi i koe, a o ka pau no ia.

            Ka pono a me ka hoopono.---O ka makia keia o kou aupuni, oia ke Solomona i olelo ai.  "Hooikaika ka pono i ka lahui kanaka."

            Ina o ka pono a me ka hoopono i ke Akua kau mo@o i kukulu iho nei, alaila aole no i wehena 1 ka Kalei@papa mo@o, eia kana:  "O ke kanaka pono, o ko'u kanaka la, e hele hoi ka elemakul@ a moe i ke ala."

            He leo walohia keia ou e Kalani.  E hawele i kou puhaka i ka pahikaua o ka Uhane a e kau i ka w@lohia o ka pono.  He manaol@@ ko'u, e lanakila no ka pono maluma o ka hewa, na ka pono e hooulu i ka lahui, a no ka hoopono e hoolokahi i ka noho ana mawaena o ke aupuni a me ka lahui.  A no keia, eia ka panina, a e oluolu hou m@@ kou ihiihi kapu e ke Alii, e k@@@ hou aku ka apana o Ewa me @@@@ ke Alii.

            Ke hooki nei au maanei me ka manaolana e holomua ana no k@@ apana ma ka pono, ka pomaik@@@ me ka maluhia, a ke puaa a@n@@ au----

            E ola ka Moiwahine Liliuokalani i ke Akua a kanikoo a kau ka @@ aneane.

                                                            JULIA S. KAPU, Komite

                                                Ewa, Augate 22, 1891.

 

 

Na Pio Dillon a me O'Briou

 

            O keia mau alakai elua a ka la@@ai Irelani maluna ae e ake nei e@@@@ ona "Aupuni kuloko no Irelani @@@ e hakoko nei e ko ia kumul@@@  hookuu ia mai nei laua mal@@@@ ka la 30 o Iulai, mai ko @@@  paahao ia ana no ka eono m@@@@  pakahi, no ka hewa he p@@ hookekena e kue aku @a h@@@@@ ka uku ana i na uku hoolim@@@@  na haku aina no lakoa na aiai @@@ kou e noho ana.  Nui ka p@@@  unu ae mawaho o ka hal@p@@@@  ka wa o laua i hookuu ia mai ai@@ ka haawi hoomaikai a kuka@ ai i pu ana me na p@ahao.  A m@@   4 o Augate, ua koino aku la@@@@@ k@ o ka Hale Ahaolelo mako laua @@@ ano iala no ia hale.

 

            Mumuli o ka make ana o k@ "Kane Keikialii," ua hoop@@@ loa ia na hookupu, ka ike alii a m@ ka ahaaina luau i hoolala ia no ka l@ hanau o ke Alii ka Moiwahine Sepatemaba 2@enei.