Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 37, 12 September 1891 — Ke Kulanakauhale o Valaparaiso. Kona mau Nanaina Hiehie-Ke Awa Kumoku Nui o Kile-He Panalaau Beritania Akea, a Pela aku. [ARTICLE]

Ke Kulanakauhale o Valaparaiso.

Kona mau Nanaina Hiehie-Ke Awa Kumoku Nui o Kile-He Panalaau Beritania Akea, a Pela aku.

Peliea la kela i>oe Paniolo o na la ī au wale nku i knpa ai i keia wahi pohaka, ke "Awaawa o ka Paredniso," noie poe e ola nei i keia wa e hiki ke hoomaopopo. no kn mea aoie he wahi awaawa iki ma kahi kokoke i kona mnu palena, aoie loa no hoi he wahi hiohiona iki o ka Paradaiso. O ka mea oiaio nne, o ka huelo loa keia o na wahi ma ka papniina o ka honua nel a ke kanaka e manao oe ai e kuk'ulu i kulanakauhale nui. Ke olelo mai nei lakou, ua kukulu ia o Koma Kahiko maluna o na puu ehiku, aka o Valaparaiso ke haiaoao nei lakou maluna o ka iwakalua o iakoo, no ke kumu palaueka, aohe wahi akea iki m% kela wahi ololi o ke ooe mawaena o na kiekiena haloaloa a me ke kai. O ke kapakai ano iike me ke kapuai lio ka moe ana, ma kahi akea ikl aku ua niki ke pahupu Ia e ewalu a uml mau alanui, aka he wahi paiahalaha ouku walo no; ma kekahi wahi moau aku, he akea waie no o lawa ai na alanui eiua mawaena o na pali a me ka nalu haki. O ka hapa nui o ke kulanakauhale, aia ke ku nei ma ke kahaa kamoe Ihona, a ua oki ia na aianui ma na kuea. A e llke me kapii mahuahua ana mai o na kanaka, peia i okioki ia aku ai na pou i wahi no na kauhale e ku aku ai, a nolaila 6 ke kaona I keia wa e moe nei ma ka aekai no ekoia a eha mau miie, ke neeoee aku la i hope. Ma ka olelo poioiei, ke pii aku la ke kuianakaa*

hale i ka lewa, r.o ka iuea. ke kui iho ia ka hale »» kokahi m.iluna o ko kekahi. e pil ana m i na a.'anui anuunuu pakaawili, a o ' hapu ia ana" eka malui, »• like I» me ko Niajrara. lie li.uu nui m\i»pao}v\ ko ka p»v e pii wawae ana ma k»»ia ! mau wahi, a li!<> i n:ea hoihoi »»le | ia, oiai hoi ina «• iho mai ana ilalo o i ke knona, lie ku maoii i ka pilikia | ina eua ia iho a pakikakiKa. Xo- ' laila o ka mahinaai a kekahi me he I j la e lewalewa nna ia nuiluna |>»>noi ae o ko hai kaupoku; n ina o kiei ae ana ka mea nona ka hnle mahilo ma waho o kona mau pukaaninni, ua hikl no iaia ke ohi nku i na kapiki malkai laa o ka mea nona ka haie maluna ae onn. Ua hai ia mii ia'u kekalii wahi moolelo hu o ka aka, e kekahi hoa'loha o'u, nona ka hale ma o mai o ka Hotele Colon, i kukulu ia a pili i ka pali, oiai i k»>!;ahi p», ua lolio oia i kekalii mea nakeke mahope o kona keena moe, a ua huli oia e ike ia ke ano o keia mea haluiu, aka aoie nae loaa iki, nolaih» ua ala oia me k* hiamoe ole a hiki i ke ano, me ka nalu ana ina paha he akua iapu a aihue paha. 1 ke kakahiaka aua ae, ua loaa keia mea pahaohao. lie lio i ike ia ikala e hauiu weuweu ana maluna ae, ua pakika oia a poholo i Ua po a paa ma kahi hniki mawaena o ka pali a me ka paia o ka hale o kuu hoa'loha, malaila keia lio kaiii kupaka at a mai pau na paia o ka hale i ka heieiei. Miimuii o ka hookuukuu ia ana o ke kaula, nakiikii iu i ua lio la a huki ia iluna, i pakele ni oia mai ka poino ana aku o kona ola mamuil o kela liauie nnn.

Ile elua mau ano o na kaa lio hooiimalima luili ohua ma \'alaparaiso, a na ka inea emakemake ana e holo kaa e koho i kaua kaa e makemoke ai i kulike me kahi e holo aku ai. Ina <»ia i makemake no ka holoholo aii.-i ma ka aoao mnlnlo o ke kulanakauliale, alaila e lawe oia i ke kaa lio elua uiau" lio nana e huki, aka ina makeiuake oia e holo Iluna o ke kuianakauhnle, e koho oia i ke kaa ekolu lio n:»na e huki mamun, ai kokoke e papalua ka uku i ko ke ka i elua lio-~u;i \v.:y:\ ke kanawai i na mea e ao no : • pii ana iluna. O na ineali alu;.ui i lioomna ia e na kao i ka hele ma na aoao o ka mnuna i hoohana knpuiu liou ia, ua liaalele ia i keia wa a o ka poe helo wawae wale no ke naku malaila, a o na kaa nla na huila e holo ai ma ko ulanui hou makai, e pakaawili ana i ka poai i na puu, a i paa koke iho nei, no ka loihi ho eiwa mau mile. Inae huli aku a naua ia Yaiuparai«o mai walio aku o ke awa (knikuono) i ka wa moU'huleiiu, he uanaina liiehie o na laiua kukui e kau ana kekahi īnaluna iho o kekaiii, me ho mea la ua like ioa me ka olelo hookaau a Mr. ( urtis i hoohalike oi me 4< ke kulnnakauhale i hooloii la o lalo iluna." Ua kau ia na kukui uila ma kne pali uana e kiola mai i ka malnmalnina i na alanui, na halea me na mnla pua i like me ka maiamalama o ka mahina piha.

Ke hoohalike nei o Mr. Vineent ia Vaiaparai??o me ka halau nui, e kapa ana i na kualono he mau nlahele, a e hoomanao ae ana la Ilonoknona ma kc kulnna ano ihona a ia Quebec ma o kona mau kepa la, e aleanaina kiokio pali ilaio i ka lihilihi kui. Me ka nana ole i kela mau keakea maopopo, ua kokua nul ia kela hana a Kile e na dala a na Beritaoia, Farani a me Geremania, ka iuea nana i hooiilo i kuianakauhaie nani—ka oi o na awa kumoku ma America Hema, a o ka mea oiaio, o ke awu hookahi ia ma ka aina puni ole o ka hema i hiki ke hoomaikeike mai i na hana hou okeaunaauao. Ua anolikeaku me ko Farani a Geremania kulanakauhale, a ua liko aku no me ko Amerlca Huipuia i oi ao mamua o ko kekahl inaa kulanakauhaio e ae ma America Uema nei. Aka ma ka hoohaliko aua me ka Hipu&aiika o ka akau, aoi© he koianakauhale ma ko ValapamijJo la heluna kauaka he 125.000 ka nui, ka nui o na haiekoai maikai a mo na hookahakahaanao na lako hoenani eioo

kumukutii nul. 1"a kuonoono * uMiwni na hao'.o uialihlni, u* hnahw i\.% knmiaina h hoiomua e like jiu» ko kuUnakaulmle pili kokoke m.ni, kahi k:\uUnu no ka uhani o koin m:ui kaiuaaina. c> ka nui o n* hulo noho ho kohu mnu halealli ma ko lakou kulana a mo na hoonani ana, n ua nalowalo na ona uilliona mannei mawnona o nakanakA uml tau«ani ma ka homo. Ke poai nei ke alanui kalepa ano koikoi nona ka inoa ('alle Vlrtorii I ko awa a puni nu» ka hoiko ana i kekahl tnau hale i kukulu iu ine na hana linm ukamai, oiai he nui ka hoioi ana maanei nm ka hoonani ana e piha. He nui wale ona hale aupuni a me im hale nolio inn keia alanui ua ka)m la rna ku iuoa o ka Moiwahine o Enelnni, a {>ela no na hanako, na hotele, na halekual kukna a me im hnlekunl lillli oka poe mea nul. Kia ka olelo a koknhi kamahele: "la'u i hele nku ai a hala hope ne ke kin hoomanao o Haku Cochmno—ke kana* ka Ik'ritauin nana I noho alakAl ko aumoku kaua o Kilo mai ka 1818 a hlki i 182:2—me ka iiale leta a me kn lialu kna klnni ahima ka homa, a mo ka haloalii kulanaknulmlo ma* inua mai o'u; a huli ne i ke alanul mu ka nknu, a I Hotelo Grnnil Ceutral, me kona innu anuu alapil |k>hnku mabetn, ua heomahlo la nu ine ka nanalnn niaemne o ke awa kaulana o Kile. O na knnakae holoko noi I ka hoeueu o na hoolalelaio hana, me he mea la aole na kn poe Atuerioa Homa, nka nu na (ieremanin, na Karanl, na Beritania a me nn lanake ( Amerlca). la'u i komo aku ai iloko o na halo kalepa nunul o na nina e, o moo nnn mni keknhi alanui a I kekahl a I hoolako Ia me na hana hou o ko au nanuao; a i ka po, holoholo akn lu nu ma na alaholo moau kahl o na halekuni liilii e lawelawo al I Ua lakou hnna, mo na hnlekuai i hoomalamalama ia n I lolmu I na waiwai lole like 010 mnl na alna o mai, aole hiki ia'u ke manao ela nu ma kn alna puni 010 hema." Aoie i pau.